TVP Historia Czwartek, 08.02.2024 07:00 BYŁ TAKI DZIEŃ - 8 LUTEGO ODC. 466 Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1828 - urodził się Jules Verne; 1865 - Gregor Mendel wygłosił odczyt o swoich odkryciach w kwestii dziedziczenia; 1951 - egzekucja w mokotowskiej katowni UB mjr. Zygmunta Szendzielarza - legendarnego "Łupaszki"; 1981 komunikat PAP o śledztwie przeciw KOR; 07:10 CZAS HONORU - ODC. 62 "WRÓG CZY SOJUSZNIK" Serial wojenny, 45 min, Polska, 2011 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa, Grzegorz Kuczeriszka Scenariusz: Ewa Wencel, Jarosław Sokół Aktorzy: Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Krzysztof Stelmaszyk, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki Bronek nie może dojść do siebie po śmierci kompanów. Janek pogrąża się w depresji, nie może darować sobie, że zginęli przez niego ludzie. Karol przesłuchuje Kobrę, obiecuje, że po ujawnieniu miejsca ukrycia archiwum, zwolnią brata Kobry z radzieckiego łagru. Kobra w końcu się łamie. Wskazuje miejsce, jednak okazuje się, że archiwum zostało wcześniej ewakuowane. Ruda odzyskuje przytomność, daje Marii adres mieszkania, gdzie spotyka Władka. Bronek i Władek zjawiają się u Karola. Grożą mu śmiercią przez powieszenie. Karol jest przerażony i zgadza się przekazać Michałowi gryps i broń. Marii udaje się wprowadzić Władka do szpitala do Rudej. Janek zaczyna śledzić Wasilewskiego i dociera do jego domu. Wasilewski jedzie do swojej matki, u której Lena zostawiła Jasia i porywa dziecko. 08:00 WOJOWNICY CZASU - "GOTUJ SIĘ!", CZYLI ŻOŁNIERSKA KUCHNIA Cykl reportaży, 25 min, Polska, 2022 Reżyseria: Grzegorz Gajewski Scenariusz: Grzegorz Gajewski Zdjęcia: Krzysztof Krzyżanowski, Grzegorz Gajewski Muzyka: Krzysztof Ridan Wybitny wódz i strateg żyjący w XVII wieku, Raimondo Montecuccoli powiedział kiedyś, że więcej armii zostało zniszczonych przez brak pożywienia niż w wyniku bitwy. Rzeczywiście, o ileż łatwiej zmotywować się do walki żołnierzowi sytemu niż głodnemu. W tym odcinku zobaczymy, jak przez stulecia wojen karmiono wojowników, od których zależały losy królestw i imperiów. 08:40 HISTORIA POLSKI - MOJE CREDO. O.PROF. JÓZEF MARIA BOCHEŃSKI Film dokumentalny, 30 min, Polska, 1993 Autor: Adam Kraśnicki Scenariusz: Adam Kraśnicki Film dokumentalny przedstawiający sylwetkę ojca prof. Józefa Marii Bocheńskiego. 09:20 SENSACJE XX WIEKU - KSIĘGA SZPIEGÓW - ROSENBERGOWIE CZ. 1 Cykl dokumentalny, 20 min, Polska, 1994 Scenariusz: Bogusław Wołoszański Muzyka: Dariusz Żebrowski Prowadzący: Bogusław Wołoszański Historia Juliusa i Ethel Rosenbergów była jedną z najgłośniejszych afer szpiegowskich w historii USA. Byli oni pierwszymi amerykańskimi obywatelami, którzy zostali skazani w czasie pokoju na śmierć na krześle elektrycznym za szpiegostwo. W 1951 r. rozpoczął się proces sądowy, o którym mówił cały świat. Julius i Ethel Rosenbergowie zostali oskarżeni o zdradę państwa. Głównie oskarżenie dotyczyło przekazywania tajnych danych dotyczących amerykańskiego programu nuklearnego. Wyrok wykonano w więzieniu Sing - Sing. 09:45 SENSACJE XX WIEKU - KSIĘGA SZPIEGÓW - ROSENBERGOWIE CZ. 2 Cykl dokumentalny, 19 min, Polska, 1994 Scenariusz: Bogusław Wołoszański Muzyka: Dariusz Żebrowski Prowadzący: Bogusław Wołoszański Historia Juliusa i Ethel Rosenbergów była jedną z najgłośniejszych afer szpiegowskich w historii USA. Byli oni pierwszymi amerykańskimi obywatelami, którzy zostali skazani w czasie pokoju na śmierć na krześle elektrycznym za szpiegostwo. W 1951 r. rozpoczął się proces sądowy, o którym mówił cały świat. Julius i Ethel Rosenbergowie zostali oskarżeni o zdradę państwa. Głównie oskarżenie dotyczyło przekazywania tajnych danych dotyczących amerykańskiego programu nuklearnego. Wyrok wykonano w więzieniu Sing - Sing. 10:05 KRZYSZTOF KRAWCZYK - CAŁE MOJE ŻYCIE Film dokumentalny, 101 min, Polska, 2020 Reżyseria: Krystian Kuczkowski, Michał Bandurski Scenariusz: Krystian Kuczkowski, Michał Bandurski Zdjęcia: Filip Pakuła, Mateusz Sawicki Muzyka: Ryszard Kniat, Wiesław Wolnik, Ryszard Kniat Wykonawcy: Krzysztof Krawczyk, Sława Mikołajczyk, Jerzy Krzemiński, Sławomir Kowalewski, Marian Lichtman, Andrzej Piaseczny, Sławomir Kowalewski, Krzysztof Krawczyk, Jerzy Krzemiński, Marian Lichtman, Ryszard Poznakowski, Ryszard Poznakowski, Krzysztof Krawczyk, Edyta Bartosiewicz Biograficzny film dokumentalny poświęcony ikonie polskiej muzyki rozrywkowej, Krzysztofowi Krawczykowi. Pół wieku na scenie, równie długa lista sukcesów, jak i porażek. Chwile wzlotów, upadków, momenty polskiej eksplozji popularności i amerykańskich, niespełnionych snów o wielkiej karierze. Chwile, w których raz serce biło szybciej, raz niosło rozczarowanie, a raz wyrzuty sumienia. To w końcu życiorys, w którym nie obyło się też bez tragicznych zakrętów, momentu, w którym bohater wraz ze swoimi bliskimi otarł się o śmierć. Życie Krzysztofa Krawczyka napisało emocjonujący scenariusz godny filmu fabularnego. Niech pierwszym etapem tej podróży śladem artysty będzie jednak obraz dokumentalny, który pozwoli nam jeszcze raz przejść wraz z nim przez życie, przywołując najważniejsze wspomnienia i emocje. 11:50 MAGICZNE PODHALE Z SEBASTIANEM KARPIELEM BUŁECKĄ - ODC. 6 SEZON I - CZERWONY DWÓR I WILLA ATMA Magazyn, 25 min, Polska, 2022 Reżyseria: Jakub Baryga Scenariusz: Jakub Baryga Zdjęcia: Łukasz Rogowski, Aleksander Macierzyński, Adam Sienkiewicz Prowadzący: Sebastian Karpiel-Bułecka Wykonawcy: Sebastian Karpiel-Bułecka Czerwony Dwór, który odwiedza Sebastian, początkowo nosił nazwę Władysławka, od imienia męża fundatorki willi - Oktawii Lewandowskiej. Widać tu charakterystyczne bogate zdobienia, otwarty dach, a we wnętrzu duże i jasne pomieszczenia. Twórca budynku, Wojciech Roj, był bliskim współpracownikiem "ojca stylu zakopiańskiego", czyli Stanisława Witkiewicza. Czerwony Dwór jest większy, bardziej przestronny, niż Willa Koliba (pierwszy budynek w stylu zakopiańskim). Ma wystawne wyposażenie i mnóstwo misternych zdobień, wykonanych przez najlepszych snycerzy w regionie. Dwór gościł najznamienitszych przedstawicieli polskiej kultury - Zofię Nałkowska, braci Malczewskich czy Karola Szymanowskiego. I to właśnie nazwisko polskiego kompozytora, osiadłego na Podhalu łączy Czerwony Dwór ze stojącą kilkanaście metrów obok Willą Atmą, czyli mieszkaniem Szymanowskiego. Oprócz muzyki wspólnym mianownikiem dla obu willi były charakterystyczne dla stylu witkiewiczowskiego kafle na piecach kaflowych w góralskich chałupach. O metodzie wypalania i szczególnym wzorze na kaflach opowiada ceramik - Wiktor Polak. 12:20 KAPITAN SOWA NA TROPIE - ODC. 1/8 - GIPSOWA FIGURKA Serial kryminalny, 25 min, Polska, 1965 Reżyseria: Stanisław Bareja Scenariusz: Alojzy Kaczanowski Zdjęcia: Franciszek Kądziołka Aktorzy: Wiesław Gołas, Michał Szewczyk, Kalina Jędrusik, Bohdan Łazuka, Bogusław Sochnacki, Stanisław Wyszyński, Iwona Słoczyńska, Ludwik Benoit, Pola Raksa, Elżbieta Czyżewska, Krystyna Feldman, Zygmunt Zintel Funkcjonariusz w czarnej, skórzanej marynarce i sweterku polo, łamiący wszelkie opory moralne 500-złotowy banknot z "górnikiem", szczyt dobrego smaku - papierosy "Silesia", radiowóz marki Warszawa i mrożący krew w żyłach pościg po brukowanych kostką ulicach Warszawy - syrenką za starym wartburgiem. To klimat, który - wyprany dziś z politycznych i propagandowych kontekstów - budzi w widzach odruch sympatycznej nostalgii za "starymi, dobrymi czasami". Z łagodnie krytyczną życzliwością przyjęli recenzenci powtórkę po latach pierwszego serialu kryminalnego Telewizji Polskiej. Teraz widzowie mają okazję przypomnieć sobie sympatycznego kapitana Sowę, czyli Wiesława Gołasa w tej roli. W pierwszym odcinku główny bohater przypadkowo styka się ze sprawą morderstwa. Literat Nawrocki i reżyser Gajda proszą napotkanego mężczyznę o przeniesienie za drobną opłatą gipsowej figurki z mieszkania Nawrockiego. Oczywiście, nie wiedzą, że ich przygodny znajomy jest oficerem milicji. W mieszkaniu literata kapitan Sowa znajduje zwłoki kobiety. 12:50 KAPITAN SOWA NA TROPIE - ODC. 2/8 - UPRZEJMY MORDERCA Serial kryminalny, 27 min, Polska, 1965 Reżyseria: Stanisław Bareja Scenariusz: Alojzy Kaczanowski Zdjęcia: Franciszek Kądziolka Aktorzy: Wiesław Gołas, Kalina Jędrusik, Bohdana Majda, Barbara Połomska, Krzysztof Chamiec, Bohdan Łazuka, Michał Szewczyk, Bogusław Sochnacki, Ludwik Benoit, Pola Raksa, Elżbieta Czyżewska, Krystyna Feldman, Zygmunt Zintel Akcja tego odcinka rozgrywa się na terenie cyrku. Komik Bongo zabija swego rywala. Podczas dramatycznej ucieczki przed milicją wpada do klatki lwów, co kończy się dla niego tragicznie. 13:25 NADMORSKIE MIASTA - ODC. 3 HAMBURG (CITIES BY THE SEA 3. HAMBURG) Cykl dokumentalny, 52 min, Niemcy, 2019 Reżyseria: Ilka Franzmann Dziesięcioodcinkowy cykl dokumentalny o najciekawszych nadmorskich miastach - bramach na świat. Wszystkie są nieodłącznie definiowane przez ich położenie, a co za tym idzie, przez otwartość na świat, ducha odkrywania i pragnienia przygody. Ich geostrategiczna lokalizacja przekształciła je w figury szachowe zmieniających się sił i systemów politycznych, w miejsca tranzytowe marzycieli i migrantów oraz w tygle ludzi z różnych środowisk i kultur. Autorzy serialu, wędrując przez wybrane najciekawsze morskie miasta świata, odkrywają je na nowo, korzystając z najnowszych technologii lotniczych i bogatego języka filmowego. Odcinek 3. Hamburg. Hamburg żyje ze swoich dróg wodnych. Handel morski przyniósł mu bogactwo i pomyślność. Życie hamburczyków jest związane z Łabą i Alsterem. To portowe miasto oddalone o sto kilometrów od morza ma więcej mostów niż Wenecja, oraz własny park narodowy położony na Morzu Północnym. W wodach Hamburga nie brakuje ryb, ale nie każdy potrafi je znaleźć. Choć Hamburg leży sto kilometrów od morza, posiada drugi co do wielkości port w Europie. Towary płynące w górę Łaby od wieków kształtują oblicze miasta. Jako członek Ligi Hanzeatyckiej Hamburg stał się ekonomiczną potęgą już w średniowieczu. Dzięki wymianie handlowej i kontaktom z żeglarzami od zawsze był otwarty na zmiany. Hamburg jest przepełniony tradycją, ale stale się zmienia. 14:30 GIGANCI HISTORII - POTOP SZWEDZKI Teleturniej, 45 min, Polska, 2023 Reżyseria: Tomasz Motyl Scenariusz: Mikołaj Korzyński Prowadzący: Maciej Kurzajewski W lipcu 1655 roku Szwedzi wkroczyli z dwóch stron w granice Rzeczypospolitej. Uwikłana w wojnę z Moskwą i Kozakami Rzeczpospolita wydawała się łatwym łupem dla spragnionych nowych zdobyczy Szwedów. Początkowo Szwedzi kroczyli od sukcesu do sukcesu, zajmując Rzeczpospolitą. W tej sytuacji Jan Kazimierz schronił się na Śląsku. Kolejne miasta kapitulowały. Wydawało się, że szwedzki "potop" doszczętnie zaleje Rzeczpospolitą. Rozpoczęła się bezprzykładna grabież i bezprawie. Wkrótce jednak losy wojny zaczęły się odwracać. Co o potopie szwedzkim wiedzą uczestnicy teleturnieju Giganci historii? 15:35 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - ŚMIERTELNY UŚCISK Cykl dokumentalny, 19 min, Polska, 1994 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Prowadzący: Bogusław Wołoszański Cykliczna audycja popularyzująca wiedzę o historii II wojny światowej. Odcinek poświęcony współpracy militarnej ZSRR z Niemcami. Wykorzystano czarno - białe archiwalne materiały filmowe. 16:00 MAGIK Film dokumentalny, 46 min, Polska, 2019 Reżyseria: Włodzimierz Gołaszewski Scenariusz: Włodzimierz Gołaszewski Jest to filmowa opowieść o najmłodszym kawalerze orderu Virtuti Militari, Jerzym Bartniku, pseudonim Magik. Wręczył mu go sam generał Bór - Komorowski, podczas trwającego jeszcze powstania warszawskiego. Czternastoletni kapral Jurek został nim udekorowany za bohaterski czyn: ryzykując życiem, pod ostrzałem, wyskoczył z kolegą zza barykady na placu Zamkowym i przeciął saperką kabel Goliata, małego, opancerzonego i załadowanego trotylem pojazdu na gąsienicach, zdalnie sterowanego za pomocą długiego kabla. 17:00 HISTORIA POLSKI - PAN MAJOR "ŁUPASZKA" Film dokumentalny, 25 min, Polska, 2016 Reżyseria: Arkadiusz Gołębiewski Scenariusz: Arkadiusz Gołebiewski Zygmunt Szendzielarz ps. Łupaszka, major kawalerii Wojska Polskiego i Armii Krajowej, dowódca V Wileńskiej Brygady AK. Uczestniczył w II wojnie światowej, po zakończeniu działań wojennych włączył się do pracy konspiracyjnej w Wilnie w ramach ZWZ - AK. Potem zaangażował się w konspirację. Pseudonim Łupaszka przyjął po słynnym zagończyku z okresu walk z bolszewikami w latach 1919 - 1920, ppłk. Jerzym Dąbrowskim. 30 czerwca 1948 roku w Osielcu pod Jordanowem Szendzielarz został aresztowany. Obława była ściśle utajniona, UB pozornie szukało niezidentyfikowanego góralskiego rozbójnika. Gdy niczego niepodejrzewający Szendzielarz wyszedł przed swoją chatę, został natychmiast otoczony przez funkcjonariuszy bezpieki i aresztowany. Zaraz po aresztowaniu, Łupaszka został przewieziony do Warszawy i osadzony w więzieniu mokotowskim przy ul. Rakowieckiej. Jego proces rozpoczął się 23 października 1950 roku. Szendzielarz nie zaprzeczył swojemu udziałowi w podziemiu antykomunistycznym, ani nie poprosił o łaskę. 2 listopada 1950 r. został skazany przez sędziego Mieczysława Widaja na osiemnastokrotną karę śmierci. Wyrok wykonano 8 lutego 1951 roku w więzieniu na Mokotowie. Ciało zostało pochowane w tajemnicy w nieznanym przez lata miejscu. Osią filmu są poszukiwania szczątków majora na warszawskiej Łączce na Cmentarzu Powązkowskim, a także przygotowania do pogrzebu, który odbędzie się 24 kwietnia 2016 roku. Kamera towarzyszy pracom poszukiwawczym ofiar terroru komunistycznego, prowadzonym przez prof. Krzysztofa Szwagrzyka, wzruszającym chwilom, kiedy zostaje ogłoszone odnalezienie ciała majora, a także więziennym wspomnieniom Lidii Lwow Eberle, która wraz z ekipą filmową wraca do więzienia na Rakowieckiej. Ponadto zostaną pokazane wzruszające momenty przygotowań do pogrzebu, złożenia ciała majora do trumny wraz z mundurem oraz szablą oficerską, ryngrafem i obrazkiem św. Antoniego z Padwy, który dała Lidia Lwow Eberle, kobieta życia majora Łupaszki. W filmie zawarto również wspomnienia bliskich Łupaszki, m.in. Mikołaja Sprudiniego, żołnierza V Wileńskiej Brygady AK, Józefa Bandzo ps. Jastrząb, żołnierza III i V Wileńskiej Brygady AK, Lidii Lwow Eberle, sanitariuszki V Wileńskiej Brygady AK, rodziny oraz krewnych, a także prof. Krzysztofa Szwagrzyka, który przewodził pracom poszukiwawczym na warszawskiej Łączce, Jacka Pawłowicza, pracownika Instytutu Pamięci Narodowej i dyrektora Muzeum Żołnierzy Wyklętych przy Rakowieckiej w Warszawie oraz dr. Kazimierza Krajewskiego z Instytutu Pamięci Narodowej. Film przedstawia majora Szendzielarza poprzez pryzmat ostatnich lat jego życia oraz walki innych o godną pamięć o nim. 17:30 ZAMACH NA KUTSCHERĘ Film dokumentalny, 23 min, Polska, 2004 Reżyseria: Zbigniew Wawer Film dokumentalny lustrujacy genezę, przebieg oraz następstwa zamachu na kata Warszawy generała SS i Policji Franza Kutscherę. W filmie zrealizowanym z okazji 60. rocznicy akcji wykorzystano unikatowe wypowiedzi jej uczstników, archiwalne fotografie oraz fragmenty filmu fabularnego "Zamach" w reż. Jerzego Passendorfera. 18:20 ARCHIWUM ZIMNEJ WOJNY - GŁODOWE SZANTAŻE Magazyn, 30 min, Polska, 2023 Reżyseria: Jan Sosiński Scenariusz: Jan Sosiński, Andrzej Mietkowski Prowadzący: Andrzej Mietkowski Muzyka: Piotr Dziki Chancewicz Prawie sto lat temu Związek Sowiecki Stalina użył głodu jako broni przeciw Ukraińcom. Rosja Putina czyni to samo. Wykorzystuje głodowy terror wobec najbardziej potrzebujących. I szantażuje świat. O najbardziej znanych przypadkach wykorzystywania głodu jako broni - m.in. dyrektor Studium Europy Wschodniej UW prof. Jan Malicki; dr Jerzy Marek Nowakowski - historyk i dziennikarz; prof. Wojciech Roszkowski - historyk oraz dr Grzegorz Kostrzewa - Zorbas - politolog i ekspert ds. bezpieczeństwa. 19:00 CZAS HONORU - ODC. 63 "TO JA CIĘ ZNALAZŁEM" Serial wojenny, 44 min, Polska, 2012 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa, Grzegorz Kuczeriszka Scenariusz: Ewa Wencel, Jarosław Sokół Aktorzy: Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Krzysztof Stelmaszyk, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki odc. 63 "To ja cię znalazłem" Major Zwonariew przesłuchuje Rainera. Niemiec próbuje wzbudzić u ubeka zainteresowanie swoją kartą przetargową, jaką jest archiwum AK. Rainer, twierdzi, że nie pamięta dokładnie miejsca, wskazując Władysława Konarskiego jako osobę, która wie, gdzie ukryto dokumenty. Władek tymczasem czeka w umówionym miejscu na Karola, który jednak się nie zjawia. Major Zwonariew kolejny raz ośmiesza i upokarza Wasilewskiego. Na dodatek przeciąga na swoją stronę Karola. Zwonariew organizuje przeniesienie więźniów Rainera, Michała, Orlickiego, Brodowicza i Celiny. Wasilewski chce poznać miejsce przeniesienia więźniów, jednak Zwonariew nie zgadza się na ujawnienie tej informacji. Sekretarka Kazimierza, Danuta, donosi na swojego szefa Karolowi. Kazimierz spotyka się z Adą i podczas intymnej rozmowy dowiaduje się o niechlubnej tajemnicy z przeszłości Ady. Ubecy w końcu wywożą ze szpitala Rudą, mimo protestu Marii. 19:55 TU JEST POLSKA CZYLI ZWROT W KONTYNUACJI Film dokumentalny, 59 min, Polska, 2019 Reżyseria: Krzysztof Nowak Scenariusz: Jarosław Rybicki, Krzysztof Nowak Film dokumentalny obrazujący proces zmian systemu ustrojowego i politycznego w Polsce, w drugiej połowie lat 80. XX wieku. 21:00 POPIOŁY CZ. I Dramat historyczny, 102 min, Polska, 1965 Reżyseria: Andrzej Wajda Scenariusz: Aleksander Ścibor - Rylski Zdjęcia: Jerzy Lipman Muzyka: Andrzej Markowski Aktorzy: Daniel Olbrychski, Bogusław Kierc, Piotr Wysocki, Beata Tyszkiewicz, Pola Raksa, Władysław Hańcza, Jan Świderski, Jan Koecher, Jadwiga Andrzejewska, Barbara Wrzesińska, Zbigniew Sawan, Józef Duriasz, Zbigniew Józefowicz,, Janusz Zakrzeński, Jan Świderski, Jozef Nalberczak, Stanisław Zaczyk, Jan Nowicki "Nie wybieram do ekranizacji Sienkiewicza, tylko Żeromskiego, bo nie interesuje mnie literatura zgody narodowej, literatura pogodzenia wszystkich ze wszystkimi" - mówił w wywiadzie Andrzej Wajda. I dodawał: "... naszymi bohaterami są ludzie młodzi, niedojrzali, ludzie takiego "niedojrzałego" kraju, jaki odziedziczyliśmy i po pierwszej wojnie, i po pierwszej niepodległości. Ten młodzieniec jest bohaterem i "Ferdydurke", i powstania warszawskiego. On jeszcze ciągle za nami idzie". Interpretować "Popioły" przez pryzmat "Ferdydurke"? Zamiar zaskakujący, lecz zarazem ciekawy. O ile jednak Gombrowiczowi młodość i niedojrzałość kojarzyły się głównie z duchową wolnością jednostki i negacją skostniałych form kultury, o tyle dla Wajdy oznaczały polityczną naiwność oraz heroiczną, lecz niemal bezrefleksyjną pogoń za marzeniem. W "Popiołach" jest nim narodowa niepodległość. Przenosząc epopeję Żeromskiego na ekran, reżyser nie krył, że interesują go zwłaszcza sceny "absurdalne, a zarazem bohaterskie, jak wiele momentów w naszej historii". Taka optyka przywodzi na myśl wcześniejsze dokonania autora "Polowania na muchy", zwłaszcza "Kanał", "Popiół i diament" oraz "Lotną". Tam też byli bohaterowie płacący młodym życiem za służbę sprawie przegranej. Tam również romantyczna legenda stykała się z brutalnym cynizmem rzeczywistości. Tam wreszcie padały natarczywe pytania o granice bohaterstwa, o skutki konfrontacji mitu z historią. "Popiołami" dopisał więc Wajda kolejny (i jeden z ostatnich) rozdział do księgi dokonań szkoły polskiej, której był współtwórcą. Jeszcze raz podjął temat dramatu Polaka i Polski, niepotrafiących poradzić sobie z własnymi dziejami. Cofając się do czasów napoleońskich, subiektywnie wskazał na genezę postawy nazwanej później bohaterszczyzną. To bowiem właśnie wówczas Polacy, uwiedzeni marzeniem o niepodległości, po raz pierwszy porwali się z motyką na słońce. Dopiero potem przyszły następne rozczarowania - w 1830, 1863, 1939, 1944... Podobnie jak w wielu innych filmach Wajdy, także w "Popiołach" wizjonerska, malarska wyobraźnia artysty styka się z bliskim turpizmowi naturalizmem. "Otrzymaliśmy szerokoekranowy spektakl w wykonaniu estetyzującego "masochisty", który nawet konających żołnierzy umieszcza malowniczo nad brzegiem kanału, by cieszyć oko ich odbiciami w wodzie" - pisał jeden z krytyków. W "Popiołach" sporo jest przepięknie filmowanych, arcypolskich pejzaży oraz znakomitych sekwencji batalistycznych (np. bitwy pod Raszynem i Somosierrą). Mimo że zrealizowana na taśmie czarno - białej, epopeja Wajdy do dziś może imponować misternie wystudiowanymi scenami, raz poruszającymi symboliczną wymową (tabun galopujących, pozbawionych jeźdźców koni po somosierrskiej szarży), raz porażającymi okrucieństwem (dramat rumaka spadającego w przepaść). Głównymi bohaterami "Popiołów" mieli być "ludzie młodzi", zatem reżyser dał szansę debiutantom. Rafała Olbromskiego zagrał Daniel Olbrychski, a Krzysztofa Cedrę - Bogusław Kierc. Obaj byli wówczas studentami szkoły teatralnej. Księciem Gintułtem został niewiele starszy Piotr Wysocki, a Heleną Pola Raksa, licząca wówczas dwadzieścia cztery lata. Szczególnie trudna wydawała się rola Rafała, o którym znawcy twórczości Żeromskiego mawiają, że jest jedną z pomyłek psychologicznych mistrza. Olbromski bowiem stanowi zdumiewające połączenie pospolitego rębajły i wrażliwca, skłonnego do wielkich, nie tylko miłosnych, uniesień. Wbrew obawom sceptyków, młodziutki Daniel Olbrychski zebrał pochlebne recenzje, podobnie zresztą jak jego koledzy. Akcja filmu rozpoczyna się latem 1798 roku, w chwili, gdy podróżujący po Włoszech Książę Gintułt spotyka obdartych polskich żołnierzy śpiewających Mazurka Dąbrowskiego. Niebawem arystokrata wraca do ojczyzny. Los styka go tu z młodym szlachcicem Rafałem Olbromskim, który zostaje jego sekretarzem. Podróżując wraz z Gintułtem po kraju, Rafał wchodzi w kręgi masonerii, nawiązuje tragiczny romans z żoną dostojnika loży, by wreszcie wspólnie z poznanym Krzysztofem Cedrą wstąpić do armii Napoleona. 22:50 SENSACJE XX WIEKU - KSIĘGA SZPIEGÓW - ROSENBERGOWIE CZ. 1 Cykl dokumentalny, 20 min, Polska, 1994 Scenariusz: Bogusław Wołoszański Muzyka: Dariusz Żebrowski Prowadzący: Bogusław Wołoszański Historia Juliusa i Ethel Rosenbergów była jedną z najgłośniejszych afer szpiegowskich w historii USA. Byli oni pierwszymi amerykańskimi obywatelami, którzy zostali skazani w czasie pokoju na śmierć na krześle elektrycznym za szpiegostwo. W 1951 r. rozpoczął się proces sądowy, o którym mówił cały świat. Julius i Ethel Rosenbergowie zostali oskarżeni o zdradę państwa. Głównie oskarżenie dotyczyło przekazywania tajnych danych dotyczących amerykańskiego programu nuklearnego. Wyrok wykonano w więzieniu Sing - Sing. 23:20 SENSACJE XX WIEKU - KSIĘGA SZPIEGÓW - ROSENBERGOWIE CZ. 2 Cykl dokumentalny, 19 min, Polska, 1994 Scenariusz: Bogusław Wołoszański Muzyka: Dariusz Żebrowski Prowadzący: Bogusław Wołoszański Historia Juliusa i Ethel Rosenbergów była jedną z najgłośniejszych afer szpiegowskich w historii USA. Byli oni pierwszymi amerykańskimi obywatelami, którzy zostali skazani w czasie pokoju na śmierć na krześle elektrycznym za szpiegostwo. W 1951 r. rozpoczął się proces sądowy, o którym mówił cały świat. Julius i Ethel Rosenbergowie zostali oskarżeni o zdradę państwa. Głównie oskarżenie dotyczyło przekazywania tajnych danych dotyczących amerykańskiego programu nuklearnego. Wyrok wykonano w więzieniu Sing - Sing. 23:45 GOLIAT - ZAPOMNIANY BOHATER Film dokumentalny, 72 min, Polska, 2019 Reżyseria: Tomasz Sańpruch, Jarosław Nyk Zdjęcia: Tomasz Kozieł, Sebastian Knizia Historia Amerykanina polskiego pochodzenia Juliana E. Kulskiego, który jako 12 - latek walczył w II Wojnie Światowej. Był synem prezydenta okupowanej przez Niemców Warszawy, który uratował od śmierci setki Żydów i członków polskiego Państwa Podziemnego. Po wojnie Julian E. Kulski studiował w Oxfordzie i Yale, jako architekt osiągnął sukces w USA, pracując dla Banku Światowego. Historia jego rodziny została wymazana przez komunistów z podręczników historii. Po 70 latach twórcy filmu dotarli do niepublikowanych materiałów archiwalnych i pokazują prawdziwą historię bohaterów: ojca i syna. W 1941 roku Kulski, jako 12 - latek, złożył przysięgę żołnierską. Działał w ZHP, następnie w Szarych Szeregach, gdzie jego przełożonym był Ludwik Berger ps. Goliat. Po śmierci Bergera Kulski przyjął na jego cześć pseudonim Goliat. Walczył w 9. Kompanii Dywersyjnej AK Żniwiarz. Brał udział w Powstaniu Warszawskim od chwili jego wybuchu jako żołnierz zgrupowania Żywiciela na Żoliborzu. Za odwagę w walce został odznaczony Krzyżem Walecznych. Po upadku powstania trafił do obozu jenieckiego. Następnie wyjechał do Wielkiej Brytanii, gdzie poprosił o azyl. Włączony do Polskich Sił Zbrojnych. Wkrótce został zwolniony z wojska ze względu na stan zdrowia. W 1946 roku rozpoczął studia w Szkole Architektury w Oksfordzie. Dzięki pomocy przyjaciela rodziny Jana Nowaka - Jeziorańskiego, kuriera Komendy AK i Rządu RP w Londynie, w 1949 roku wyjechał do Stanów Zjednoczonych i rozpoczął studia na Yale University, równocześnie pracował na swoje utrzymanie. Członek American Institute of Architects. Autor autobiograficznej książki "Dziedzictwo Orła Białego". 01:15 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - ODC. 223 REMBERTÓW. OBÓZ SPECJALNY NUMER 10 Magazyn historyczny, 25 min, Polska, 2020 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki Wraz z posuwaniem się Armii Czerwonej na Zachód, tuż za frontem na zajętych przez Sowietów Ziemiach wyrastała zaraz mordercza sieć terroru. Naczelnym celem nowej władzy stało się wytropić, pojmać lub zabić wszystkich skłonnych do oporu. Rembertów - dziś spokojne miejsce służące celom wojskowym - miał w tym zbrodniczym dziele miejsce szczególne. Naszym dzisiejszym zadaniem jest zlokalizowanie dawnego obozu przejściowego NKWD. 01:55 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - OPERACJA WESERUBUNG Cykl dokumentalny, 19 min, Polska, 1995 Scenariusz: Bogusław Wołoszański Prowadzący: Bogusław Wołoszański Cykliczna audycja popularyzująca wiedzę o historii II wojny światowej. Odcinek poświęcony niemieckiej inwazji na Norwegię. (Obraz tworzą w całości czarno - białe archiwalne materiały filmowe.)