TVP Dokument Poniedziałek, 12.02.2024 05:20 PRZYRODNIK NA TROPIE - /43/ BIEGUS ZMIENNY Cykl dokumentalny, 25 min, Polska, 2023 Reżyseria: Małgorzata Kosturkiewicz Scenariusz: Łukasz Bożycki Prowadzący: Łukasz Bożycki Program przyrodniczy, w którym prowadzący Łukasz Bożycki porusza różne aspekty życia zwierząt w kontekście ich wzajemnych powiązań i oddziaływań. Bohaterem dzisiejszego odcinka jest mieszkaniec polskiego wybrzeża - biegus zmienny. Poznamy sekret jego długowieczności oraz jego nietypowe podejście do macierzyństwa. 05:55 WETERYNARZE Z SERCEM - /4/ 25 min, Polska, 2016 Reżyseria: Krzysztof Kasior, Sandra Andrzejewska, Wojciech Wołoszyn Scenariusz: Wojciech Wołoszyn W tym odcinku poznamy ekipę pomorskiego ośrodka rehabilitacji dzikich ptaków i małych ssaków w Pomieczynie, która zrobi wszystko, aby znaleziony na poboczu drogi bocian jeszcze w tym roku poleciał do ciepłych krajów. W Warszawie szczęśliwie adoptowany ze schroniska pies Bruno, cierpi, bo nie może jeść. Lekarz weterynarii Franek, poszuka przyczyny tajemniczego braku apetytu. A Emilka będzie musiała zmierzyć się z nieoczekiwanymi powikłaniami w trakcie zabiegu. 06:25 TAJEMNICE BLIŹNIĄT (SECRET LIFE OF TWINS) Film dokumentalny, 46 min, Wielka Brytania, 2015 Reżyseria: Luke Wiles Film dokumentalny BBC Worldwide o bliźniętach - kalkach matki - natury. Identyczne, a zarazem całkowicie odmienne. Przez 9 miesięcy żyją razem w łonie matki. Potem często przez wiele lat są nierozłączne. Nic dziwnego, że bliźnięta łączy szczególna więź fizyczna, psychiczna i emocjonalna. Badania nad bliźniętami pozwalają nam odkryć nie tylko ich tajemnice, ale także zagadkę ludzkiej tożsamości. Poznamy bliźnięta, które, choć wychowały się osobno, mają identyczne nawyki; i takie, które w niczym nie są podobne. Będziemy też towarzyszyć parze sióstr w pierwszych latach życia. Dziś odkryjemy tajemnice bliźniąt. Naukowcy stwierdzili, że w 80% przypadków bliźnięta wychowane wspólnie mają niemal identyczny iloraz inteligencji. Dlatego na egzaminach zwykle wypadają tak samo. Stąd badacze wyciągnęli wniosek, że 2/3 inteligencji zawdzięczamy rodzicom. Bliźnięta łączy też podobieństwo fizyczne. Często mają te same nawyki; te same nietypowe przyzwyczajenia. 07:25 WIELKIE KOTY W DOMU ODC. 2 (BIG CATS ABOUT THE HOUSE EP. 2) Serial dokumentalny, 51 min, Wielka Brytania, 2018 Reżyseria: Jo Shinner W tym odcinku Giles Clark pomaga młodej samicy jaguara w decydujących o przetrwaniu pierwszych tygodniach jej życia. Giles Clark opiekuje się wielkimi kotami od ponad dwudziestu lat. Ostatnie dziesięć spędził w australijskim zoo pod Brisbane. Wychowywanie dzikich kotów przez człowieka budzi wiele kontrowersji. Część badaczy twierdzi, że u zwierząt mogą pojawiać się zaburzenia behawioralne. Na całym świecie wielkim kotom grozi wyginięcie. W ostatnich stu latach liczebność niektórych gatunków zmniejszyła się o ponad 90 procent. Badacze twierdzą, że wiele z nich może wyginąć w naturalnym środowisku w ciągu kolejnej dekady. 08:25 TELESKOP KOSMICZNY ZA 10 MILIARDÓW DOLARÓW (JAMES WEBB: THE $10 BILLION SPACE TELESCOPE) Film dokumentalny, 50 min, Wielka Brytania, 2022 Reżyseria: Anthony Willis Epicka historia ośrodka Kosmicznego Teleskopu Jamesa Webba, zaprojektowanego w celu ujawnienia początków wszechświata. Kosmiczny Teleskop Jamesa Webba ma orbitować milion mil od Ziemi, z możliwością cofania się do początku wszechświata, znajdowania nowych planet i być może wykrywania oznak życia pozaziemskiego. Ten dokument przedstawia niepowodzenia, opóźnienia i rosnące koszty, które nękały projekt od jego powstania 25 lat temu do pierwszych oszałamiających obrazów starożytnego wszechświata w maju 2022 roku. Niesamowita opowieść o najbardziej ambitnym, złożonym i najdroższym eksperymencie naukowym naszych czasów opowiedziana przez pionierów w sercu misji. 09:25 AFRYKA Z ADE ADEPITANEM - CZĘŚĆ 3. AFRYKA WSCHODNIA (AFRICA WITH ADE ADEPITAN) Serial dokumentalny, 59 min, Wielka Brytania, 2019 Reżyseria: Olly Bootle Czteroodcinkowa seria geograficzno - podróżnicza BBC Studios. Afryka jest najbardziej żywym i zróżnicowanym kontynentem na Ziemi, z ponad 50 krajami i setkami różnych kultur. Ade Adepitan podróżuje po Afryce, aby odkryć, jak zmienia się kontynent. Od dynamicznie rozwijającej się technologii Lagos po wspaniałe plaże Mozambiku i od zagrożonych goryli w DRK po rozdarte wojną ulice Somalii, Ade widzi w Afryce najlepsze i najgorsze. Dzięki jego bardzo osobistemu spojrzeniu na kontynent i niezwykłym spotkaniom, seria ta zadaje pytanie: tak jak ostatnie 30 lat zmieniło Azję, czy przyszłość należy do Afryki? Część 3 - "Afryka Wschodnia". W tej części podróży po Afryce Ade odwiedzi wschód kontynentu, Tanzanię, Etiopię i Somalię. Pozna ludzi pracujących w najgorętszym miejscu na Ziemi. Przybędzie do jednego z najszybciej rozwijających się miast Afryki. Różni się to od znanych wcześniej obrazów Etiopii. A w kraju rozdartym przez wojnę wszystko doszczętnie zdewastowane. Ten etap rozpocznie się w Tanzanii, na dzikim afrykańskim pustkowiu. Rezerwat Selu to ogromny azyl dla dzikich zwierząt. Zajmuje obszar prawie 52 tysięcy kilometrów kwadratowych, dwa razy więcej niż Walia. Afryka jest domem dla wielu niezwykłych gatunków. Ponad połowa ludności Tanzanii nie ma prądu. Problem dotyczy nie tylko tutejszych mieszkańców, ale większości Afrykanów. Następny przystanek wypada w Etiopii, kraju postrzeganym przez wielu jako najbiedniejszy z biednych. 10:30 LEKCJA LOGIKI Reportaż, 28 min, Polska, 1980 Scenariusz: Barbara Folta, Wojciech Sarnowicz Zdjęcia: Marek Uhma Reportaż ukazujący stan górnictwa w kopalniach na Śląsku pod koniec 1980 roku. Wypowiadają się górnicy, związkowcy nowo powstałego związku zawodowego NSZZ Solidarność. Mówią o absurdach, z jakimi spotykają się podczas pracy: dewastacjach sprzętu, rabunkowej gospodarce złożami, złym planowaniu, fałszowaniu statystyk wypadkowych, faktur, kłamstwach przekazywanych przez media na temat wydobycia węgla. Osobny temat to tragiczne skutki pracy w systemie czterobrygadowym, pracy w niedziele. To niszczy tradycyjne życie wielopokoleniowych śląskich rodzin. Obrazki: pracujący górnicy, dyskusja związkowców. 11:10 HISTORIE WILEŃSKIE - ODC. 5 Serial dokumentalny, 25 min, Polska, 2021 Reżyseria: Wojciech Klimala, Ewa Wołkanowska - Kołodziej, Wojciech Klimala Scenariusz: Wojciech Klimala, Wojciech Klimala Lektor: Paweł Sędziak Zdjęcia: Bartosz Frątczak Muzyka: Joanna Fidos Był jeszcze chłopcem, gdy nauczył się grać na gitarze. Za lekcje gry na perkusji zapłacił pieniędzmi, które mama dawała mu na obiady. Miał dwadzieścia lat, kiedy zaczął grać i śpiewać na weselach. Dziś Andrzej Wołkanowski jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych muzykantów weselnych Wileńszczyzny. Lubi podkreślać, że regularnie jest zapraszany na imprezy do Polski i zna ją dobrze, ale i tak za najlepsze miejsce do życia uważa swoją rodzinną wieś - podwileńskie Gudele. 11:45 ŚWIAT WEDŁUG TESLI (TESLAFY ME. THE VISIONARY GENIUS OF NIKOLA TESLA) Film dokumentalny, 63 min, Słowenia, 2019 Reżyseria: Janja Glogovac Film dokumentalny opowiadający o życiu i odkryciach Nikoli Tesli, który poprzez pionierskie idee i wynalazki rozpoczął przemysłową rewolucję w dziedzinie produkcji i użytkowania energii elektrycznej oraz komunikacji bezprzewodowej. Był twórcą pierwszych urządzeń zdalnie sterowanych drogą radiową. Nasza cywilizacja opiera się na prądzie przemiennym, zdalnym sterowaniu i falach radiowych. Wyobraźmy sobie życie bez tych technologii bez łączących nas smartfonów czy internetu. Większość rozwiązań technicznych, które kształtowały świat od początku XX wieku wynalazł jeden człowiek. Tesla sądził, że energia elektryczna powinna być traktowana na równi z powietrzem, bo występuje w przyrodzie w nieograniczonych ilościach. Choć ogólnie nie jest dość doceniony za swoje wynalazki, to jego pomysły nadal kształtują naszą przyszłość. Tesla - postać towarzyska i inżynier, pochodzący z Chorwacji; elektrotechnik, radiotechnik i wynalazca. Był konstruktorem wielu urządzeń do wytwarzania i wykorzystania prądu przemiennego, konkurując skutecznie z Thomasem A. Edisonem, który uznawał tylko prąd stały. Zobaczymy, jak jego życie osobiste wpłynęło na odkrycia i jak naukowcy wciąż znajdują nowe zastosowania jego technologii do rozwiązywania globalnych problemów. Jego pomysły zostały podobno skonfiskowane przez rząd USA. Represje wobec Tesli dotknęły całą naszą cywilizację. Nikola wykonał swoje zadanie poświęcił nam swoje życie i karierę, a my po dziś dzień korzystamy z niemal wszystkich jego wynalazków, ale nie za darmo, wbrew jego woli. Tesla powiedział, że świat nie był gotowy na jego pomysły, wyprzedzające jego czasy, ale stwierdził również, że pewnego dnia te same pomysły przyniosą ogromne sukcesy. W Stanach przebywał przez część swojego życia. Zmarł 7.01.1943 w Nowym Jorku. 12:55 NA PODBÓJ ŚWIATA (TO THE WORLDS) Film dokumentalny, 44 min, Kanada, 2019 Reżyseria: Wendy Ord Film dokumentalny opowiadający o niezwykłych mistrzyniach łyżwiarstwa figurowego, które trenują i rywalizują w zawodach dla dorosłych Międzynarodowego Związku Łyżwiarstwa w Oberstdorfie w Niemczech, a każda ma ponad 60 lat. Przystąpienie do zawodów zaledwie sześć miesięcy przed mistrzostwami stawia zawodniczki i entuzjastów jazdy na łyżwach w niekorzystnej sytuacji. Gdy zegar tyka, a presja rośnie, łyżwiarki zostają zmuszone do pracy ponad siły fizyczne i psychiczne, cierpią z powodu wyniszczających kontuzji, znoszą miażdżące rozczarowania i konfrontują się z wciąż potężną siłą oczekiwań trenerów i znajomych. Podążamy za tymi niezwykłymi kobietami, które przeciwstawiają się swojemu wiekowi, grawitacji, a czasami swoim lekarzom. To zabawny i wzruszający film opowiadający o szalonych, pełnych pasji i determinacji sportsmankach. Film zdobył wiele nagród. 13:50 OBCY PRZYBYSZE W EUROPIE - ODC. 1 PAPUGI (THEY CAME TO STAY - OUR ALIEN ANIMAL NEIGHBOURS) Serial dokumentalny, 51 min, Niemcy, 2021 Reżyseria: Herbert Ostwald Cykl dokumentalny (3 części) opowiadający o gatunkach zwierząt, które zostały przeniesione do innych niż ich rodzime ekosystemy. Dlaczego ptak nandu - spokrewniony ze strusiem, drepcze po zaśnieżonych polach północnych Niemiec. Nieoczekiwanie nad katedrą w Kolonii przelatują stada jasnozielonych papug. A podobne do bobra nutrie z pomarańczowymi zębami obgryzają francuskie i holenderskie tamy kanałowe. Wszystkie te gatunki są obce i podejrzewa się, że powodują szkody ekologiczne i ekonomiczne. Choć UE chce walczyć z takimi inwazyjnymi zwierzętami, walka z nimi okazuje się trudna i uciążliwa, a nieprzygotowana biurokracja, skłóceni naukowcy i niedoinformowani obywatele ułatwiają rozprzestrzenianie się tych zwierząt. Czy należy walczyć z intruzami? Kiedy gatunek zwierząt jest rzeczywiście rodzimy? A może ciągła zmiana natury jest regułą? Seria dociera do sedna problemu ze zwierzęcymi intruzami, wybierając jako przykłady trzy istotne, a także interesujące gatunki. Odcinek 1 - "Papugi". Silny dziób, zielone upierzenie i prędkość! Niezwykłe, egzotyczne stworzenia - papugi - zdobywają europejskie miasta na terytorium rodzimych ptaków, których śpiew zawsze zachwycał. Następuje zmiana. Dzikie papugi zaczynają skrzeczeć, a nie wszyscy to lubią. Czy pierzaste imigrantki wprowadzają zamęt i trzeba się ich pozbyć? W Kolonii po raz pierwszy rozmnożyły się w 1969 roku. Były w Niemczech nowością. Od przełomu wieków - szybko się rozmnożyły, rozpętując zażarte dyskusje. W Europie zjawiły się na skutek handlu ptakami. Jak wiele innych gatunków papug - kolorowe, zabawne są domownikami. Miłośnicy ptaków wyhodowali z dzikich osobników blisko 50 odmian różnych kolorów. 14:45 WODA - NASZA PRZYSZŁOŚĆ - ODC. 1 KOLORADO: RZEKA SZUKAJĄCA UJŚCIA (WATER IS OUR FUTURE EP. 1 THE COLORADO A RIVER IN SEARCH OF ITS ESTUARY) Serial dokumentalny, 52 min, Niemcy, 2018 Reżyseria: Tanja Winkler Pięcioodcinkowy cykl dokumentalny, opowiadający o regionach, które przeszły i nadal przechodzą radykalne zmiany. W niektórych miejscach, gdzie flora i fauna zostały kiedyś wytępione, by zrobić miejsce dla rolnictwa, przemysłu i wydobycia surowców, natura wraca do siebie. Krajobrazy kwitną nowym życiem, bo stare przemysły zostały zlikwidowane, a ludzie doceniają wartość świata przyrody. Na Wielkich Jeziorach Ameryki Północnej, w lasach deszczowych Kostaryki i na silnie zanieczyszczonych rzekach na Łużycach we wschodnich Niemczech rozległe obszary oddane monokulturom i strzeliste hałdy żużlu przekształcają się w bogate gatunkowo cuda natury. Biolodzy tworzą tereny podmokłe z terenów poprzemysłowych, ekolodzy zamieniają pastwiska dla bydła w lasy tropikalne, a dzielnice zniszczone przez wydobycie węgla brunatnego tworzą schronienie dla rzadkich gatunków. Poszczególne, niezależne odcinki serii dokumentują szereg fascynujących projektów, które pokazują, że nawet zniszczenie może zapewnić nowy początek naturze. I że wszyscy możemy pomóc zachować bioróżnorodność naszej planety na przyszłość. Odcinek 1 - "Kolorado: rzeka, szukająca ujścia". Swój początek Kolorado bierze w Górach Skalistych i płynie 2300 kilometrów przez pięć stanów USA, aż do Meksyku. Wiosną topniejące wody zasilają górskie strumienie i rzeka staje się jeszcze potężniejsza. W ciągu milionów lat Kolorado wyrzeźbiła swoje koryto w czerwonych skałach. Swoją nazwę - "Czerwona Rzeka" - otrzymała od barwy rzecznych osadów. Co jakiś czas rzeka rozlewa się w wielkie jeziora. Nie powstały dzięki siłom przyrody - stworzyli je ludzie. Dostarczają wodę milionom Amerykanom. Dzięki niej życie na południowym zachodzie USA stało się możliwe. Konieczne były ogromne prace inżynieryjne, by postawić zaporę na rzece. 15:50 GLOBALNA NAUKA - ODC. 4 ROBOTYKA I SZTUCZNA INTELIGENCJA - PRZYSZŁOŚĆ LUDZKOŚCI (GLOBAL SCIENCE E04: ROBOTICS & A. I. - THE FUTURE OF HUMANITY) Cykl dokumentalny, 50 min, Francja, 2020 Reżyseria: Yohann Thiriet Ta seria dokumentalna (6 odcinków) przybliży największe odkrycia na arenie współczesnych badań naukowych, przedstawiając najbardziej niesamowite przełomy, które kształtują świat i jego przyszłość. Odc. 4 - "Robotyka i sztuczna inteligencja, przyszłość ludzkości". Wyglądają jak coś rodem z fantastyki naukowej, ale są prawdziwe powstają w laboratoriach na całym świecie. W przyszłości będą przypominać ludzi, zwierzęta i stworzenia, których jeszcze nie widzieliśmy. Posiądą zadziwiające zdolności, w tym inteligencję. Witajcie w nowym świecie, gdzie sztuczna inteligencja jest naszym sprzymierzeńcem, samochody nie potrzebują kierowców, a granice między człowiekiem i maszyną powoli się zacierają. W dwudziestym pierwszym wieku roboty opuściły fabryki i laboratoria. Nie ograniczają się już do prostych, powtarzalnych zadań. Stwory z metalu i plastiku przeniknęły niemal wszystkie obszary naszego życia. Spotykamy je na ulicach, w szkołach, w naszych domach, a nawet w salach koncertowych. Te nowoczesne maszyny nie są już uważane za proste narzędzia, współpracują z nami i się komunikują. Weszliśmy w erę robota społecznego. Choć wyglądają figlarnie, te małe urządzenia nie są już tylko ciekawostkami, wkrótce będą uczestniczyły w naszym życiu codziennym. Badacze z Arabii Saudyjskiej stworzyli pierwszego robota mówiącego w języku arabskim i rozpoznającego lokalne dialekty. Pytanie o rolę, jaką roboty i sztuczna inteligencja będą odgrywać w naszym życiu, nie jest niczym nowym, ale kontekst technologiczny wciąż się zmienia, a zagadnienia te stają się coraz istotniejsze. W ostatecznym rozrachunku to my, ludzie, musimy zdecydować, co zrobimy z naszymi maszynami. Jak bardzo chcemy je rozwinąć? I dokąd nas zaprowadzą? 16:50 WIDOKI Z RAJU. KULTURA OGRODOWA W ŚWIECIE ISLAMU - ODC. 2 INDIE. SPLENDOR CZASÓW MOGOŁÓW (A GLIMPSE OF PARADISE - GARDEN CULTURE IN THE ISLAMIC WORLD) Serial dokumentalny, 50 min, Niemcy, 2016 Reżyseria: Veronika Hofer Pięcioodcinkowy cykl dokumentalny - podróż po świecie islamu. Rozpoczyna się w ogrodach Imperium Perskiego, obejmuje zielone oazy na subkontynencie indyjskim, w Afryce Północnej i południowej Hiszpanii, a kończy refleksją o przyszłości w państwach Zatoki Perskiej. Ogrody są wehikułem do poznania i zrozumienia całego obszaru kulturowego w jego odrębności. Dokument skierowany jest do odbiorców zainteresowanych podróżami i kulturą, ale także do tych, którzy chcą poznać rejony o coraz większym znaczeniu na świecie, ich historię i kulturę. Odcinek 2 - "Indie". Splendor czasów Mogołów. Indie. Gęsto zaludnione i pełne kolorytu, biedne i pogrążone w chaosie. A jednak tutejsze ogrody świadczą o ich bogactwie i porządku. W jaki sposób zdołały uzyskać balans pomiędzy orientalną wspaniałością i rygorem islamskiej kultury ogrodowej? Wyruszyliśmy w odkrywczą podróż do najwspanialszych ogrodów kultywowanych pośród harmidrui zgiełku współczesnych Indii. W Indiach mieszka prawie jedna piąta ludności świata. To sprawiło, że okręg rządowy w Nowym Delhi stał się ważnym punktem na politycznej mapie świata. Prezydent Indii mieszka i rządzi za tą bramą i w tym ogrodzie. Teren ten, widziany z góry, wygląda jak dywan, z wzorem poprzecinanym surową geometrią osi i kanałów nawadniających. Jest to jednak zdecydowanie ogród, zaprojektowany według islamskich zasad. Jak to możliwe, że głowa państwa w kraju zamieszkanym w dużej mierze przez Hindusów żyje w otoczeniu ogrodów islamskich? Ogród powstał ponad sto lat temu, gdy Brytyjczycy przenieśli siedzibę rządu z Kalkuty do Delhi w północnych Indiach. Zbudowali w tym celu nowe miasto, Nowe Delhi, z własną siedzibą rządu i ogrodem. W ten sposób brytyjscy władcy kolonialni skupili się na poznanych tu ogrodach, łącząc zawarte w nich pomysły z własnym zamiłowaniem do wystawnych kwietników. 17:50 BOLERO, HIT WSZECH CZASÓW (BOLERO: A GLOBAL HIT / BOLERO. LE REFRAIN DU MONDE) Film dokumentalny, 52 min, Francja, 2019 Reżyseria: Damien Cabrespines, Anne - Solen Gouguet Film dokumentalny o jednym z najbardziej znanych utworów muzycznych. "Bolero" Maurice’a Ravela to utwór który jest grany na świecie co jakieś 15 minut. Dokonał rewolucji w muzyce klasycznej. Powolne crescendo, skomponowane przez Maurice’a Ravela w roku 1928 - mym, święci międzynarodowe i międzypokoleniowe triumfy. Wszystko zaczęło się 22 - ego listopada 1928 - ego roku. "Bolero" zabrzmiało wtedy w całej okazałości na scenie opery paryskiej. Publiczność oniemiała. Jest największym przebojem muzyki poważnej. W założeniu było muzyką do widowiska baletowego. Jak ta słynna melodia zainspirowała i wpłynęła na światową popkulturę? W ciągu zaledwie 16 - tu minut "Bolero" nabiera mocy. Porywa umysły i ciała. Wzrusza, irytuje, urzeka. Nikt nie pozostaje na nie obojętny. Każdy się w nim odnajduje. To badanie złożoności i bogactwa utworu o bardzo prostym układzie, który wywołuje emocje, zawroty głowy i jest inspiracją do powstania innych dzieł, interpretacji i utworów z różnych dziedzin kultury i sztuki. Największe międzynarodowe uznanie zyskała wersja choreograficzna Maurice’a Bejarta. Jednak kto lepiej mógłby o tym mówić niż artyści tacy jak: Lalo Schiffrin, Rufus Wainwright, Angelique Kidjo, Claude Lelouch, Marie - Agnes Gillot. W filmie znalazły się też fragmenty najbardziej znanych interpretacji "Bolera". 18:55 BUNTOWNICZKA NIE Z WYBORU Film dokumentalny, 50 min, Polska, 2022 Reżyseria: Maciej Janiszewski Maria Konopnicka (1842 - 1910) jest jedną z najwybitniejszych pisarek w dziejach polskiej literatury i autorką pieśni patriotycznej "Rota", która to po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku konkurowała z "Mazurkiem Dąbrowskiego" o miano hymnu narodowego. Ale co więcej wiemy o pisarce? Autorzy filmu śledzą historię i twórczość Marii Konopnickiej na przestrzeni jej dorosłego życia. Film tworzy portret psychologiczny słynnej pisarki i przede wszystkim mierzy się z mitami związanymi z jej kontrowersyjnym życiem. Postać Konopnickiej jest na tyle tajemnicza i niezrozumiała, że reżyser postanowił przeprowadzić swego rodzaju dochodzenie, z którego widz dowiaduje się, dlaczego wokół pisarki jest tyle nieścisłości i plotek. Choć można spotkać opinię, iż była feministką, to po bliższym przyjrzeniu się losom pisarki, opinia ta wydaje się mocno naciągana. Ryzykownym jest także uznanie jej za skandalistkę, gdyż typowi skandaliści nie przejmują się ani krytyką, ani opinią publiczną, a tymczasem autorka "Prometeusza" bardzo dbała o swój wizerunek. Sławiąc dokonania Konopnickiej, zapomina się o tym, iż była przede wszystkim kobietą, uwikłaną w wyjątkowo skomplikowaną sytuację życiową. Co więcej, błędem byłoby uznanie jej za moralną opokę Narodu. Wręcz przeciwnie Konopnicka jawi się jako kobieta wyzwolona, niestroniąca od wolnych związków ze znacznie młodszymi mężczyznami, a w czasach, w jakich przyszło jej żyć, środowiska katolickie uznawały jej twórczość za bardzo szkodliwą i wymierzoną nie tylko w Kościół, ale w chrześcijaństwo i polskość. W dokumencie postaramy się za pomocą archiwaliów oddać klimat tamtego okresu. Do udziału w filmie zaprosiliśmy autorki bestsellerowych książek: Karolinę Dzimira - Zarzycką, jej autorstwa jest książka "Samotnica. Dwa życia Marii Dulębianki" i Iwonę Kienzler, autorkę książki "Maria Konopnicka. Rozwydrzona bezbożnica", oraz czołowych historyków zajmujących się biografią Marii Konopnickiej. Film będzie także podróżą sentymentalna po wspaniałych miejscach, gdzie Konopnicka mieszkała i gdzie podejmowała najważniejsze decyzje w swoim życiu. Są to miejsca, gdzie wychowywała dzieci, pisała listy do przyjaciół, na przykład Elizy Orzeszkowej. Przybliży też czasy, w jakich żyła pisarka, jaka panowała wtedy moda, trendy oraz glamour. Film podzielono na rozdziały, do których wstępem są fragmenty listów Konopnickiej, co pozwoli zobaczyć bohaterkę jako osobę prywatną, zdystansowaną do pełnionych przez siebie ról publicznych, bez cenzury opowiadającą o swoim dniu powszednim. 20:00 UPADEK. JAK UKRAIŃCY ZNISZCZYLI IMPERIUM ZŁA - ODCINEK 1 DZIEŃ STRACHU (THE СOLLAPSE: HOW UKRAINIANS DESTROYED THE EVIL EMPIRE / KOLAPS. JAK UKRAJINCI ZRUJNUWAŁY IMPERIJU ZŁA) Film dokumentalny, 46 min, Ukraina, 2020 Reżyseria: Sergij Łysenko Dokładna i jak dotąd najpełniejsza opowieść o tym, jak deklaracja niepodległości Ukrainy umożliwiła ostateczny upadek ZSRR. W cyklu dokumentalnym widzowie zobaczą nigdy wcześniej nieprezentowane tajne dokumenty CIA i KGB; zeznania uczestników i świadków wydarzeń czy wypowiedzi amerykańskich, ukraińskich, rosyjskich oraz polskich polityków i historyków, po raz pierwszy omawiających tak szczegółowo wydarzenia z 1991 roku. 30 lat po upadku imperium zła mamy dostęp do tajnych niegdyś dokumentów CIA i KGB, wspomnień ludzi, którzy podejmowali decyzje oraz bezpośrednich świadków i uczestników masowych procesów w całym ZSRR. Obecnie nie ma ani jednej książki czy filmu, które w sposób całościowy i pełny przedstawiałyby upadek ZSRR. Opisy ówczesnych wydarzeń koncentrują się wokół Moskwy, pozostawiając w cieniu kluczowe procesy, które rozgrywały się poza nią i które faktycznie doprowadziły do upadku imperium zła. 21:05 FIORDY PEŁNE PLASTIKU (PLASTIC FJORDS / PLASTHAVET) Film dokumentalny, 59 min, Norwegia, 2022 Reżyseria: Jan Inge Skogheim Film dokumentalny o norweskich fiordach, które są bezpieczną przystanią dla natury, choć niestety nie do końca jest to prawdą. Plastikowe śmieci można znaleźć tu wszędzie. Dzieje się to w jednym z najbardziej odległych miejsc i zarazem w jednym z najbogatszych krajów na świecie. Norweskie fiordy są piękne, dopóki nie widzi się plastiku. Mogłoby się wydawać, że to zanieczyszczenie jest problemem dla obszarów zabudowanych lub krajów rozwijających się. Plastik przenika do łańcucha pokarmowego zwierząt i tak trafia do naszych ciał. Ponad 80% chemikaliów, które znajdujemy w plastiku, to chemikalia nam nieznane, nie mają nawet nazwy. Skąd możemy wiedzieć, że są one bezpieczne? Naukowcy odkryli, że toksyny w plastiku powodują gromadzenie się dodatkowego tłuszczu w komórkach tłuszczowych. Czy to może być czynnikiem globalnego kryzysu otyłości? I czy bakterie, które jedzą plastik, mogą pomóc nam posprzątać to, z czym sami sobie nie poradzimy? Musimy dbać o to, by plastik nie trafiał do środowiska naturalnego. Musimy sprzątać. Bo jeśli Norwegia, bogaty kraj z najnowocześniejszym systemem gospodarowania odpadami, jest zasypana plastikiem, to co z resztą świata? Musimy coś zrobić. Będzie trudno, ale trzeba zacząć działać już teraz! 22:15 ZMYSŁOWE RANDKI - /1/ (MAKING SENSE OF LOVE) Cykl dokumentalny, 24 min, Dania, 2020 Naukowy eksperyment randkowy, w którym bohaterowie szukają prawdziwej miłości poprzez poznawanie drugiej osoby zmysłami węchu, smaku i dotyku. Sprawdzimy, czy możemy zaufać naszym podstawowym instynktom, by znaleźć drugą połówkę. 22:50 ZMYSŁOWE RANDKI - /2/ (MAKING SENSE OF LOVE) Cykl dokumentalny, 23 min, Dania, 2020 Naukowy eksperyment randkowy, w którym bohaterowie szukają prawdziwej miłości poprzez poznawanie drugiej osoby zmysłami węchu, smaku i dotyku. Sprawdzimy, czy możemy zaufać naszym podstawowym instynktom, by znaleźć drugą połówkę. 23:20 HISTORIA BRONI - BROŃ MIOTAJĄCA. ODC. 1/10 (HISTORY OF WEAPONS) Serial dokumentalny, 50 min, Niemcy, 2017 "Historia broni" to dziesięcioodcinkowy serial dokumentalny, przybliżający historię różnych rodzajów broni, które odegrały główne role w najważniejszych bitwach historii i były często motorem postępu technicznego w różnych epokach. Od samego początku ludzkich dziejów człowiek tworzył broń i używał jej do zabijania. Broń służyła do krwawych podbojów i popełniania największych zbrodni, ale również była wykorzystywana przez bojowników o wolność, przez jednostki antyterrorystyczne i siły wyzwalające. Autorzy skupiają się w serii nie tylko na aspektach technicznych różnych rodzajów broni, pokazują też związki między opracowaniem nowego modelu oręża a następstwem jego użycia. Ta relacja ukształtowała kilka tysięcy lat ludzkiej historii. 00:20 ŻYCIE TO COŚ PIĘKNEGO Film dokumentalny, 50 min, Polska, 2020 Reżyseria: Dagmara Drzazga Tematem filmu jest pisarz Jarosław Iwaszkiewicz, jego żona Anna i ich dom w Stawisku, zapamiętany przez przybranego syna Iwaszkiewiczów Wiesława Kępińskiego. Kępiński ma dzisiaj 88 lat. Większość jego rodziny (matka, ojciec, dwóch braci i bratowa) zostali zamordowani przez Niemców w tzw. czarna sobotę - 5 sierpnia 1944 roku podczas rzezi Woli. On też stał razem z nimi i kilkudziesięcioma innymi osobami w rowie na wprost karabinu maszynowego. Szczęśliwie uciekł z miejsca egzekucji. Po wojnie pomieszkiwał trochę u starszej siostry, ale nie uczył się, nie pracował i wszystko wskazywało na to, że zmarnuje sobie życie. Napisał wówczas list do "Ekspressu Wieczornego" z prośbą o pomoc. Pierwszymi osobami, które zainteresowały się sierotą byli Anna i Jarosław Iwaszkiewiczowie. W ten sposób Wiesiek z proletariackiej rodziny na Woli trafił do ich domu na Stawisku. Jak sam mówi, narodził się wówczas po raz drugi. Nowi opiekunowie zapewnili mu zarówno ciepły dom, jak i edukację. Iwaszkiewicz wkrótce zaczął traktować chłopca jak syna. Wiązało się to zapewne z bólem spowodowanym wcześniejszą utratą nienarodzonego dziecka. Między Kępińskim a Iwaszkiewiczem przez lata nagromadziło się mnóstwo listów. Pomieszczenie ich w jednej książce zajęło prawie 700 stron. Pod wpływem swojego przybranego ojca, Wiesław sam zaczął tworzyć krótkie formy literackie, malować. Od pojawienia się w Stawisku, czyli od 1947 roku do dzisiaj prowadzi dziennik! Kępiński jest bezcennym świadkiem wielu lat życia Iwaszkiewicza i to nie tylko jako wybitnego pisarza, ale gospodarza, męża i ojca przytłoczonego codziennymi troskami. 01:25 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - "ZEMSTA" W SCENERII NATURALNEJ. ODC. 260 Magazyn historyczny, 24 min, Polska, 2021 Autor: Adam Sikorski Lektor: Artur Kalicki Któż z nas nie pamięta świetnych kwestii z "Zemsty" Aleksandra Fredry? Ale niewielu zna prawdziwe tło historyczne realnego konfliktu, który skłócił rodziny Skotnickich (rejent) i Firlejów (cześnik). Dlatego zbierzemy widzów do zamku Kamieniec, by pokazać ów mur, o który przez dziesiątki lat przed sądami i trybunałami toczyła się prawdziwa wojna. Opowiemy o prawdziwych losach budowli i jej dzisiejszym przeznaczeniu. 02:00 BETAR Film dokumentalny, 53 min, Polska, 2010 Reżyseria: Robert Kaczmarek Scenariusz: Piotr Gontarczyk Związek imienia Józefa Trumpeldora w skrócie Betar lub Bejtar jest niemal całkowicie nieznaną organizacją młodzieży żydowskiej, działającą w Polsce i na całym świecie, od połowy lat 20. do wybuchu wojny. Betar był organizacją bardzo oryginalną, a przy tym znaczącą, choć dziś nie funkcjonuje ani w literaturze przedmiotu, ani w świadomości historycznej społeczeństwa. Wielu członków polskiego Betaru odegrało ważną rolę w dziejach odbudowy państwa żydowskiego w Palestynie oraz jego późniejszych losach. Członkiem Betaru był między innymi premier Izraela w latach 1977 - 1983 Menachem Begin. Film przedstawia historię powstania tej organizacji, omawia założenia ideowe i cele działania. O tym, jak funkcjonował Betar, jak ważną rolę odegrał w życiu młodych Żydów, opowiadają uczestnicy ruchu, dziś już liczący sobie ponad 90 lat. Tło historyczne zostało oparte w filmie na wypowiedziach historyków: Herzla Makowa i Piotra Gontarczyka. 03:05 ŁOM Film dokumentalny, 51 min, Polska, 2001 Reżyseria: Tadeusz Pikulski Scenariusz: Tadeusz Pikulski Wykonawcy: Tadeusz Łomnnicki Aktorem został mimo woli. Chciał studiować dramatopisarstwo, ale zdając do Studia Teatralnego przy Starym Teatrze, pomylił drzwi sali egzaminacyjnej... Anegdoty, autorefleksje i opinie innych, wypowiedzi, wywiady i fragmenty programów telewizyjnych z jego udziałem oraz prawdziwy kalejdoskop różnorodnych ról składają się na filmowy portret Tadeusza Łomnickiego, artysty uwielbianego przez publiczność i nieakceptowanego przez środowisko, uwikłanego w politykę, ideologię. Przedstawiając niebywałą osobowość artystyczną, rozterki i dramaty wielkiego aktora, autor telewizyjnego dokumentu wykorzystał bogate materiały archiwalne TVP oraz fragmenty filmów fabularnych - od debiutu kinowego z 1946 r. ("Dwie godziny" w reż. Stanisława Wohla) po ostatni spektakl w Teatrze TV ("Stalin" w reż. Kazimierza Kutza z 1992 r.) i ostatni, nieukończony spektakl w Poznaniu. Tadeusz Łomnicki zmarł na scenie Teatru Nowego 22 lutego 1992 podczas próby "Króla Leara". Aktorstwo uważał za najstarszą ze sztuk, ponieważ zawsze istniała twarz człowieka i jego ciało, ten najczulszy instrument. Lubił swój zawód, ale nie lubił o nim mówić. Wolał zademonstrować, jak "wtapiał się w postać", chociażby Leara ze sztuki Bonda, Artura Ui Brechta czy Łatki z "Dożywocia" Fredry (wielkie kreacje stworzone w Teatrze Współczesnym opatrzył autokomentarzem w programie tv "Sam na sam"). Jak twierdził, w pierwszym dziesiątku lat na scenie przekonywał dyrektorów, reżyserów i siebie, że może być aktorem. Później przyszedł niebezpieczny "okres zachwytu, że się coś potrafi". Miał w dorobku wiele niezapomnianych kreacji teatralnych, w tym Kordiana, bodaj jedyną wielką rolę romantyczną. Widzowie podziwiali, krytycy doceniali jego umiejętności i styl gry. "Jego znużenie, omdlałe członki, wysychające gardło i chrypienie miały nową duszę. Ciało i dusza Łomnickiego i postaci, w które wchodził i które w niego wchodziły, były nierozerwalne" - pisał Jan Kott. Grał u Wajdy, Munka, Skolimowskiego w najważniejszych filmach lat 50. i 60. - "Piątka z ulicy Barskiej", "Pokolenie", "Baza ludzi umarłych", "Eroica", "Niewinni czarodzieje", "Bariera". Niezrównany "Pan Wołodyjowski" z filmów Hoffmana, zaznaczył też swą obecność w kinie lat 70. i 80. ("Gdziekolwiek jesteś, panie prezydencie", "Klucznik", "Lawa" i in.). Czy czuł się sławny? Na to pytanie również odpowiadał żartem. Był cenionym rektorem warszawskiej PWST. "Szkoła kocha swojego rektora, gdy ten gra role eleganckie. Stąpa wtedy lekko, zwraca się do kolegów z kurtuazją. Szkoła drży, gdy rektor gra w teatrze łajdaka. Klnie, miota się, mówi brutalnym Prysypkinem i ordynarnym Głumowem. Od jego wybuchów sekretarka dostaje spazmów" - zanotowała Magdalena Grochola. Zdobywał Srebrne Maski i Złote Ekrany, ale w teatrze wciąż odczuwał niedosyt akceptacji. Żalił się - "Gdyby nie publiczność, gdyby nie jej poparcie, pewnie nie umiałbym zdobyć się na znoszenie tego wszystkiego, na szamotanie się z przeciwnościami. Ale widownia ma do mnie zaufanie. Ona nie wątpi, traktuje mnie serio, jest gorąca i oddana. Pozwala zapomnieć o przeszkodach, a nawet goryczy". W połowie lat 70. doprowadził do założenia swojego wymarzonego Teatru Na Woli. "Warszawka" z przekąsem mówiła o robotniczym teatrze dla "szemranej publiczności", środowisko się dystansowało. "Partia kupiła go, a on uznał, że cena, jaką płaci za możność działania nie jest za wysoka. Jednocześnie był w roli tego dostojnika partyjnego zabawny, grał go serio - nie serio" - zauważył Erwin Axer. W archiwach TVP znalazły się materiały ilustrujące działalność niezwykłej sceny, zarówno spotkania z robotniczą publicznością, jak i fragmenty głośnych spektakli, "Amadeusza" z Łomnickim i Polańskim, czy jawnie antytotalitarnych sztuk, "Gdy rozum śpi" i "Przedstawienie Hamleta we wsi Głucha Dolna". Kazimierz Kutz wyznał - "To mnie bawiło, jak ten partyjny Tadeusz grać będzie partyjną kanalię. Jak partyjne jadło przenosić będzie na scenę". Los Teatru Na Woli przypieczętowało wystawienie "Do piachu". Łomnicki przestał być dyrektorem teatru, wystąpił z partii. Już z żadną sceną nie związał się na stałe, gościnnie zagrał Feuerbacha w sztuce Dorsta, Krappa w "Ostatniej taśmie..." Becketta, Bruscona w "Komediantce" Bernharda. Na scenie był wspaniały. W głębi duszy skrywał rozczarowanie i gorycz. "Sam nie zauważyłem, jak i kiedy wyżarzyło się we mnie i stliło do reszty to, co pozwala działać: niespodzianka, przygoda, nadzieja i wiara".