TVP Kultura Piątek, 01.03.2024 09:05 KSIĄŻĘ SEZONU Komedia, 53 min, Polska 1970 Scenariusz i reżyseria: Witold Orzechowski Zdjęcia: Krzysztof Winiewicz Muzyka: Waldemar Parzyński Aktorzy: Barbara Krafftówna, Halina Kossobudzka, Beata Tyszkiewicz, Czesław Wołłejko, Zdzisław Wardejn, Jolanta Lothe, Bogusław Rybczyński, Piotr Fronczewski, Jacek Nieżychowski, Jan Zdrojewski, Hanna Orsztynowicz, Małgorzata Potocka, Zofia Perczyńska, Jan Himilsbach i inni Adaptacja noweli Adolfa Rudnickiego i zarazem debiut reżyserski Witolda Orzechowskiego, twórcy m.in. horroru "Droga w świetle księżyca", współautora scenariusza serialu "Kariera Nikodema Dyzmy". Akcja "Księcia sezonu" rozgrywa się w prowincjonalnej, letniskowej miejscowości. Do znajdującego się tu zacisznego pensjonatu co roku przyjeżdża na urlop Stefan Pulman, samotny warszawiak, snujący niezbyt realne plany matrymonialne. Mimo wsparcia właścicielek pensjonatu, zaloty pana Stefana do pięknej Zuzanny (w tej roli Beata Tyszkiewicz) nie przynoszą rezultatu. Dziewczyna wybiera ratownika Misia. Cóż, marzenia o "wymarzonym na dwoje gniazdku" trzeba będzie odłożyć. Może za rok fortuna będzie łaskawsza? Główną zaletą "Księcia sezonu" jest jego liryczny, nieco melancholijny klimat oraz świetnie podpatrzone typy ludzkie, zapełniające "tło" głównego wątku. 10:10 DALEKO OD OKNA Dramat psychologiczny, 113 min, Polska 2000 Reżyseria: Jan Jakub Kolski Scenariusz: Cezary Harasimowicz Zdjęcia: Arkadiusz Tomiak Muzyka: Michał Lorenc Aktorzy: Dorota Landowska, Dominika Ostałowska, Bartosz Opania, Krzysztof Pieczyński, Karolina Gruszka, Dariusz Toczek, Adam Kamień, Magdalena Mirek, Olgierd Łukaszewicz, Grzegorz Damięcki, Ola Fiedeń, Marysia Sabonis, Natalia Mikovic, Wiktoria Witczak, Filip Seweryński, Jerzy Żydkiewicz i inni "Daleko od okna" uznano za jeden z najlepszych polskich filmów 2000 roku. Stanowi on także przełom w karierze Jana Jakuba Kolskiego. Po raz pierwszy reżyser zdystansował się od swojej ulubionej, wiejsko - mitycznej tematyki, dzięki której dokonywał - jak sam mówił - "osobistych rozliczeń ze światem". Etap "rozliczeniowy" w jego twórczości zakończyła "Historia kina w Popielawach" (1998). "Wierzę, że teraz znajdę w sobie dość wrażliwości, by dostrzegać inne rzeczy" - deklarował Kolski w wywiadach i słowa dotrzymał. Na pierwszy rzut oka "Daleko od okna" jest filmem o holocauście. Trudno o temat bardziej ostatnio eksploatowany, a jednak reżyser nie powiela startych do cna klisz i martyrologicznych stereotypów. Spora w tym zasługa Cezarego Harasimowicza i jego scenariusza, powstałego na kanwie prozy Hanny Krall. "Daleko od okna", choć za punkt wyjścia ma historię autentyczną, daleko wykracza poza reporterski realizm właściwy twórczości autorki "Sublokatorki". Dramatycznej opowieści o Żydówce ukrywanej w czasie wojny przez Polaków Harasimowicz nadaje cechy uniwersalne, godne greckiej tragedii. Inkrustuje realistyczną fabułę akcentami metaforycznymi i symbolicznymi (szafa jako symbol zniewolenia i upodlenia). Mroczne, "klaustrofobiczne" zdjęcia Arkadiusza Tomiaka przydają filmowi dusznej i ciężkiej atmosfery. Uwiarygodniają w ten sposób dramat Jana i Barbary, którzy przez lata noszą na dnie serca straszną tajemnicę i poczucie winy. Aktorskim odkryciem filmu jest Dorota Landowska w roli bezpłodnej kobiety, przywłaszczającej sobie córkę swego męża i ukrywanej w szafie Żydówki. Udało jej się stworzyć fascynujący, pełen psychologicznych niuansów portret kobiety bezwzględnej i podłej, a zarazem naznaczonej cierpieniem, głęboko upokorzonej. Znakomitą, choć tylko drugoplanową, kreację tworzy też Krzysztof Pieczyński jako granatowy policjant Jodła. Pozornie pozbawiony skrupułów, cynicznie wykorzystujący swoje stanowisko, lecz jednocześnie skrycie kochający Barbarę, powstrzymujący się przed denuncjacją, dopóki ma choć cień nadziei na wzajemność. Wszystko to sprawia, że "Daleko od okna" nie sposób oglądać obojętnie. Przejmująca historia opowiedziana przez Kolskiego wciąga, hipnotyzuje, drąży sumienie. Tadeusz Sobolewski pisał: "Odzwyczailiśmy się traktować kino jako twórczość w sensie dosłownym. Tu udało się stworzyć na nowo jakiś świat, wpuścić nas do niego i sprawić, że stał się naszym światem". Akcja filmu zaczyna się tuż przed wojną. Młody malarz Jan i jego żona Barbara bardzo chcą mieć dziecko. Niestety, wraz z upływem czasu staje się jasne, że któreś z nich jest bezpłodne. Wybucha wojna. Jan zarabia na rodzinę głównie dzięki "fuchom", które organizuje mu Jodła, granatowy policjant, równie ostentacyjnie co nieskutecznie przypochlebiający się Niemcom. Pewnego dnia Jan przyprowadza do mieszkania Reginę, młodą żydowską wdowę. Barbara, choć z lekkimi oporami, zgadza się ją ukrywać. Jan i Regina stopniowo stają się sobie coraz bliżsi. Wreszcie dochodzi do zbliżenia, w wyniku którego Żydówka zachodzi w ciążę. Barbara, dowiedziawszy się o tym, przeżywa podwójne upokorzenie. Po pierwsze została zdradzona przez męża, a po drugie wychodzi na jaw, że to ona nie może mieć dzieci. W odruchu rozpaczy i nienawiści postanawia zadenuncjować Reginę. W decydującej chwili dostaje jednak torsji, co tłumaczy Niemcom jako objaw ciąży. Od tej pory zaczyna udawać, że jest w odmiennym stanie, Reginę zaś na całe dnie i noce zamyka w szafie, gdzie kobieta przechodzi psychiczne katusze. Jodła przypadkiem odkrywa, że Jan i Barbara ukrywają u siebie Żydówkę. Barbarze jednak udaje się go przekupić cennym naszyjnikiem. Jan, nie mogąc znieść coraz bardziej nieznośnej i stresującej sytuacji, całkowicie oddaje inicjatywę żonie. Wreszcie nadchodzi dzień rozwiązania. Regina rodzi córkę, lecz Barbara nie pozwala jej nawet zobaczyć twarzy dziecka. Niemowlę zostaje czym prędzej ochrzczone, Regina zaś zredukowana do roli karmicielki. Liczne nagrody m.in. na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdańsku - Gdyni, Lubuskim Lecie Filmowym w Łagowie i Ogólnopolskim Festiwalu Sztuki Filmowej "Prowincjonalia". 13:55 PORTRET PODWÓJNY Film obyczajowy, 108 min, Polska, 2000 Reżyseria: Mariusz Front Scenariusz: Elżbieta Piekacz, Mariusz Front Zdjęcia: Jacek Januszyk Aktorzy: Maciej Adamczyk, Elżbieta Piekacz, Adam Bauman, Adam Bosko, Irena Front, Paweł Grzelak, Maciej Karpiński, Bogusław Kierc, Agnieszka Wosińska, Tomasz Zygadło, Xawery Żuławski Uhonorowany nagrodą jury "za poszukiwanie nowych form wyrazu" oraz nagrodą jury młodzieżowego na FPFF w Gdyni w 2001 r. film obyczajowy będący właściwie serią obrazów, okruchów codzienności, układających się w rozbudowaną mozaikę. To zrealizowana w konwencji paradokumentu, dramatyczna, choć niepozbawiona optymizmu historia dwojga młodych ludzi, polskich inteligentów, artystycznych dusz, wchodzących w dorosłe - prywatne i zawodowe - życie, szukających swojego miejsca na Ziemi. Film stanowi debiut fabularny Mariusza Fronta, rocznik 1965, absolwenta malarstwa w krakowskiej ASP i reżyserii, którą ukończył w łódzkiej "filmówce". Scenariusz powstawał niemal trzy lata i stanowi wspólne dzieło Mariusza Fronta oraz jego dziewczyny Elżbiety Kopacz, grającej w filmie jedną z dwóch głównych ról. Poza parą bohaterów większość ról odtwarzają aktorzy nieprofesjonalni - rodzina Elżbiety Piekacz, matka Mariusza Fronta, autentyczne postaci ze środowiska filmu, telewizji i reklamy. On, Michał, ukończył wydział reżyserii i stara się o możliwość nakręcenia debiutanckiego filmu na podstawie własnego scenariusza, ona, Ewa, jest początkującą aktorką. Oboje przyjechali do Warszawy w nadziei, że tu szybciej zrealizują swoje marzenia. Zamieszkują w wynajętej kawalerce, w oczekiwaniu na zawodowe spełnienie pracują w hipermarkecie. W wolnych chwilach on wędruje od producenta do producenta, usiłując zainteresować któregoś z nich swoim scenariuszem, ona chodzi na castingi, licząc, że wreszcie dostanie rolę. Jemu była żona i teściowa bronią dostępu do kilkuletniego synka, więc z konieczności rzadko go widuje. Jej ojciec odszedł z domu, gdy była jeszcze mała, więc wie, jak bardzo dzieci to przeżywają. Namawia go, żeby nie bacząc na zachowanie teściowej, odwiedzał synka, podtrzymywał więź z nim. Ani Michał, ani Ewa nie mają układów czy zamożnych rodziców, którzy "popchną" ich kariery, wesprą, umożliwią. O wszystko muszą sami zabiegać. Przeżywają upokorzenia, rozczarowania, frustracje. Duszą się w ciasnocie małego mieszkanka, a jednocześnie oddalają od siebie, szarpią się z samymi sobą i światem, który tak wiele obiecywał, a tak niewiele teraz daje. 16:00 JEREMI PRZYBORA Film dokumentalny, 76 min, Polska, 1990 Reżyseria: Magda Umer Scenariusz: Magda Umer Zdjęcia: Jacek Kuźniar Aktorzy: Kalina Jędrusik, Wiesław Michnikowski, Mieczysław Czechowicz, Adrianna Biedrzyńska, Ewa Dałkowska, Maria Pakulnis, Magda Umer, Zbigniew Zamachowski, Wiesław Gołas, Edward Dziewoński, Bogumił Kobiela, Irena Kwiatkowska, Bronisław Pawlik, Jerzy Wasowski Życie i działalność twórcza Jeremiego Przybory. W filmie wykorzystano fragmenty programów: "Kabaret Starszych Panów", "Divertimento", " Kabaret Jeszcze Starszych Panów", Krajowy Festiwal Piosenki Polskiej Opole '89. 18:35 REŻYSERZY S.VI - SPIKE LEE - 1/10 SEZON 6 (SPIKE LEE - 1/10 SEZON 6) Cykl dokumentalny, 50 min, Wielka Brytania, 2018 Reżyseria: Lyndy Saville Cykl dokumentalny poświęcony najważniejszym reżyserom kina. W tym odcinku przyglądamy się twórczości Spike'a Lee, reżysera m.in. filmów: "Ona się doigra", "Rób co należy" czy "Czarny blues". 20:05 WIECZÓR KINOMANA - WIELKI GATSBY (THE GREAT GATSBY) Melodramat, 138 min, USA 1974 Reżyseria: Jack Clayton Scenariusz na podstawie powieści Francisa Scotta Fitzgeralda: Francis Ford Coppola Aktorzy: Robert Redford, Mia Farrow, Bruce Dern, Sam Waterston, Karen Black, Scott Wilson, Lois Chiles, Howard Da Silva i inni Po słynną powieść F. Scotta Fitzgeralda z 1925 r. filmowcy sięgali wielokrotnie. Pierwsza ekranizacja powstała już w 1926 r. i dokonał jej Herbert Brennon, kolejną firmował w 1949 r. Elliott Nugent. W 2000 r. Robert Markowitz zrealizował wersję telewizyjną, powierzając główne role Toby’emu Stephensowi i Mirze Sorvino. Do dziś najsłynniejszą pozostaje jednak adaptacja z 1972 r. w reżyserii Jacka Claytona. Prace nad nią przebiegały dość burzliwie: najpierw producent odrzucił scenariusz samego Trumana Capote i Francis Ford Coppola pośpiesznie napisał drugi, który zresztą Clayton przez następny rok poprawiał. Później wycofała się przewidziana do głównej roli kobiecej Ali McGraw i długo nie można było znaleźć odpowiedniej kandydatki na jej miejsce. Dzieło Claytona natomiast znakomicie wpisało się w wielki powrót fali retro: ludzie nosili stroje, fryzury, gadżety a la Gatsby. Sam film został przyjęty przez krytykę i publiczność dość chłodno, chociaż nagrodzono go dwoma Oscarami: za kostiumy i muzykę. Zarzucano reżyserowi, że mimo całej staranności realizacji, troski o odtworzenie realiów epoki, nie zdołał oddać na ekranie prawdziwego sensu tej tragicznej opowieści o niezłomnym idealiście, zniszczonym przez okrucieństwo świata bogatych, do którego tak bardzo starał się dostać. Obsesyjna miłość do pustej i głupiutkiej Daisy, symbolizującej blichtr i powierzchowność jej sfery, przywiedzie go ostatecznie do zguby. Nick Carraway, początkujący pracownik nowojorskiej giełdy, wynajmuje niewielki dom na Long Island. Po drugiej stronie zatoki mieszka jego kuzynka, Daisy Buchanan, ze swoim bogatym mężem Tomem. Ich małżeństwo nie jest udane: Daisy zwierza się Nickowi, że nie jest szczęśliwa, a Tom przedstawia mu swoją kochankę, Myrtle, żonę właściciela podupadającego warsztatu samochodowego, George’a Wilsona. Z Nickiem sąsiaduje tajemniczy Jay Gatsby, człowiek bardzo bogaty, słynący w okolicy z urządzania wystawnych przyjęć. Nick zostaje zaproszony na jedno z nich i przy okazji słyszy różne plotki na temat gospodarza i pochodzenia jego fortuny. Parę dni później Nick dowiaduje się, że Gatsby kocha Daisy od czasu, gdy poznał ją pięć lat temu, będąc jeszcze skromnym oficerem. Dzięki pomocy Nicka udaje się zorganizować randkę Daisy i Jaya, ich romans rozkwita na nowo. Ale niebawem Tom poznaje prawdę i podczas wspólnej wycieczki do miasta między małżonkami dochodzi do awantury. W drodze powrotnej Daisy, prowadząc samochód Gatsby’ego, zabija Myrtle Wilson, która z kolei, zdemaskowana przez zazdrosnego męża, czekała na drodze na przyjazd Toma. Gatsby zataja jednak fakt, że jego auto prowadziła Daisy i to ona spowodowała wypadek. Tymczasem George Wilson dowiaduje się, do kogo należy żółty rolls - royce, pod którego kołami zginęła Myrtle. Zrozpaczony mężczyzna pragnie zemsty. 22:35 07 ZGŁOŚ SIĘ - ODC. 2/21 - WISIOR Serial kryminalny TVP, 50 min, Polska, 1976 Reżyseria: Krzysztof Szmagier Scenariusz: Krzysztof Szmagier Zdjęcia: Wiesław Rutowicz Muzyka: Włodzimierz Korcz Aktorzy: Bronisław Cieślak, Zdzisław Kozień, Ewa Dałkowska, Zdzisław Tobiasz, Elżbieta Borkowska-Szukszta, Stanisława Kowalczyk, Zofia Merle, Aleksandra Leszczyńska, Maria Chwalibóg, Wacław Kowalski, Witold Kałuski, Leon Pietraszkiewicz Podczas napadu na bank zostaje skradziony między innymi drogocenny wisior z brylantem. Nie przynosi on szczęścia swoim posiadaczom i wkrótce przepada bez śladu. Tymczasem dochodzi do porachunków między gangsterami Tymoskim i Oleszukiem i jeden z nich ginie. Na krótko właścicielką wisiora staje się prostytutka o wdzięcznym pseudonimie "Markiza". Porucznik Borewicz aresztuje sprawców napadu i mordercę, ale ciągle nie może wpaść na ślad wiosiora. 23:40 ZABIJ TO I WYJEDŹ Z TEGO MIASTA Film animowany, 88 min, Polska, 2019 Reżyseria: Mariusz Wilczyński Niezwykły scenariusz Mariusza Wilczyńskiego jest autobiograficzną impresją, reminiscencją obrazów z dzieciństwa, a jednocześnie zawikłaną historią kilku osób. Autor przywołuje rodzinne miasta - Łódź, wspomina nieżyjących rodziców. 01:55 KINO NOCNE - WOJACZEK Dramat, biograficzny, 89 min, Polska 1999 Reżyseria: Lech J. Majewski Scenariusz: Lech J. Majewski, Maciej Melecki Zdjęcia: Adam Sikora Występują: Krzysztof Siwczyk, Dominika Ostałowska, Andrzej Mastalerz, Elżbieta Okupska, Mirosława Lombardo, Jan Bógdoł, Andrzej Wojaczek, Jan Skrzek, Robert Gawliński, Janusz Styczeń, Paweł Fesołowicz, Andrzej Hudziak, Andrzej Chłapecki, Maciej Melecki, Marek Kiedroń, Marcin Rzymski i inni "Dlaczego wielu poetów z własnej woli lub winy, poprzez jakąś postać samozniszczenia, nie dożyło starości? Dlaczego tragiczną decyzję poprzedzał najczęściej dramat bardzo podobny: najpierw sprzeciw i bunt przeciwko życiu, jakie jest, lecz być nie powinno, potem sposób bycia coraz bardziej szalony, coraz szybszy bieg do samozagłady. Dlaczego, jak śpiewał Wysocki, "tak poganiali swoje konie"w stronę przepaści, by wreszcie"runąć w dół"? Dlaczego poezja, pożyteczna i zdrowa dla zdrowych, bo dodaje życiu barw, potrafi zabijać tych, którzy ją tworzą? Czy to ona jest źródłem ich choroby, czy też byli oni chorzy, zanim napisali pierwszy wers?" - pisała przy okazji premiery "Wojaczka" Bożena Janicka. Wszystkie te pytania kłębią się w głowie widza, oglądającego film Lecha J. Majewskiego. Reżyser nie daje łatwych odpowiedzi. Bo czy one w ogóle istnieją? Zamiast interpretować biografię Wojaczka, Majewski wiernie mu towarzyszy w ciągu kilku ostatnich dni życia, krótkiego, bo zaledwie dwudziestosześcioletniego. Z różnych stron stara się oświetlać tajemnicę osobowości poety, jego zbuntowanej duszy i cierpienia, które zadaje sobie i innym. Mimo dość mrocznej tematyki i czarno - białych zdjęć, film Majewskiego nie poraża pesymistyczną monotonią. Zawiera kilka scen humorystycznych, związanych głównie z rodzajowym obliczem peerelowskiej prowincji i jej "znakami szczególnymi": zapyziałymi knajpami, brudnymi ulicami i hasłami wzywającymi do wytężonej pracy dla dobra socjalistycznej ojczyzny. Tę realistyczną aż do bólu scenerię ożywia też Majewski odkrywczymi metaforami, z których najpiękniejsza stanowi zarazem zwieńczenie filmu. Wielką zaletę "Wojaczka" stanowi też aktorstwo, zwłaszcza rewelacyjnego "naturszczyka" Krzysztofa Siwczyka w roli tytułowej i Dominiki Ostałowskiej, odtwarzającej postać pielęgniarki "Małej". W filmie wystąpiło też spore grono osób emocjonalnie związanych z poetą, w tym: Janusz Styczeń, jego dawny serdeczny przyjaciel (gra samego siebie); niegdysiejsza ukochana Teresa Ziąber (wcieliła się w postać bezdomnej z dworca); rodzony brat poety Andrzej (zagrał psychiatrę, prowadzącego terapię głównego bohatera). Współscenarzysta filmu, poeta Maciej Melecki, na co dzień prowadzi instytut Wojaczka w jego rodzinnym Mikołowie. Obraz Lecha Majewskiego nie ma tradycyjnej fabuły. To raczej ciąg sekwencji ukazujących pełne napięć relacje poety z otoczeniem. Opowieść zaczyna się w chwili, gdy Rafał Wojaczek "przechodzi przez szybę" Mikołowskiej knajpy i ląduje twarzą na brudnym chodniku. Później widz ogląda codzienne życie poety: związek z dziewczyną, walkę z alkoholizmem i chorobą psychiczną, rozliczne ekscesy, elektryzujące lokalną opinię publiczną. Bezkompromisowa rozgrywka ze światem popycha Wojaczka coraz silniej ku samozagładzie. Deszcz laurów na festiwalach polskich i zagranicznych, m.in. "Brązowe Grono" na LLF w Łagowie (1999), nagroda za reżyserię na FPFF w Gdańsku - Gdyni (1999), "Don Kichot" na Festiwalu Kina Niezależnego w Barcelonie (2000), dwa "Złote Klucze" (reżyseria i zdjęcia) na MFF w Trencianskich Teplicach (2000), nagroda główna na Festiwalu Kina Europejskiego w Coroto (2000).