TVP Nauka Piątek, 01.03.2024 06:10 ASTRONARIUM - (46) - "BOHDAN PACZYŃSKI" Magazyn, 22 min, Polska, 2017 Scenariusz: Krzysztof Czart, Maciej Mikołajewski, Bogumił Radajewski Prowadzący: Bogumił Radajewski Lektor: Maciej Gudowski Bohdan Paczyński, człowiek, którego teorie obiegły cały świat i do dziś inspirują naukowców na wszystkich kontynentach. Profesor Paczyński to jedna z najważniejszych postaci światowej astrofizyki XX wieku. 06:40 BILANS ZDROWIA Magazyn, 19 min, Polska, 2022 Autor: Marianna Dufek Gdy lato jest w pełni, a temperatury pną się w górę, większość ludzi opuszcza chłodne cztery ściany, by złapać choć trochę opalenizny i witaminy D. Choć przebywanie na słońcu ma wiele korzyści i warto to robić, należy jednocześnie pamiętać o zasadach bezpieczeństwa. 07:15 PODRÓŻNIK - JOHANNESBURG Cykl reportaży, 17 min, Polska, 2008 Autor: Anna Kwiatkowska Scenariusz: Anna Kwiatkowska Lektor: Marcin Sanakiewicz Proponujemy wyprawę do Johannesburga - największego z afrykańskich miast, położonego w Republice Południowej Afryki, na rozległej równinie, na której w 1886 r. odkryto złoto. Obóz jego poszukiwaczy w ciągu kilkunastu miesięcy rozrósł się do rozmiarów kilkusettysięcznego miasta. W programie historia Johannesburga, ale także jego współczesność. Architektura miasta przypomina o czasach apartheidu. W nowoczesnym centrum mieli prawo mieszkać wyłącznie biali mieszkańcy RPA. Na obrzeżach powstawały osiedla dla czarnej i kolorowej ludności. Autorzy odwiedzą jedne i drugie. Pokażą, jak współcześnie wygląda życie w Johannesburgu. Czy prawdziwe są opinie o tym, że to jedno z najbardziej niebezpiecznych miast na świecie? Autorzy zaprezentują też smaki afrykańskiej kuchni, a także wybiorą się do muzeum apartheidu, by przypomnieć historię ponad 50 lat prześladowań rasowych, które wzbudziły protesty światowej opinii publicznej. 07:40 POLSKIE PARKI NARODOWE - SŁOWIŃSKI PARK NARODOWY Film dokumentalny, 25 min, Polska, 2022 Reżyseria: Rafał Kołodziej Scenariusz: Agnieszka Niwińska Prowadzący: Dariusz Gross Dariusz Gross, dziennikarz, zafascynowany przyrodą poszukiwacz - odkrywca, pokazuje znane parki narodowe z innej, zaskakującej strony, przez pryzmat pracy naukowców zgłębiających sekrety ekosystemów i pracujących nad ich zachowaniem dla przyszłych pokoleń. To program odkrywający osobliwości przyrody i ukazujący wyjątkowość poszczególnych parków narodowych w Polsce. Tu spotykają się nowoczesne technologie badawcze z odwiecznym dziełem natury. 08:15 POWRÓT NA KSIĘŻYC (BACK TO THE MOON) Film dokumentalny, 53 min, Francja, 2018 Reżyseria: Charles - Antoine de Rouvre To był 20 lipca 1969 roku. Rakieta Apollo 11 wystrzelona została z wyrzutni z przylądka Canaveral, czekając na historyczną i szaloną misję. Po raz pierwszy wylądowała na powierzchni Księżyca, aby otworzyć nowy rozdział w historii ludzkości. Przed ekranami telewizorów zasiadło kilkaset milionów widzów na całym świecie. Film powstał z okazji 50. rocznicy tego wydarzenia. Program Apollo był serią amerykańskich lotów kosmicznych przygotowywanych od roku 1961 i zrealizowanych w latach 1966 - 1972. Celem programu było lądowanie człowieka na Księżycu, a następnie jego bezpieczny powrót na Ziemię. Zadanie zostało zrealizowane w 1969 roku, w czasie misji Apollo 11. Członkowie załogi: Neil Armstrong, Edwin Aldrin oraz Michael Collins postawili stopy na pokrytej pyłem powierzchni Srebrnego Globu. Następnie przeprowadzili badania naukowe, ustawili amerykańską flagę i zebrali 21, 7 kilogramów kamieni, piasku i pyłu. Zadanie zrodziło się po słynnej deklaracji prezydenta Kennedy ’ego. W filmie raz po raz przeżyjemy kluczowe momenty tych 8 dni, 3 godzin, 18 minut i 35 sekund. Usłyszymy niesamowite komentarze i opinie o misji wysłania ludzi w kosmos i na Księżyc. Mieszkańcy świata właśnie uświadomili sobie, że ludzkość jest niezwykle krucha w bezmiarze kosmosu. Ten film to niezwykła podróż dokumentalna, prawdziwy powrót na srebrny glob, który w ostatnich latach ponownie stał się celem agencji kosmicznych. Wykorzystano archiwalia, wypowiedzi ekspertów i świadków tamtych, historycznych faktów. 09:15 TAJEMNICZY SZÓSTY ZMYSŁ (BEYOND MOVEMENT: OUR 6TH SENSE REVEALED) Film dokumentalny, 52 min, Francja, 2019 Wszyscy wiemy o istnieniu naszych pięciu zmysłów. Okazuje się jednak, że istnieje jeszcze jeden rodzaj zmysłu: propriocepcja, która pozwala nam poruszać się, pisać i chwytać obiekt w ruchu. Jak zorganizowany jest szósty zmysł? 10:15 PODRÓŻNIK - SOWETO Cykl reportaży, 16 min, Polska, 2008 Autor: Anna Kwiatkowska Scenariusz: Anna Kwiatkowska Lektor: Marcin Sanakiewicz Nazwa Soweto to skrót od angielskiego określenia południowo - wschodni township, czyli dzielnica przeznaczona w czasach apartheidu wyłącznie dla czarnych. Obecnie Soweto ma cztery miliony mieszkańców. Niespełna dziesięć procent to biali. Są tu biedne i bogate osiedla. A przede wszystkim niepowtarzalna atmosfera. Zapraszamy na wyprawę, podczas której odkryjemy historię i współczesność Soweto, zmierzymy się także ze stereotypami dotyczącymi tego miejsca. Administracyjnie Soweto jest dzielnicą Johanesburga, tyle że położoną kilkanaście kilometrów od centrum. To miejsce jest wyjątkowe ze względu na historię walki z apartheidem. To tutaj została przyjęta Karta Wolności, która stała się później fundamentem południowoafrykańskiej konstytucji. Tu odbył się historyczny kongres w 1955 roku. Dotrzemy do domu Nelsona Mandeli przy ulicy Vilikazi, tej samej, przy której mieszkał arcybiskup Desmond Tutu, to jedyne miejsce na świecie, gdzie w jednym miejscu mieszkało dwóch laureatów Pokojowej Nagrody Nobla. Pokażemy osiedla tworzone półlegalnie przez przybyszów z różnych części kraju, którzy w Soweto chcą znaleźć lepsze niż na prowincji życie. Na jednym z największych cmentarzy na świecie - Avalon - opowiemy historię Hektora Pietersena, trzynastoletniego chłopca, który został zabity przez policję w czasie strajku szkolnego w 1976 roku. 10:40 CZY WIESZ, ŻE? - /21/ (DID YOU KNOW?) Cykl dokumentalny, 19 min, Francja, 2021 Gdybyś musiał wyjaśnić naukę komuś, kto nic o niej nie wie, jak byś to zrobił? Nie musisz już zadawać sobie tego pytania. Program "Czy wiesz, że?" jest właśnie po to! Każdy odcinek w jasny i prosty sposób wyjaśnia Twoje codzienne otoczenie: zdrowie i dobre samopoczucie, ludzkie ciało, zwierzęta, ziemię, dom, żywność, technologie. 12:00 BILANS ZDROWIA Magazyn, 19 min, Polska, 2022 Autor: Marianna Dufek Gdy lato jest w pełni, a temperatury pną się w górę, większość ludzi opuszcza chłodne cztery ściany, by złapać choć trochę opalenizny i witaminy D. Choć przebywanie na słońcu ma wiele korzyści i warto to robić, należy jednocześnie pamiętać o zasadach bezpieczeństwa. 12:30 PODRÓŻNIK - JOHANNESBURG Cykl reportaży, 17 min, Polska, 2008 Autor: Anna Kwiatkowska Scenariusz: Anna Kwiatkowska Lektor: Marcin Sanakiewicz Proponujemy wyprawę do Johannesburga - największego z afrykańskich miast, położonego w Republice Południowej Afryki, na rozległej równinie, na której w 1886 r. odkryto złoto. Obóz jego poszukiwaczy w ciągu kilkunastu miesięcy rozrósł się do rozmiarów kilkusettysięcznego miasta. W programie historia Johannesburga, ale także jego współczesność. Architektura miasta przypomina o czasach apartheidu. W nowoczesnym centrum mieli prawo mieszkać wyłącznie biali mieszkańcy RPA. Na obrzeżach powstawały osiedla dla czarnej i kolorowej ludności. Autorzy odwiedzą jedne i drugie. Pokażą, jak współcześnie wygląda życie w Johannesburgu. Czy prawdziwe są opinie o tym, że to jedno z najbardziej niebezpiecznych miast na świecie? Autorzy zaprezentują też smaki afrykańskiej kuchni, a także wybiorą się do muzeum apartheidu, by przypomnieć historię ponad 50 lat prześladowań rasowych, które wzbudziły protesty światowej opinii publicznej. 13:00 POLSKIE PARKI NARODOWE - SŁOWIŃSKI PARK NARODOWY Film dokumentalny, 25 min, Polska, 2022 Reżyseria: Rafał Kołodziej Scenariusz: Agnieszka Niwińska Prowadzący: Dariusz Gross Dariusz Gross, dziennikarz, zafascynowany przyrodą poszukiwacz - odkrywca, pokazuje znane parki narodowe z innej, zaskakującej strony, przez pryzmat pracy naukowców zgłębiających sekrety ekosystemów i pracujących nad ich zachowaniem dla przyszłych pokoleń. To program odkrywający osobliwości przyrody i ukazujący wyjątkowość poszczególnych parków narodowych w Polsce. Tu spotykają się nowoczesne technologie badawcze z odwiecznym dziełem natury. 13:35 CZY WIESZ, ŻE? - /22/ (DID YOU KNOW?) Cykl dokumentalny, 19 min, Francja, 2021 Gdybyś musiał wyjaśnić naukę komuś, kto nic o niej nie wie, jak byś to zrobił? Nie musisz już zadawać sobie tego pytania. Program "Czy wiesz, że?" jest właśnie po to! Każdy odcinek w jasny i prosty sposób wyjaśnia Twoje codzienne otoczenie: zdrowie i dobre samopoczucie, ludzkie ciało, zwierzęta, ziemię, dom, żywność, technologie. 14:00 POWRÓT NA KSIĘŻYC (BACK TO THE MOON) Film dokumentalny, 53 min, Francja, 2018 Reżyseria: Charles - Antoine de Rouvre To był 20 lipca 1969 roku. Rakieta Apollo 11 wystrzelona została z wyrzutni z przylądka Canaveral, czekając na historyczną i szaloną misję. Po raz pierwszy wylądowała na powierzchni Księżyca, aby otworzyć nowy rozdział w historii ludzkości. Przed ekranami telewizorów zasiadło kilkaset milionów widzów na całym świecie. Film powstał z okazji 50. rocznicy tego wydarzenia. Program Apollo był serią amerykańskich lotów kosmicznych przygotowywanych od roku 1961 i zrealizowanych w latach 1966 - 1972. Celem programu było lądowanie człowieka na Księżycu, a następnie jego bezpieczny powrót na Ziemię. Zadanie zostało zrealizowane w 1969 roku, w czasie misji Apollo 11. Członkowie załogi: Neil Armstrong, Edwin Aldrin oraz Michael Collins postawili stopy na pokrytej pyłem powierzchni Srebrnego Globu. Następnie przeprowadzili badania naukowe, ustawili amerykańską flagę i zebrali 21, 7 kilogramów kamieni, piasku i pyłu. Zadanie zrodziło się po słynnej deklaracji prezydenta Kennedy ’ego. W filmie raz po raz przeżyjemy kluczowe momenty tych 8 dni, 3 godzin, 18 minut i 35 sekund. Usłyszymy niesamowite komentarze i opinie o misji wysłania ludzi w kosmos i na Księżyc. Mieszkańcy świata właśnie uświadomili sobie, że ludzkość jest niezwykle krucha w bezmiarze kosmosu. Ten film to niezwykła podróż dokumentalna, prawdziwy powrót na srebrny glob, który w ostatnich latach ponownie stał się celem agencji kosmicznych. Wykorzystano archiwalia, wypowiedzi ekspertów i świadków tamtych, historycznych faktów. 15:05 SEKRETY STAROŻYTNYCH INŻYNIERÓW - /1/ (ANCIENT ENGINEERING) Serial dokumentalny, 50 min, Niderlandy (Holandia), 2021 Połączenie koła i drogi jest prawdopodobnie największym osiągnięciem inżynieryjnym wszech czasów. Pierwsze znalezione przez archeologów koło ma ponad 5000 lat. Dziś nasza planeta niemal żyje dźwiękiem kół na asfalcie z liczbą 1, 2 miliarda pojazdów pokonujących miliony kilometrów dróg przecinających wszystkie kontynenty. Droga była niezwykle ważnym elementem rozwoju ludzkości i jest uważana za jeden z triumfów starożytnej inżynierii, umożliwiających ludziom swobodę poruszania się. Pierwszy odcinek 10-odcinkowej serii dokumentalnej ukazującej najbardziej niezwykłe i intrygujące osiągnięcia inżynierii z czasów starożytnych, które inspirują także inżynierów współczesnych. 16:05 PODRÓŻNIK - LESEDI Cykl reportaży, 17 min, Polska, 2008 Autor: Anna Kwiatkowska Scenariusz: Anna Kwiatkowska Lektor: Marcin Sanakiewicz Lesedi w języku ludu Soto znaczy światło. To metaforyczne określenie miejsca, gdzie znajduje się wioska, którą zamieszkują różne plemiona południowej Afryki. Kilkanaście kilometrów od Johannesburga, w samym sercu RPA, powstała wioska z myślą o zachowaniu i utrwaleniu wielowiekowej tradycji pierwotnych mieszkańców tych ziem. Johannesburg i Pretoria od wieków związane z osiadłymi tu Burami, czyli mieszkańcami pochodzenia holenderskiego, nie mają zbyt wielu pamiątek po różnorakich plemionach, które sto, dwieście lat temu odstępowały tamtejsze tereny pod budowę miast, osiedli, kopalń i fabryk, które przyniosły później dobrobyt Republice Południowej Afryki. Lesedi powstało więc z myślą o tych, którzy w wielkomiejskim i industrialnym świecie nie wiedzą, jak wyglądały tradycyjne stroje czy obrzędy Zulusów, Soto, Xhosa, Ndebele, czyli właśnie plemion południowoafrykańskich. Można zaryzykować twierdzenie, że Lesedi to skansen, muzeum na wolnym powietrzu, w którym przez cały dzień można podpatrywać codzienne życie mieszkańców, a także wynająć tradycyjną, murzyńską chatę, posłuchać muzyki, a nawet wziąć udział w tańcach i pokazach folklorystycznych. Dla zwiedzających prowincję jest jeszcze jedna atrakcja - jaskinie Sterkofontein. Tam znaleziono w 1936 roku najstarsze na świecie szczątki australopiteka, a wkrótce kompletny szkielet. To szczególne miejsce - wpisane na listę światowego dziedzictwa kultury UNESCO - zwraca uwagę niezwykłym położeniem i ciekawym muzeum, w którym można zobaczyć, jak dokonano owego spektakularnego odkrycia. W programie, który prowadzi Anna Kwiatkowska, znajdą się ponadto wskazówki, jak dotrzeć do Lesedi i Sterkofontein. 16:30 CZY WIESZ, ŻE? - /23/ (DID YOU KNOW?) Cykl dokumentalny, 19 min, Francja, 2021 Gdybyś musiał wyjaśnić naukę komuś, kto nic o niej nie wie, jak byś to zrobił? Nie musisz już zadawać sobie tego pytania. Program "Czy wiesz, że?" jest właśnie po to! Każdy odcinek w jasny i prosty sposób wyjaśnia Twoje codzienne otoczenie: zdrowie i dobre samopoczucie, ludzkie ciało, zwierzęta, ziemię, dom, żywność, technologie. 17:00 ASTRONARIUM - (47) - "PULSARY" Magazyn, 23 min, Polska, 2017 Scenariusz: Krzysztof Czart, Maciej Mikołajewski, Bogumił Radajewski Prowadzący: Bogumił Radajewski Lektor: Maciej Gudowski Gwiazdy, które są jak kosmiczne latarnie morskie, wirujące kule gęstej materii wysyłające impulsy na falach radiowych. Oto pulsary, jedne z najbardziej egzotycznych i skomplikowanych obiektów w przestrzeni kosmicznej. W tym programie pokażemy, czym są te niezwykłe gwiazdy neutronowe i co mogą nam powiedzieć o wszechświecie. 17:30 EINSTEIN I HAWKING: GENIUSZE NASZEGO WSZECHŚWIATA /1/ (EINSTEIN AND HAWKING: MASTERS OF OUR UNIVERSE) 50 min, Wielka Brytania, 2019 Albert Einstein i Stephen Hawking. Dwa największe umysły XX wieku. Einstein stworzył teorię względności, narzędzie do badania i przewidywania sposobu działania wszechświata od samego powstania do ostatecznego końca. A Hawking chciał użyć tego narzędzia do odkrycia lepszego zrozumienia wszechświata na poziomie kwantowym. Jego dążenie: stworzyć teorię wszystkiego. Wykorzystując wywiady i nagrania Einsteina i Hawkinga, ten dokument przywraca obu naukowców do życia, wywołując nowe dyskusje, spory i wgląd w ich życie. Dwóch tytanów nauki. Dwie oszałamiające teorie. Ale kto był prawdziwym panem wszechświata? 18:30 TAJEMNICE SAL OPERACYJNYCH - TWARZ DZIECKA Cykl dokumentalny, 23 min, Polska, 2022 Reżyseria: Marta Gołąb-Kocięcka Scenariusz: Ireneusz Iwański, Marta Gołąb-Kocięcka Prowadzący: Łukasz Grabarczyk Dwunastoletnia Laura jest jednym z pięciorga dzieci w kraju, które chorują na zespół MFDM, czyli dyzostozę twarzowo-żuchwową. Dziewczynka przeszła już około czterdziestu zabiegów i to nie koniec jej walki o zdrowie i życie. Laura znalazła pomoc w zespole doktora Krzysztofa Dowgierda z Centrum Wad Twarzoczaszki Wojewódzkiego Specjalistycznego Szpitala Dziecięcego w Olsztynie. W filmie przedstawiony jest zabieg osteotomii. Aby operacja mogła zostać zrealizowana, potrzebny jest cały sztab ludzi. Oprócz chirurgów, asystentów, anestezjologów i instrumentariuszek prezentowani będą także: główny operator oraz pozostałe osoby, które pojawią się podczas zabiegu. Szczegółowo omawiany będzie zakres ich obowiązków oraz rola, jaką pełnią na sali operacyjnej. Gospodarzem programu jest doktor Łukasz Grabarczyk, jedyny polski neurochirurg operujący w wojennych szpitalach w Ukrainie, wieloletni szef kliniki Budzik w Olsztynie, absolwent Uniwersytetu we Freiburgu, który swoje umiejętności doskonalił w USA i Japonii. 19:00 PODRÓŻNIK - ATACAMA Cykl reportaży, 16 min, Polska, 2008 Autor: Anna Kwiatkowska Scenariusz: Anna Kwiatkowska Lektor: Marcin Sanakiewicz "Podróżnik" odwiedza najbardziej suche miejsce na ziemi - pustynię Atacama w Chile. Z jednej strony jej granicą są Andy, z drugiej Ocean Spokojny. W XIX wieku nieurodzajne przestrzenie stały się powodem wojny między Chile a Boliwią i Peru. Pustynia kryje bowiem nieprzebrane bogactwa. Rudy miedzi, saletrę, sól, minerały, z których pozyskuje się rzadkie metale. Np. połowa światowej produkcji litu pochodzi właśnie z Atacamy. W programie geologiczna historia tego miejsca, niezwykłe dzieła natury, gigantyczne słone jezioro, którego powierzchnię tworzy kilkunastometrowa warstwa kryształów, Słone Góry z Doliną Księżycową i jej niezwykłymi krajobrazami. "Podróżnik" dotrze do położonych na wysokości 4, 5 tys. metrów n. p. m. gejzerów. Odwiedzi także wioski pasterzy lam, opowie o ich pustynnym życiu. Pokaże niezwykłe obyczaje i kulturę, której tradycje sięgają trzech tysięcy lat. Bazą wypadową będzie górska oaza San Pedro de Atacama, z którą wiąże się historia konkwisty Chile. 19:30 PRZYRODNIK NA TROPIE - ODC. 1 - BIELIK Cykl dokumentalny, 23 min, Polska, 2019 Reżyseria: Małgorzata Kosturkiewicz Scenariusz: Łukasz Bożycki Prowadzący: Łukasz Bożycki Program przyrodniczy, w którym prowadzący - Łukasz Bożycki - porusza różne aspekty życia zwierząt w kontekście ich wzajemnych powiązań i oddziaływań. Młody biolog, uznany międzynarodowy fotograf przyrody, podpatruje z kamerą w naturalnym środowisku wybrane gatunki rodzimej fauny. Swoje spostrzeżenia oprawia lekkim i przystępnym komentarzem. Projekt znakomicie propaguje wiedzę o polskiej przyrodzie, uzupełniając ją o zupełnie nieznane, zaskakujące często wątki relacji między zwierzętami. Wszystko, co nas otacza, jest ze sobą powiązane. Współpracuje lub się zwalcza, poluje lub ostrzega się wzajemnie przed zagrożeniem. Przyroda, szczególnie ta dzika, to sieć powiązań, co wyjaśnia i odkrywa przed widzami przyrodnik Łukasz Bożycki. Rozpoczyna przyrodnicze opowieści od bielika, pierwowzoru polskiego godła narodowego. Bielik odgrywa ważną rolę w środowisku, jako drapieżnik szczytowy wybiera na swoje ofiary zwierzęta osłabione np. przez choroby. Bieliki, nieświadomie, poprzez budowanie większej liczby gniazd niż same potrzebują, tworzą środowisko przyjazne innym ptakom drapieżnym: na przykład puszczyki mszarne są wręcz uzależnione od obcych gniazd, ponieważ, jako sowy, nie budują własnych. Współpraca bielików z innymi zwierzętami, żywiącymi się padliną, zapewnia nieustający obieg pierwiastków w przyrodzie. 20:00 MEGAKONSTRUKCJE - KANAŁY (INCREDIBLE CANALS) Serial dokumentalny, 50 min, Francja/Niemcy, 2021 Historia ludzkości to także historia technologii, ponieważ wynalazki i maszyny czynią otaczający nas świat bardziej przystępnym dla człowieka. Dzięki nim pokonujemy duże odległości, zdobywamy żywność, pozyskujemy energię i wszystko, co nam niezbędne do życia. Seria "Megakonstrukcje" opowiada o spektakularnych i pionierskich kamieniach milowych w inżynierii, od rzymskiego mostu Pont du Gard po francuską szybką kolej TGV. Każdy odcinek omawia jeden rodzaj osiągnięć technicznych, a więc budowę i działanie: gigantycznych tam, kanałów żeglugowych, tuneli wydrążonych pod górami i morzami oraz wiaduktu Millau, najdłuższego mostu wantowego na świecie. 21:05 WIELKIE WYNALAZKI - /5/ (GREAT INVENTIONS) Serial dokumentalny, 50 min, Wielka Brytania/Niderlandy (Holandia)/Niemcy, 2020 Nasi przodkowie z trudem rozpoznaliby świat, w którym my żyjemy dziś. Wszędzie, na całej planecie diametralnie zmienił się krajobraz, istniejące niegdyś nieprzyjazne człowiekowi środowiska zostały okiełznane w sposób, jaki naszych antenatów wprawiłby w najwyższe zdumienie i niedowierzanie. Zmieniło się życie codzienne, ale ludzkość sięgnęła także po to, co niecodzienne - wylądowaliśmy na Księżycu oraz spojrzeliśmy miliardy lat wstecz, bo chcieliśmy wiedzieć, jakie były początki wszechświata. Siłą napędową tych wszystkich osiągnięć jest niezwykły dar człowieka - wynalazczość. W tej 35-odcinkowej serii przyglądamy się sukcesom i porażkom człowieka na przestrzeni dziejów, jego genialnym pomysłom i niektórym... cóż, także niektórym mniej genialnym. Każdy odcinek celebruje wielkie wynalazki, które zmieniły nasz świat. 22:10 PODRÓŻNIK - LESEDI Cykl reportaży, 17 min, Polska, 2008 Autor: Anna Kwiatkowska Scenariusz: Anna Kwiatkowska Lektor: Marcin Sanakiewicz Lesedi w języku ludu Soto znaczy światło. To metaforyczne określenie miejsca, gdzie znajduje się wioska, którą zamieszkują różne plemiona południowej Afryki. Kilkanaście kilometrów od Johannesburga, w samym sercu RPA, powstała wioska z myślą o zachowaniu i utrwaleniu wielowiekowej tradycji pierwotnych mieszkańców tych ziem. Johannesburg i Pretoria od wieków związane z osiadłymi tu Burami, czyli mieszkańcami pochodzenia holenderskiego, nie mają zbyt wielu pamiątek po różnorakich plemionach, które sto, dwieście lat temu odstępowały tamtejsze tereny pod budowę miast, osiedli, kopalń i fabryk, które przyniosły później dobrobyt Republice Południowej Afryki. Lesedi powstało więc z myślą o tych, którzy w wielkomiejskim i industrialnym świecie nie wiedzą, jak wyglądały tradycyjne stroje czy obrzędy Zulusów, Soto, Xhosa, Ndebele, czyli właśnie plemion południowoafrykańskich. Można zaryzykować twierdzenie, że Lesedi to skansen, muzeum na wolnym powietrzu, w którym przez cały dzień można podpatrywać codzienne życie mieszkańców, a także wynająć tradycyjną, murzyńską chatę, posłuchać muzyki, a nawet wziąć udział w tańcach i pokazach folklorystycznych. Dla zwiedzających prowincję jest jeszcze jedna atrakcja - jaskinie Sterkofontein. Tam znaleziono w 1936 roku najstarsze na świecie szczątki australopiteka, a wkrótce kompletny szkielet. To szczególne miejsce - wpisane na listę światowego dziedzictwa kultury UNESCO - zwraca uwagę niezwykłym położeniem i ciekawym muzeum, w którym można zobaczyć, jak dokonano owego spektakularnego odkrycia. W programie, który prowadzi Anna Kwiatkowska, znajdą się ponadto wskazówki, jak dotrzeć do Lesedi i Sterkofontein. 22:40 EINSTEIN I HAWKING: GENIUSZE NASZEGO WSZECHŚWIATA /1/ (EINSTEIN AND HAWKING: MASTERS OF OUR UNIVERSE) 50 min, Wielka Brytania, 2019 Albert Einstein i Stephen Hawking. Dwa największe umysły XX wieku. Einstein stworzył teorię względności, narzędzie do badania i przewidywania sposobu działania wszechświata od samego powstania do ostatecznego końca. A Hawking chciał użyć tego narzędzia do odkrycia lepszego zrozumienia wszechświata na poziomie kwantowym. Jego dążenie: stworzyć teorię wszystkiego. Wykorzystując wywiady i nagrania Einsteina i Hawkinga, ten dokument przywraca obu naukowców do życia, wywołując nowe dyskusje, spory i wgląd w ich życie. Dwóch tytanów nauki. Dwie oszałamiające teorie. Ale kto był prawdziwym panem wszechświata? 23:45 TAJEMNICE SAL OPERACYJNYCH - TWARZ DZIECKA Cykl dokumentalny, 23 min, Polska, 2022 Reżyseria: Marta Gołąb-Kocięcka Scenariusz: Ireneusz Iwański, Marta Gołąb-Kocięcka Prowadzący: Łukasz Grabarczyk Dwunastoletnia Laura jest jednym z pięciorga dzieci w kraju, które chorują na zespół MFDM, czyli dyzostozę twarzowo-żuchwową. Dziewczynka przeszła już około czterdziestu zabiegów i to nie koniec jej walki o zdrowie i życie. Laura znalazła pomoc w zespole doktora Krzysztofa Dowgierda z Centrum Wad Twarzoczaszki Wojewódzkiego Specjalistycznego Szpitala Dziecięcego w Olsztynie. W filmie przedstawiony jest zabieg osteotomii. Aby operacja mogła zostać zrealizowana, potrzebny jest cały sztab ludzi. Oprócz chirurgów, asystentów, anestezjologów i instrumentariuszek prezentowani będą także: główny operator oraz pozostałe osoby, które pojawią się podczas zabiegu. Szczegółowo omawiany będzie zakres ich obowiązków oraz rola, jaką pełnią na sali operacyjnej. Gospodarzem programu jest doktor Łukasz Grabarczyk, jedyny polski neurochirurg operujący w wojennych szpitalach w Ukrainie, wieloletni szef kliniki Budzik w Olsztynie, absolwent Uniwersytetu we Freiburgu, który swoje umiejętności doskonalił w USA i Japonii. 00:20 PODRÓŻNIK - ATACAMA Cykl reportaży, 16 min, Polska, 2008 Autor: Anna Kwiatkowska Scenariusz: Anna Kwiatkowska Lektor: Marcin Sanakiewicz "Podróżnik" odwiedza najbardziej suche miejsce na ziemi - pustynię Atacama w Chile. Z jednej strony jej granicą są Andy, z drugiej Ocean Spokojny. W XIX wieku nieurodzajne przestrzenie stały się powodem wojny między Chile a Boliwią i Peru. Pustynia kryje bowiem nieprzebrane bogactwa. Rudy miedzi, saletrę, sól, minerały, z których pozyskuje się rzadkie metale. Np. połowa światowej produkcji litu pochodzi właśnie z Atacamy. W programie geologiczna historia tego miejsca, niezwykłe dzieła natury, gigantyczne słone jezioro, którego powierzchnię tworzy kilkunastometrowa warstwa kryształów, Słone Góry z Doliną Księżycową i jej niezwykłymi krajobrazami. "Podróżnik" dotrze do położonych na wysokości 4, 5 tys. metrów n. p. m. gejzerów. Odwiedzi także wioski pasterzy lam, opowie o ich pustynnym życiu. Pokaże niezwykłe obyczaje i kulturę, której tradycje sięgają trzech tysięcy lat. Bazą wypadową będzie górska oaza San Pedro de Atacama, z którą wiąże się historia konkwisty Chile. 00:50 MEGAKONSTRUKCJE - KANAŁY (INCREDIBLE CANALS) Serial dokumentalny, 50 min, Francja/Niemcy, 2021 Historia ludzkości to także historia technologii, ponieważ wynalazki i maszyny czynią otaczający nas świat bardziej przystępnym dla człowieka. Dzięki nim pokonujemy duże odległości, zdobywamy żywność, pozyskujemy energię i wszystko, co nam niezbędne do życia. Seria "Megakonstrukcje" opowiada o spektakularnych i pionierskich kamieniach milowych w inżynierii, od rzymskiego mostu Pont du Gard po francuską szybką kolej TGV. Każdy odcinek omawia jeden rodzaj osiągnięć technicznych, a więc budowę i działanie: gigantycznych tam, kanałów żeglugowych, tuneli wydrążonych pod górami i morzami oraz wiaduktu Millau, najdłuższego mostu wantowego na świecie. 02:00 WOJCIECH CEJROWSKI- BOSO PRZEZ ŚWIAT - SAWANNA ODC. 9 Cykl reportaży, 25 min, Polska, 2007 Dalszy ciąg podróży Wojciecha Cejrowskiego po Afryce. Tym razem zatrzymuje się on pod baobabem. Drzewo to jest symbolem sawanny. Sawanny występują w klimacie, gdzie opadów atmosferycznych jest za mało, aby mogły rozwinąć się drzewa, ale wilgoci w glebie jest na tyle dużo, że poza dominującą roślinnością trawiastą mogą z niej korzystać jeszcze pojedyncze drzewa i krzewy. Sawanny były matecznikiem rodzaju ludzkiego, a więc naszą wspólną praojczyzną. Wojciech Cejrowski opowiada również o zwierzętach sawanny, a także odwiedza wioskę w buszu i wspólnie z tubylcami bierze aktywny udział w ich życiu codziennym, pracach polowych, noszeniu wody na głowie, zabawach z dziećmi, przygotowywaniu i spożywaniu posiłków.