TVP Kultura Wtorek, 05.03.2024 09:00 POGRANICZE W OGNIU - ODC. 1/24 Serial wojenny, szpiegowski, 60 min, Polska, 1988 Reżyseria: Andrzej Konic Scenariusz: Juliusz Janczur, Andrzej Konic Zdjęcia: Antoni Wójtowicz Aktorzy: Cezary Pazura, Olaf Lubaszenko, Janusz Bukowski, Piotr Rzymyszkiewicz, Piotr Konieczyński, Hanna Wrycza-Polk, Joanna Jankowska, Marian Kamiński, Asja Łamtiugina, Henryk Machalica, Sława Kwaśniewska, Andrzej Herder, Andrzej Redosz, Marek Gierszał, Leszek Wojtaszak Serial "Pogranicze w ogniu" rodził się długo. Scenariusz powstał w połowie lat osiemdziesiątych. Potem był kilkakrotnie rozszerzany i poprawiany. Andrzej Konic ukończył najpierw dziesięć odcinków. Następnych czternaście ujrzało światło dzienne dopiero trzy lata później. Akcja cyklu zaczyna się w 1918 roku podczas walk o wyzwolenie Poznania. W potyczkach z Niemcami biorą udział dwaj młodzi chłopcy: Czarek Adamski (filmowy debiut Cezarego Pazury) i Franek Relke (Olaf Lubaszenko). Obaj mają nie tylko wspólnego wroga, lecz także ten sam obiekt miłosnych westchnień, którym jest szkolna koleżanka Dorota. Czarek jednak góruje nad Frankiem pod każdym względem. Ma również większe szanse u Doroty. Tymczasem sfrustrowany Relke odkrywa, że jego ojciec zginął dlatego, że został na posterunku, gdy walczący obok niego wcieleni do niemieckiej armii Polacy uciekli, nie widząc innej szansy na ocalenie życia. We Franku budzi się niemiecka dusza. Staje po przeciwnej stronie niż Czarek. Zostaje sabotażystą i szpiegiem. Jego zdemaskowanie pociąga za sobą krwawą ofiarę. Relke ucieka do Berlina. Zmienia imię na Franz i szybko robi karierę w Abwehrze. W tym samym czasie Czarek wstępuje do polskiego wywiadu i również rychło awansuje. W gimnazjum tworzy się organizacja harcerska. Chłopcy na różne sposoby próbują zaopatrzyć się w broń. Mają też za zadanie zdobycie planów wszystkich ważniejszych obiektów w mieście. 10:15 CZARNY PIOTRUŚ (CERNY PETR) Komediodramat, 85 min, Czechosłowacja, 1963 Reżyseria: Milos Forman Scenariusz: Milos Forman, Jaroslav Papousek Aktorzy: Vladimir Pucholt, Ladislav Jakim, Pavla Martinkowa, Jan Vostrcil, Bożena Matuskova, Pavel Sedlacek Piotr pracuje w sklepie samoobsługowym - pracę tę załatwił mu ojciec, który chce, żeby syn zaczął zarabiać na swoje utrzymanie, poznał świat i ludzi. Kierownik SAM - u powierza mu pierwsze zadanie: ma śledzić złodziei sklepowych. Piotr zachowuje się nieporadnie: chodzi po sklepie, wpatruje się znacząco w twarze klientów. Kamera obserwuje każdy jego krok, każdy gest, nawet drgnienie powiek. Z tych luźnych obserwacji wyłania się portret bohatera. Jest to chłopak nieśmiały, niezdecydowany, nie bardzo jeszcze wie, kim chciałby być w życiu. Praca zupełnie go nie interesuje, woli zabawy i spacery nad wodą z młodą przyjaciółką, Pavlą. 11:55 WĘDROWIEC POLSKI - WARMIA ŚLADAMI KOPERNIKA Cykl reportaży, 26 min, Polska, 2022 Reżyseria: Agnieszka Żmijewska Scenariusz: Krzysztof Koehler, Agnieszka Żmijewska Prowadzący: Krzysztof Koehler Nasz Wędrowiec dociera na Warmię w poszukiwaniu śladów Mikołaja Kopernika. Trafia do Muzeum we Fromborku, gdzie dowiaduje się o wystawie i o znaczeniu Fromborka w życiu Kopernika - astronoma. Gdzie miał swoją pracownię; jak wyglądało jego życie codzienne, kiedy mieszkał we Fromborku. Wędrowiec uparcie chce się czegoś dowiedzieć o kuchni z czasów Kopernika. Niestety nie udaje mu sie dowiedzieć, co jadł wielki astronom. Wędrowiec udaje się również do Olsztyna, gdzie Mikołaj Kopernik mieszkał w latach 1516 - 1521. 12:30 KINEMATOGRAF - NARODZINY NOWEJ SZTUKI (THE CINEMATOGRAPH, BIRTH OF AN ART) Film dokumentalny, 52 min, Francja, 2021 Reżyseria: Stefan Cornic Dokument przypomina historię kinematografii i pierwszych odkryć, które umożliwiły rozwój kina. W drugiej połowie XIX wieku Thomas Edison konstruuje fonograf, na podstawie którego Louis Lumiere tworzy kinematograf, czyli maszynę ukazującą ruchomy świat. Już pierwsze filmy Lumiere’a zapisują obraz zmieniającego się świata, a jego kamerzyści pod koniec XIX wieku wyruszają w świat, żeby filmować codzienność na różnych kontynentach. Staje się to okazją do unowocześniania kinematografu, a odkrywanie nowych technik kinematograficznych bywa dziełem przypadku. Kamera staje się doskonałą maszyną do snucia opowieści, wykorzystując do tego motywy znane już wcześniej z historii i sztuki. Od 1907 roku filmy zdecydowanie się wydłużają, a kinematograf staje się kinem i ulubioną rozrywką mas. 14:15 CZŁOWIEK Z ŻELAZA Dramat, 147 min, Polska 1981 Reżyseria: Andrzej Wajda Scenariusz: Aleksander Ścibor - Rylski Zdjęcia: Edward Kłosiński Muzyka: Andrzej Korzyński Występują: Jerzy Radziwiłowicz, Krystyna Janda, Marian Opania, Irena Byrska, Wiesława Kosmalska, Bogusław Linda, Franciszek Trzeciak, Janusz Gajos, Andrzej Seweryn, Marek Kondrat, Jerzy Trela, Krzysztof Janczar, Krystyna Zachwatowicz - Wajda, Bogusław Sobczuk, Wojciech Alaborski, Halina Łabonarska, Bożena Dykiel i inni W czasie wydarzeń sierpniowych w 1980 roku autor scenariusza Aleksander Ścibor - Rylski przebywał za granicą. W ciągu sześciu dni na podstawie dokumentów, relacji świadków, zapisów magnetofonowych napisał scenariusz "Człowieka z żelaza". Wyjaśniając tytuł filmu powiedział: "Birkut przyjechał ze wsi na budowę Nowej Huty twardy i takim pozostał. Narasta w nim świadomość, ale jako charakter pozostaje monolitem od początku do końca. Jego syn najpierw prezentuje się jako młody człowiek dość nieufny i zamknięty w sobie. Jest dopiero takim kawałkiem żelaza, który trzeba wykuć. I wykuwa go życie - śmierć ojca, rok 1976, działalność w wolnych związkach zawodowych i wreszcie sam strajk." Fabuła filmu jest kontynuacją losów rodziny Birkutów. Syn Mateusza Birkuta, Maciek Tomczyk, jest robotnikiem w stoczni gdańskiej. Jest także aktywnym działaczem komitetu strajkowego. Dziennikarz radiowy Winkel otrzymuje polecenie zrealizowania reportażu kompromitującego Tomczyka. Winkel przyjeżdża do Trójmiasta, składa wizytę Badeckiemu, przedstawicielowi lokalnych władz. Badecki stara się uświadomić, jak ważna jest dla władzy sprawa tego reportażu. Winkel próbuje się przedostać na teren strajkującej stoczni. Bezskutecznie. W tłumie zgromadzonym przed bramą zakładu spotyka dawnego znajomego, Dzidka, któremu kiedyś załatwił pracę w telewizji gdańskiej. Dzidek opowiada mu o Tomczyku, który jest jego kolegą ze studiów. Aby uzyskać przepustkę na teren stoczni, Winkel odwiedza rodzinę działaczki związkowej Wiesławy Hulewicz. Dowiaduje się o małżeństwie Agnieszki, która w roku 1976 robiła film o Birkucie, z Maćkiem Tomczykiem. Teraz Agnieszka osadzona jest w areszcie za popieranie strajku. Dzięki znajomościom w milicji Winkel uzyskuje widzenie z nią. Dziewczyna opowiada dziennikarzowi - zna go zresztą z czasów pracy w telewizji - historię swej znajomości i małżeństwa z Birkutem. Ta rozmowa ostatecznie przekonuje go o słuszności żądań strajkujących. Postanawia, że reportaż, który miał zrobić, nigdy nie powstanie. Komisja Rządowa i Międzyzakładowy Komitet Strajkowy podpisują porozumienie. Film uhonorowano "Złotą Palmą" i Nagrodą Jury Ekumenicznego na festiwalu w Cannes w 1981 roku. 17:00 POGRANICZE W OGNIU - ODC. 2/24 Serial szpiegowski, wojenny TVP, 54 min, Polska, 1988 Reżyseria: Andrzej Konic Scenariusz: Juliusz Janczur, Andrzej Konic Zdjęcia: Antoni Wójtowicz Aktorzy: Cezary Pazura, Olaf Lubaszenko, Janusz Bukowski, Piotr Rzymyszkiewicz, Piotr Konieczyński, Hanna Wrycza-Polk, Joanna Jankowska, Marian Kamiński, Asja Łamtiugina, Marek Gierszał, Leszek Wojtaszak, Barbara Sołtysik, Stanisław Niwiński, Jacek Kałucki, Maciej Kozłowski Jesień 1918 roku. Zbliża się koniec wojny. Mimo to drużyna Czarka zachowuje czujność i pilnie ćwiczy pod komendą Karolaka. Wkrótce dowódca powiadamia ich o zawieszeniu broni i końcu działań wojennych. Pozycja Niemiec w Wielkopolsce słabnie. Hindenburg rozkazuje generałowi Steinerowi wysłać tam doborową jednostkę szóstego pułku grenadierów pruskich, by zapobiec ewentualnym ruchawkom. Wspiera ich szef Abwehry, który poleca oberlejtnantowi Voraczkowi zorganizować siatkę szpiegowską we wschodnich rejonach Niemiec. Tymczasem Franek wraca z wojny i zostaje entuzjastycznie przyjęty przez kolegów. W Wielkopolsce wybucha powstanie. Chłopcy dostają rozkaz zdobycia małej stacyjki. Zadanie wykonują wzorowo. Franek jednak podczas akcji zachowuje się dziwnie. 18:05 NIEDZIELA Z... TWORCZOŚCIĄ JEREMIEGO PRZYBORY Program publicystyczny, 42 min, Polska, 2021 Scenariusz: Katarzyna Jurkowska Prowadzący: Katarzyna Sanocka Jeremi Przybora, poeta, pisarz, satyryk, aktor, autor i współtwórca wraz z Jerzym Wasowskim Kabaretu Starszych Panów. Wislawa Szymborska mówiła o nim "Przybora - mistrzowskie połączenie piosenki lirycznej i żartobliwej. Mistrzostwo polega na tym, że nie widać szwów". Wpłynął na wyobraźnię oraz język kilku pokoleń Polaków. 12 grudnia mija 105. rocznica urodzin Jeremiego Przybory. W kolejnym programie z cyklu "Niedziela z..." wspominamy autora setek utworów, które są wciąż żywe. 19:00 MISTRZOWIE MUZYKI FILMOWEJ - 1930S & THE FATHER OF FILM MUSIC (1930S & THE FATHER OF FILM MUSIC) Cykl dokumentalny, 60 min, Wielka Brytania, 2019 Reżyseria: Lyndy Saville Scenariusz: Dominic Saville Seria dokumentalna dotycząca historii muzyki filmowej oraz jej wpływu na kinematografię. W odcinkach przedstawieni zostali kompozytorzy oraz ich twórczość. John Williams, Max Stainer, Ennio Morricone i inni. 20:00 TEATR TELEWIZJI - TEATR TELEWIZJI - NOC HELVERA Teatr, 66 min, Polska, 2000 Reżyseria: Barbara Sass Zdjęcia: Wiesław Zdort Aktorzy: Anna Tomaszewska, Bartłomiej Kasprzykowski (...) Oto dwoje ludzi, matka i syn, pragnących bliskości, zrozumienia, wzajemnej miłości, a jednocześnie zadających sobie ból. On dopiero, co wrócił do domu. Brał udział w szalejących za oknem demonstracjach i pogromach, wymierzonych przeciwko "ścierwusom". Kim są owe "ścierwusy", nie wiadomo. Nie wiadomo również, jaka siła (polityczna?, militarna?) ma zamiar ich zadręczyć, a w konsekwencji eksterminować. Z rozwoju akcji wynika wszakże niezbicie, że jest to siła potężna, której można albo się poddać, albo zginąć. Helver, wchodzący dopiero w dorosłe życie, poddał się. Fascynuje go militarystyczny dryl i wojskowe gadżety, którymi z lubością się posługuje. Bezmyślnie akceptuje bestialstwo swych mocodawców. Przerażona jego opowieściami Karla na próżno usiłuje odwrócić rozgorączkowaną uwagę młodzieńca. Helver nie chce jeść, nie chce odpocząć. Niespodziewanie zaczyna uczyć matkę musztry. Czyni to z coraz większym okrucieństwem. Karla ze zgrozą stwierdza, że chłopak postępuje tak dla jej dobra. Słyszał, bowiem o Karli nieprzychylne opinie. Czyżby i ona była "ścierwusem"? To przecież nie może być prawda. "Ścierwusy" nie potrafią stawać na baczność, czołgać się i maszerować, a Karla potrafi. No, jeszcze niezupełnie, ale z pewnością wkrótce się nauczy. Po krótkim paroksyzmie szału Helver uspokaja się. Teraz niespodziewanie do ataku przystępuje Karla. Za pretekst służy rzekome wyrzucenie przez chłopaka jej zdjęć z dawnych lat. Kobieta zaczyna okładać syna pięściami, miota wyzwiska. Wynika z nich niezbicie, że Helver od urodzenia jest pod stałą opieką psychiatryczną... W sztuce Villquista znakomicie splatają się tragedia rodzinna z analizą sytuacji człowieka poddanego presji totalitarnego systemu społecznego. Świetnie napisane role dają duże pole do popisu dla aktorów, co - trzeba przyznać z satysfakcją - zostało wyzyskane przez Annę Tomaszewską i Bartka Kasprzykowskiego. Tworzą oni w pełni wiarygodne, psychologicznie skomplikowane postacie. Ascetyczna scenografia dodatkowo uwypukla dramat, który przeżywają. Na pierwszy plan wysuwa się matka, która jest kolejną intrygującą żeńską heroiną w długiej galerii reżyserki Barbary Sass. To Karla bowiem musi wziąć na swoje wątłe barki najcięższe brzemię i dokonać w finale tragicznego wyboru: między złem a złem. 21:20 LEKKIE OBYCZAJE - TROJE NA GIGANCIE (THE ROAD WITHIN) (THE ROAD WITHIN) Dramat, 96 min, USA, 2014 Reżyseria: Gren Wells Scenariusz: Florian David Fitz, Gren Wells Aktorzy: Robert Sheehan, Dev Patel, Zoe Kravitz, Robert Patrick, Kyra Sedgwick, Louisa Kendrick Amerykański remake niemieckiego filmu z 2010 roku Ralfa Huettnera "Vincent will Meer" jest pełnometrażowym debiutem reżyserskim Gren Wells. Cierpiący na Zespół Tourette'a Vincent po śmierci matki zostaje oddany do zakładu psychiatrycznego. Jego ojciec pochłonięty polityczną karierą nie chce zajmować się synem. Obawia się, że niepełnosprawny chłopak może być dla niego tylko przeszkodą w tworzeniu nieskazitelnego wizerunku polityka. W ośrodku Vincent zaprzyjaźnia się ze swoimi towarzyszami niedoli: nadpobudliwym Alexem i cierpiącą na anoreksję Marie. Wspólnie organizują szalony plan ucieczki z zakładu. Wyruszają nad ocean, gdzie Vincent zamierza rozsypać prochy zmarłej matki. 23:15 S JAK STANLEY (S IS FOR STANLEY) Film dokumentalny, 78 min, Włochy, 2016 Scenariusz: Alex Infascelli Film opowiada historię Emilio D'Alessandro, osobistego kierowcy Stanleya Kubricka. Przyjaźń, która trwała przez 30 lat ich życia, połączyła dwóch pozornie skrajnie różnych ludzi, którzy wzajemnie wspierali się w sprawach codziennych i przy produkcji czterech arcydzieł kina. 00:35 KINO MOCNYCH WRAŻEŃ - ŻYJ I POZWÓL UMRZEĆ (LIVE AND LET DIE) Film sensacyjny, 116 min, Wielka Brytania, 1973 Reżyseria: Guy Hamilton Scenariusz:Tom Mankiewicz Aktorzy: Roger Moore, Yaphet Kotto, Jane Seymour, Clifton James, Julius W. Harris, Geoffrey Holder, David Hedison, Gloria Hendrey Ósmy film z serii o przygodach superagenta 007 Jamesa Bonda i pierwszy, w którym tę rolę zagrał Roger Moore, gdy zmęczony już bondowskim wizerunkiem Sean Connery kategorycznie odmówił dalszych występów. Roger Moore, popularny już wówczas dzięki roli Simona Templara w telewizyjnym serialu "Święty", zyskał swym nowym wcieleniem międzynarodową sławę. W sumie zagrał brytyjskiego superagenta siedmiokrotnie, nadając swej postaci nie tylko nonszalancki wdzięk, z jakiego Bond, w wydaniu Connery'ego, słynął już wcześniej, ale też dystans i spore poczucie humoru. Niezmienna pozostała słabość Bonda do pięknych kobiet. Reżyserii "Żyj i pozwól umrzeć" podjął się Guy Hamilton, zręczny twórca dwóch wcześniejszych filmów z tego cyklu - "Goldfingera" z 1964 r. i "Diamenty są wieczne" z 1971 r. Dziewczynę superagenta zagrała tu Jane Seymour, późniejsza doktor Quinn z popularnego serialu telewizyjnego. Tytułową piosenkę, nominowaną do Oscara, napisali Linda (słowa) i Paul (muzyka) McCartneyowie, a śpiewa ją Paul ze swym zespołem Wings. "Żyj i pozwól umrzeć", podobnie jak poprzednie "bondy", bił rekordy kasowe w Wielkiej Brytanii, gdzie zyskał miano najpopularniejszego filmu 1973 roku. Dziś, gdy przeciętny widz obejrzał już setki filmów sensacyjnych, w których roi się od komputerowych efektów specjalnych, tempo akcji utrzymuje się na granicy ludzkiej percepcji, a obrońca prawa jest równie brutalny jak przestępcy, z którymi walczy, wytworny dżentelmen z londyńskiego West Endu, o nieskazitelnych manierach i w nienagannie wyprasowanym garniturze, jawi się jako postać nieco anachroniczna, nawet jeśli posługuje się nowoczesnymi gadżetami w rodzaju zegarka wytwarzającego pole magnetyczne i będącego jednocześnie piłą tarczową. Mimo to miłośnicy gatunku i postaci najsłynniejszego agenta wszech czasów na pewno się nie zawiodą. Gdy jednego dnia zostają zabici aż trzej agenci tajnych służb Jej Królewskiej Mości, James Bond musi opuścić czułe ramiona swej najnowszej "zdobyczy" i wyruszyć do akcji. Zgodnie z otrzymanymi instrukcjami udaje się do nowego Jorku na spotkanie z niejakim Mister Bigiem, czarnoskórym bossem tamtejszego podziemia przestępczego, który opanował rynek handlu heroiną. Big bywa w jednym z nocnych klubów w Harlemie, ale nie ma ochoty na rozmowy z Bondem, co daje mu boleśnie odczuć. Znacznie przystępniejsza okazuje się piękna wróżka, która przepowiada przyszłość z kart tarota. Nie bacząc na dwóch drabów, którzy mają za zadanie go zabić, Bond udaje się na karaibską wyspę San Monique. Tamtejsza agentka CIA, Rosie Carver, oferuje mu pomoc w dostaniu się do pilnie strzeżonej rezydencji doktora Kanagi, o którym wiadomo, że utrzymuje bliskie kontakty z Mr. Bigiem. Okazuje się jednak, że dziewczyna jest podwójnym szpiegiem i lepiej nie polegać na jej wskazówkach. Bond własnymi sposobami dociera do posiadłości Kanagi. Ku swemu zaskoczeniu, zastaje tam poznaną w Harlemie wróżkę. 02:45 MROCZNE OBLICZE HOLLYWOOD S.I - ODC. 1 "CHCIWOŚĆ" (THE DARK SIDE OF HOLLYWOOD - "GREED" EP. 1) Serial dokumentalny, 52 min, Francja, 2020 Reżyseria: Claudia Collao Scenariusz: Claudia Collao Muzyka: Guillaume Tunzini Są filmy, które osiągają status kultowych. Zdarzają się też takie, które stają się największymi porażkami kasowymi, a później również osiągają status kultowych. Niektóre filmy nigdy nie zostały ukończone lub są nadmiernie skrócone, ale z perspektywy czasu uznawane są za świetne. Claudia Collao w swojej czteroczęściowej serii "Mroczne oblicze Hollywood" przygląda się kilku filmom cenionym dziś, ale ponoszącym kasową klęskę w momencie premiery lub zrealizowanym w formie zupełnie nieodpowiadającej wizji ich twórców. Pierwsza część tej miniserii dotyczy "Chciwości" Ericha von Stroheima, filmu, który towarzyszył narodzinom wytworni Metro - Goldwyn - Mayer, a przede wszystkim początkom systemu studyjnego. Przekroczył on znacznie budżet, a Stroheim zrealizował ostatecznie trwający dziewięć i pół godziny film, który został drastycznie okrojony przez producenta. Był to jeden z pierwszych przykładów zredukowania przez studio twórczego talentu reżysera do roli zwykłego pracownika. Dziś "Chciwość" jest uznawana za arcydzieło niemego kina. Kolejne odcinki to "Zdobywca" Dicka Powella, "Kleopatra" Josepha L. Mankiewicza i "Wrota niebios" Michaela Cimino.