TVP Historia Czwartek, 14.03.2024 07:00 BYŁ TAKI DZIEŃ - 14 MARCA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1801 - umiera Ignacy Krasicki, biskup warmiński, pisarz, kapelan królewski, dowcipny uczestnik obiadów czwartkowych; 1964 - powstaje "List trzydziestu czterech" postulujący zmianę wydawniczej i cenzorskiej polityki władz; 1968 - Edward Gierek, sekretarz partii na Śląsku, zwołał wielki wiec. Mowa o studentach - wichrzycielach, którzy "dowiedli, że obcym służą interesom"; 07:10 CZAS HONORU - POWSTANIE - ODC. 9 'NOC POŚLUBNA" Serial wojenny, 44 min, Polska, 2014 Reżyseria: Jan Hryniak Scenariusz: Jarosław Sokół Aktorzy: Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki, Jakub Wesołowski, Maciej Zakościelny Pierwsze dni września 1944, Stare Miasto powoli chyli się ku upadkowi. Jastrząb raportuje Krawcowi o tragedii na Starówce. Jeśli Krawiec nie wyda rozkazu o przedarciu się z odsieczą, dzielnica padnie. Radiostacja powstańcza odbiera sygnał z Londynu. Armia Krajowa została uznana za organizację kombatancką. Powstańcy z Kompanii Specjalnej stacjonują w teatrze w Śródmieściu. Michał przysyła do Bronka specjalistę od szyfrowanych wiadomości, Fibonacciego. Może wreszcie uda się złamać szyfr Inżyniera. Wilk obwieszcza wszystkim, że nazajutrz bierze ślub z Mileną. Władek zgadza się na przeniesienie dziewczyny do jego plutonu. Odbywa się piękne wesele. 08:30 HISTORIA POLSKI - GETTO. LIKWIDACJA Film dokumentalny, 42 min, Polska, 2023 Reżyseria: Piotr Litka Scenariusz: Piotr Litka Zdjęcia: Jeremi Grzywa, Wojciech Kędzior Wykonawcy: Maryna Grądzka - Rejak Krakowskie getto utworzono w marcu 1941 r. Na niewielkiej przestrzeni stłoczono ponad 15 tysięcy krakowskich Żydów. Dzielnicę zamkniętą otoczono murem i drutem kolczastym. Prowadziły do niej cztery bramy. W październiku 1941 r. wprowadzono pod karą śmierci zakaz wstępu i opuszczania getta bez zezwolenia. Podczas kolejnych dwóch lat przeprowadzono w dzielnicy zamkniętej kilka akcji likwidacyjnych. Do ostatniej doszło, gdy teren getta obejmował dwie części: jedną zamieszkiwali zdolni do pracy, a drugą - według Niemców - niezdolni. W sobotę i niedzielę, 13 i 14 marca 1943 roku zamordowano kilkuset Żydów. W tym: w przeważającej mierze dzieci, starców i chorych. Resztę wywieziono do obozu pracy w Płaszowie oraz do KL Auschwitz. Wojnę - z 70 tysięcy przedwojennej populacji krakowskich Żydów - przeżyło około tysiąca. W filmie przypominamy historię getta i jego funkcjonowanie. Głównym wątkiem opowieści są jednak kolejne akcje likwidacyjne: dwie przeprowadzone w 1942 r. i ostatnia: w marcu 1943 r. Dlaczego do nich doszło? Jaki był ich przebieg? Co zapamiętali Ocaleni? W filmie przytaczamy relacje tych, którzy przeżyli. Wykorzystujemy przy tym bogaty materiał archiwalny: zdjęcia, mapy, nagrania audio i filmy. Narratorem opowieści jest dr Martyna Grądzka - Rejak - specjalistka IPN od zagłady Żydów oraz getta krakowskiego. Autorka m.in. książki "Kobieta żydowska w okupowanym Krakowie (1939 - 1945)". 09:20 SOWIECI, DO DOMU Film dokumentalny, 23 min, Polska, 1989 Reżyseria: Andrzej Soroczyński Film przedstawia protesty mieszkańców, którzy organizują demonstracje przeciwko przebywaniu wojska radzieckiego w Polsce, na długo przed rokiem 1993. 09:50 SENSACJE XX WIEKU - TAJNA SPRAWA Widowisko, 45 min, Polska, 2005 Autor: Bogusław Wołoszański Reżyseria: Adek Drabiński Zdjęcia: Waldemar Szmidt Aktorzy: Artur Barciś ( Borys Sawinkow ), Mariusz Bonaszewsk ( Feliks Dzierżyński ), Cezary Żak Żak ( Sidney Reilly ), Jerzy Rogalski Rogalski ( Opperput ) Był sprawnym politykiem, uznanym przywódcą, nieulękłym bojownikiem, zagorzałym socjalistą - rewolucjonistą, a nawet, wedle dzisiejszych standardów, wielce fortunnym terrorystą. W 1904 roku dokonał udanego zamachu na znienawidzonego ministra spraw wewnętrznych, Wiaczesława Plehwego, potem zaś na wielkiego księcia Sergiusza Aleksandrowicza. Schwytany i skazany na szubienicę, brawurowo wymknął się z celi śmierci i zbiegł do Paryża. Policja nie zdołała go zatrzymać, wytropić, zlikwidować, bądź sprowadzić w kajdanach do kraju. Borys Sawinkow uszedł cało z najcięższej opresji, a przy okazji ośmieszył carski aparat ścigania. Pewnie nie przeczuwał, że czego nie udało się dokonać zahartowanym w długoletnich bojach funkcjonariuszom Ochrany, dokonają młodzi janczarzy CzK - podwładni Feliksa Edmundowicza Dzierżyńskiego... Główny bohater nie usiedział zbyt długo we Francji. Na wieść o wybuchu rewolucji lutowej wrócił do Rosji. Działał w Rządzie Tymczasowym, w 1917 roku organizował nad Donem Armię Ochotniczą. Antybolszewickie powstanie spaliło jednak na panewce. Sawinkow musiał ponownie opuścić kraj. Tym razem nie jechał do zachodniej Europy. Zamieszkał w Warszawie i pilnie śledził nowinki dochodzące zza wschodniej granicy. Nie były pocieszające. Armia Czerwona rosła w siłę, Biali słabli. W końcu umilkły armaty na frontach, przemówiły za to naganty komisarzy. CzK rozprawiała się w wrogami ludu. Nie zapomniała o swych wrogach przebywających w, zdawałoby się, bezpiecznym miejscu - poza granicami Kraju Rad. Borys Sawinkow był jednym z podopiecznych Nadzwyczajnej Komisji. Jej agenci stale inwigilowali środowisko kontrrewolucjonistów. Nie tylko dobrze znali poglądy swoich ofiar, ale też czynnie wpływali na ich zamierzenia i plany. W 1923 roku tajny funkcjonariusz CzK dotarł do Sawinkowa i wezwał go pilnie do ojczyzny. Moskwa miała być gotowa do antybolszewickiej rebelii! Biała Matka - Rosja czekała na bohatera! Sawinkow uwierzył zapewnieniom rzekomego emisariusza rewolucjonistów. Ruszył do Związku Sowieckiego. Czekiści już tam na niego czekali. Po wnikliwym rozpatrzeniu zarzutów sąd wymierzył zdrajcy ojczyzny, sługusowi brytyjskich imperialistów surową karę dziesięciu lat więzienia. Obecni na sali starali się ukryć zdumienie. Przecież za wyniesienie z fabryki byle gwoździa jechało się na dwadzieścia lat w tajgę! Także podsądnym wstrząsnęła nadzwyczajna łaskawość trybunału. Wróg ludu zrozumiał ogrom swych przewin, obudziło się w nim sumienie. Mimo nadludzkich wysiłków czynionych przez interweniujących konwojentów - ogłosiła później prasa - wyrwał się im z rąk i skoczył z okna prosto na bruk, wykonując na sobie jedyny sprawiedliwy wyrok. 10:40 ANNA PAWEŁCZYŃSKA. SOCJOLOG SPRAW NIEPOSPOLITYCH 47 min, Polska, 2019 Reżyseria: Ryszard Surmacz, Dariusz Sienkiewicz Scenariusz: Ryszard Surmacz Zdjęcia: Dariusz Sienkiewicz Lektor: Witold Kopeć Film opowiada o życiu i dorobku naukowym prof. Anny Pawełczyńskiej, wybitnej polskiej socjolog kultury, nazywanej "największą damą socjologii polskiej". 11:30 SPÓR O HISTORIĘ - WŁADCY POLSCY: BOLESŁAW CHROBRY Debata, 32 min, Polska, 2016 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Prowadzący: Maciej Zakrocki Bolesław Chrobry. Syn Mieszka Pierwszego. Mimo że nie był wyznaczony do przejęcia władzy, sięgnął po nią, przepędzając macochę Odę i przyrodnich braci. Pierwszy koronowany władca Polski, który na nałożenie korony królewskiej czekał ponad trzydzieści lat. W tym czasie wzmocnił pozycję Polski w Europie. Bił swoją monetę, na której nazywał siebie królem, na kilka lat przed koronacją. Udzielił pomocy wygnanemu z Czech biskupowi Wojciechowi i poparł jego wyprawę misyjną do Prus. Kiedy biskup zginął, Bolesław wykupił jego ciało i złożył w Gnieźnie. To wydarzenie wzmocniło pozycję polskiego władcy i Kościoła w Europie. Dodatkowo umocnił ją zjazd gnieźnieński w tysięcznym roku i powołanie arcybiskupstwa gnieźnieńskiego i podległych mu biskupstw w Krakowie, Wrocławiu i Kołobrzegu. Bolesław prowadził rozliczne, ciągnące się latami wojny - chociażby z Niemcami. Wyprawił się na Ruś i wkroczył do Kijowa. Odzyskał Grody Czerwieńskie. Zmarł w 1025 r. niedługo po koronacji. "Złoty wiek zmienił się w ołowiany" - pisał późniejszy dziejopis o tych wydarzeniach. Władzę objął Mieszko II Lambert. 12:05 KRÓLOWA BONA - ODC. 7 Serial historyczny TVP, 58 min, Polska, 1980 Reżyseria: Janusz Majewski Scenariusz: Halina Auderska Zdjęcia: Zygmunt Samosiuk Muzyka: Zdzisław Szostak Aktorzy: Aleksandra Śląska, Zdzisław Kozień, Jerzy Zelnik, Bożena Adamek, Piotr Garlicki, Zdzisław Wardejn, Lidia Korsakówna, Jerzy Kamas, Jan Machulski, Piotr Fronczewski, Aleksander Gąssowski, Anna Dymna, Henryk Bista, Marek Kondrat, Bogusław Sochnacki Nad pierwszymi krokami młodej królowej na polskim dworze czuwa Marsupin, agent Ferdynanda i dwórka Katarzyna Holzelin. Pierwsza próba zbliżenia między małżonkami wywołuje u Elżbiety atak epilepsji. Zygmunt, nie mogąc pokonać fizycznego wstrętu do żony, wyjeżdża na Litwę. Na zamku w Gieranonach spotyka młodą wdowę po wojewodzie trockim. Jest zafascynowany urodą i osobowością Barbary Radziwiłłówny. Związek tej pary z niepokojem, a zarazem z nadzieją, obserwują bracia Radziwiłłowie: Rudy i Czarny. 13:20 NADMORSKIE MIASTA - ODC. 8 DAKAR (CITIES BY THE SEA 8. DAKAR) Cykl dokumentalny, 44 min, Niemcy, 2019 Reżyseria: Ilka Franzmann Dziesięcioodcinkowy cykl dokumentalny o najciekawszych nadmorskich miastach - bramach na świat. Wszystkie są nieodłącznie definiowane przez ich położenie, a co za tym idzie, przez otwartość na świat, ducha odkrywania i pragnienia przygody. Ich geostrategiczna lokalizacja przekształciła je w figury szachowe zmieniających się sił i systemów politycznych, w miejsca tranzytowe marzycieli i migrantów oraz w tygle ludzi z różnych środowisk i kultur. Autorzy serialu, wędrując przez wybrane najciekawsze morskie miasta świata, odkrywają je na nowo, korzystając z najnowszych technologii lotniczych i bogatego języka filmowego. Odcinek 8. Dakar, stolica Senegalu, przyciąga ludzi z całej zachodniej Afryki. W obszarze metropolitalnym tego miasta mieszka dwa i pół miliona ludzi. Wysokie fale, ciepła woda, przez cały rok. Surferzy bardzo cenią atlantyckie wybrzeże w pobliżu Dakaru. Jedną z najstarszych dzielnic w Dakarze jest Ngor. W morzu są niebezpieczne skały i silne prądy. Senegal to kraj islamski, co szczególnie widać w czasie piątkowych modłów. W takich dniach główny meczet nie jest w stanie pomieścić wszystkich wiernych. Dakar założono w połowie XIX wieku. W roku 1902 stał się centrum administracyjnym francuskiej Afryki Zachodniej. Po odzyskaniu niepodległości w roku 1960 ślady kolonializmu w Senegalu stopniowo zanikały. Dziś Senegal jest afrykańskim krajem, który uwierzył we własne siły. 14:30 GIGANCI HISTORII - PAŃSTWO RZYMSKIE OD JULIUSZA CEZARA DO NERONA Teleturniej, 45 min, Polska, 2023 Reżyseria: Tomasz Motyl Scenariusz: Mikołaj Korzyński Prowadzący: Przemysław Babiarz Było syntezą osiągnięć kultury śródziemnomorskiej, jakimi zaowocowała starożytna Grecja, Egipt i ośrodki Azji Mniejszej. Po raz pierwszy zjednoczyło w jeden organizm niemal całą Europę Zachodnią. Do dziś jest źródłem prawa i rozwiązań technicznych - Państwo Rzymskie od jego rozkwitu za czasów Juliusza Cezara po panowanie Nerona. Fundamentem jego powstania była Republika Rzymska, u której schyłku pojawił ambitny wódz i zręczny polityk - Juliusz Cezar. Popularność zdobył, walcząc w misjach i kampaniach wojskowych, piastował kolejno coraz wyższe urzędy, aż stał się najwyższym kapłanem, ojcem ojczyzny i dyktatorem republiki. Za swe dążenie do jednowładztwa, zapłacił najwyższą cenę. Jego następca Oktawian August jako pierwszy obwołał się Cesarzem. Rzym stanął na drodze do potęgi terytorialnej i kulturalnej ówczesnego świata oraz integracji całego basenu Morza Śródziemnego. 15:20 POLACY W KOSMOSIE - POLSKI KOSMONAUTA 23 min, Polska, 2023 Wielu Polaków brało udział w podboju kosmosu. Ale jak dotąd tylko jeden udał się sam w przestrzeń kosmiczną. 27 czerwca 1978 roku Mirosław Hermaszewski wyruszył w podróż na pokładzie statku Sojuz 30. Na orbicie spędził 8 dni, okrążając naszą planetę w sumie 126 razy. Przypominamy historię jego lotu i odsłaniamy ciekawostki z wyprawy pierwszego Polaka w kosmos. 15:50 POLACY W KOSMOSIE - POLSKIE RAKIETY 23 min, Polska, 2023 Umowna granica kosmosu to tak zwana linia Karmana, przebiegająca na wysokości stu kilometrów. Co ciekawe, już pół wieku temu Polacy zdołali się o nią otrzeć. Na przełomie lat 60. i 70. polskie rakiety programu Meteor osiągnęły pułap graniczący z linią Karmana. Było to niezwykłe jak na tamte czasy osiągnięcie. Niestety, polski program rakietowy zarzucono. Dziś są jednak szanse, by powtórzyć tamten sukces. Nad nowymi rakietami zdolnymi sięgnąć kosmosu pracują zarówno polskie instytuty badawcze, jak i prywatne firmy nad Wisłą. My pokażemy z jednej strony niezwykłą historię rakiet Meteor i pionierów, którym udało się pierwszy raz sięgnąć kosmosu, z drugiej zaś przedstawimy najnowsze prototypy polskich rakiet, które wkrótce mogą regularnie wynosić ładunki poza granice ziemskiej atmosfery. 16:20 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - POJEDYNEK GIGANTÓW Cykl dokumentalny, 19 min, Polska, 1996 Scenariusz: Bogusław Wołoszański Prowadzący: Bogusław Wołoszański Cykliczna audycja popularyzująca wiedzę o historii II wojny światowej. Odcinek poświęcony roli gospodarki w działaniach militarnych. Obraz tworzą czarno - białe archiwalne materiały filmowe. 16:50 HISTORIA POLSKI - PRAWDZIWY KONIEC ZIMNEJ WOJNY Film dokumentalny, 53 min, Polska, 2011 Reżyseria: Jerzy Śladkowski Film Jerzego Śladkowskiego o kulisach wstąpienia Polski do NATO. Choć to film historyczny, to w lekki, dowcipny i ciekawy sposób, poprzez wypowiedzi uczestników negocjacji, odsłania prawdziwe kulisy procesu naszego dążenia do Paktu Północnoatlantyckiego. Pokazuje, jaką faktycznie rolę odegrała w nim Polska. Rozmówcy, wszyscy najważniejsi uczestnicy tego procesu, m. in. Zbigniew Brzeziński, wtajemniczają widza w wielką politykę, snując opowieść o dyplomacji i jej anonimowych bohaterach. Historia opowiedziana w filmie zawiera wiele sensacyjnych wątków i nagłych zwrotów akcji. 17:50 WOJOWNICY CZASU - Z BIEGIEM WIERNEJ RZEKI, CZYLI MAŁOGOSZCZ 1863 Cykl reportaży, 25 min, Polska, 2023 Reżyseria: Grzegorz Gajewski Scenariusz: Grzegorz Gajewski Zdjęcia: Grzegorz Gajewski, Krzysztof Krzyżanowski Muzyka: Krzysztof Ridan Największym polskim zrywem narodowym obejmującym polskie ziemie pozostające pod zaborem rosyjskim było powstanie styczniowe, które wybuchło 22 stycznia 1863 r. Zaś jednym z największych starć była bitwa stoczona z Rosjanami przez oddziały powstańcze Mariana Langiewicza pod Małogoszczem w Świętokrzyskiem 24 lutego, a więc w jego początkowym okresie. Wydarzenia z 24 lutego stały się inspiracją dla Stefana Żeromskiego, który opisał losy powstańców w powieści "Wierna rzeka". Jej tytuł nawiązuje do rzeki Łośny - dzisiejszej Wiernej Rzeki przepływającej niedaleko miasta. 18:25 ARCHIWUM ZIMNEJ WOJNY - KRÓTKI ODDECH WOLNOŚCI Magazyn, 30 min, Polska, 2023 Reżyseria: Jan Sosiński Scenariusz: Jan Sosiński, Andrzej Mietkowski Muzyka: Piotr Dziki Chancewicz Prowadzący: Andrzej Mietkowski Białoruś utknęła pod presją Moskwy. Dziś reżim w Mińsku jest agresorem i wspólnikiem Rosji. Łukaszenko nie kryje goryczy: "Błędem Moskwy i Mińska było, że nie rozwiązały kwestii Ukrainy wcześniej, kiedy nie miała armii, kiedy nie była przygotowana". O znaczeniu Białorusi dla Rosji mówią: Wojciech Konończuk - dyrektor Ośrodka Studiów Wschodnich; Marek Budzisz - ekspert ds. Rosji; Agnieszka Romaszewska - Guzy - dyrektor Biełsat TV oraz Pawieł Łatuszka - białoruski opozycjonista i były ambasador Białorusi w Polsce. 19:00 CZAS HONORU - POWSTANIE - ODC. 10 "SZYFR INŻYNIERA" Serial wojenny TVP, 45 min, Polska, 2014 Reżyseria: Jan Hryniak Scenariusz: Jarosław Sokół Aktorzy: Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki, Jakub Wesołowski, Maciej Zakościelny Radioodbiornik powstańczy przechwytuje zaszyfrowaną informację z radzieckiego radia. Nocą na Powiślu ma wylądować kurier, kapitan Siergiejew. Władek dostaje zadanie odebrania Rosjanina. Siergiejew przekazuje informacje o planowanej pomocy powstańcom. Wkrótce nastąpi desant wojsk radzieckich. Wilk ma wrażenie, że kiedyś już spotkał rosyjskiego oficera. Słowiński zleca Siwemu wywiezienie poza Warszawę archiwum AK. Bronek z Michałem próbują rozwikłać zagadkę kodu ze zdjęć Inżyniera. Są coraz bliżej, zaczynają rozumieć, co oznaczają cyfry. Trop wiedzie do pewnego domu na Wilanowskiej. Nad Warszawę nadlatują amerykańskie i brytyjskie samoloty i rozpoczynają zrzut. Powstańcy są przekonani, że alianci zrzucą brygadę spadochronową. Nazajutrz Romek znajduje Lenę z małym Jasiem w jednym z punktów opatrunkowych. Romek umieszcza siostrę w kamienicy, gdzie będzie bezpieczna. 20:00 ARTUR GROTTGER. WIESZCZ Z OŁÓWKIEM Film dokumentalny, 53 min, Polska, 2023 Reżyseria: Marta Węgiel Scenariusz: Marta Węgiel Zdjęcia: Jeremi Grzywa O krótkim i tragicznym życiu malarza opowiedzą historycy sztuki i biografowie, prześledzimy szlaki jego wędrówek, zmagania życiowe i losy jego wielkiej niespełnionej miłości. Sam artysta zabierze głos - w wybranych fragmentach listów i fragmentów pamiętnika. Analiza twórczości Artura Grottgera, od pierwszej ważnej akwareli w wielu 11 lat, która owocowała stypendium naukowym na ASP w Krakowie i Wiedniu, poprzez dojrzałe portrety i sceny rodzajowe, do dojrzewania głębokiej świadomości narodowej i patriotyzmu. Wielkie cykle kartonów obrazujące zrywy narodowe były dla niego formą walki, a także posłannictwa do krzewienia wiedzy historycznej. 20:55 CZŁOWIEK Z MARMURU Dramat społeczno - obyczajowy, 153 min, Polska 1976 Reżyseria: Andrzej Wajda Scenariusz: Aleksander Ścibor - Rylski Zdjęcia: Edward Kłosiński Muzyka: Andrzej Korzyński Aktorzy: Jerzy Radziwiłowicz, Krystyna Janda, Bogusław Sobczuk Tadeusz Łomnicki, Jacek Łomnicki, Michał Tarkowski, Piotr Cieślak, Wiesław Wójcik, Krystyna Zachwatowicz i inni "Człowiek z marmuru" rodził się w bólach. Trzeba było wielu starań i zabiegów, by przekonać urzędników i dyrektorów od kultury, że ten film nie będzie oskarżeniem komunistycznego państwa. Czy nie był? Był, i to na tyle celnym i dotkliwym, że wywołał popłoch. Dzieło Wajdy przeznaczono do ograniczonej dystrybucji, co - miast zmniejszyć - zwiększyło jego rezonans i popularność. Utwór, będący mistrzowskim połączeniem niekłamanego artyzmu z otwartą krytyką kłamstwa, przemocy i zniewolenia, miał w sobie niezwykłą siłę oddziaływania. Stał się też wielkim wydarzeniem, nie tylko kulturalnym. Oficjalne media próbowały wypaczyć jego sens. Pisano i mówiono, że "Człowiek z marmuru" jest li tylko pożytecznym głosem w konstruktywnej, socjalistycznej dyskusji, dotyczącej - potępionego już przez partię - "okresu błędów i wypaczeń". "Wola Partii" jednak i tym razem rozminęła się z "wolą narodu". Dramatyczne losy Mateusza Birkuta widzowie słusznie odczytali jako metaforę zmagań jednostki z totalitaryzmem. "Walka Birkuta o prawdę nie skończyła się przecież w latach pięćdziesiątych" - zdawał się mówić za pośrednictwem swego filmu Wajda - "trwa ona także dziś, czego dowodem jest choćby rozpaczliwa szamotanina Agnieszki z telewizyjną nomenklaturą". Na sukces "Człowieka z marmuru" złożyły się talent i praca wielu ludzi, zwłaszcza reżysera i odtwórców głównych ról. Porywającą kreację Mateusza Birkuta stworzył młody aktor krakowskiego Starego Teatru Jerzy Radziwiłowicz, znany wcześniej z zaledwie dwu większych ról filmowych. Debiutantką na ekranie była natomiast ekspresyjna Krystyna Janda (Agnieszka) - dwudziestopięcioletnia wówczas aktorka warszawskiego Teatru Ateneum. Uwagę krytyki zwróciła też konstrukcja dzieła Wajdy. Jest ono bowiem nie tylko pasjonującą opowieścią o człowieku zniszczonym przez historię, lecz także skrupulatnym zapisem powstawania filmu. Niełatwej często drogi twórcy, na której piętrzą się niezliczone przeszkody w postaci braku pieniędzy, złej woli decydentów, problemów technicznych. Dziś "Człowiek z marmuru" jest już klasykiem i legendą. Mimo to wciąż ogląda się go z zainteresowaniem, nieustępującym "kinu akcji". Rok 1976. Na korytarzu gmachu telewizji Agnieszka - dyplomantka szkoły filmowej - przekonuje "ważnego" redaktora o potrzebie powstania filmu o Mateuszu Birkucie, przed laty przodowniku pracy, którego błyskotliwa kariera skończyła się nagle i niespodziewanie gdzieś około roku 1952. Po pertraktacjach dziewczyna dostaje wreszcie taśmę i niezbędny sprzęt. Rozpoczyna prywatne "śledztwo", mające ustalić przyczyny sukcesu i upadku Birkuta. Dowiaduje się, że Birkut został wykreowany na bohatera, ale jego życie wyglądało zupełnie inaczej niż wymyślona o nim legenda. Stopniowo spadał z piedestału, na którym postawiła go władza ludowa, gdy było to potrzebne "ideologicznie". Agnieszka odnajduje przyjaciela Mateusza Birkuta, Witka, jego żonę Hankę oraz syna Maćka. Z zachowanych archiwaliów i wspomnień bliskich osób wyłania się portret jej bohatera. Ale telewizja nie jest zainteresowana ujawnieniem tej prawdy. 23:40 SENSACJE XX WIEKU - TAJNA SPRAWA Widowisko, 45 min, Polska, 2005 Autor: Bogusław Wołoszański Reżyseria: Adek Drabiński Zdjęcia: Waldemar Szmidt Aktorzy: Artur Barciś ( Borys Sawinkow ), Mariusz Bonaszewsk ( Feliks Dzierżyński ), Cezary Żak Żak ( Sidney Reilly ), Jerzy Rogalski Rogalski ( Opperput ) Był sprawnym politykiem, uznanym przywódcą, nieulękłym bojownikiem, zagorzałym socjalistą - rewolucjonistą, a nawet, wedle dzisiejszych standardów, wielce fortunnym terrorystą. W 1904 roku dokonał udanego zamachu na znienawidzonego ministra spraw wewnętrznych, Wiaczesława Plehwego, potem zaś na wielkiego księcia Sergiusza Aleksandrowicza. Schwytany i skazany na szubienicę, brawurowo wymknął się z celi śmierci i zbiegł do Paryża. Policja nie zdołała go zatrzymać, wytropić, zlikwidować, bądź sprowadzić w kajdanach do kraju. Borys Sawinkow uszedł cało z najcięższej opresji, a przy okazji ośmieszył carski aparat ścigania. Pewnie nie przeczuwał, że czego nie udało się dokonać zahartowanym w długoletnich bojach funkcjonariuszom Ochrany, dokonają młodzi janczarzy CzK - podwładni Feliksa Edmundowicza Dzierżyńskiego... Główny bohater nie usiedział zbyt długo we Francji. Na wieść o wybuchu rewolucji lutowej wrócił do Rosji. Działał w Rządzie Tymczasowym, w 1917 roku organizował nad Donem Armię Ochotniczą. Antybolszewickie powstanie spaliło jednak na panewce. Sawinkow musiał ponownie opuścić kraj. Tym razem nie jechał do zachodniej Europy. Zamieszkał w Warszawie i pilnie śledził nowinki dochodzące zza wschodniej granicy. Nie były pocieszające. Armia Czerwona rosła w siłę, Biali słabli. W końcu umilkły armaty na frontach, przemówiły za to naganty komisarzy. CzK rozprawiała się w wrogami ludu. Nie zapomniała o swych wrogach przebywających w, zdawałoby się, bezpiecznym miejscu - poza granicami Kraju Rad. Borys Sawinkow był jednym z podopiecznych Nadzwyczajnej Komisji. Jej agenci stale inwigilowali środowisko kontrrewolucjonistów. Nie tylko dobrze znali poglądy swoich ofiar, ale też czynnie wpływali na ich zamierzenia i plany. W 1923 roku tajny funkcjonariusz CzK dotarł do Sawinkowa i wezwał go pilnie do ojczyzny. Moskwa miała być gotowa do antybolszewickiej rebelii! Biała Matka - Rosja czekała na bohatera! Sawinkow uwierzył zapewnieniom rzekomego emisariusza rewolucjonistów. Ruszył do Związku Sowieckiego. Czekiści już tam na niego czekali. Po wnikliwym rozpatrzeniu zarzutów sąd wymierzył zdrajcy ojczyzny, sługusowi brytyjskich imperialistów surową karę dziesięciu lat więzienia. Obecni na sali starali się ukryć zdumienie. Przecież za wyniesienie z fabryki byle gwoździa jechało się na dwadzieścia lat w tajgę! Także podsądnym wstrząsnęła nadzwyczajna łaskawość trybunału. Wróg ludu zrozumiał ogrom swych przewin, obudziło się w nim sumienie. Mimo nadludzkich wysiłków czynionych przez interweniujących konwojentów - ogłosiła później prasa - wyrwał się im z rąk i skoczył z okna prosto na bruk, wykonując na sobie jedyny sprawiedliwy wyrok. 00:45 DZWONNIK Z NOTRE DAME (NOTRE - DAME DE PARIS / THE HUNCHBACK OF NOTRE DAME) Film kostiumowy, 115 min, Francja, 1956 Autor: Victor Hugo Reżyseria: Jean Delannoy Scenariusz: Jean Aurenche, Jacques Prevert Aktorzy: Gina Lollobrigida, Anthony Quinn, Jean Danet, Alain Cuny Paryż, rok 1482. Nadchodzi czas Święta Głupców, które jak co roku odbywa się na placu przed katedrą Notre Dame. Wśród różnej maści artystów cyrkowych znajduje się zmysłowa cyganka Esmeralda (Gina Lollobrigida), która wykonuje urzekający taniec przed tłumem zachwyconych widzów. Z wieży katedry, spogląda na nią pożądliwie alchemik Frollo (Alain Cuny)i zauroczony jej urodą, zleca wiernemu słudze Quasimodo (Anthony Quinn) porwanie kobiety. Lecz gdy nieurodziwy dzwonnik zbliża się do Esmeraldy, sam ulega jej urokowi. (źródło: filmweb.pl)