TVP Historia Niedziela, 17.03.2024 06:45 BYŁ TAKI DZIEŃ - 17 MARCA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1898 - pierwszy nowoczesny okręt podwodny Hollanda w USA; 1901 - pierwsza duża wystawa obrazów Van Gogha, zmarłego 11 lat wcześniej; 1921 - konstytucja marcowa; 1981 - demonstracja siły - wielkie manewry wojsk Układu Warszawskiego w Polsce; 06:55 KORONA KRÓLÓW. JAGIELLONOWIE - ODC. 131 (SEZON 2 ODC. 6) Serial historyczny TVP, 24 min, Polska, 2023 Reżyseria: Krzysztof Łukaszewicz, Piotr Fiedziukiewicz, Tomasz Matuszczak Scenariusz: Anna Krasuska, Ewa Ratusińska, Małgorzata Jurczak Aktorzy: Sebastian Skoczeń, Aleksandra Radwan, Mikołaj Wachowski, Krzysztof Brzazgoń, Filip Budweil, Remigiusz Fabich, Anna Miśta, Maria Pawłowska, Marcin Piętowski, Radosław Pazura, Michał Chorosiński, Michał Chruściel, Olga Rayska, Ilona Wrońska, Zbigniew Stryj Małoletni narzeczony? Jesień 1421. Na Wawel przyjeżdża siedmioletni narzeczony Jadwigi - Fryderyk Hohenzollern (Mikołaj Wachowski). Jadwiga (Maja Szopa) nie chce się z nim spotkać. Mały Fryderyk biega po całym zamku i tylko Mikołaj Trąba (Radosław Pazura) umie go uspokoić. W Wilnie na króla czekają panny Holszańskie - Wasylisa (Aleksandra Radwan) i Maria (Olga Rayska). Rodzina jest przekonana, że król chce ożenić się z najstarszą Wasylisą. Nie przyjmuje do wiadomości słów Witolda (Michał Chorosiński), że chodzi o Sonkę. Sonka (Maria Pawłowska) z bąblami po obłożeniu się pokrzywami, zostaje w majątku księcia Semena (Zbigniew Stryj). Nagle traci przytomność. 07:30 KORONA KRÓLÓW. JAGIELLONOWIE - ODC. 132 (SEZON 2 ODC. 7) Serial historyczny TVP, 24 min, Polska, 2023 Reżyseria: Tomasz Matuszczak, Krzysztof Łukaszewicz, Piotr Fiedziukiewicz Scenariusz: Ewa Ratusińska, Maria Czudowska, Anna Krasuska Aktorzy: Sebastian Skoczeń, Maria Pawłowska, Maja Szopa, Radosław Pazura, Przemysław Stippa, Jacek Kopczyński, Michał Chorosiński, Michał Chruściel, Aleksandra Radwan, Ilona Wrońska, Zbigniew Stryj, Mikołaj Wachowski, Julia Łukowiak, Anastazja Skoczeń, Kamil Szklany Nie ta dziewczyna? Jesień 1421. Król Władysław (Sebastian Skoczeń) jedzie do Wilna. Ustala z Witoldem (Michał Chorosiński), że do Pragi pojedzie Zygmunt Korybutowicz. Będzie namiestnikiem Witolda i przygotuje grunt pod jego koronację na czeskiego króla. Na spotkanie z Jagiełłą czeka rodzina Holszańskich - Semen (Zbigniew Stryj), Aleksandra Drucka (Ilona Wrońska) i dwie księżniczki - Wasylisa (Aleksandra Radwan), która jest pewna, że zostanie królewską żoną i najmłodsza Maria (Olga Rayska). Wychodzi na jaw pomyłka z pannami Holszańskimi. Jagiełło chce się ożenić z Sonką (Maria Pawłowska). Na Wawelu szaleje mały Fryderyk Hohenzollern (Mikołaj Wachowski). Zawisza (Robert Jarociński) przywozi z Budy Jana Strasza (Paul Matura), nie wiedząc, że to szpieg Zygmunta Luksemburskiego. 08:05 JERZY ORDA. ANARCHISTA W DUCHU ŚW. AUGUSTYNA Film dokumentalny, 55 min, Litwa, 2022 Reżyseria: Dovil Gasinait Scenariusz: Ilona Lewandowska Jerzy Orda, wnuk uczestnika Powstania Styczniowego, a po kądzieli też historyka Stanisława Smolki, wychował się w atmosferze humanizmu, patriotyzmu i tolerancji. Podczas okupacji hitlerowskiej brał udział w tajnym nauczaniu. Po zakończeniu wojny nie miał meldunku ani pracy. Rozwiązaniem okazał się fikcyjny ślub zawarty jesienią 1945 roku z zakonnicą wizytką, Heleną Zienowicz, z którą wspólnie opiekowali się sześciorgiem sierot, w tym trójką żydowskich dzieci uratowanych przed Holokaustem. Dr Jerzy Orda był jednym z niewielu przedstawicieli polskiej inteligencji, którzy po wojnie zostali w Wilnie. Ponieważ nie ukrywał swojej religijności, wiele razy tracił pracę. Przez pewien czas pracował jako portier w Litewskiej Akademii Nauk. Jednak w 1957 roku wrócił do Centralnego Archiwum Historycznego Litwy. Był jednym z najbardziej kompetentnych pracowników tej instytucji, występował m.in. przeciwko wywiezieniu z Wilna części archiwów Wielkiego Księstwa Litewskiego, dotyczących terytorium dzisiejszej Białorusi, a także planom zburzenia Ostrej Bramy. Mimo trudnych warunków okresu sowieckiego brał udział w życiu kulturalnym społeczności polskiej. Założył teatr poezji, był współzałożycielem zespołu pieśni i tańca Wilia, oprowadzał wycieczki po Wilnie. Zmarł 8 czerwca 1972 roku na skutek ciężkiej choroby. Został pochowany na wileńskim cmentarzu na Rossie. Dr Jerzy Orda był indywidualistą o buntowniczej postawie życiowej, barwną postacią życia naukowego i kulturalnego Wilna. Po wojnie nie opuścił miasta, lecz w Wilnie pozbawionym na skutek repatriacji całej niemal inteligencji polskiej, dbał o zachowanie kultury narodowej. W filmie udział wzięli: Krystyna Adamowicz, dr Rasa Antanaviit, Alwida Bajor, ks. Wojciech Górlicki, prof. Zigmantas Kiaupa, Wojciech Piotrowicz, doc. dr Andrzej Pukszto, dr Vitalija Stravinskien, Wojciech Zagała, Paweł Zienowicz. (Producent: Fundacja Pomoc Polakom na Wschodzie.) 09:05 W PUSTYNI I W PUSZCZY - ODC. 2 - CHARTUM Miniserial przygodowy, 50 min, Polska 1973 Reżyseria: Władysław Ślesicki Scenariusz: Władysław Ślesicki Zdjęcia: Bogusław Lambach Muzyka: Andrzej Korzyński Aktorzy: Monika Rosca, Tomasz Mędrzak, Stanisław Jasiukiewicz, Jerzy Kamas, Edmund Fetting, Zygmunt Hobot, Zygmunt Maciejewski, Ahmed Marei, Ahmad Hegazi, Ibrahim Shemi, Emos Bango, Malija Mekki i inni Staś i Nel pod opieką Chamissa i towarzyszącą im Sabą idą razem karawaną przez pustynię. Są wycieńczeni, nie mają nić do jedzenia ani do picia. W pewnym momencie Staś zauważa, że Chamis ucieka, zabierając ze sobą Sabę. Wie, że Chamis będzie próbował im pomóc ale także wie, że jeśli zajdzie potrzeba, będzie walczył po stronie Mahdiego. Docierają do Chartumu gdzie aż wrze od nienawiści do białych. Staś staje przed obliczem Mahdiego, ale wbrew wcześniejszym radom, aby zachował pokorę, chłopiec stawia się. 10:05 POLACY W KOSMOSIE - DOM NA ORBICIE Film dokumentalny, 23 min, Polska, 2023 To nasz dom poza Ziemią - tak przyjęło się mówić o Międzynarodowej Stacji Kosmicznej. Od ponad ćwierć wieku jest ona celem podróży astronautów i miejscem prowadzenia niezliczonych eksperymentów naukowych. W tym odcinku przybliżymy historie Polaków zaangażowanych w stworzenie ISS jak i astronautów o polskich korzeniach, którzy mieli okazję pracować na pokładzie stacji. 10:30 POLACY W KOSMOSIE - POLSKI KOSMONAUTA Film dokumentalny, 23 min, Polska, 2023 Wielu Polaków brało udział w podboju kosmosu. Ale jak dotąd tylko jeden udał się sam w przestrzeń kosmiczną. 27 czerwca 1978 roku Mirosław Hermaszewski wyruszył w podróż na pokładzie statku Sojuz 30. Na orbicie spędził 8 dni, okrążając naszą planetę w sumie 126 razy. Przypominamy historię jego lotu i odsłaniamy ciekawostki z wyprawy pierwszego Polaka w kosmos. 11:05 JAPOŃSKA WYPRAWA JOANNY LUMLEY - ODC. 2 (JOANNA LUMLEY'S JAPAN) Film dokumentalny, 46 min, Wielka Brytania, 2020 Reżyseria: Ewen Thomson, Neil Ferguson Gwiazda serialu "Absolutnie fantastyczne", Joanna Lumley, przemierza Japonię od lodowatych syberyjskich mórz na północy po subtropikalne wyspy na południu. Jej podróż rozpoczyna się w ujemnych temperaturach na Hokkaido, gdzie żyją najpiękniejsze i najbardziej zagrożone dzikie zwierzęta Japonii. Wędrując na południe, Joanna odwiedza Tokio, starożytną stolicę Kioto z zachwycającymi świątyniami oraz Nagasaki, miasto o tragicznej przeszłości. Jej epicka podróż kończy się na sielskich plażach Kohamy, jednej z najodleglejszych pacyficznych wysp Japonii, gdzie mieszkają dziewczyny z girlsbandu, których średnia wieku wynosi 84 lata. 12:05 OPOWIEŚCI ŚRÓDZIEMNOMORSKIEGO LASU - OPANCERZONY WOJOWNIK (STORIES OF THE MEDITERRANEAN FOREST) Cykl dokumentalny, 49 min, Niemcy/Hiszpania, 2019 Reżyseria: Jose Antonio Vallejo Sześcioodcinkowy cykl opowieści o przyrodzie w rejonie Morza Śródziemnego, które jest jednym z najbardziej bogatych biologicznie i krajobrazowo regionem planety. To skrzyżowanie Europy, Azji i Afryki. Jest uważane za jedno z miejsc bujnego rozkwitu bioróżnorodności na Ziemi. W jego różnych siedliskach żyje ogromna liczba unikalnych dla regionu gatunków zwierząt i roślin. Basen Morza Śródziemnego znajduje się w jednej ze stref umiarkowanych planety. Klimat subtropikalny sprawia, że zimą jest tu chłodniej i wilgotniej, latem gorąco i sucho, a jesienią i wiosną łagodnie i deszczowo. Ten region zamieszkany przez ludzi od ponad 8000 lat doświadczył dramatycznych zmian, ale mimo to nadal należy do najbardziej biologicznie zróżnicowanych na świecie. Od bagien po wysokie pasma górskie, od lasów dębowych i korkowych po lasy sosnowe wysoko w górach. Wszystkie one są domem dla tysięcy gatunków zwierząt i roślin, których ścieżki krzyżują się podczas ich życiowych przygód. A każdy z nich ma swoją historię do opowiedzenia. Odc. 1 Zimowy czas; Odc. 2 Las stuletnich dębów; Odc. 3 Królowa Nocy; Odc. 4 Ukryci mieszkańcy Sierra Morena; Odc. 5 Opancerzony wojownik; Odc. 6 Opowieści wiosenne. 13:05 ŻYCIODAJNE RZEKI PÓŁWYSPU IBERYJSKIEGO - ODC. 3 TAG (IBERIA'S RIVERS OF LIFE / FLÜSSE DES LICHTS EP. 3 TAJO / TEJO TAGUS) Serial dokumentalny, 51 min, Niemcy, 2018 Reżyseria: Michael Gregor Seria dokumentalna opowiadająca o największych rzekach Hiszpanii i Portugalii. Wielkie rzeki z dala od destynacji turystycznych ukazują nieznany i mistyczny Półwysep Iberyjski. Podobnie jak ludzkie naczynia krwionośne, rzeki są ścieżkami życia. Niemal każda zaawansowana cywilizacja zawdzięcza swój rozwój istnieniu tych pulsujących strumieni życia. Rzeki były pierwszymi autostradami; transportowały wiedzę, dobra, odkrywców i zdobywców. Podążając za tymi wielkimi strumieniami, znajdujemy zapomniane krajobrazy zamieszkane przez niezwykłych ludzi, z często wyjątkowymi biografiami. Odcinek trzeci przedstawia rzekę Tag - to najdłuższa rzeka na Półwyspie Iberyjskim, przebiega przez Hiszpanię i Portugalię. Jej źródła są na wysokości 1593 m n.p.m. w Górach Iberyjskich, na stokach Sierra de Albarracin. Płynie w kierunku południowo - zachodnim przez Nową Kastylię, a następnie przez Estremadurę. Na terenie Hiszpanii dorzecze Tagu otaczają od wschodu obficie zraszane, dosyć wysokie góry: Kastylijskie i Iberyjskie. Nad Tagiem leży miasto Toledo. 14:40 FREDEK USZCZĘŚLIWIA ŚWIAT Komedia, 83 min, Polska, 1936 Reżyseria: Zbigniew Ziembiński Scenariusz: Julian Kaufman Zdjęcia: Jakub Joniłowicz, Bernard Marwiński Muzyka: Wiktor Krupiński, Wanda Vorbond, Mieczysław Weinberg, Iwo Wesby Aktorzy: Karolina Łubieńska, Zbigniew Rakowiecki, Lena Żeliska, Jerzy Czapliński, Loda Halama, Wanda Jaroszewska, Józef Kondrat, Tadeusz Wesołowski, Antoni Fertner, Józef Orwid, Stanisław Łapiński, Karolina Lubieńska, Zbigniew Rakowiecki, Alina Żeliska, Jerzy Czaplicki Fredek, inżynier wynalazca, konstruuje telefonowizor. Niestety, to wydawałoby się rewelacyjne urządzenie przysparza mu samych kłopotów i wprowadza zamęt w spokojne życie stolicy. "Dzięki" telefonowizorowi Fredek ogląda swoją narzeczoną w czułej pozie z innym mężczyzną, żona fabrykanta odkrywa, że mąż ją zdradza, wynalazek zainstalowany w restauracji demaskuje same kłamstwa i niecne uczynki. Zabawne perypetie, intrygi ustępują jednak miejsca pożytecznemu wykorzystaniu osiągnięć techniki i młodości. Wynalazek zostaje upowszechniony, skłóceni podają sobie ręce, wyjaśniają się wszelkie nieporozumienia. 16:00 GIGANCI HISTORII - TWIERDZE I RZECZYPOSPOLITEJ Teleturniej, 45 min, Polska, 2023 Reżyseria: Tomasz Motyl Scenariusz: Mikołaj Korzyński Prowadzący: Przemysław Babiarz Pierwsza Rzeczpospolita należała do największych państw ówczesnej Europy. Utrzymanie tak dużego obszaru wymagało przedsięwzięć służących odpieraniu zagrożeń i tworzeniu struktury państwa. Taką rolę odegrały twierdze Rzeczypospolitej Obojga Narodów, zamki i rezydencje warowne. Były ośrodkami obronnymi, gniazdami znakomitych rodów, a w okresie porozbiorowym pamiątkami potęgi i chwały krzepiącymi serca i budującymi historyczną tożsamość. Twierdza w Kamieńcu Podolskim - potężny bastion w obronie przed nawałą turecką - na kartach powieści Henryka Sienkiewicza "Pan Wołodyjowski" urosła do rangi narodowego mitu. W czasach wojen polsko - tureckich zasłynął także zamek w Trembowli. Z kolei, najazd rosyjski w tym samym stuleciu dzielnie odpierał zamek w Lachowiczach, uznawany przez lata za najpotężniejszą fortyfikację w Wielkim Księstwie Litewskim. Funkcję twierdzy pełniła podczas potopu szwedzkiego Jasna Góra - symbol polskiego chrześcijaństwa. Choć wiele zamków i warowni na przestrzeni dziejów zamieniło się w malownicze ruiny, to nadal pozostają okazałą, dumną pamiątką po naszych przodkach i ich wysiłkach w budowaniu Rzeczypospolitej. 18:00 ZIEMIA OBIECANA - ODC. 2/4 Serial obyczajowy, historyczny, 54 min, Polska, 1975 Autor: Władysław Reymony Reżyseria: Andrzej Wajda Scenariusz: Andrzej Wajda Zdjęcia: Witold Sobociński, Edward Kłosiński, Wacław Dybowski Muzyka: Wojciech Kilar Aktorzy: Daniel Olbrychski, Wojciech Pszoniak, Andrzej Seweryn, Bożena Dykiel, Piotr Fronczewski, Stanisław Igar, Kalina Jędrusik, Lidia Korsakówna, Kazimierz Opaliński, Franciszek Pieczka, Wojciech Siemion, Andrzej Szalawski, Danuta Wodyńska Karol Borowiecki wydobywa od Lucy Zuckerowej tajemnicę, którą poznała dzięki mężowi: wkrótce mają być podniesione cła na bawełnę. Karol, Maks i Moryc łączą kapitały. Moryc jedzie do Hamburga, gdzie kupuje ogromny transport tego surowca. Przyjaciele odsprzedają bawełnę z zyskiem i w ten sposób zdobywają fundusze na budowę własnej fabryki. Tymczasem bankrutuje polski fabrykant Trawiński. Nikt nie chce mu pomóc, Karol również odmawia pożyczki i zdesperowany Trawiński popełnia samobójstwo. 19:00 TAJEMNICE WYSP BRYTYJSKICH - ODC. 2/4 (BRITAIN'S SECRET ISLANDS) Serial dokumentalny, 60 min, Wielka Brytania, 2021 Reżyseria: Stewart Mcpherson Podróż dookoła Wielkiej Brytanii, połączona ze zwiedzaniem mniejszych wysp, uznających Elżbietę II za swą królową. Jest ich ponad 6 tysięcy, niektóre wielkości boiska piłkarskiego. Rejs zaczyna się w Greenwich, pierwszy przystanek to archipelag Farne, a ostatni - opancerzone wieże Maunsella u ujścia Tamizy. Brytyjczycy ostrzeliwali z nich niemieckie samoloty, sposobiące się do bombardowania Londynu. Widzowie będą mieli okazję zobaczyć: latarnie morskie, megality, ruiny opactw i średniowiecznych zamków, pamiątki po wikingach i epoce rewolucji przemysłowej, florę i faunę oraz osobliwości geologiczne i krajobrazowe. Przed kamerę zapraszani są lokalni patrioci i historycy. Realizatorzy odwiedzą między innymi: Bass Rock - dawniej wyspa twierdza, potem więzienie, a obecnie raj dla tysięcy głuptaków. Szetlandy: mieszkańcy przebierają się za wikingów, których zresztą są często potomkami i maszerują z pochodniami. Tubylcy z Fair, najbardziej odosobnionej z zamieszkałych wysp brytyjskich, nie poddają się rozpaczy: hodują owce i z ich runa produkują słynne swetry. Z takich miejsc dobrze widać zorzę polarną, zaś mieszkańcom kulturowo i mentalnie blisko jest do Norwegów czy Islandczyków. Związki z Londynem poświadcza czerwona budka telefoniczna. Północne wody są niebezpieczne, wybrzeża skaliste i zdradliwe, na dnie morza zalega mnóstwo wraków. Koło Hebrydów pod wodą rdzewieją pozostałości niemieckiej floty, zatopionej po przegranej pierwszej wojnie światowej. Wybrzeża są usiane fortami i bunkrami, budowanymi w obawie przed inwazją Hitlera. Na wyspie Man kultywuje się celtyckie, pogańskie święta. Połączona mostem z Kornwalią arturiańska wyspa Tintagel wabi jaskinią, w której ponoć zamieszkiwał Merlin. Na wysepce Brownsea na kanale la Manche narodził się ruch skautowski: lord Baden - Powell w 1907 roku zorganizował tam obóz dla 20 młodzieńców. Narratorem i dowódcą ekspedycji jest 38 - letni Stewart McPherson, który zasłynął z serii książek o dzikiej przyrodzie, zrealizował też dla BBC i SkyVision wiele serii dokumentalnych. 20:00 WOJNA KOREAŃSKA - NIEKOŃCZĄCA SIĘ WOJNA (THE KOREAN WAR) Film dokumentalny, 52 min, Francja, 2019 Reżyseria: John Maggio Wielu historyków uznaje wojnę koreańską za najważniejszy konflikt od czasów II wojny światowej. Mimo milionów ofiar i uchodźców o wojnie tej często już się nie pamięta. Tymczasem tak naprawdę nigdy się ona nie zakończyła i wpływa na relacje między państwami do dziś. Po otwarciu archiwów w Rosji, Stanach Zjednoczonych, Chinach i Korei Południowej dostępne są nowe materiały historyczne, w tym kolorowe filmy i setki zdjęć, pozwalające odkryć na nowo ten mało znany konflikt, który ukształtował nasz świat. 21:05 WEEKEND Z KRÓLEM (HYDE PARK IN HUDSON) Film fabularny, 90 min, Wielka Brytania, 2012 Reżyseria: Roger Michell Rok 1939. Brytyjski król Jerzy VI jedzie z oficjalną wizytą do USA, aby przekonać prezydenta Roosevelta do zaangażowania się w wojnę w Europie. 23:55 MAREK EDELMAN...I BYŁA MIŁOŚĆ W GETCIE Film dokumentalny, 80 min, Polska/Niemcy, 2018 Reżyseria: Jolanta Dylewska, Andrzej Wajda Marek Edelman, przywódca powstania w Getcie Warszawskim, lekarz, działacz, obrońca. "Dlaczego nikt mnie nie pyta, czy w getcie była miłość"? - mówił krótko przed śmiercią w 2009 roku Marek Edelman. Jego wspomnienia życia i relacji międzyludzkich w getcie. Dla niego życie i wolność były największymi wartościami. Jak się okazuje, w tym piekle okupacji istniało dobro, piękno i miłość. Było największą wartością, większą nawet niż samo życie. Nienawiść była łatwa. Miłość wymagała wysiłku i poświęcenia. "I była miłość w getcie" - to cytat z książki Marka Edelmana, który opisuje w niej miłość będącą ratunkiem; wyzwoleniem od strachu, wartością nadającą życiu sens. Jolanta Dylewska postanawia przełożyć jego literackie wyznania na język filmowy. Przybliża historię ludzi żyjących, kochających i umierających w warszawskim getcie. Opowiada o miłości matczynej, braterskiej, korczakowskiej. Film zawiera również archiwalne materiały filmowe pochodzące z warszawskiego getta. W scenach dramatycznych inscenizujących sekwencje opowiadania Edelmana występują między innymi: Aleksandra Popławska, Piotr Żurawski, Kamilla Baar. Wszystkie sceny były nagrywane na terenie dawnego getta w Warszawie. 01:30 SZEROKIE TORY - JEDEN DZIEŃ Z ŻYCIA DYREKTORKI INTERNATU DLA STARCÓW I INWALIDÓW W PROSZKOWIE Reportaż, 25 min, Polska, 2004 Autor: Barbara Włodarczyk Reportaż z miejscowości Proszkowo (600 kilometrów na północ od Moskwy), gdzie mieści się największy w Europie dom starców. Jest to miejsce niezwykłe, nie tylko ze względu na liczbę pensjonariuszy (600 osób), ale przede wszystkim ze względu na ich skład. Są to byli więźniowie, bezdomni, inwalidzi, których wyrzekły się rodziny, osoby z zaburzeniami psychicznymi i samotni, biedni emeryci. Pensjonat utrzymuje się z opłat wnoszonych z emerytur przez mieszkańców i dotacji z budżetu państwa, ale zapewnia tylko minimum niezbędne do życia. Głównym zajęciem pensjonariuszy jest picie bimbru. W efekcie internat bardziej przypomina zapuszczoną melinę, gdzie powszedniością są awantury i mordobicia, niż dom spokojnej starości. Bohaterką reportażu jest dyrektorka pensjonatu, ale nie mniej ważną rolę grają sami pensjonariusze, którym kamera towarzyszy w dniu wypłaty emerytur. Pensjonat w Proszkowie to miejsce niezwykłe i pełne mistyki, gdzie najbardziej spokojnymi i normalnymi mieszkańcami wydają się chorzy psychicznie.