TVP Historia Czwartek, 21.03.2024 07:00 BYŁ TAKI DZIEŃ - 21 MARCA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1968 - strajk okupacyjny na UW; 1985 - śmierć Leopolda Tyrmanda; 1988 - groteskowe działania SB przeciw grupie "Wolnośc i Pokój" na plaży w Sopocie; 1994 - siedem Oscarów dla "Listy Schindlera" w tym trzy dla Polaków; 07:10 WOJENNE DZIEWCZYNY S.I - ODC. 2 Serial wojenny TVP, 45 min, Polska, 2016 Reżyseria: Michał Rogalski Scenariusz: Marek Kreutz Zdjęcia: Marian Prokop Muzyka: Bartosz Chajdecki Aktorzy: Vanessa Aleksander, Marta Mazurek, Aleksandra Pisula, Michał Czernecki, Danuta Stenka odc. 2 Ewka i Marysia próbują się pozbyć ciała Domaraszka. Okazuje się jednak, że Domaraszek wcale nie został zabity. Jest ranny, odnaleziony przez przypadkowych ludzi, zostaje odwieziony do szpitala. Skutkiem jest aresztowanie matki Ewki. Dziewczyny starają się zdobyć pieniądze, by wykupić ją z Pawiaka. Tymczasem Niemcy aresztują Irkę. Teraz z Pawiaka trzeba wyciągnąć dwie osoby, więc pieniędzy wciąż jest za mało. Wściekły Witek oskarża Ewkę, że przez nią jego siostra znalazła się na Pawiaku. Irka jest przesłuchiwana. W więzieniu spotyka skatowaną dziewczynę, która przed śmiercią wyznaje jej, przez kogo wpadła i prosi, aby zawiadomić organizację. Człowiekiem, który może uwolnić obie kobiety jest gestapowiec Burhke. Dziewczyny nie mają uzgodnionej kwoty, mimo to idą na spotkanie licząc, że Burkhe zgodzi się na niewiele mniejsze pieniądze. Niestety, spotkanie kończy się tragicznie. Ewka przysięga zemstę. 08:30 HISTORIA POLSKI - MULIER FORTIS. KOBIETA MĘŻNA Film dokumentalny, 68 min, Polska, 2022 Reżyseria: Adam Kraśnicki Scenariusz: Adam Kraśnicki Zdjęcia: Sławomir Chudowski, Piotr Wacławik Wykonawcy: Piotr Warszawski Próba portretu Zofii Kossak - Szatkowskiej (primo voto Szczuckiej), osoby o której sąsiedzi z Górek Wielkich mówili: ona miała światło w oczach. To rzecz o kobiecie zdumiewającej osobowości twórczej, dynamizmu życiowego, odwagi cywilnej, także głębokiej wiary i patriotyzmu. Zasadniczą osią filmu jest swoiste odkrywanie osobowości i dzieła życia Zofii Kossak - Szatkowskiej, postaci absolutnie ważnej dla tożsamości współczesnego Polaka z początku XXI wieku. Film w swej narracji pragnie zwrócić uwagę na dwa wymiary jej życia - duchowy i praktyczny. Są nimi: fakty biografii wpisane w kontekst historyczny, m.in. współpraca z Wandą Krahelską - Filipowicz w Żegocie, uhonorowana przez Izrael w 1982 roku tytułem Sprawiedliwego Wśród Narodów Świata, okupacyjną działalność dla Delegatury Rządu Emigracyjnego na Kraj i służba w konspiracji harcerskiej. Późniejsza gehenna: Pawiaka i KL Auschwitz (1943 - 1944), wreszcie jej osobisty udział w Powstaniu Warszawskim. Osobny wątek filmu, postrzegany w wymiarze duchowym, osobistym to sekwencja trudnej, wymuszonej emigracji (1945 - 1957) w Anglii (Kornwalia - farma w Trossell), potem ponowny powrót do Górek Wielkich i zmaganie się z rzeczywistością PRL - u - m.in. sygnatariuszka Listu 34, konsekwencje odmowy Nagrody Państwowej 1966 r. i wspieranie religijnego charakteru obchodów Millenium. Film jest też (w warstwie komentarza i prezentowanych opinii) próbą ideowego kontrapunktu dla lansowanej obecnie wizji nowoczesnego feminizmu i postaw hedonizmu - hołdujących aktywność koncentrującą się na indywidualizmie i realizacji wyłącznie własnych celów, redukowaniu wartości i tradycji narodowych. 09:50 SENSACJE XX WIEKU - KUTRZEBA CZ. 1 Widowisko kameralne, 48 min, Polska, 2002 Reżyseria: Adek Drabiński Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Jan Tarczyński Zdjęcia: Adam Sikora Wykonawcy: Bogusław Wołoszański Czy Polska mogła odwrócić kataklizm, jaki spadł na nią 1 września 1939 roku, uniknąć zagłady 6 milionów obywateli, zniszczenia stolicy, wielu miast, miasteczek i wsi, ogromnych strat w gospodarce? Wydawałoby się, że wobec przygniatającej przewagi wroga - nie. Bogusław Wołoszański, analizując to, co działo się wówczas w naszym kraju - ruchy wojsk i działania dyplomatyczne - próbuje znaleźć odpowiedź na to pytanie. Szuka we wrześniu 1939 roku punktu zwrotnego, w którym był czas, by wydarzenia pobiegły innym torem, a bohaterem swojego kolejnego widowiska historycznego czyni generała Tadeusza Kutrzebę, dowódcę Armii "Poznań". Dla Tadeusza Kutrzeby była to trzecia wojna. W roku 1914 szedł do walki jako 28 - letni porucznik pełen przesadnego optymizmu, w roku 1920 - pełen wiary w jasną przyszłość Polski, w 1939 - z uczuciem przykrego niepokoju. Bardzo dobrze znał stan uzbrojenia i terenowego przygotowania polskiego wojska, zbyt dobrze znał jego braki, głównie w uzbrojeniu przeciwpancernym i przeciwlotniczym, aby sobie nie zdawać sprawy z trudnych warunków prowadzenia tej wojny. Broniąca Wielkopolski armia "Poznań" znalazła się pośrodku wielkich niemieckich kleszczy, które z północy i południa posuwały się w stronę Warszawy. Kutrzebę najbardziej interesował kierunek południowy, gdzie w stronę Łodzi posuwała się niemiecka 8. Armia. Była blisko obszaru jego oddziałów. Gdyby więc armia Kutrzeby, która stała bezczynnie, uderzyła z północy na 8. Armię, przyniosłoby to ogromną ulgę ponoszącej ciężkie straty Armii "Łódź". Polskie uderzenie byłoby tym potężniejsze, że Kutrzeba planował zespolenie sił swojej armii i armii "Pomorze" generała Bortnowskiego, razem 150 tysięcy żołnierzy. Ale na ten manewr Kutrzeba musiał uzyskać zgodę Naczelnego Dowództwa. Szef Sztabu Głównego, generał Stachiewicz, nie wyraził jednak zgody na realizację tego planu i w imieniu naczelnego wodza polecił Kutrzebie zarządzenie odejścia armii na ostateczną linię obrony Żnin - Gopło - Warta, przedmościa Koło - Konin. Sytuacja Armii "Łódź", której tak chciał pomóc generał Kutrzeba, stawała się coraz trudniejsza. Uderzenia niemieckich oddziałów pancernych zmusiły żołnierzy do odwrotu. Odchodzili w stronę Łodzi, ścigani przez oddziały niemieckiej 8. Armii, atakowani z powietrza, co uniemożliwiło sprawne przegrupowanie i obronę. Armia "Łódź" nie miała sił, aby zatrzymać wroga. Marszałek Rydz - Śmigły popełnił błąd. Nie pozwalając Kutrzebie na wsparcie Armii "Łódź", uniemożliwiał stworzenie silnego frontu i zatrzymanie wroga. Działał bardzo schematycznie. Ściągał armię na linię Wisły, gdzie miały okopać się i bronić, czekując na pomoc sojuszników. Co więcej, niemieckie oddziały odsłaniały swoje boki i niespodziewane uderzenie, które proponował Kutrzeba, mogło zdecydowanie zmienić sytuację. Mijał bezcenny czas, a marszałek nie dostrzegał, że brak zgody na propozycję Kutrzeby może mieć zgubny wpływ na przebieg kampanii wrześniowej. Zgodnie z rozkazem Rydza - Śmigłego Armia "Poznań" rozpoczęła odwrót z Wielkopolski w stronę Warszawy, choć generał Kutrzeba ani na chwilę nie porzucił planu uderzenia na niemieckie wojska toczące krwawe boje z Armią "Łódź". Musiał jednak wykonać rozkaz. Generał Kutrzeba zatrzymał się w dworze Mchówek koło Izbicy, gdzie miał przygotowaną bojową kwaterę. Wracał z Torunia, po rozmowie z dowódcą walczącej na północy Armii "Pomorze", generałem Władysławem Bortnowskim. Naczelne Dowództwo zmieniało decyzje. Marszałek Rydz - Śmigły zgodził się, aby armia Kutrzeby wspomogła Armię "Łódź", której sytuacja była już tragiczna. Szybko jednak ten rozkaz odwołał, nakazując odwrót Armii "Poznań" do linii Wisły. 10:45 MIASTO Z PIASKÓW I SERC. STALOWA WOLA. Film dokumentalny, 52 min, Polska, 2020 Reżyseria: Tadeusz Arciuch Scenariusz: Tadeusz Arciuch Film opowiada o wielkim projekcie o nazwie Stalowa Wola i ludziach, którzy go realizowali. Stalowa Wola to największa inwestycja w ramach Centralnego Okręgu Przemysłowego, a powstała w imponującym tempie w latach 1937 - 1938. Dwa lata i trzy miesiące wystarczyły, aby od wbicia łopaty pod fundamenty przestrzelać pierwszą armatę, wyprodukowaną w nowo powstałych zakładach. Miejsce pod te inwestycje zostało starannie wybrane, choć było absolutnie dziewicze, pozbawione jakiejkolwiek infrastruktury oprócz linii kolejowej. Miasto i hutę wybudowano w błyskawicznym tempie dzięki dobremu planowi, sprawnemu zarządzaniu oraz dzięki poświęceniu budowniczych - pionierów. Stalowa Wola powstawała w atmosferze wielkiego entuzjazmu ludzi, którzy zjechali tu prawie ze wszystkich stron Polski. A powstały tu od zera nie tylko zakłady przemysłowe, ale i nowoczesne miasto wraz z elektrownią i całą niezbędną infrastrukturą. Wokół Stalowej Woli narastała legenda, powstawały o niej reportaże, filmy a nawet piosenki, ale niestety wspaniały rozwój tego miasta przerwała wojna. Stalowa Wola ma swój klimat, urok dawnych, przedwojennych lat, kiedy wszyscy chcieli zrobić coś dla Ojczyzny, często płacąc najwyższą cenę. 11:40 SPÓR O HISTORIĘ - WŁADCY POLSCY: MIESZKO II Debata, 29 min, Polska, 2016 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Prowadzący: Maciej Zakrocki Mieszko II Lambert. Przejął władzę po śmierci ojca, Bolesława Chrobrego, w 1025 roku. Miał wówczas 35 lat. Podjął się dzieła kontynuacji polityki ojca. W 1031 roku, po buncie starszego brata Bezpryma, odsuniętego od tronu przez Bolesława Chrobrego, Mieszko II został zmuszony do ucieczki z kraju. Skierował się do Czech, gdzie został uwięziony. Po śmierci Bezpryma w 1032 roku Mieszko II ponownie zasiadł na tronie. Musiał jednak przyjąć warunki podyktowane przez cesarza Konrada II: uznać jego zwierzchnictwo i zrzec się tytułu królewskiego. Tuż przed śmiercią Mieszko II skonsolidował państwo. 12:15 KRÓLOWA BONA - ODC. 12 Serial historyczny TVP, 47 min, Polska, 1980 Reżyseria: Janusz Majewski Scenariusz: Halina Auderska Zdjęcia: Zygmunt Samosiuk Muzyka: Zdzisław Szostak Aktorzy: Aleksandra Śląska, Zdzisław Wardejn, Lidia Korsakówna, Irena Karel, Jerzy Fedorowicz, Andrzej Balcerzak, Stanisław Igar, Jan Ciecierski, Maciej Grzybowski, Jan Pyjar, Stefan Paska, Tomasz Biernawski Wbrew woli syna i Rady Królewskiej Bona wywozi z Polski skarbiec. Próby zatrzymania taboru nie udają się wskutek tchórzostwa nadgranicznej szlachty. Bona przebywa w Bari, ale czuje się tam obco. Powodowana tęsknotą i chęcią działania snuje plany powrotu na Mazowsze, może nawet na Wawel. Do realizacji tych zamierzeń nie chcą dopuścić Habsburgowie. Ograbiona ze wszystkiego królowa zostaje otruta przez swego doradcę Pappacodę, tajnego agenta Habsburgów. 13:15 NADMORSKIE MIASTA - ODC. 9 BARCELONA (CITIES BY THE SEA 9. BARCELONA) Cykl dokumentalny, 44 min, Niemcy, 2019 Reżyseria: Ilka Franzmann Dziesięcioodcinkowy cykl dokumentalny o najciekawszych nadmorskich miastach - bramach na świat. Wszystkie są nieodłącznie definiowane przez ich położenie, a co za tym idzie, przez otwartość na świat, ducha odkrywania i pragnienia przygody. Ich geostrategiczna lokalizacja przekształciła je w figury szachowe zmieniających się sił i systemów politycznych, w miejsca tranzytowe marzycieli i migrantów oraz w tygle ludzi z różnych środowisk i kultur. Autorzy serialu, wędrując przez wybrane najciekawsze morskie miasta świata, odkrywają je na nowo, korzystając z najnowszych technologii lotniczych i bogatego języka filmowego. Odcinek 9. Barcelona to stolica Katalonii i prężny ośrodek kultury nad Morzem Śródziemnym. Jest drugą po Paryżu najgęściej zaludnioną metropolią w Europie. Kreatywność, tradycja i dziedzictwo kulturowe - ta mieszanka z roku na rok przyciąga coraz więcej turystów. Barcelona od lat stale się rozwija. Nowe domy i remonty starych spowodowały wzrost czynszów, a gentryfikacja zagraża starym, długoletnim mieszkańcom. Ale Katalończycy się nie poddają, a wraz z nimi trwa ich kultura. Większość Katalończyków dąży do niepodległości. Madryt jest nieugięty i nie chce dopuścić do rozłamu. Antonio Gaudi jest najwybitniejszym przedstawicielem modernizmu, katalońskiego stylu Art Nouveau. W wieku zaledwie trzydziestu jeden lat otrzymał zlecenie dokończenia budowy gotyckiego kościoła. Bez wahania porzucił oryginalne plany na rzecz zupełnie nowej konstrukcji. 14:10 GIGANCI HISTORII - TWIERDZE I RZECZYPOSPOLITEJ Teleturniej, 45 min, Polska, 2023 Reżyseria: Tomasz Motyl Scenariusz: Mikołaj Korzyński Prowadzący: Przemysław Babiarz Pierwsza Rzeczpospolita należała do największych państw ówczesnej Europy. Utrzymanie tak dużego obszaru wymagało przedsięwzięć służących odpieraniu zagrożeń i tworzeniu struktury państwa. Taką rolę odegrały twierdze Rzeczypospolitej Obojga Narodów, zamki i rezydencje warowne. Były ośrodkami obronnymi, gniazdami znakomitych rodów, a w okresie porozbiorowym pamiątkami potęgi i chwały krzepiącymi serca i budującymi historyczną tożsamość. Twierdza w Kamieńcu Podolskim - potężny bastion w obronie przed nawałą turecką - na kartach powieści Henryka Sienkiewicza "Pan Wołodyjowski" urosła do rangi narodowego mitu. W czasach wojen polsko - tureckich zasłynął także zamek w Trembowli. Z kolei, najazd rosyjski w tym samym stuleciu dzielnie odpierał zamek w Lachowiczach, uznawany przez lata za najpotężniejszą fortyfikację w Wielkim Księstwie Litewskim. Funkcję twierdzy pełniła podczas potopu szwedzkiego Jasna Góra - symbol polskiego chrześcijaństwa. Choć wiele zamków i warowni na przestrzeni dziejów zamieniło się w malownicze ruiny, to nadal pozostają okazałą, dumną pamiątką po naszych przodkach i ich wysiłkach w budowaniu Rzeczypospolitej. 15:05 NAZISTOWSKI SZWADRON WIELORYBNICZY (THE NAZI WHALING SQUADRON) Film dokumentalny, 45 min, Francja/Niemcy/Wielka Brytania, 2020 Reżyseria: Frido Esser Działania III Rzeszy miały prowadzić do wygrania przez nią wojny, w tym celu nazistowskie Niemcy zbudowały trzecią co do wielkości flotę wielorybniczą na świecie. Co najmniej 15 000 płetwali błękitnych i płetwali zwyczajnych zostało zabitych przez niemiecką eskadrę wielorybniczą w latach 1936 - 1939. Była to tak ogromna ingerencja w naturę, że populacja wielorybów nigdy w pełni się po niej nie odbudowała. Reżim nazistowski chciał zamknąć tak zwaną "lukę tłuszczową", aby rozwiązać problem podaży tłuszczu w kraju. W latach 1935 - 1939 zakupiono siedem statków - przetwórni oraz ponad 50 statków rybackich uzbrojonych w nowoczesne harpuny. Pouczające i przejmujące głosy ostatnich żyjących naocznych świadków rekonstruują, jak największe zwierzęta na Ziemi zostały prawie wytępione, aby Niemcy mogły przystąpić do wojny. 16:00 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - EBEN EMAEL CZ 1 Cykl dokumentalny, 28 min, Polska, 1992 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Prowadzący: Bogusław Wołoszański Cykl popularyzujący wiedzę o historii II wojny światowej. Bogusław Wołoszański przedstawia historię zdobycia przez niemieckich spadochroniarzy fortu Eben Emael, pełniącego kluczową rolę w belgijskim systemie obronnym. Fort ten, zbudowany w newralgicznym miejscu połączenia Mozy z Kanałem Alberta, miał w maju 1940 roku zagrodzić drogę wojskom niemieckim w ich pochodzie w głąb Belgii i Francji. Opanowanie fortu przez niemieckich spadochroniarzy pozwoliło na sforsowanie Kanału Alberta przez główne siły niemieckie i w konsekwencji szybkie opanowanie Belgii. W pierwszej części Bogusław Wołoszański opowiada o niemieckiej jednostce, która zdobyła belgijskie umocnienia i prezentuje fort Eben Emael, oprowadzając po wnętrzach bunkrów. Na zakończenie audycji spotkanie z telewidzami w ramach Klubu Encyklopedii II Wojny Światowej. 16:30 SPACEREK STAROMIEJSKI Dokument fabularyzowany, 13 min, Polska, 1958 Reżyseria: Andrzej Munk Bohaterką fabularyzowanego dokumentu jest uczennica szkoły muzycznej, która spaceruje po Starówce w Warszawie. Dziewczynka słucha dźwięków miasta. Film powstał w oparciu o pomysł kompozytora Andrzeja Markowskiego. 16:55 HISTORIA POLSKI - KTO RATUJE JEDNO ŻYCIE Film dokumentalny, 48 min, Polska, 1998 Reżyseria: Ewa Kurek Scenariusz: Ewa Kurek Zdjęcia: Michał Góral Lektor: Grażyna Ruszewska, Jan Nowacki Film przedstawia relacje i przeżycia osób narodowości żydowskiej, które w czasie II wojny światowej, jako dzieci, zostały uratowane przez siostry zakonne przed Holocaustem. 17:50 WOJOWNICY CZASU - NAPOLEON JAK Z OBRAZKA, CZYLI OSTRÓDA 1807 Cykl reportaży, 25 min, Polska, 2023 Reżyseria: Grzegorz Gajewski Scenariusz: Grzegorz Gajewski Zdjęcia: Grzegorz Gajewski, Krzysztof Krzyżanowski Muzyka: Krzysztof Ridan W starym krzyżackim zamku w Ostródzie wisi olbrzymie płótno przedstawiające scenę, w której Cesarz Francuzów odbiera pismo z rąk kilkuletniego chłopca. Rzecz dzieje się w czasie pobytu Cesarza w tym mieście, a tytuł dzieła brzmi: "Napoleon użyczający łask mieszkańcom Ostródy. Marzec 1807". Jakich to łask Napoleon Bonaparte udzielił ostródzianom i jaka wojna go do nich przywiodła? O tym w kolejnym odcinku "Wojowników czasu". 18:25 ARCHIWUM ZIMNEJ WOJNY - KREMLINOLOGIA STOSOWANA Magazyn, 30 min, Polska, 2023 Reżyseria: Jan Sosiński Scenariusz: Jan Sosiński, Andrzej Mietkowski Muzyka: Piotr Dziki Chancewicz Prowadzący: Andrzej Mietkowski Powraca kremlinologia! Przez dekady śledzono, kto jakie zajmuje miejsce na trybunie honorowej, analizowano rozmiary futrzanych nakryć głowy pretendentów na moskiewski tron. Teraz słyszymy o poszukiwaniach nowego Putina. Ale w reżimach dyktatorskich o zmianach dowiadujemy się najczęściej po fakcie, kiedy dotychczasowy lider już nim nie jest, z uwagi na stan zdrowa albo inne niespodziewane okoliczności. O praktycznym zastosowaniu kremlinologii w czasach zimnej wojny oraz przypuszczeniach co do nowego, możliwego przywódcy Rosji rozważają historycy prof. Antoni Dudek, prof. Patrick Vaughan oraz sowietolog i politolog prof. Andrzej Nowak. 19:00 WOJENNE DZIEWCZYNY S.I - ODC. 3 Serial wojenny TVP, 45 min, Polska, 2016 Reżyseria: Michał Rogalski Scenariusz: Marek Kreutz Zdjęcia: Marian Prokop Muzyka: Bartosz Chajdecki Aktorzy: Vanessa Aleksander, Marta Mazurek, Aleksandra Pisula, Michał Czernecki, Danuta Stenka odc. 3 Ewka i Marysia mieszkają w dworku Szczęsnych, rodziny Irki. Pomagają jej matce prowadzić pralnię i nie rezygnują z zemsty na mordercach matki Ewki. Ewka spotyka Ażura, dawnego kochanka. Zaprzyjaźniony z hiszpańskimi dyplomatami planuje wyjazd do Hiszpanii, a potem dalej do Ameryki. Proponuje wspólną podróż Ewce, ma nawet wszystkie dokumenty, jednak ona się nie zgadza. Ostatnie przeżycia całkowicie ją zmieniły. Nienawidzi Niemców, chce tylko zemsty. Pierwszym na liście jest folksdojcz Domaraszek, który zadenuncjował Ewkę Niemcom. Dziewczyny idą do szpitala, w którym leczy się po niedawnym postrzale i tam go w końcu dopadają. Ponieważ Witold jest członkiem podziemnej organizacji, dziewczynom udaje się namówić go, aby i one zostały przyjęte w jej szeregi. Składają przysięgę, teraz już nie mogą działać samowolnie. Podlegają rozkazom i dyscyplinie wojskowej. Okazuje się, że nie jest to takie proste. Od razu otrzymują reprymendę za samowolne akcje, w tym naukę strzelania. Mają rozkaz zdeponowania zdobycznej broni. Bez niej nie uda im się zabić mordercy matki Ewki, Burhkego. Sprzeczki Ewki z Witoldem uświadamiają Marysi i Irce, że to tylko pozory. Są pewne, że ich koleżanka zakochała się w Witku. Ważniejsze jest jednak zdobycie dodatkowej broni. Plan dziewczyn jest prosty, ale muszą to zrobić w tajemnicy przed dowódcą. Irka udaje młodą prostytutkę i z koleżankami idzie do podrzędnego baru, gdzie przychodzą niemieccy żołdacy. Ewka, Irka i Marysia rozdzielają sobie role. Zamierzają zwabić jakiegoś pijanego Niemca i odebrać mu broń. Ale plan się zmienia, gdy zamiast Irką, niemiecki oficer zaczyna interesować się Marysią. Franz jest muzykiem, nienawidzi wojny i wojska. Kiedy Marysia celuje do niego z pistoletu i domaga się broni, on prosi ją, aby go odwiedziła. Chce zagrać z innym muzykiem. W zamian obiecuje broń, którą ma w domu. Nikt nie może uwierzyć w taki rozwój sytuacji, przede wszystkim Ewka, która uważa wszystkich Niemców za morderców. Po konsultacji z Witoldem i sprawdzeniu Franza przez ludzi z organizacji, Marysia decyduje się na wizytę. Wspólny koncert przerywają strzały za oknem. Marysia dostrzega we Franzu nieszczęśliwego, wrażliwego człowiek, który tak samo cierpi z powodu wojny i zabijania. 20:00 KOMANDOR Film dokumentalny, 40 min, Polska, 2023 Reżyseria: Maciej Kieres Scenariusz: Daniel Jasiński Zdjęcia: Jerzy Szota, Artur Stroiński, Jacek Jaworski, Jarosław Radwański Julian Gozdowski to człowiek legenda, człowiek instytucja, osobność Karkonoszy, którego determinacja przyczyniła się do powstania, rozwoju i potem utrzymania, ponad 40 lat, Biegu Piastów, największej i najstarszej imprezy sportowej w Polsce. Dzisiaj Bieg Piastów jest jedną z niewielu imprez, która zrzeszona jest w prestiżowej Europejskiej Federacji Biegów Długodystansowych (Euroloppet) i Światowej Federacji Biegów Długodystansowych (Worldloppet). W imprezie co roku bierze udział ponad 4000 sportowców z 24 krajów, promując Polskę w całym świecie. Jest to jedna z największych imprez sportów zimowych na świecie. Jest to też ukochane miejsce mistrzyni olimpijskiej Justyny Kowalczyk, która trenowała u pana Juliana i co roku bierze udział w Biegu Piastów. Julian Gozdowski pochodzi z Czortkowa na dzisiejszej Ukrainie. Dzisiaj ma 86 lat. Jest odznaczony Krzyżem Oficerskim i Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. 21:05 CZŁOWIEK Z ŻELAZA Dramat, 147 min, Polska 1981 Reżyseria: Andrzej Wajda Scenariusz: Aleksander Ścibor - Rylski Zdjęcia: Edward Kłosiński Muzyka: Andrzej Korzyński Występują: Jerzy Radziwiłowicz, Krystyna Janda, Marian Opania, Irena Byrska, Wiesława Kosmalska, Bogusław Linda, Franciszek Trzeciak, Janusz Gajos, Andrzej Seweryn, Marek Kondrat, Jerzy Trela, Krzysztof Janczar, Krystyna Zachwatowicz - Wajda, Bogusław Sobczuk, Wojciech Alaborski, Halina Łabonarska, Bożena Dykiel i inni W czasie wydarzeń sierpniowych w 1980 roku autor scenariusza Aleksander Ścibor - Rylski przebywał za granicą. W ciągu sześciu dni na podstawie dokumentów, relacji świadków, zapisów magnetofonowych napisał scenariusz "Człowieka z żelaza". Wyjaśniając tytuł filmu powiedział: "Birkut przyjechał ze wsi na budowę Nowej Huty twardy i takim pozostał. Narasta w nim świadomość, ale jako charakter pozostaje monolitem od początku do końca. Jego syn najpierw prezentuje się jako młody człowiek dość nieufny i zamknięty w sobie. Jest dopiero takim kawałkiem żelaza, który trzeba wykuć. I wykuwa go życie - śmierć ojca, rok 1976, działalność w wolnych związkach zawodowych i wreszcie sam strajk." Fabuła filmu jest kontynuacją losów rodziny Birkutów. Syn Mateusza Birkuta, Maciek Tomczyk, jest robotnikiem w stoczni gdańskiej. Jest także aktywnym działaczem komitetu strajkowego. Dziennikarz radiowy Winkel otrzymuje polecenie zrealizowania reportażu kompromitującego Tomczyka. Winkel przyjeżdża do Trójmiasta, składa wizytę Badeckiemu, przedstawicielowi lokalnych władz. Badecki stara się uświadomić, jak ważna jest dla władzy sprawa tego reportażu. Winkel próbuje się przedostać na teren strajkującej stoczni. Bezskutecznie. W tłumie zgromadzonym przed bramą zakładu spotyka dawnego znajomego, Dzidka, któremu kiedyś załatwił pracę w telewizji gdańskiej. Dzidek opowiada mu o Tomczyku, który jest jego kolegą ze studiów. Aby uzyskać przepustkę na teren stoczni, Winkel odwiedza rodzinę działaczki związkowej Wiesławy Hulewicz. Dowiaduje się o małżeństwie Agnieszki, która w roku 1976 robiła film o Birkucie, z Maćkiem Tomczykiem. Teraz Agnieszka osadzona jest w areszcie za popieranie strajku. Dzięki znajomościom w milicji Winkel uzyskuje widzenie z nią. Dziewczyna opowiada dziennikarzowi - zna go zresztą z czasów pracy w telewizji - historię swej znajomości i małżeństwa z Birkutem. Ta rozmowa ostatecznie przekonuje go o słuszności żądań strajkujących. Postanawia, że reportaż, który miał zrobić, nigdy nie powstanie. Komisja Rządowa i Międzyzakładowy Komitet Strajkowy podpisują porozumienie. Film uhonorowano "Złotą Palmą" i Nagrodą Jury Ekumenicznego na festiwalu w Cannes w 1981 roku. 23:45 SENSACJE XX WIEKU - KUTRZEBA CZ. 1 Widowisko kameralne, 48 min, Polska, 2002 Reżyseria: Adek Drabiński Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Jan Tarczyński Zdjęcia: Adam Sikora Wykonawcy: Bogusław Wołoszański Czy Polska mogła odwrócić kataklizm, jaki spadł na nią 1 września 1939 roku, uniknąć zagłady 6 milionów obywateli, zniszczenia stolicy, wielu miast, miasteczek i wsi, ogromnych strat w gospodarce? Wydawałoby się, że wobec przygniatającej przewagi wroga - nie. Bogusław Wołoszański, analizując to, co działo się wówczas w naszym kraju - ruchy wojsk i działania dyplomatyczne - próbuje znaleźć odpowiedź na to pytanie. Szuka we wrześniu 1939 roku punktu zwrotnego, w którym był czas, by wydarzenia pobiegły innym torem, a bohaterem swojego kolejnego widowiska historycznego czyni generała Tadeusza Kutrzebę, dowódcę Armii "Poznań". Dla Tadeusza Kutrzeby była to trzecia wojna. W roku 1914 szedł do walki jako 28 - letni porucznik pełen przesadnego optymizmu, w roku 1920 - pełen wiary w jasną przyszłość Polski, w 1939 - z uczuciem przykrego niepokoju. Bardzo dobrze znał stan uzbrojenia i terenowego przygotowania polskiego wojska, zbyt dobrze znał jego braki, głównie w uzbrojeniu przeciwpancernym i przeciwlotniczym, aby sobie nie zdawać sprawy z trudnych warunków prowadzenia tej wojny. Broniąca Wielkopolski armia "Poznań" znalazła się pośrodku wielkich niemieckich kleszczy, które z północy i południa posuwały się w stronę Warszawy. Kutrzebę najbardziej interesował kierunek południowy, gdzie w stronę Łodzi posuwała się niemiecka 8. Armia. Była blisko obszaru jego oddziałów. Gdyby więc armia Kutrzeby, która stała bezczynnie, uderzyła z północy na 8. Armię, przyniosłoby to ogromną ulgę ponoszącej ciężkie straty Armii "Łódź". Polskie uderzenie byłoby tym potężniejsze, że Kutrzeba planował zespolenie sił swojej armii i armii "Pomorze" generała Bortnowskiego, razem 150 tysięcy żołnierzy. Ale na ten manewr Kutrzeba musiał uzyskać zgodę Naczelnego Dowództwa. Szef Sztabu Głównego, generał Stachiewicz, nie wyraził jednak zgody na realizację tego planu i w imieniu naczelnego wodza polecił Kutrzebie zarządzenie odejścia armii na ostateczną linię obrony Żnin - Gopło - Warta, przedmościa Koło - Konin. Sytuacja Armii "Łódź", której tak chciał pomóc generał Kutrzeba, stawała się coraz trudniejsza. Uderzenia niemieckich oddziałów pancernych zmusiły żołnierzy do odwrotu. Odchodzili w stronę Łodzi, ścigani przez oddziały niemieckiej 8. Armii, atakowani z powietrza, co uniemożliwiło sprawne przegrupowanie i obronę. Armia "Łódź" nie miała sił, aby zatrzymać wroga. Marszałek Rydz - Śmigły popełnił błąd. Nie pozwalając Kutrzebie na wsparcie Armii "Łódź", uniemożliwiał stworzenie silnego frontu i zatrzymanie wroga. Działał bardzo schematycznie. Ściągał armię na linię Wisły, gdzie miały okopać się i bronić, czekując na pomoc sojuszników. Co więcej, niemieckie oddziały odsłaniały swoje boki i niespodziewane uderzenie, które proponował Kutrzeba, mogło zdecydowanie zmienić sytuację. Mijał bezcenny czas, a marszałek nie dostrzegał, że brak zgody na propozycję Kutrzeby może mieć zgubny wpływ na przebieg kampanii wrześniowej. Zgodnie z rozkazem Rydza - Śmigłego Armia "Poznań" rozpoczęła odwrót z Wielkopolski w stronę Warszawy, choć generał Kutrzeba ani na chwilę nie porzucił planu uderzenia na niemieckie wojska toczące krwawe boje z Armią "Łódź". Musiał jednak wykonać rozkaz. Generał Kutrzeba zatrzymał się w dworze Mchówek koło Izbicy, gdzie miał przygotowaną bojową kwaterę. Wracał z Torunia, po rozmowie z dowódcą walczącej na północy Armii "Pomorze", generałem Władysławem Bortnowskim. Naczelne Dowództwo zmieniało decyzje. Marszałek Rydz - Śmigły zgodził się, aby armia Kutrzeby wspomogła Armię "Łódź", której sytuacja była już tragiczna. Szybko jednak ten rozkaz odwołał, nakazując odwrót Armii "Poznań" do linii Wisły. 01:30 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - PETAIN Cykl dokumentalny, 18 min, Polska, 1996 Scenariusz: Bogusław Wołoszański Prowadzący: Bogusław Wołoszański Odcinek przedstawia sylwetkę marszałka Philippe'a Petaina - bohatera I wojny światowej, który, gdy stanął na czele rządu Vichy, stał się symbolem kolaboracji z okupantem niemieckim. Obraz tworzą czarno - białe archiwalne materiały filmowe.