TVP Historia Piątek, 22.03.2024 07:00 BYŁ TAKI DZIEŃ - 22 MARCA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1925 - otwarto skocznię narciarską w Zakopanem; 1960 - opatentowano laser; 1983 - szef peerelowskiego MSW przedstawił w sejmie bilans stanu wojennego; 2000 - Jan Paweł Wielki w Betlejem; 07:05 WOJENNE DZIEWCZYNY S.I - ODC. 3 Serial wojenny TVP, 45 min, Polska, 2016 Reżyseria: Michał Rogalski Scenariusz: Marek Kreutz Zdjęcia: Marian Prokop Muzyka: Bartosz Chajdecki Aktorzy: Vanessa Aleksander, Marta Mazurek, Aleksandra Pisula, Michał Czernecki, Danuta Stenka odc. 3 Ewka i Marysia mieszkają w dworku Szczęsnych, rodziny Irki. Pomagają jej matce prowadzić pralnię i nie rezygnują z zemsty na mordercach matki Ewki. Ewka spotyka Ażura, dawnego kochanka. Zaprzyjaźniony z hiszpańskimi dyplomatami planuje wyjazd do Hiszpanii, a potem dalej do Ameryki. Proponuje wspólną podróż Ewce, ma nawet wszystkie dokumenty, jednak ona się nie zgadza. Ostatnie przeżycia całkowicie ją zmieniły. Nienawidzi Niemców, chce tylko zemsty. Pierwszym na liście jest folksdojcz Domaraszek, który zadenuncjował Ewkę Niemcom. Dziewczyny idą do szpitala, w którym leczy się po niedawnym postrzale i tam go w końcu dopadają. Ponieważ Witold jest członkiem podziemnej organizacji, dziewczynom udaje się namówić go, aby i one zostały przyjęte w jej szeregi. Składają przysięgę, teraz już nie mogą działać samowolnie. Podlegają rozkazom i dyscyplinie wojskowej. Okazuje się, że nie jest to takie proste. Od razu otrzymują reprymendę za samowolne akcje, w tym naukę strzelania. Mają rozkaz zdeponowania zdobycznej broni. Bez niej nie uda im się zabić mordercy matki Ewki, Burhkego. Sprzeczki Ewki z Witoldem uświadamiają Marysi i Irce, że to tylko pozory. Są pewne, że ich koleżanka zakochała się w Witku. Ważniejsze jest jednak zdobycie dodatkowej broni. Plan dziewczyn jest prosty, ale muszą to zrobić w tajemnicy przed dowódcą. Irka udaje młodą prostytutkę i z koleżankami idzie do podrzędnego baru, gdzie przychodzą niemieccy żołdacy. Ewka, Irka i Marysia rozdzielają sobie role. Zamierzają zwabić jakiegoś pijanego Niemca i odebrać mu broń. Ale plan się zmienia, gdy zamiast Irką, niemiecki oficer zaczyna interesować się Marysią. Franz jest muzykiem, nienawidzi wojny i wojska. Kiedy Marysia celuje do niego z pistoletu i domaga się broni, on prosi ją, aby go odwiedziła. Chce zagrać z innym muzykiem. W zamian obiecuje broń, którą ma w domu. Nikt nie może uwierzyć w taki rozwój sytuacji, przede wszystkim Ewka, która uważa wszystkich Niemców za morderców. Po konsultacji z Witoldem i sprawdzeniu Franza przez ludzi z organizacji, Marysia decyduje się na wizytę. Wspólny koncert przerywają strzały za oknem. Marysia dostrzega we Franzu nieszczęśliwego, wrażliwego człowiek, który tak samo cierpi z powodu wojny i zabijania. 08:40 HISTORIA POLSKI - JANOS ESTERHAZY. NIEWYMAZANA HISTORIA Dokument fabularyzowany, 58 min, Polska, 2021 Reżyseria: Grzegorz Kubaszko Scenariusz: Grzegorz Kubaszko Zdjęcia: Marcin Pawełczak, Dariusz Panza, Jaap Arrien, Rafael Samanez Lektor: Krzysztof Rapp Wzruszająca, burzliwa i tragiczna historia węgierskiego hrabiego Janosa Esterhazy ' ego, syna Elżbiety Tarnowskiej, wnuka rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego, wychowywanego w polskim domu i polskiej kulturze. Losy hrabiego, który po zmianie granic, po traktacie w Trianon nagle został mieszkańcem Słowacji i wziął na swoje barki walkę o losy wszelkich mniejszości narodowych, a podczas wojny uratował wielu Polaków i polski majątek (zarówno dobra kultury, jak i finansowe Banku Polskiego, które trafiły na Węgry), sam przemycił na Węgry gen. Sosnkowskiego i w swoim domu organizował konspiracyjne spotkania polskich polityków i wojskowych w czasie II wojny. Jego losy nadawałyby się na serial, obrazujący historię Europy Środkowej od końca I wojny do czasów reżimu komunizmu. Po wojnie za ujawnianie zbrodni stalinowskich, na czele z katyńską, został wywieziony do Moskwy na Łubiankę i w 1946 r. skazany na wiele lat łagrów i pracy w fabryce porcelany, która odebrała mu resztki zdrowia. Do 1957 r. przebywał w 11 więzieniach - - także we Lwowie, potem w Czechosłowacji - od Pilzna po Leopoldov, zmarł w Mirovie, w najcięższym więzieniu dla więźniów politycznych, a jego prochów nie wydano rodzinie aż do 2017 r.! W filmie wystąpili: prof. Arkadiusz Adamczyk, Imre Molnar, o. Paweł Cebula, b. minister spraw zagranicznych Czech Karel Schwarzenberg, prosto z Nowego Jorku Abraham Foxman, który w imieniu amerykańskiej Ligi Przeciw Zniesławieniom (AntiDefamation League) uhonorował Esterhazy ' ego pośmiertnie nagrodą im. Jana Karskiego. Zaś po węgierskich i słowackich ścieżkach Janosa Esterhazy ' ego oprowadza widza Michał Zabłocki, znany bohemista, dziennikarz i reportażysta. 09:50 SENSACJE XX WIEKU - KUTRZEBA CZ. 2 Widowisko kameralne, 47 min, Polska, 2002 Reżyseria: Adek Drabiński Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Jan Tarczyński Zdjęcia: Adam Sikora Wykonawcy: Bogusław Wołoszański Niemieckie armie od północy i południa szły na Warszawę, spychając pobite i wykrwawione polskie wojska. Armia Poznań była pośrodku tych wielkich kleszczy. Nieatakowana przez Niemców zachowała pełnię sił. Mogła, jak proponował jej dowódca gen. Tadeusz Kutrzeba, uderzyć w bok niemieckiej 8. Armii. Jednakże marszałek Rydz - Śmigły odrzucił tę możliwość. Od 3 września 1939 roku zatem Armia Poznań, zgodnie z jego rozkazem, cofała się z Wielkopolski w stronę Warszawy, aby zająć pozycje obronne za Wisłą. Czas mijał. Marsz na Warszawę nie mógł być szybki. Wszystkie drogi zapełnili uchodźcy i części niezmobilizowanych oddziałów. Posuwanie się wojska utrudniał też nieład panujący na tyłach. Noce nie wystarczały do marszu, trzeba więc było iść dniami, narażając się na ataki niemieckiego lotnictwa. Tysiące ludzi uciekających przed ogniem wojny mieszało się z wojskiem, blokując i tak powolny marsz kolumn żołnierzy i konnych taborów. Niemiecka doktryna wojny błyskawicznej przewidziała wykorzystanie takiej sytuacji. Samoloty wroga bombardowały wsie i miasteczka, które nie miały strategicznego znaczenia, by w ten sposób zmusić ludzi do ucieczki. Potem atakowały bezbronny tłum. Płonące wozy, rozbite samochody hamowały ruch polskich wojsk. Generał Bortnowski stracił jedną trzecią swojej armii. Bardzo to przeżywał, ale chciał się bić. Gotów był przejść pod rozkazy gen. Kutrzeby, którego żołnierze, ciągle w odwrocie, szli już siódmy dzień i jeszcze nie widzieli wroga. Bez rozkazu naczelnego wodza Tadeusz Kutrzeba nic jednak nie mógł zrobić. Gdyby uderzył na skrzydło niemieckiej 8. Armii, napotkałby tylko jedną niespodziewającą się ataku dywizję piechoty, rozciągniętą na przestrzeni 25 kilometrów. W dodatku przewaga liczebna byłaby po polskiej stronie. Tadeusz Kutrzeba niecierpliwie czekał na zgodę marszałka. Wreszcie połączył się ze sztabem. Do telefonu podszedł szef sztabu, gen. Stachiewicz, który właśnie przygotowywał się, by opuścić Warszawę i wyruszyć do Brześcia, śladem marszałka Rydza - Śmigłego. Kutrzeba spytał, czy ma uderzyć w kierunku Ozorkowa i czy może współdziałać z nim armią Pomorze gen. Władysława Bortnowskiego. Szef sztabu nie mógł sam podjąć decyzji w tej sprawie. Czas naglił. W końcu Stachiewicz wyraził wstępną zgodę, miał jednak jeszcze przysłać potwierdzenie, że marszałek propozycję zaaprobował. Kutrzeba poprosił Stachiewicza, by przyjechał osobiście omówić plan wielkiego przedsięwzięcia, które mogło zmienić bieg kampanii wrześniowej. Nie udało się to. Następnego dnia, tj. 9 września, szef sztabu wyjechał z Warszawy do Brześcia. Nie przysłał też nikogo w swoim zastępstwie. 10:40 KOMANDOR Film dokumentalny, 40 min, Polska, 2023 Reżyseria: Maciej Kieres Scenariusz: Daniel Jasiński Zdjęcia: Jerzy Szota, Artur Stroiński, Jacek Jaworski, Jarosław Radwański Julian Gozdowski to człowiek legenda, człowiek instytucja, osobność Karkonoszy, którego determinacja przyczyniła się do powstania, rozwoju i potem utrzymania, ponad 40 lat, Biegu Piastów, największej i najstarszej imprezy sportowej w Polsce. Dzisiaj Bieg Piastów jest jedną z niewielu imprez, która zrzeszona jest w prestiżowej Europejskiej Federacji Biegów Długodystansowych (Euroloppet) i Światowej Federacji Biegów Długodystansowych (Worldloppet). W imprezie co roku bierze udział ponad 4000 sportowców z 24 krajów, promując Polskę w całym świecie. Jest to jedna z największych imprez sportów zimowych na świecie. Jest to też ukochane miejsce mistrzyni olimpijskiej Justyny Kowalczyk, która trenowała u pana Juliana i co roku bierze udział w Biegu Piastów. Julian Gozdowski pochodzi z Czortkowa na dzisiejszej Ukrainie. Dzisiaj ma 86 lat. Jest odznaczony Krzyżem Oficerskim i Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. 11:50 ARCHIWUM ZIMNEJ WOJNY - KREMLINOLOGIA STOSOWANA Magazyn, 30 min, Polska, 2023 Reżyseria: Jan Sosiński Scenariusz: Jan Sosiński, Andrzej Mietkowski Muzyka: Piotr Dziki Chancewicz Prowadzący: Andrzej Mietkowski Powraca kremlinologia! Przez dekady śledzono, kto jakie zajmuje miejsce na trybunie honorowej, analizowano rozmiary futrzanych nakryć głowy pretendentów na moskiewski tron. Teraz słyszymy o poszukiwaniach nowego Putina. Ale w reżimach dyktatorskich o zmianach dowiadujemy się najczęściej po fakcie, kiedy dotychczasowy lider już nim nie jest, z uwagi na stan zdrowa albo inne niespodziewane okoliczności. O praktycznym zastosowaniu kremlinologii w czasach zimnej wojny oraz przypuszczeniach co do nowego, możliwego przywódcy Rosji rozważają historycy prof. Antoni Dudek, prof. Patrick Vaughan oraz sowietolog i politolog prof. Andrzej Nowak. 12:25 GORYL, CZYLI OSTATNIE ZADANIE Film obyczajowy TVP, 51 min, Polska, 1989 Reżyseria: Janusz Zaorski Scenariusz: Andrzej Mularczyk Zdjęcia: Jacek Zygadło Muzyka: Przemysław Gintrowski Aktorzy: Krzysztof Kowalewski, Marian Opania, Jerzy Turek, Bożena Krzyżanowska, Przemysław Gintrowski, Marek Czyżewski, Bolesław Idziak, Wojciech Machnicki Janusz Zaorski debiutował w okresie tzw. trzeciego kina. Tym wspólnym mianem krytycy próbowali połączyć reżyserów, których pierwsze samodzielne filmy powstały na przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych. Zaorski był w tej grupie najmłodszy. Szybko jednak ujawnił swój niepospolity talent i swobodę poruszania się w różnych tematach i gatunkach, od groteski przez moralitet, kameralny dramat psychologiczny po klasyczne kino akcji. Z sukcesem przenosił na ekran dzieła pisarzy tak różnych, jak Edward Redliński ("Awans", "Szczęśliwego Nowego Jorku"), Stanisław Grochowiak ("Partita na instrument drewniany"), Stanisław Dygat ("Jezioro Bodeńskie"), Kazimierz Brandys ("Matka Królów") czy Maria Nurowska ("Panny i wdowy"). Jest laureatem licznych nagród, zarówno polskich, jak i zagranicznych. Są wśród nich tak prestiżowe jak Srebrny i Złoty Lampart oraz Srebrny Niedźwiedź i gdyńskie Złote Lwy. "Goryl, czyli ostatnie zadanie" to mało znany, telewizyjny film Zaorskiego. Reżyser zawarł w nim część swych przemyśleń i obserwacji, dotyczących przełomu polityczno - społecznego, który dokonał się w Polsce w 1989 roku. Tytułowy "Goryl" to niejaki Boleś, od lat pracujący jako osobista ochrona lokalnego kacyka zwanego w filmie Szefem. Pewnego dnia Boleś otrzymuje telefon wzywający go do natychmiastowego przyjazdu wraz z szefem do stolicy. Miejscowy prominent, który ostatnio nie cieszył się sympatią "centrali", z radością wita wieść o wezwaniu. Traktuje je jako nobilitację i swoiste ukoronowanie kariery. Ale tuż przed wyjazdem bwieszcza Bolesiowi, że w Warszawie nie będzie go już potrzebował. 13:30 LEGENDY EUROPY - BRETANIA ODC. 10 (LEGENDS OF EUROPE MYSTICAL AND FANTASY TALES 10. BRITTANY) Serial dokumentalny, 52 min, Francja, 2019 Reżyseria: John Hudson Seria przedstawia nowe, niemal magiczne spojrzenie na europejskie dziedzictwo. Inspirowane nowo odkrytym zainteresowaniem odwiecznymi legendami. Czy przerażające, czy zaskakujące, te historie, inspirowane naturalnymi wspaniałościami, są jednocześnie mistycznymi i niejasnymi zagadkami do rozszyfrowania. Piraci, bestie, zaczarowane lasy, skamieniali pasterze, zaczarowane jeziora, dziwaczne potwory lub uwięzione księżniczki to bohaterowie tej serii, która z północy na południe i ze wschodu na zachód na nowo odkryje Europę. Dziś wyruszymy do Bretanii. 14:30 OPOWIEŚCI ŚRÓDZIEMNOMORSKIEGO LASU - OPOWIEŚCI WIOSENNE (STORIES OF THE MEDITERRANEAN FOREST) Cykl dokumentalny, 50 min, Niemcy/Hiszpania, 2019 Reżyseria: Jose Antonio Vallejo Cykliczna (6 części), dokumentalna opowieść o przyrodzie regionu Morza Śródziemnego, które jest jednym z najbogatszych biologicznie i krajobrazowo miejscem planety. To skrzyżowanie Europy, Azji i Afryki. Jest uważane za obszar bujnego rozkwitu bioróżnorodności na Ziemi. W jego różnych siedliskach żyje ogromna liczba unikalnych dla regionu gatunków zwierząt i roślin. Basen Morza Śródziemnego znajduje się w jednej ze stref umiarkowanych planety. Klimat subtropikalny sprawia, że zimą jest tu chłodniej i wilgotniej, latem gorąco i sucho, a jesienią i wiosną dość ciepło i deszczowo. Ten region zamieszkany przez ludzi od ponad 8000 lat doświadczył dramatycznych zmian, ale mimo to nadal należy do najbardziej zróżnicowanych na świecie. Od bagien po wysokie pasma górskie, od lasów dębowych i korkowych po lasy sosnowe wysoko w górach. Wszystkie one są domem dla tysięcy gatunków zwierząt i roślin, których ścieżki krzyżują się podczas ich życiowych przygód. A każdy z nich ma swoją historię do opowiedzenia. 15:25 SEKRETY STAROŻYTNYCH INŻYNIERÓW - /3/ (ANCIENT ENGINEERING) Serial dokumentalny, 49 min, Niderlandy (Holandia), 2021 Licząca ponad 4600 lat Wielka Piramida w Gizie jest jednym spośród siedmiu cudów świata - najstarszym z nich i zachowanym w stanie niemal nienaruszonym. Przez ponad 3000 lat była najwyższą konstrukcją na Ziemi stworzoną przez człowieka. Ale Wielka Piramida to nie tylko monumentalna wielkość tej budowli świadcząca o geniuszu starożytnych inżynierów. To również arcydzieło matematyki i inżynierii precyzyjnej, których zasady obowiązują do dziś. Trzeci odcinek 10 - odcinkowej serii dokumentalnej ukazującej najbardziej niezwykłe i intrygujące osiągnięcia inżynierii z czasów starożytnych, które inspirują także inżynierów współczesnych. 16:20 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - EBEN EMAEL CZ 2 Cykl dokumentalny, 28 min, Polska, 1992 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Prowadzący: Bogusław Wołoszański Cykl popularyzujący wiedzę o historii II wojny światowej. Bogusław Wołoszański przedstawia historię zdobycia przez niemieckich spadochroniarzy fortu Eben Emael, pełniącego kluczową rolę w belgijskim systemie obronnym. Fort ten, zbudowany w newralgicznym miejscu połączenia Mozy z Kanałem Alberta, miał w maju 1940 roku zagrodzić drogę wojskom niemieckim w ich pochodzie w głąb Belgii i Francji. Opanowanie fortu przez niemieckich spadochroniarzy pozwoliło na sforsowanie Kanału Alberta przez główne siły niemieckie i w konsekwencji szybkie opanowanie Belgii. W drugiej części Bogusław Wołoszański kontynuuje oprowadzanie po zabudowaniach fortu Eben Emael. Na zakończenie audycji spotkanie z telewidzami w ramach Klubu Encyklopedii II Wojny Światowej. 16:55 HISTORIA POLSKI - ŚWIAT JÓZEFA Film dokumentalny, 52 min, Polska, 2008 Reżyseria: Rafał Wieczyński Scenariusz: Rafał Wieczyński Historycy IPN szacują, że w okresie okupacji niemieckiej w pośrednią lub bezpośrednią pomoc Żydom zaangażowało się od 0, 5 mln do 1 mln Polaków. Zdarzało się, że robiły to także osoby niechętne wobec prześladowanego narodu. Ich postawa była realizacją chrześcijańskiego nakazu miłości bliźniego. Z tego powodu Polaków wymordowano lub zesłano do obozów koncentracyjnych. Tymczasem w całej Europie Zachodniej znany jest tylko jeden przypadek ukarania śmiercią podobnej postawy. Największe ofiary ponieśli chłopi w okolicach Krakowa i na Rzeszowszczyźnie. Właśnie tam leży Markowa, wieś, w której jak w soczewce skupiła się większość dramatów tego czasu. Na skutek zdrady polskiego policjanta Włodzimierza Lesia, który chciał zagarnąć dla siebie majątek Żydów, zginęła dziewięcioosobowa rodzina Ulmów, która podjęła próbę uratowania rodziny Szalów i Goldmanów. Wkrótce podziemne siły zbrojne wykonały wyrok śmierci na zdrajcy. Autor podejmuje próbę opowiedzenia tej dramatycznej historii głosem jej uczestników, współczesnych badaczy oraz kilku pokoleń mieszkańców Markowej. Najistotniejsze ze świadectw to zbiór fotografii wykonanych przez Józefa Ulmę, ojca zamordowanej rodziny, a także jego listy, książki, zachowane pamiątki. Drugie to zeznania złożone przez świadków w 1958 roku w procesie jednego z morderców - Josepha Kokotta. Trzecie źródło to relacje ostatnich żyjących w Izraelu i w Kanadzie ocalonych żydowskich mieszkańców Markowej i okolic, a inforamcje pochodzą od współczesnych mieszkańców i badaczy dziejów wsi. Wśród nich są członkowie Trybunału Beatyfikacyjnego Sług Bożych Józefa i Wiktorii Ulmów oraz młodzież z miejscowej szkoły ich imienia. O zdjęciach i o tym, co przedstawiają opowiada aktor wcielający się w postać Józefa Ulmy. W ten sposób wprowadza widza w rzeczywistość Markowej lat 30. i 40. w pierwszej osobie. Tekst opracowano na podstawie prawdziwych listów i dokumentów. 17:55 ŻYCIORYSY ODZYSKANE - MARIAN SEYDA Magazyn historyczny, 25 min, Polska, 2023 Reżyseria: Piotr Mielech Scenariusz: Piotr Mielech Marian Seyda, urodzony 7 lipca 1879 r. w Poznaniu, zmarł 17 maja 1967 r. w Buenos Aires, prawnik, historyk sztuki, polityk, publicysta. Studiował prawo i historię sztuki w Berlinie, Wrocławiu i Monachium. Podczas pierwszej wojny światowej działał w Centralnej Agencji Prasowej w Szwajcarii; do 1917 r. był jej dyrektorem. Członek Komitetu Narodowego Polskiego. Od 28 maja do 27 października 1923 r. był ministrem spraw zagranicznych w rządzie Wincentego Witosa. W latach 1919 - 1927 był posłem na Sejm, a w latach 1928 - 1935 - senatorem. Od 16 października 1939 r. do 25 lipca 1941 r. minister sprawiedliwości w rządzie gen. Władysława Sikorskiego, a od stycznia do 24 listopada 1944 r. minister prac kongresowych w rządzie Stanisława Mikołajczyka. Po wojnie pozostał na emigracji. 18:30 POLSKIE 100 LAT - NIEMIECKA POLITYKA OKUPACYJNA NA ZIEMIACH POLSKICH Cykl dokumentalny, 25 min, Polska, 2019 Reżyseria: Maciej Dancewicz Scenariusz: Mirosław Chojecki, Piotr Weychert Lektor: Tomasz Marzecki Wykonawcy: Kazimierz Kaczor Muzyka: Michał Lorenc Tereny przyłączone do III Rzeszy miały być forsownie germanizowane, a proces ten zakończyć się miał w ciągu 10 lat całkowitym zatarciem polskości. Ludność polska miała być usunięta, a jej miejsce mieli zająć koloniści niemieccy. Generalną Gubernię traktowano jako obszar zamieszkiwany głownie przez Polaków, których chciano przekształcić w masę niewykwalifikowanych robotników pozbawionych tożsamości narodowej i kulturowej, utrzymywanych na możliwie niskim poziomie materialnym oraz w bezwzględnym posłuszeństwie wobec niemieckich panów. Od pierwszych dni okupacji polityka niemiecka wobec społeczeństwa polskiego miała niezwykle represyjny charakter, była realizowana zgodnie z deklaracją Heinricha Himmlera, jednego z czołowych nazistów, który oświadczył, że zagłada Polaków jest podstawowym obowiązkiem narodu niemieckiego, a Polacy zostaną starci z powierzchni ziemi. W ramach tzw. akcji Inteligencja (Intelligenzaktion) prowadzonej między wrześniem 1939 a wiosną 1940 okupanci niemieccy zamordowali co najmniej 100.000 osób. Z tej liczby blisko 50.000 przedstawicieli polskiej warstwy przywódczej zamordowano na miejscu, a resztę zesłano do obozów koncentracyjnych. Już na wiosnę 1940 roku powstał pierwszy obóz koncentracyjny Auschwitz, potem powstawały następne. W Auschwitz - Birkenau zamordowano nie mniej niż 1, 1 miliona osób, w większości Żydów, a oprócz nich 75 tysięcy Polaków, kilkanaście tysięcy żołnierzy rosyjskich, 20 tysięcy Romów. Symbolami niemieckich rządów okupacyjnych były więzienia: Pawiak, areszt w siedzibie gestapo w alei Szucha w Warszawie oraz Montelupich w Krakowie i Zamek w Lublinie. Przeszły przez nie dziesiątki tysięcy Polaków. Podczas przesłuchań większość z nich torturowano bez względu na wiek i płeć. 19:00 WOJENNE DZIEWCZYNY S.I - ODC. 4 Serial wojenny TVP, 43 min, Polska, 2016 Reżyseria: Michał Rogalski Scenariusz: Marek Kreutz Zdjęcia: Marian Prokop Muzyka: Bartosz Chajdecki Aktorzy: Vanessa Aleksander, Marta Mazurek, Aleksandra Pisula, Michał Czernecki, Danuta Stenka odc. 4 Marysia znów odwiedza Franza. Młody Niemiec budzi jej współczucie i pewną ciekawość. Podczas wizyty dowiaduje się, że jego ludzie pilnują ciężarówek z bronią. Wspólny koncert przerywa wizyta esesmana Kirscha, przyjaciela rodziny Franza, zwyrodnialca i szaleńca, który jednak załatwił Franzowi bezpieczną służbę w Warszawie, więc ten musi się z nim liczyć. Kirsch zabiera Franza i Marysię na "polowanie", co oznacza strzelanie w getcie do Żydów, jak do zwierząt. Marysia przerywa tę rzeź. Swoją odwagę niemal przypłaca życiem. Kiedy Kirsch chce ją zabić, od śmierci ratuje ją nie mniej przerażony Franz. Marysia wraca do Szczęsnych, powoli dochodząc do siebie po przeżytym koszmarze. Opowiada przyjaciółkom o broni strzeżonej przez ludzi Franza. Dostęp do magazynów jest wyjątkowo łatwy, więc szkoda przegapić takiej okazji. Ale dziewczyny znów muszą działać samowolnie, bo Witold akurat wyjechał. Chociaż nie mają komu zameldować o planowanej akcji, decydują się na ten krok. Pod magazyny podjeżdżają wynajętą ciężarówką i zaczynają wynosić skrzynki z bronią. Całą sytuację obserwuje Franz, ale nie interweniuje. Tymczasem w magazynach pojawia się niespodziewanie Kirsch. Mija kilka dni. Ciężko ranny Franz jest bliski śmierci. 21:00 WOJNA O TRONY. PRAWDZIWA HISTORIA EUROPY S.II - KRWAWE ZAŚLUBINY. ODC. 4/6 (REAL WAR OF THRONES. ODC. 4/6) Serial dokumentalny, 50 min, Francja, 2017 Reżyseria: Vanessa Pontet, Alain Brunard W burzliwym okresie średniowiecznej Europy głodne władzy dynastie walczyły między sobą o dominację na kontynencie. Starli się krwią i żelazem na polach bitew - ale prawdziwa walka o władzę rozgrywała się na osobności. Za kamiennymi murami zamku znajdował się świat strategicznych sojuszy, cudzołóstwa, zdrady i morderstwa. Bezwzględna intryga rozdzieliła wiele legendarnych rodzin i ukształtowała sposób, w jaki rządzili swoimi imperiami. Te epickie wojny trwały przez wiele pokoleń i wstrząsały Europą i nadal rozbrzmiewają w niezliczonych hitach i serialach: "Królowie przeklęci" (The Accursed Kings), "Tudorowie" (The Tudors) czy w największym hicie współczesnej telewizji, jakim jest "Gra o tron" (Game of Thrones"). 22:00 SENSACJE XX WIEKU - KUTRZEBA CZ. 2 Widowisko kameralne, 47 min, Polska, 2002 Reżyseria: Adek Drabiński Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Jan Tarczyński Zdjęcia: Adam Sikora Wykonawcy: Bogusław Wołoszański Niemieckie armie od północy i południa szły na Warszawę, spychając pobite i wykrwawione polskie wojska. Armia Poznań była pośrodku tych wielkich kleszczy. Nieatakowana przez Niemców zachowała pełnię sił. Mogła, jak proponował jej dowódca gen. Tadeusz Kutrzeba, uderzyć w bok niemieckiej 8. Armii. Jednakże marszałek Rydz - Śmigły odrzucił tę możliwość. Od 3 września 1939 roku zatem Armia Poznań, zgodnie z jego rozkazem, cofała się z Wielkopolski w stronę Warszawy, aby zająć pozycje obronne za Wisłą. Czas mijał. Marsz na Warszawę nie mógł być szybki. Wszystkie drogi zapełnili uchodźcy i części niezmobilizowanych oddziałów. Posuwanie się wojska utrudniał też nieład panujący na tyłach. Noce nie wystarczały do marszu, trzeba więc było iść dniami, narażając się na ataki niemieckiego lotnictwa. Tysiące ludzi uciekających przed ogniem wojny mieszało się z wojskiem, blokując i tak powolny marsz kolumn żołnierzy i konnych taborów. Niemiecka doktryna wojny błyskawicznej przewidziała wykorzystanie takiej sytuacji. Samoloty wroga bombardowały wsie i miasteczka, które nie miały strategicznego znaczenia, by w ten sposób zmusić ludzi do ucieczki. Potem atakowały bezbronny tłum. Płonące wozy, rozbite samochody hamowały ruch polskich wojsk. Generał Bortnowski stracił jedną trzecią swojej armii. Bardzo to przeżywał, ale chciał się bić. Gotów był przejść pod rozkazy gen. Kutrzeby, którego żołnierze, ciągle w odwrocie, szli już siódmy dzień i jeszcze nie widzieli wroga. Bez rozkazu naczelnego wodza Tadeusz Kutrzeba nic jednak nie mógł zrobić. Gdyby uderzył na skrzydło niemieckiej 8. Armii, napotkałby tylko jedną niespodziewającą się ataku dywizję piechoty, rozciągniętą na przestrzeni 25 kilometrów. W dodatku przewaga liczebna byłaby po polskiej stronie. Tadeusz Kutrzeba niecierpliwie czekał na zgodę marszałka. Wreszcie połączył się ze sztabem. Do telefonu podszedł szef sztabu, gen. Stachiewicz, który właśnie przygotowywał się, by opuścić Warszawę i wyruszyć do Brześcia, śladem marszałka Rydza - Śmigłego. Kutrzeba spytał, czy ma uderzyć w kierunku Ozorkowa i czy może współdziałać z nim armią Pomorze gen. Władysława Bortnowskiego. Szef sztabu nie mógł sam podjąć decyzji w tej sprawie. Czas naglił. W końcu Stachiewicz wyraził wstępną zgodę, miał jednak jeszcze przysłać potwierdzenie, że marszałek propozycję zaaprobował. Kutrzeba poprosił Stachiewicza, by przyjechał osobiście omówić plan wielkiego przedsięwzięcia, które mogło zmienić bieg kampanii wrześniowej. Nie udało się to. Następnego dnia, tj. 9 września, szef sztabu wyjechał z Warszawy do Brześcia. Nie przysłał też nikogo w swoim zastępstwie. 23:05 CZŁOWIEK Z ŻELAZA Dramat, 147 min, Polska 1981 Reżyseria: Andrzej Wajda Scenariusz: Aleksander Ścibor - Rylski Zdjęcia: Edward Kłosiński Muzyka: Andrzej Korzyński Występują: Jerzy Radziwiłowicz, Krystyna Janda, Marian Opania, Irena Byrska, Wiesława Kosmalska, Bogusław Linda, Franciszek Trzeciak, Janusz Gajos, Andrzej Seweryn, Marek Kondrat, Jerzy Trela, Krzysztof Janczar, Krystyna Zachwatowicz - Wajda, Bogusław Sobczuk, Wojciech Alaborski, Halina Łabonarska, Bożena Dykiel i inni W czasie wydarzeń sierpniowych w 1980 roku autor scenariusza Aleksander Ścibor - Rylski przebywał za granicą. W ciągu sześciu dni na podstawie dokumentów, relacji świadków, zapisów magnetofonowych napisał scenariusz "Człowieka z żelaza". Wyjaśniając tytuł filmu powiedział: "Birkut przyjechał ze wsi na budowę Nowej Huty twardy i takim pozostał. Narasta w nim świadomość, ale jako charakter pozostaje monolitem od początku do końca. Jego syn najpierw prezentuje się jako młody człowiek dość nieufny i zamknięty w sobie. Jest dopiero takim kawałkiem żelaza, który trzeba wykuć. I wykuwa go życie - śmierć ojca, rok 1976, działalność w wolnych związkach zawodowych i wreszcie sam strajk." Fabuła filmu jest kontynuacją losów rodziny Birkutów. Syn Mateusza Birkuta, Maciek Tomczyk, jest robotnikiem w stoczni gdańskiej. Jest także aktywnym działaczem komitetu strajkowego. Dziennikarz radiowy Winkel otrzymuje polecenie zrealizowania reportażu kompromitującego Tomczyka. Winkel przyjeżdża do Trójmiasta, składa wizytę Badeckiemu, przedstawicielowi lokalnych władz. Badecki stara się uświadomić, jak ważna jest dla władzy sprawa tego reportażu. Winkel próbuje się przedostać na teren strajkującej stoczni. Bezskutecznie. W tłumie zgromadzonym przed bramą zakładu spotyka dawnego znajomego, Dzidka, któremu kiedyś załatwił pracę w telewizji gdańskiej. Dzidek opowiada mu o Tomczyku, który jest jego kolegą ze studiów. Aby uzyskać przepustkę na teren stoczni, Winkel odwiedza rodzinę działaczki związkowej Wiesławy Hulewicz. Dowiaduje się o małżeństwie Agnieszki, która w roku 1976 robiła film o Birkucie, z Maćkiem Tomczykiem. Teraz Agnieszka osadzona jest w areszcie za popieranie strajku. Dzięki znajomościom w milicji Winkel uzyskuje widzenie z nią. Dziewczyna opowiada dziennikarzowi - zna go zresztą z czasów pracy w telewizji - historię swej znajomości i małżeństwa z Birkutem. Ta rozmowa ostatecznie przekonuje go o słuszności żądań strajkujących. Postanawia, że reportaż, który miał zrobić, nigdy nie powstanie. Komisja Rządowa i Międzyzakładowy Komitet Strajkowy podpisują porozumienie. Film uhonorowano "Złotą Palmą" i Nagrodą Jury Ekumenicznego na festiwalu w Cannes w 1981 roku. 01:50 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - IŚĆ ZA SWOIM MARZENIEM. ODC. 252 Magazyn historyczny, 24 min, Polska, 2021 Autor: Adam Sikorski Lektor: Artur Kalicki Magazyn historyczny prezentujący wydarzenia i różne aspekty dawnej i najnowszej historii Polski. W programie podejmowane są zatarte, zagubione, zakłamane wątki polskiej historii. Autor poszukuje odpowiedzi na pytania o naszą wspólną przeszłość. Okazuje się, że wiele odpowiedzi leży w rodzinnych archiwach, zdjęciach, dokumentach i wspomnieniach ludzi. Program mobilizuje do poszukiwań lokalne środowiska miłośników historii, których nie brakuje w żadnym zakątku kraju. 02:30 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - MUSSOLINI Cykl dokumentalny, 19 min, Polska, 1996 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Prowadzący: Bogusław Wołoszański Cykliczna audycja popularyzująca wiedzę o historii II wojny światowej. Odcinek poświęcony Benito Mussoliniemu. Obraz tworzą czarno - białe archiwalne materiały filmowe.