TVP Nauka Środa, 20.03.2024 06:10 ASTRONARIUM - (59) - KOSMICZNY TELESKOP HUBBLE'A Magazyn, 23 min, Polska, 2018 Scenariusz: Krzysztof Czart, Maciej Mikołajewski, Bogumił Radajewski Prowadzący: Bogumił Radajewski Lektor: Maciej Gudowski Teleskop, który zmienił sposób, w jaki patrzymy na Wszechświat. Jeden z najważniejszych przyrządów naukowych w dziejach ludzkości. Kosmiczny teleskop Hubble’a pokazał nam we Wszechświecie rzeczy, jakich nie widzieliśmy nigdy wcześniej. W tym programie przypomnimy najważniejsze odkrycia z jego udziałem. I sprawdzimy, jak z możliwości teleskopu Hubble’a mogą korzystać Polacy. 06:40 DORWAĆ WIRUSA - ODC. 2 Cykl dokumentalny, 26 min, Polska, 2022 Reżyseria: Aleksandra Ciekot Scenariusz: Bogumił Radajewski W odcinku poznajemy pierwsze przypadki zachorowań, drogi przemieszczania się wirusa, moment zdefiniowania przez WHO Sars-CoV-2 i choroby Covid-19 i przypominamy, jakie działania sanitarne zostały podjęte na świecie owładniętym pandemią. "Dorwać wirusa" - cykl dokumentalny ukazujący osiągnięcia naukowców pracujących na froncie walki z chorobami wirusowymi. Przez pryzmat pandemii koronawirusa w przystępny i zrozumiały sposób wyjaśniamy, co wiadomo na temat najgroźniejszych patogenów, w jaki sposób zapobiega się ich rozprzestrzenianiu, jak pracuje się nad szczepionkami i lekami przeciwwirusowymi, jak przewiduje się kierunki mutacji i pojawianie się nowych odmian wirusów. Każdy odcinek poświęcony jest innemu aspektowi badań nad wirusami. Tajniki wirusologii tłumaczą wybitni eksperci z kraju i ze świata. Program bogato ilustrowany ujęciami z okresu pandemii SARS-CoV-2, zdjęciami z laboratoriów oraz grafiką komputerową wyjaśniającą działanie wirusów, terapii i innych omawianych zjawisk. 07:10 ENCYKLOPEDIA TVP NAUKA - RÓWNONOC 3 min, Polska, 2023 Autor: Piotr Kot Mówiąc o równonocy, wskazujemy na początek astronomicznej wiosny i jesieni, kiedy dochodzi do zjawiska przesilenia. Jak sama nazwa wskazuje, równonoc oznacza, że dzień i noc trwają dokładnie tyle samo, czyli po 12 godzin. Na danej półkuli ziemskiej - północnej lub południowej - jest to równonoc, po nastąpieniu której Słońce przez pół roku będzie oświetlać mocniej tę półkulę, a słabiej półkulę drugą. Moment równonocy wiosennej wyznacza na danej półkuli początek astronomicznej wiosny, która trwa do chwili przesilenia letniego. Kiedy na jednej półkuli zachodzi zjawisko równonocy wiosennej, na drugiej jest to moment równonocy jesiennej. 07:15 DZIKA POLSKA - ZŁOWIĆ NOCNEGO ŁOWCĘ Serial dokumentalny, 24 min, Polska, 2007 Reżyseria: Dorota Adamkiewicz, Joanna Łęska Scenariusz: Joanna Łęska, Dorota Adamkiewicz Bohaterem tego wydania programu są sowy, a opowiadać o nich będą prof. dr hab. Przemysław Busse oraz Wojciech Busse ze Stacji Badania Wędrówek Ptaków Uniwersytetu Gdańskiego w Przebendowie. Właśnie tam, w ramach Akcji Bałtyckiej, trwającym już ponad 40 lat programie badania wędrówek ptaków, od 1994 roku znakuje się także sowy. Największe natężenie ich przelotów przypada na pierwsze dni listopada. Zeszłej jesieni padł rekord - zaobrączkowano ponad 600 sów! To więcej niż w ciągu ostatnich 40 lat badań. Znakowanie tych ptaków to zadanie dla nocnych marków - ptaki obrączkuje się bowiem od zmroku do świtu. Nie jest to łatwe - sowy mają dużo piór i zaplątują się w sieci. Trzeba też stale uważać na ich mocne dzioby i szpony, które mogą przeszyć dłoń na wylot. Ekipa "Dzikiej Polski" podjęła wyzwanie i będzie uczestniczyć w nocnej akcji łapania sów. 07:50 JAK ŻYJE LAS... - DREWNO WOKÓŁ NAS Magazyn, 23 min, Polska, 2023 Scenariusz: Robert Słowik Jest obecne w naszej przestrzeni, przez wielu pożądane jako materiał. Potrafi zmienić naszą przestrzeń i nadać jej wyjątkowy charakter. Jest w wielu przypadkach niezastąpione. Drewno. Często nie zauważamy go wokół nas jako końcowej formy produktu, z którym mamy do czynienia. W tym odcinku programu zastanowimy się, jak wyglądałaby nasza codzienność, gdybyśmy nie mieli dostępu do tego jednego z najdoskonalszych naturalnych surowców, opowiemy o tym, jak pozyskuje się drewno i do czego poszczególne rodzaje tego surowca nam służą. Dokumentalny cykl "Jak żyje las...", realizowany wspólnie z Lasami Państwowymi, przybliża widzom tajniki gospodarki leśnej, obala mity, tłumaczy pojęcia i definicje z nią związane. Leśników, naukowców i ekspertów występujących w programie łączy wspólna pasja - las jako ekosystem istotny dla życia ludzi, cenne środowisko przyrodnicze dostarczające tlenu, pochłaniające dwutlenek węgla i gwarantujące równowagę zasobów wodnych, a jednocześnie źródło ważnych dla gospodarki surowców. 08:15 ENCYKLOPEDIA TVP NAUKA - TABLICA KOPERNIKA 3 min, Polska, 2023 Autor: Piotr Kot W olsztyńskim zamku, pochodzącym z połowy XIV wieku, znajduje się niezwykła pamiątka po Mikołaju Koperniku. Jest to tablica astronomiczna służąca do przedstawienia pozornego ruchu Słońca w dniach bliskich równonocy wiosennej i jesiennej. Działanie tablicy polega na tym, że 15 linii oddaje obraz refleksji pozornego ruchu słońca - w pięciodniowych odstępach - w okresach bezpośredniej bliskości równonocy. 14 linii - 9 przed i 5 po równonocy - oznaczonych kolorem czerwonym ma postać hiperboli. Linia 10., zaznaczona kolorem niebieskim, oznacza równonoc i jest prostą. Przyjmuje się, że zachowane na tej linii litery układały się w kapitalikowy napis "AEQUINOCTIUM". 08:25 LUDZKOŚĆ Z PRZYPADKU: GEN, KTÓRY STWORZYŁ MÓZG CZŁOWIEKA (HUMAN BY CHANCE? THE GENE THAT MADE OUR BRAIN GROW / ZUFALL MENSCH? - DER KLEINE SCHRITT ZUM GROEN GEHIRN) Film dokumentalny, 51 min, Niemcy, 2020 Reżyseria: Kerstin Holl Film dokumentalny, który przedstawia i ilustruje aktualne wyniki badań odkrywających sekrety umiejętności i talentów ludzi. W porównaniu z najbliższymi krewniakami genetycznymi, wypadamy dość blado przynajmniej pod względem fizycznym: jesteśmy słabsi, biegamy wolniej i wspinamy się znacznie gorzej. Mamy jednak architekturę, religię, naukę, języki, literaturę, sztukę, kulturę i wyobraźnię. Osiągnięcia te zawdzięczamy większemu mózgowi. Od czasów Karola Darwina sądziliśmy, że nasz rozwój przebiegał stale i liniowo. Nowe odkrycia z Drezna wskazują jednak na całkiem inną konkluzję: ewolucja ludzkiego mózgu nie była powolnym i stopniowym procesem, a raczej wynikiem zbiegu okoliczności wywołanego nagłą zmianą w pewnym genie. Jak doszło do dominacji ludzkości na Ziemi. Jeśli porównamy człowieka z najbliższymi genetycznie żyjącymi krewnymi - szympansami, to okaże się, że mamy niewiele zalet fizycznych. Osiągnięcia są zasługą naszego mózgu, który jest duży i zawiera miliardy neuronów. To właśnie jego szybki rozwój, zapoczątkowany około 2 miliony lat temu, pozwolił nam stać się dominującym gatunkiem na świecie. Co spowodowało tak szybki wzrost kory mózgowej? Naukowcy na całym świecie próbowali odpowiedzieć na to pytanie od wielu lat, ale teraz wydaje się, że w końcu im się to udało. 09:30 WIOSNA KOPERNIKA 50 min, Polska, 2023 Na zamku w Olsztynie przetrwały oryginalne tablice skonstruowane przez Mikołaja Kopernika do dokładnego wyznaczania równonocy. Astronom chciał precyzyjnie wyznaczyć czas zmartwychwstania Chrystusa, datę Wielkanocy. Skąd się biorą ruchome święta? Jakie znaczenie ma równonoc w różnych kulturach? Jakich instrumentów, poza tablicami, używał Mikołaj Kopernik i jak działała jego tablica - o tym w programie, prowadzonym przez Bogumiła Radajewskiego, opowiedzą m.in. dyrektor Muzeum Warmii i Mazur Piotr Żuchowski, dyrektor Planetarium w Olsztynie dr Jacek Szubiakowski, prof. Leszek Błaszkiewicz, prof. Jerzy Sikorski i dr Justyna Dzieciątkowska. Przy okazji poznamy tajemnice olsztyńskiego zamku. 10:25 DZIKA POLSKA - SZALEŃCY NATURY - DZIKIE SERCE Serial dokumentalny, 25 min, Polska, 2007 Reżyseria: Dorota Adamkiewicz, Joanna Łęska Scenariusz: Joanna Łęska, Dorota Adamkiewicz Zdjęcia: Tomasz Michałowski Prowadzący: Tomasz Kłosowski, Marcin Kostrzyński Tym razem bohaterem programu będzie Paolo Volponi - włoski fotografik, który od piętnastu lat dokumentuje polską przyrodę. Paolo z zawodu oraz zamiłowania jest fotografem i wielkim pasjonatem przyrody, którą fotografuje od kilkunastu lat, w tym od 15 lat właśnie w Polsce. Swoje prace publikuje w znanych i poczytnych pismach włoskich i polskich. Jest autorem kilkunastu pięknie ilustrowanych artykułów o polskiej przyrodzie i kulturze. Od kilku lat ściśle współpracuje z National Geographic Polska, na zlecenie pisma zrealizował reportaże o Wiśle, Białowieży, kormoranach i ostatnich dzikich koniach Europy, czyli o konikach polskich. W tej edycji programu pragniemy przedstawić widzom polską przyrodę w oczach włoskiego fotografa. 10:55 CZY WIESZ, ŻE? - /88/ (DID YOU KNOW?) Cykl dokumentalny, 24 min, Francja, 2021 Gdybyś musiał wyjaśnić naukę komuś, kto nic o niej nie wie, jak byś to zrobił? Nie musisz już zadawać sobie tego pytania. Program "Czy wiesz, że?" jest właśnie po to! Każdy odcinek w jasny i prosty sposób wyjaśnia Twoje codzienne otoczenie: zdrowie i dobre samopoczucie, ludzkie ciało, zwierzęta, ziemię, dom, żywność, technologie. 11:30 DORWAĆ WIRUSA - ODC. 2 Cykl dokumentalny, 26 min, Polska, 2022 Reżyseria: Aleksandra Ciekot Scenariusz: Bogumił Radajewski W odcinku poznajemy pierwsze przypadki zachorowań, drogi przemieszczania się wirusa, moment zdefiniowania przez WHO Sars-CoV-2 i choroby Covid-19 i przypominamy, jakie działania sanitarne zostały podjęte na świecie owładniętym pandemią. "Dorwać wirusa" - cykl dokumentalny ukazujący osiągnięcia naukowców pracujących na froncie walki z chorobami wirusowymi. Przez pryzmat pandemii koronawirusa w przystępny i zrozumiały sposób wyjaśniamy, co wiadomo na temat najgroźniejszych patogenów, w jaki sposób zapobiega się ich rozprzestrzenianiu, jak pracuje się nad szczepionkami i lekami przeciwwirusowymi, jak przewiduje się kierunki mutacji i pojawianie się nowych odmian wirusów. Każdy odcinek poświęcony jest innemu aspektowi badań nad wirusami. Tajniki wirusologii tłumaczą wybitni eksperci z kraju i ze świata. Program bogato ilustrowany ujęciami z okresu pandemii SARS-CoV-2, zdjęciami z laboratoriów oraz grafiką komputerową wyjaśniającą działanie wirusów, terapii i innych omawianych zjawisk. 11:55 ENCYKLOPEDIA TVP NAUKA - RÓWNONOC 3 min, Polska, 2023 Autor: Piotr Kot Mówiąc o równonocy, wskazujemy na początek astronomicznej wiosny i jesieni, kiedy dochodzi do zjawiska przesilenia. Jak sama nazwa wskazuje, równonoc oznacza, że dzień i noc trwają dokładnie tyle samo, czyli po 12 godzin. Na danej półkuli ziemskiej - północnej lub południowej - jest to równonoc, po nastąpieniu której Słońce przez pół roku będzie oświetlać mocniej tę półkulę, a słabiej półkulę drugą. Moment równonocy wiosennej wyznacza na danej półkuli początek astronomicznej wiosny, która trwa do chwili przesilenia letniego. Kiedy na jednej półkuli zachodzi zjawisko równonocy wiosennej, na drugiej jest to moment równonocy jesiennej. 12:00 DZIKA POLSKA - ZŁOWIĆ NOCNEGO ŁOWCĘ Serial dokumentalny, 24 min, Polska, 2007 Reżyseria: Dorota Adamkiewicz, Joanna Łęska Scenariusz: Joanna Łęska, Dorota Adamkiewicz Bohaterem tego wydania programu są sowy, a opowiadać o nich będą prof. dr hab. Przemysław Busse oraz Wojciech Busse ze Stacji Badania Wędrówek Ptaków Uniwersytetu Gdańskiego w Przebendowie. Właśnie tam, w ramach Akcji Bałtyckiej, trwającym już ponad 40 lat programie badania wędrówek ptaków, od 1994 roku znakuje się także sowy. Największe natężenie ich przelotów przypada na pierwsze dni listopada. Zeszłej jesieni padł rekord - zaobrączkowano ponad 600 sów! To więcej niż w ciągu ostatnich 40 lat badań. Znakowanie tych ptaków to zadanie dla nocnych marków - ptaki obrączkuje się bowiem od zmroku do świtu. Nie jest to łatwe - sowy mają dużo piór i zaplątują się w sieci. Trzeba też stale uważać na ich mocne dzioby i szpony, które mogą przeszyć dłoń na wylot. Ekipa "Dzikiej Polski" podjęła wyzwanie i będzie uczestniczyć w nocnej akcji łapania sów. 12:35 JAK ŻYJE LAS... - DREWNO WOKÓŁ NAS Magazyn, 23 min, Polska, 2023 Scenariusz: Robert Słowik Jest obecne w naszej przestrzeni, przez wielu pożądane jako materiał. Potrafi zmienić naszą przestrzeń i nadać jej wyjątkowy charakter. Jest w wielu przypadkach niezastąpione. Drewno. Często nie zauważamy go wokół nas jako końcowej formy produktu, z którym mamy do czynienia. W tym odcinku programu zastanowimy się, jak wyglądałaby nasza codzienność, gdybyśmy nie mieli dostępu do tego jednego z najdoskonalszych naturalnych surowców, opowiemy o tym, jak pozyskuje się drewno i do czego poszczególne rodzaje tego surowca nam służą. Dokumentalny cykl "Jak żyje las...", realizowany wspólnie z Lasami Państwowymi, przybliża widzom tajniki gospodarki leśnej, obala mity, tłumaczy pojęcia i definicje z nią związane. Leśników, naukowców i ekspertów występujących w programie łączy wspólna pasja - las jako ekosystem istotny dla życia ludzi, cenne środowisko przyrodnicze dostarczające tlenu, pochłaniające dwutlenek węgla i gwarantujące równowagę zasobów wodnych, a jednocześnie źródło ważnych dla gospodarki surowców. 13:10 CZY WIESZ, ŻE? - /89/ (DID YOU KNOW?) Cykl dokumentalny, 23 min, Francja, 2021 Gdybyś musiał wyjaśnić naukę komuś, kto nic o niej nie wie, jak byś to zrobił? Nie musisz już zadawać sobie tego pytania. Program "Czy wiesz, że?" jest właśnie po to! Każdy odcinek w jasny i prosty sposób wyjaśnia Twoje codzienne otoczenie: zdrowie i dobre samopoczucie, ludzkie ciało, zwierzęta, ziemię, dom, żywność, technologie. 13:35 ENCYKLOPEDIA TVP NAUKA - TABLICA KOPERNIKA 3 min, Polska, 2023 Autor: Piotr Kot W olsztyńskim zamku, pochodzącym z połowy XIV wieku, znajduje się niezwykła pamiątka po Mikołaju Koperniku. Jest to tablica astronomiczna służąca do przedstawienia pozornego ruchu Słońca w dniach bliskich równonocy wiosennej i jesiennej. Działanie tablicy polega na tym, że 15 linii oddaje obraz refleksji pozornego ruchu słońca - w pięciodniowych odstępach - w okresach bezpośredniej bliskości równonocy. 14 linii - 9 przed i 5 po równonocy - oznaczonych kolorem czerwonym ma postać hiperboli. Linia 10., zaznaczona kolorem niebieskim, oznacza równonoc i jest prostą. Przyjmuje się, że zachowane na tej linii litery układały się w kapitalikowy napis "AEQUINOCTIUM". 13:45 LUDZKOŚĆ Z PRZYPADKU: GEN, KTÓRY STWORZYŁ MÓZG CZŁOWIEKA (HUMAN BY CHANCE? THE GENE THAT MADE OUR BRAIN GROW / ZUFALL MENSCH? - DER KLEINE SCHRITT ZUM GROEN GEHIRN) Film dokumentalny, 51 min, Niemcy, 2020 Reżyseria: Kerstin Holl Film dokumentalny, który przedstawia i ilustruje aktualne wyniki badań odkrywających sekrety umiejętności i talentów ludzi. W porównaniu z najbliższymi krewniakami genetycznymi, wypadamy dość blado przynajmniej pod względem fizycznym: jesteśmy słabsi, biegamy wolniej i wspinamy się znacznie gorzej. Mamy jednak architekturę, religię, naukę, języki, literaturę, sztukę, kulturę i wyobraźnię. Osiągnięcia te zawdzięczamy większemu mózgowi. Od czasów Karola Darwina sądziliśmy, że nasz rozwój przebiegał stale i liniowo. Nowe odkrycia z Drezna wskazują jednak na całkiem inną konkluzję: ewolucja ludzkiego mózgu nie była powolnym i stopniowym procesem, a raczej wynikiem zbiegu okoliczności wywołanego nagłą zmianą w pewnym genie. Jak doszło do dominacji ludzkości na Ziemi. Jeśli porównamy człowieka z najbliższymi genetycznie żyjącymi krewnymi - szympansami, to okaże się, że mamy niewiele zalet fizycznych. Osiągnięcia są zasługą naszego mózgu, który jest duży i zawiera miliardy neuronów. To właśnie jego szybki rozwój, zapoczątkowany około 2 miliony lat temu, pozwolił nam stać się dominującym gatunkiem na świecie. Co spowodowało tak szybki wzrost kory mózgowej? Naukowcy na całym świecie próbowali odpowiedzieć na to pytanie od wielu lat, ale teraz wydaje się, że w końcu im się to udało. 14:45 SEKRETY STAROŻYTNYCH INŻYNIERÓW - /2/ (ANCIENT ENGINEERING) Serial dokumentalny, 49 min, Niderlandy (Holandia), 2021 Pewien starożytny wynalazek kształtował świat przez co najmniej 12 000 lat. Cegła. Przez tysiąclecia była podstawą wszystkiego, co budowano. Ale jedna ceglana struktura sprzed wieków zdecydowanie wyróżnia się spośród pozostałych. Wielki Mur Chiński. Powstawał przez dwa tysiące lat. Zbudowany krwią i trudem milionów ludzi, jest także świadectwem geniuszu inżynierów sprzed wieków, naszych przodków, którzy mieli wizję postawienia muru do obrony całego imperium. Drugi z 10-odcinkowej serii dokumentalnej, ukazującej najbardziej niezwykłe i intrygujące osiągnięcia inżynierii z czasów starożytnych, które inspirują także inżynierów współczesnych. 15:45 ENCYKLOPEDIA TVP NAUKA - RÓWNONOC 3 min, Polska, 2023 Autor: Piotr Kot Mówiąc o równonocy, wskazujemy na początek astronomicznej wiosny i jesieni, kiedy dochodzi do zjawiska przesilenia. Jak sama nazwa wskazuje, równonoc oznacza, że dzień i noc trwają dokładnie tyle samo, czyli po 12 godzin. Na danej półkuli ziemskiej - północnej lub południowej - jest to równonoc, po nastąpieniu której Słońce przez pół roku będzie oświetlać mocniej tę półkulę, a słabiej półkulę drugą. Moment równonocy wiosennej wyznacza na danej półkuli początek astronomicznej wiosny, która trwa do chwili przesilenia letniego. Kiedy na jednej półkuli zachodzi zjawisko równonocy wiosennej, na drugiej jest to moment równonocy jesiennej. 15:50 DZIKA POLSKA - SZALEŃCY NATURY - STĘSKNIONY GEN Serial dokumentalny, 24 min, Polska, 2007 Reżyseria: Dorota Adamkiewicz, Joanna Łęska Scenariusz: Joanna Łęska, Dorota Adamkiewicz Zdjęcia: Tomasz Michałowski Prowadzący: Tomasz Kłosowski, Marcin Kostrzyński Tym razem bohaterem "Dzikiej Polski" będzie dr Marcin Ryszkiewicz - geolog, ewolucjonista, autor szeregu książek popularnonaukowych z zakresu paleontologii i ewolucji. Tłumacz artykułów naukowych z angielskiego i szeregu naukowych książek. Absolwent geologii Uniwersytetu Warszawskiego, doktorat napisał na Uniwersytecie Piotra i Marii Curie w Paryżu. Pracuje w Muzeum Ziemi Polskiej Akademii Nauk - zajmuje się popularyzacją wiedzy na temat ewolucjonizmu. Razem z nim wyruszymy w niezwykłą podróż w czasie - do przeszłości, sięgając samych początków istnienia człowieka. Australopithecus afarensis (Lucy), Australopithecus africanus, Homo habilis, Homo erectus, Homo sapiens - tak mogły wyglądać kolejne szczeble tej ewolucji i każdy gatunek mógł wyłaniać się z poprzedniego przez stopniowe nabywanie coraz bardziej ludzkich cech anatomicznych (na przykład duży mózg), behawioralnych (monogamia, łowiectwo) i psychicznych (mowa, przejawy sztuki). Za najlepszy "dowód" na rzecz ewolucji człowieka uważana jest Lucy (Australopithecus afarensis) składająca się ze szkieletu kompletnego w czterdziestu procentach. Została odnaleziona w 1974 roku w Etiopii poprzez Donalda Johansona. Wiek jej określono na 3, 2 mln lat. Johanson obliczył, że miała około 3 stopy i sześć cali wysokości (ok. 105 cm) i ważyła w przybliżeniu 50 funtów (ok. 25 kg). Pewne jej cechy sugerują, że mogła ona chodzić w pozycji pionowej, a więc ewoluowała w kierunku istoty ludzkiej. Więcej opowie nam o niej w programie dr Ryszkiewicz. 16:25 CZY WIESZ, ŻE? - /90/ (DID YOU KNOW?) Cykl dokumentalny, 23 min, Francja, 2021 Gdybyś musiał wyjaśnić naukę komuś, kto nic o niej nie wie, jak byś to zrobił? Nie musisz już zadawać sobie tego pytania. Program "Czy wiesz, że?" jest właśnie po to! Każdy odcinek w jasny i prosty sposób wyjaśnia Twoje codzienne otoczenie: zdrowie i dobre samopoczucie, ludzkie ciało, zwierzęta, ziemię, dom, żywność, technologie. 16:50 ENCYKLOPEDIA TVP NAUKA - TABLICA KOPERNIKA 3 min, Polska, 2023 Autor: Piotr Kot W olsztyńskim zamku, pochodzącym z połowy XIV wieku, znajduje się niezwykła pamiątka po Mikołaju Koperniku. Jest to tablica astronomiczna służąca do przedstawienia pozornego ruchu Słońca w dniach bliskich równonocy wiosennej i jesiennej. Działanie tablicy polega na tym, że 15 linii oddaje obraz refleksji pozornego ruchu słońca - w pięciodniowych odstępach - w okresach bezpośredniej bliskości równonocy. 14 linii - 9 przed i 5 po równonocy - oznaczonych kolorem czerwonym ma postać hiperboli. Linia 10., zaznaczona kolorem niebieskim, oznacza równonoc i jest prostą. Przyjmuje się, że zachowane na tej linii litery układały się w kapitalikowy napis "AEQUINOCTIUM". 17:00 ASTRONARIUM - (60) - "ESO SUPERNOVA" Magazyn, 22 min, Polska, 2018 Scenariusz: Krzysztof Czart, Maciej Mikołajewski, Bogumił Radajewski Prowadzący: Bogumił Radajewski Lektor: Maciej Gudowski Teleskopy Europejskiego Obserwatorium Południowego to jedne z najlepszych przyrządów pozwalających odkrywać tajemnice Wszechświata. Powstają dzięki wspólnym wysiłkom kilkunastu krajów, w tym Polski. Problem w tym, że znajdują się tysiące kilometrów stąd. Znacznie bliżej jest jednak miejsce, które pozwala poznać ich sekrety. W tym programie odwiedzimy siedzibę Europejskiego Obserwatorium Południowego i niezwykłe centrum nauki, które ma przybliżyć jego odkrycia. 17:30 WYNALAZKI, KTÓRE ZMIENIŁY ŚWIAT - SAMOCHÓD. ODC. 4/6 (REVOLUTIONS: THE IDEAS THAT CHANGED THE WORLD) 50 min, Wielka Brytania, 2019 Reżyseria: Sean Smith Samochód. Samolot. Smartfon. Rakieta. Robot. Teleskop. Uznajemy te urządzenia za coś oczywistego, ale każde z nich jest szczytem ludzkich osiągnięć, a jego historia sięga daleko w przeszłość. Powstawały latami, często w wyniku zaskakujących przypadków albo dzięki wielkim, przełomowym odkryciom, a nawet cudom. Kosztowały lata walki i poświęcenia zdeterminowanych jednostek. Każdy z nich zrodził się, aby zaspokoić podstawowe ludzkie potrzeby i zrealizować odwieczne marzenia człowieka: potrzebę komunikacji, pragnienie odnalezienia naszego miejsca we wszechświecie czy potrzeby odkrywania i podróżowania. Ta seria to podróż przez historię człowieka, opowiedziana z perspektywy tych sześciu technologicznych cudów. Ujawnia, jak nauka, wynalazczość, często przypadek rozwijały się i uzupełniały, w wyniku czego zmieniły świat na zawsze, ale i ukształtowały współczesnego człowieka. Bohaterem tego odcinka jest samochód. 18:35 BILANS ZDROWIA Magazyn, 19 min, Polska, 2022 Jednym z najczęściej diagnozowanych schorzeń układu krążenia jest nadciśnienie tętnicze krwi. Pacjenci mają świadomość, że jest to groźna choroba, a zaniechanie jej leczenia może prowadzić do groźnych powikłań. Znacznie rzadziej mówi się o zbyt niskim ciśnieniu tętniczym - hipotensji. Na czym polega to zaburzenie i jakie są przyczyny zbyt niskiego ciśnienia? Czy niskie wartości ciśnienia tętniczego stanowią zagrożenie dla zdrowia? W programie także o laserowej korekcji wzroku i o karmieniu piersią. 18:55 ENCYKLOPEDIA TVP NAUKA - RÓWNONOC 3 min, Polska, 2023 Autor: Piotr Kot Mówiąc o równonocy, wskazujemy na początek astronomicznej wiosny i jesieni, kiedy dochodzi do zjawiska przesilenia. Jak sama nazwa wskazuje, równonoc oznacza, że dzień i noc trwają dokładnie tyle samo, czyli po 12 godzin. Na danej półkuli ziemskiej - północnej lub południowej - jest to równonoc, po nastąpieniu której Słońce przez pół roku będzie oświetlać mocniej tę półkulę, a słabiej półkulę drugą. Moment równonocy wiosennej wyznacza na danej półkuli początek astronomicznej wiosny, która trwa do chwili przesilenia letniego. Kiedy na jednej półkuli zachodzi zjawisko równonocy wiosennej, na drugiej jest to moment równonocy jesiennej. 19:00 DZIKA POLSKA - OSTOJA NA ZIELONEJ NÓŻCE Serial dokumentalny, 24 min, Polska, 2007 Reżyseria: Dorota Adamkiewicz, Joanna Łęska Scenariusz: Joanna Łęska, Dorota Adamkiewicz Zdjęcia: Tomasz Michałowski Prowadzący: Tomasz Kłosowski, Marcin Kostrzyński W tym wydaniu programu opowiemy widzom o miejscu i przedsięwzięciu niezwykłym. W Wandzinie, małej kaszubskiej osadzie, pośród pięknych lasów, ludzie "po przejściach" odnajdują szczęście, spokój i dzielą się nim z innymi. To miejsce nosi nazwę Ośrodek Readaptacji Stowarzyszenia Solidarni "Plus", Eko Szkoła Życia. Pierwsi bezdomni zjawili się tam jesienią 1992 roku. W zrujnowanym pałacu, bez prądu, wody, ogrzewania, łóżek i jakichkolwiek mebli, zamieszkało 130 osób. Ludzie z sąsiednich wsi przyszli im z pomocą. Przynosili, co mieli: proste narzędzia, jajka, trochę zboża. Mieszkańcy Wandzina pracowali ciężko. Sami kopali fundamenty, budowali, robili pustaki i zdobywali niezbędne materiały. Jednocześnie hodowali świnie, krowy, kury, uprawiali ziemię, zakładali tunele foliowe. Warto było, bowiem dziś Wandzin jest kwitnącym przedsiębiorstwem i ma jeszcze większe możliwości niesienia pomocy potrzebującym. W ramach opracowanego przez ONZ programu ochrony bioróżnorodności hoduje się tam zagrożonego wyginięciem królika białego, popielańskiego, a także mrozoodporne odmiany drzew owocowych. Jest tam odremontowany pałac, zabudowania gospodarskie, hotel i hospicjum. Króliki wandzińskie zdobywają wiele nagród na targach, co jest wielką satysfakcją dla opiekujących się nimi ludzi. Poza tym w Wandzinie pensjonariusze hodują jedną z najstarszych odmian kur - kurę zielononóżkę kuropatwianą, której jaja mają właściwości zdrowotne. 19:30 KORONA GÓR POLSKI - BABIA GÓRA Cykl dokumentalny, 25 min, Polska, 2022 Reżyseria: Mariusz Pilis Scenariusz: Mariusz Pilis Zdjęcia: Wojciech Jachymiak, Krzysztof Skrok Prowadzący: Marta Manowska Cykliczny program mikroturystyczny poświęcony polskim górom, szczytom, których zdobycie razem z nami gwarantuje wejście do elitarnego klubu zdobywców Korony Polskich Gór. Chcemy zachęcać do aktywnego wypoczynku w miejscach, które naszym zdaniem nie zostały dotychczas należycie wypromowane. Celem programu jest namówienie widza do odwiedzenia i poznania tych zakątków w polskich górach, które pozostają w cieniu obleganych przez turystów Kasprowego Wierchu czy Gubałówki. Pokażemy przede wszystkim bogactwo przyrody, ale także historię i kulturę tych miejsc oraz ludzi, którzy są symbolami regionu. W dobie załamania się ruchu turystycznego, związanego z pandemią koronawirusa, mikroturystyka staje się jednym z popandemicznych kierunków rozwoju, który, jak się wydaje, będzie przez najbliższe lata preferowanym przez Polaków sposobem na spędzanie wolnego czasu. 20:00 WSZECHŚWIAT ŻYWY? - W POSZUKIWANIU ŻYCIA (LIVING UNIVERSE) 42 min, Francja, 2018 Od zarania dziejów spoglądaliśmy w nocne niebo i zastanawialiśmy się. A im bardziej patrzyliśmy, tym dalej widzieliśmy. W ciągu ostatnich 50 lat zerwaliśmy kajdany grawitacji i po raz pierwszy zapuściliśmy się do granic Układu Słonecznego. To było zarówno objawienie, jak i rewolucja. Teraz jesteśmy gotowi przekroczyć jeszcze dalszy próg. Najtęższe umysły ludzkości pracują nad skonstruowaniem statków kosmicznych i teleskopów, które zabiorą nas poza Układ Słoneczny i w głąb wszechświata. Nikt z nas nie wie, co znajdziemy, ale wiemy, czego szukamy: dowodu na istnienie życia, we wszystkich jego formach, poza Ziemią. To kwintesencja ludzkich poszukiwań. Szukamy towarzystwa i otuchy w dotychczas samotnym i rozszerzającym się wszechświecie. Ta seria dokumentalna to eksploracja naszej własnej planety, a także planet, które dopiero zaczynamy rozumieć. To wizualna odyseja oparta na najnowszych osiągnięciach nauki przefiltrowanych przez czołowych światowych ekspertów w dziedzinie eksploracji kosmosu, planetologii i astrobiologii. 20:55 ENCYKLOPEDIA TVP NAUKA - TABLICA KOPERNIKA 3 min, Polska, 2023 Autor: Piotr Kot W olsztyńskim zamku, pochodzącym z połowy XIV wieku, znajduje się niezwykła pamiątka po Mikołaju Koperniku. Jest to tablica astronomiczna służąca do przedstawienia pozornego ruchu Słońca w dniach bliskich równonocy wiosennej i jesiennej. Działanie tablicy polega na tym, że 15 linii oddaje obraz refleksji pozornego ruchu słońca - w pięciodniowych odstępach - w okresach bezpośredniej bliskości równonocy. 14 linii - 9 przed i 5 po równonocy - oznaczonych kolorem czerwonym ma postać hiperboli. Linia 10., zaznaczona kolorem niebieskim, oznacza równonoc i jest prostą. Przyjmuje się, że zachowane na tej linii litery układały się w kapitalikowy napis "AEQUINOCTIUM". 21:10 SEKRETY STAROŻYTNYCH INŻYNIERÓW - /3/ (ANCIENT ENGINEERING) Serial dokumentalny, 49 min, Niderlandy (Holandia), 2021 Licząca ponad 4600 lat Wielka Piramida w Gizie jest jednym spośród siedmiu cudów świata - najstarszym z nich i zachowanym w stanie niemal nienaruszonym. Przez ponad 3000 lat była najwyższą konstrukcją na Ziemi stworzoną przez człowieka. Ale Wielka Piramida to nie tylko monumentalna wielkość tej budowli świadcząca o geniuszu starożytnych inżynierów. To również arcydzieło matematyki i inżynierii precyzyjnej, których zasady obowiązują do dziś. Trzeci odcinek 10 - odcinkowej serii dokumentalnej ukazującej najbardziej niezwykłe i intrygujące osiągnięcia inżynierii z czasów starożytnych, które inspirują także inżynierów współczesnych. 22:05 ENCYKLOPEDIA TVP NAUKA - RÓWNONOC 3 min, Polska, 2023 Autor: Piotr Kot Mówiąc o równonocy, wskazujemy na początek astronomicznej wiosny i jesieni, kiedy dochodzi do zjawiska przesilenia. Jak sama nazwa wskazuje, równonoc oznacza, że dzień i noc trwają dokładnie tyle samo, czyli po 12 godzin. Na danej półkuli ziemskiej - północnej lub południowej - jest to równonoc, po nastąpieniu której Słońce przez pół roku będzie oświetlać mocniej tę półkulę, a słabiej półkulę drugą. Moment równonocy wiosennej wyznacza na danej półkuli początek astronomicznej wiosny, która trwa do chwili przesilenia letniego. Kiedy na jednej półkuli zachodzi zjawisko równonocy wiosennej, na drugiej jest to moment równonocy jesiennej. 22:15 DZIKA POLSKA - SZALEŃCY NATURY - STĘSKNIONY GEN Serial dokumentalny, 24 min, Polska, 2007 Reżyseria: Dorota Adamkiewicz, Joanna Łęska Scenariusz: Joanna Łęska, Dorota Adamkiewicz Zdjęcia: Tomasz Michałowski Prowadzący: Tomasz Kłosowski, Marcin Kostrzyński Tym razem bohaterem "Dzikiej Polski" będzie dr Marcin Ryszkiewicz - geolog, ewolucjonista, autor szeregu książek popularnonaukowych z zakresu paleontologii i ewolucji. Tłumacz artykułów naukowych z angielskiego i szeregu naukowych książek. Absolwent geologii Uniwersytetu Warszawskiego, doktorat napisał na Uniwersytecie Piotra i Marii Curie w Paryżu. Pracuje w Muzeum Ziemi Polskiej Akademii Nauk - zajmuje się popularyzacją wiedzy na temat ewolucjonizmu. Razem z nim wyruszymy w niezwykłą podróż w czasie - do przeszłości, sięgając samych początków istnienia człowieka. Australopithecus afarensis (Lucy), Australopithecus africanus, Homo habilis, Homo erectus, Homo sapiens - tak mogły wyglądać kolejne szczeble tej ewolucji i każdy gatunek mógł wyłaniać się z poprzedniego przez stopniowe nabywanie coraz bardziej ludzkich cech anatomicznych (na przykład duży mózg), behawioralnych (monogamia, łowiectwo) i psychicznych (mowa, przejawy sztuki). Za najlepszy "dowód" na rzecz ewolucji człowieka uważana jest Lucy (Australopithecus afarensis) składająca się ze szkieletu kompletnego w czterdziestu procentach. Została odnaleziona w 1974 roku w Etiopii poprzez Donalda Johansona. Wiek jej określono na 3, 2 mln lat. Johanson obliczył, że miała około 3 stopy i sześć cali wysokości (ok. 105 cm) i ważyła w przybliżeniu 50 funtów (ok. 25 kg). Pewne jej cechy sugerują, że mogła ona chodzić w pozycji pionowej, a więc ewoluowała w kierunku istoty ludzkiej. Więcej opowie nam o niej w programie dr Ryszkiewicz. 22:50 WYNALAZKI, KTÓRE ZMIENIŁY ŚWIAT - SAMOCHÓD. ODC. 4/6 (REVOLUTIONS: THE IDEAS THAT CHANGED THE WORLD) 50 min, Wielka Brytania, 2019 Reżyseria: Sean Smith Samochód. Samolot. Smartfon. Rakieta. Robot. Teleskop. Uznajemy te urządzenia za coś oczywistego, ale każde z nich jest szczytem ludzkich osiągnięć, a jego historia sięga daleko w przeszłość. Powstawały latami, często w wyniku zaskakujących przypadków albo dzięki wielkim, przełomowym odkryciom, a nawet cudom. Kosztowały lata walki i poświęcenia zdeterminowanych jednostek. Każdy z nich zrodził się, aby zaspokoić podstawowe ludzkie potrzeby i zrealizować odwieczne marzenia człowieka: potrzebę komunikacji, pragnienie odnalezienia naszego miejsca we wszechświecie czy potrzeby odkrywania i podróżowania. Ta seria to podróż przez historię człowieka, opowiedziana z perspektywy tych sześciu technologicznych cudów. Ujawnia, jak nauka, wynalazczość, często przypadek rozwijały się i uzupełniały, w wyniku czego zmieniły świat na zawsze, ale i ukształtowały współczesnego człowieka. Bohaterem tego odcinka jest samochód. 23:55 WIOSNA KOPERNIKA 50 min, Polska, 2023 Na zamku w Olsztynie przetrwały oryginalne tablice skonstruowane przez Mikołaja Kopernika do dokładnego wyznaczania równonocy. Astronom chciał precyzyjnie wyznaczyć czas zmartwychwstania Chrystusa, datę Wielkanocy. Skąd się biorą ruchome święta? Jakie znaczenie ma równonoc w różnych kulturach? Jakich instrumentów, poza tablicami, używał Mikołaj Kopernik i jak działała jego tablica - o tym w programie, prowadzonym przez Bogumiła Radajewskiego, opowiedzą m.in. dyrektor Muzeum Warmii i Mazur Piotr Żuchowski, dyrektor Planetarium w Olsztynie dr Jacek Szubiakowski, prof. Leszek Błaszkiewicz, prof. Jerzy Sikorski i dr Justyna Dzieciątkowska. Przy okazji poznamy tajemnice olsztyńskiego zamku. 01:00 KORONA GÓR POLSKI - BABIA GÓRA Cykl dokumentalny, 25 min, Polska, 2022 Reżyseria: Mariusz Pilis Scenariusz: Mariusz Pilis Zdjęcia: Wojciech Jachymiak, Krzysztof Skrok Prowadzący: Marta Manowska Cykliczny program mikroturystyczny poświęcony polskim górom, szczytom, których zdobycie razem z nami gwarantuje wejście do elitarnego klubu zdobywców Korony Polskich Gór. Chcemy zachęcać do aktywnego wypoczynku w miejscach, które naszym zdaniem nie zostały dotychczas należycie wypromowane. Celem programu jest namówienie widza do odwiedzenia i poznania tych zakątków w polskich górach, które pozostają w cieniu obleganych przez turystów Kasprowego Wierchu czy Gubałówki. Pokażemy przede wszystkim bogactwo przyrody, ale także historię i kulturę tych miejsc oraz ludzi, którzy są symbolami regionu. W dobie załamania się ruchu turystycznego, związanego z pandemią koronawirusa, mikroturystyka staje się jednym z popandemicznych kierunków rozwoju, który, jak się wydaje, będzie przez najbliższe lata preferowanym przez Polaków sposobem na spędzanie wolnego czasu. 01:40 WSZECHŚWIAT ŻYWY? - W POSZUKIWANIU ŻYCIA (LIVING UNIVERSE) 42 min, Francja, 2018 Od zarania dziejów spoglądaliśmy w nocne niebo i zastanawialiśmy się. A im bardziej patrzyliśmy, tym dalej widzieliśmy. W ciągu ostatnich 50 lat zerwaliśmy kajdany grawitacji i po raz pierwszy zapuściliśmy się do granic Układu Słonecznego. To było zarówno objawienie, jak i rewolucja. Teraz jesteśmy gotowi przekroczyć jeszcze dalszy próg. Najtęższe umysły ludzkości pracują nad skonstruowaniem statków kosmicznych i teleskopów, które zabiorą nas poza Układ Słoneczny i w głąb wszechświata. Nikt z nas nie wie, co znajdziemy, ale wiemy, czego szukamy: dowodu na istnienie życia, we wszystkich jego formach, poza Ziemią. To kwintesencja ludzkich poszukiwań. Szukamy towarzystwa i otuchy w dotychczas samotnym i rozszerzającym się wszechświecie. Ta seria dokumentalna to eksploracja naszej własnej planety, a także planet, które dopiero zaczynamy rozumieć. To wizualna odyseja oparta na najnowszych osiągnięciach nauki przefiltrowanych przez czołowych światowych ekspertów w dziedzinie eksploracji kosmosu, planetologii i astrobiologii. 02:40 DZIKA POLSKA - OSTOJA NA ZIELONEJ NÓŻCE Serial dokumentalny, 24 min, Polska, 2007 Reżyseria: Dorota Adamkiewicz, Joanna Łęska Scenariusz: Joanna Łęska, Dorota Adamkiewicz Zdjęcia: Tomasz Michałowski Prowadzący: Tomasz Kłosowski, Marcin Kostrzyński W tym wydaniu programu opowiemy widzom o miejscu i przedsięwzięciu niezwykłym. W Wandzinie, małej kaszubskiej osadzie, pośród pięknych lasów, ludzie "po przejściach" odnajdują szczęście, spokój i dzielą się nim z innymi. To miejsce nosi nazwę Ośrodek Readaptacji Stowarzyszenia Solidarni "Plus", Eko Szkoła Życia. Pierwsi bezdomni zjawili się tam jesienią 1992 roku. W zrujnowanym pałacu, bez prądu, wody, ogrzewania, łóżek i jakichkolwiek mebli, zamieszkało 130 osób. Ludzie z sąsiednich wsi przyszli im z pomocą. Przynosili, co mieli: proste narzędzia, jajka, trochę zboża. Mieszkańcy Wandzina pracowali ciężko. Sami kopali fundamenty, budowali, robili pustaki i zdobywali niezbędne materiały. Jednocześnie hodowali świnie, krowy, kury, uprawiali ziemię, zakładali tunele foliowe. Warto było, bowiem dziś Wandzin jest kwitnącym przedsiębiorstwem i ma jeszcze większe możliwości niesienia pomocy potrzebującym. W ramach opracowanego przez ONZ programu ochrony bioróżnorodności hoduje się tam zagrożonego wyginięciem królika białego, popielańskiego, a także mrozoodporne odmiany drzew owocowych. Jest tam odremontowany pałac, zabudowania gospodarskie, hotel i hospicjum. Króliki wandzińskie zdobywają wiele nagród na targach, co jest wielką satysfakcją dla opiekujących się nimi ludzi. Poza tym w Wandzinie pensjonariusze hodują jedną z najstarszych odmian kur - kurę zielononóżkę kuropatwianą, której jaja mają właściwości zdrowotne.