TVP Historia Poniedziałek, 25.03.2024 07:00 BYŁ TAKI DZIEŃ - 25 MARCA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1908 - urodził się David Lean; 1960 - premiera "Kartoteki" Różewicza w Warszawie; 1968 - początek zwolnień naukowców, którzy poparli bunt studentów; 1977 - założono Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela (ROBCiO); 07:10 WOJENNE DZIEWCZYNY S.I - ODC. 4 Serial wojenny TVP, 43 min, Polska, 2016 Reżyseria: Michał Rogalski Scenariusz: Marek Kreutz Zdjęcia: Marian Prokop Muzyka: Bartosz Chajdecki Aktorzy: Vanessa Aleksander, Marta Mazurek, Aleksandra Pisula, Michał Czernecki, Danuta Stenka odc. 4 Marysia znów odwiedza Franza. Młody Niemiec budzi jej współczucie i pewną ciekawość. Podczas wizyty dowiaduje się, że jego ludzie pilnują ciężarówek z bronią. Wspólny koncert przerywa wizyta esesmana Kirscha, przyjaciela rodziny Franza, zwyrodnialca i szaleńca, który jednak załatwił Franzowi bezpieczną służbę w Warszawie, więc ten musi się z nim liczyć. Kirsch zabiera Franza i Marysię na "polowanie", co oznacza strzelanie w getcie do Żydów, jak do zwierząt. Marysia przerywa tę rzeź. Swoją odwagę niemal przypłaca życiem. Kiedy Kirsch chce ją zabić, od śmierci ratuje ją nie mniej przerażony Franz. Marysia wraca do Szczęsnych, powoli dochodząc do siebie po przeżytym koszmarze. Opowiada przyjaciółkom o broni strzeżonej przez ludzi Franza. Dostęp do magazynów jest wyjątkowo łatwy, więc szkoda przegapić takiej okazji. Ale dziewczyny znów muszą działać samowolnie, bo Witold akurat wyjechał. Chociaż nie mają komu zameldować o planowanej akcji, decydują się na ten krok. Pod magazyny podjeżdżają wynajętą ciężarówką i zaczynają wynosić skrzynki z bronią. Całą sytuację obserwuje Franz, ale nie interweniuje. Tymczasem w magazynach pojawia się niespodziewanie Kirsch. Mija kilka dni. Ciężko ranny Franz jest bliski śmierci. 08:15 HISTORIA POLSKI - ŚWIAT JÓZEFA Film dokumentalny, 52 min, Polska, 2008 Reżyseria: Rafał Wieczyński Scenariusz: Rafał Wieczyński Historycy IPN szacują, że w okresie okupacji niemieckiej w pośrednią lub bezpośrednią pomoc Żydom zaangażowało się od 0, 5 mln do 1 mln Polaków. Zdarzało się, że robiły to także osoby niechętne wobec prześladowanego narodu. Ich postawa była realizacją chrześcijańskiego nakazu miłości bliźniego. Z tego powodu Polaków wymordowano lub zesłano do obozów koncentracyjnych. Tymczasem w całej Europie Zachodniej znany jest tylko jeden przypadek ukarania śmiercią podobnej postawy. Największe ofiary ponieśli chłopi w okolicach Krakowa i na Rzeszowszczyźnie. Właśnie tam leży Markowa, wieś, w której jak w soczewce skupiła się większość dramatów tego czasu. Na skutek zdrady polskiego policjanta Włodzimierza Lesia, który chciał zagarnąć dla siebie majątek Żydów, zginęła dziewięcioosobowa rodzina Ulmów, która podjęła próbę uratowania rodziny Szalów i Goldmanów. Wkrótce podziemne siły zbrojne wykonały wyrok śmierci na zdrajcy. Autor podejmuje próbę opowiedzenia tej dramatycznej historii głosem jej uczestników, współczesnych badaczy oraz kilku pokoleń mieszkańców Markowej. Najistotniejsze ze świadectw to zbiór fotografii wykonanych przez Józefa Ulmę, ojca zamordowanej rodziny, a także jego listy, książki, zachowane pamiątki. Drugie to zeznania złożone przez świadków w 1958 roku w procesie jednego z morderców - Josepha Kokotta. Trzecie źródło to relacje ostatnich żyjących w Izraelu i w Kanadzie ocalonych żydowskich mieszkańców Markowej i okolic, a inforamcje pochodzą od współczesnych mieszkańców i badaczy dziejów wsi. Wśród nich są członkowie Trybunału Beatyfikacyjnego Sług Bożych Józefa i Wiktorii Ulmów oraz młodzież z miejscowej szkoły ich imienia. O zdjęciach i o tym, co przedstawiają opowiada aktor wcielający się w postać Józefa Ulmy. W ten sposób wprowadza widza w rzeczywistość Markowej lat 30. i 40. w pierwszej osobie. Tekst opracowano na podstawie prawdziwych listów i dokumentów. 09:20 "SENSACJE XX WIEKU" - ENIGMA CZ. 1 (ENIGMA CZ. 1) Widowisko, 43 min, Polska/Wielka Brytania, 2015 Reżyseria: Robert Wichrowski Scenariusz: Bogusław Wołszański Zdjęcia: Waldemar Szmidt Aktorzy: Krzysztof Czeczot, Mateusz Banasiuk, Grzegorz Małecki, Marcin Sztabiński, Marcin Czarnik, Marcin Kwaśny Największym polskim wkładem w zwycięstwo w II wojnie światowej było złamanie przez polskich kryptologów tajemnicy niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma. Szczodry dar polskiego wywiadu, przekazany aliantom w przededniu wybuchu wojny, dał im nadzieję w czasie klęsk wczesnego okresu wojny i umożliwił pierwsze zwycięstwa, prowadzące do wielkiego przełomu. Dzieło matematyków Mariana Rejewskiego, Jerzego Różyckiego i Henryka Zygalskiego, a także ich dowódców i towarzyszy broni z Biura Szyfrów, miało wiele wymiarów: historyczny (skracając o 2 - 3 lata koszmar wojny, a zdaniem niektórych historyków decydując o jej wyniku; humanitarny (ratując przed zagładą wiele milionów istnień ludzkich); naukowy (tworząc podwaliny współczesnej kryptologii, także w jej cywilnym wydaniu). Jednakże ten sukces został nam skradziony; tylko historycy wiedzą, że to Polacy złamali Enigmę. Prawdę o Enigmie ujawniono późno i w sposób deprecjonujący kluczowy wkład Polaków. Nawet, jeśli dzisiaj większość naukowców uznaje ich pionierską rolę, powszechna wiedza na ten temat nie jest kształtowana przez książki historyków, lecz produkty kultury masowej, prezentujące rolę polskich kryptologów w sposób zafałszowany. Czteroodcinkowe widowisko przedstawia, jak doszło do złamania szyfru Enigmy, przed którym skapitulowali brytyjscy i francuscy kryptolodzy, uznając, że jest to zadanie niemożliwe do wykonania. 10:05 DZIKI BAŁTYK - ODC. 3 MIĘDZY FINLANDIĄ A SZWECJĄ (WILD BALTIC SEA / WILDE OSTSEE / 3. BETWEEN FINLAND AND SWEDEN) Serial dokumentalny, 50 min, Niemcy, 2017 Reżyseria: Christoph Houschild Serial dokumentalny o dzikiej przyrodzie Bałtyku. Natura tego najbliższego nam morza oferuje wiele niespodzianek. Trzeci odcinek przenosi nas nad Zatokę Botnicką. Zimą dom dla nerpy. 300 kilometrów dalej na południe miliony ryb udają się na wybrzeże, aby złożyć jaja. Finlandia jest siedliskiem latającej wiewiórki. Wiosną samce zaczynają szukać samic. Do końca lutego to zamarznięty, biały ocean blisko 300 - kilometrowej długości i szerokości 150 km. Pokrywa lodowa, grubości nawet 120 cm, kryje cały Bałtyk Północny. W miesiącach zimowych słońce jest nisko nad horyzontem i wyzwala barwną grę świateł na niebie. Zorza polarna lśni, gdy wiatr słoneczny przenika do atmosfery ziemskiej. Północna część Bałtyku jest pod lodem od połowy października do maja. W Zatoce Botnickiej jest zasolenie zaledwie półprocentowe, więc woda zamarza tu szybciej niż w innych rejonach Bałtyku. To Bałtyk - dziecko ostatniej epoki lodowcowej. 11:05 ŻYCIORYSY ODZYSKANE - MARIAN SEYDA Magazyn historyczny, 25 min, Polska, 2023 Reżyseria: Piotr Mielech Scenariusz: Piotr Mielech Marian Seyda, urodzony 7 lipca 1879 r. w Poznaniu, zmarł 17 maja 1967 r. w Buenos Aires, prawnik, historyk sztuki, polityk, publicysta. Studiował prawo i historię sztuki w Berlinie, Wrocławiu i Monachium. Podczas pierwszej wojny światowej działał w Centralnej Agencji Prasowej w Szwajcarii; do 1917 r. był jej dyrektorem. Członek Komitetu Narodowego Polskiego. Od 28 maja do 27 października 1923 r. był ministrem spraw zagranicznych w rządzie Wincentego Witosa. W latach 1919 - 1927 był posłem na Sejm, a w latach 1928 - 1935 - senatorem. Od 16 października 1939 r. do 25 lipca 1941 r. minister sprawiedliwości w rządzie gen. Władysława Sikorskiego, a od stycznia do 24 listopada 1944 r. minister prac kongresowych w rządzie Stanisława Mikołajczyka. Po wojnie pozostał na emigracji. 11:35 ŚWIĘTY AUGUSTYN - ODC. 1/5 - ADWOKAT DIABŁA (SANT'AGOSTINO EP. 1) Serial biograficzny, 44 min, Włochy/Polska 2010 Reżyseria: Christian Duguay Scenariusz: Francesco Arlanch Zdjęcia: Fabrizio Lucci Muzyka: Andrea Guerra Aktorzy: Aleksandro Preziosi, Monica Guerritore, Gerald Alexander Held, Johannes Brandrup, Wenanty Nosul, Katy Louise Saunders, Franco Nero, Matteo Urzia, Krzysztof Pieczyński, Jerzy Zelnik i inni "Stworzyłeś nas Panie dla siebie i niespokojne jest serce nasze, dopóki nie spocznie w Tobie" - to chyba najsłynniejsze zdanie, jakie wyszło spod pióra św. Augustyna. Pochodzi ono z nie mniej słynnych "Wyznań" - perły literatury światowej, nie tylko ze względu na głębię i rozległość zawartych tam refleksji, niezwykłe koleje losu bohatera książki, lecz także z uwagi na kunsztowny, a zarazem lekki styl autora, cieszącego się u swych współczesnych sławą jednego z największych mówców cywilizowanego świata. Wydawana do dziś i niejednokrotnie publicznie cytowana nawet przez obecnego papieża, duchowa i intelektualna biografia posłużyła za kanwę scenariusza pięcioodcinkowego serialu poświęconego Aureliuszowi Augustynowi, uznanemu za świętego zarówno przez Kościół katolicki jak i Cerkiew prawosławną. Twórcy cyklu z konieczności musieli tu i ówdzie "uzupełnić"zapiski autora "Państwa Bożego" o własne pomysły. Niektóre postacie są bowiem w "Wyznaniach" wspominane anonimowo. Tak dzieje się np. z matką jedynego dziecka późniejszego świętego. O kobiecie tej wiadomo bardzo niewiele, można się jedynie domyślać jej wielkiej i skorej do poświęceń miłości do Augustyna. Reszta jest milczeniem. Tymczasem w serialu Christiana Duguaya owa tajemnicza nieznajoma ma konkretne imię i rodowód. Trudno czynić z tego powodu filmowcom zarzuty, tym bardziej, że sposób, w jaki zapełniają zarówno tę, jak i inne "białe plamy" Augustyńskich "Wyznań" nie zdradza chęci pogoni za tanią sensacją, ani zamiarów "korygowania" historycznego przekazu w duchu współczesnych prądów obyczajowych i mód intelektualnych. Najwyraźniej twórcy cyklu uznali, że życie św. Augustyna, a zwłaszcza jego wieloletnia, skomplikowana i pełna duchowych niepokojów droga do nawrócenia stanowią wystarczająco bogaty i zrozumiały dla współczesnego odbiorcy materiał na pięcioodcinkowy serial. Akcja cyklu rozpoczyna się u schyłku życia świętego, podczas oblężenia Hippony - północnoafrykańskiego miasta, którego jest biskupem. Papież, chcąc ratować sędziwego Augustyna i jego nieocenione dla Kościoła pisma teologiczne, nakazuje mu przez posłańca opuścić miasto na okręcie, który przypłynie za kilka dni. Wandalowie, którzy właśnie oblegają Hipponę cieszą się bowiem ponurą sławą barbarzyńców, nie mających względu nie tylko na ludność podbijanych krain, lecz także na ich dorobek kulturalny. Dla Augustyna wieści z Rzymu stają się powodem poważnej duchowej rozterki. Trudno mu pogodzić się z faktem, że będzie musiał opuścić swoich wiernych w chwili, gdy najbardziej go potrzebują. Wbrew opinii swego ucznia, sądzi, że wsparcie wojskowe, które otrzymało miasto, jest niewystarczające i w ostatecznym rozrachunku może przyczynić się jedynie do powiększenia cierpień Hippończyków. Rozmowa biskupa Augustyna ze swoim uczniem staje się dla tego pierwszego pretekstem do wspomnień, zawartych w dopiero co skończonych "Wyznaniach". Akcja filmu przenosi się zatem prawie osiemdziesiąt lat wstecz, do również leżącej w północnej Afryce Tagasty. Przychodzi tu na świat - nie bez trudności - mały chłopiec. Jego matka Monika jest chrześcijanką. Ojciec Patrycjusz poganinem, w dodatku chętnie zaglądającym do kieliszka i niezbyt gorliwie ukrywającym swoje pozamałżeńskie bliskie znajomości z innymi kobietami.Niestety, młody Augustyn (bo takie imięotrzymuje chłopiec), choć zdradza wielkie zdolności, charakterem zdaje się bardziej przypominać ojca niż matkę. Wiarę tej ostatniej uznaje za zlepek fantazji, rozpiera go ambicja, jego autorytetem jest sławny retor Makrobiusz, który - zdaniem chłopca - potrafi przekonać ludzi do czego tylko zechce. Mimo kłopotów finansowych Monice i Patrycjuszowi udaje się wysłać syna na studia prawnicze do Kartaginy. Tu zamieszkuje u bogatego znajomego Waleriusza. Otrzymuje od niego piękną służącą Khalidę, która niebawem zostaje jego kochanką. Lata studiów służą Augustynowi. Makrobiusz jest pod wrażeniem jego postępów. Młody przybysz z Tagasty wyrasta na renomowanego kartagińskiego prawnika, który potrafi wybronić przed sądem nawet ewidentnego przestępcę. Pasmo sukcesów Augustyna przerywa wiadomość o ciężkiej chorobie jego ojca. Młodzieniec wspólnie z Khalidą wyrusza do rodzinnego domu. 12:35 GALIMATIAS CZYLI KOGEL - MOGEL II Komedia, 93 min, Polska, 1989 Reżyseria: Roman Załuski Scenariusz: Roman Załuski, Ilona Łepkowska Zdjęcia: Jacek Mierosławski Muzyka: Seweryn Krajewski Aktorzy: Grażyna Błęcka-Kolska, Dariusz Siatkowski, Jerzy Turek, Katarzyna Łaniewska, Ewa Kasprzyk, Zdzisław Wardejn, Małgorzata Lorentowicz, Anna Milewska, Stanisława Celińska Kontynuacja losów bohaterów znanych z wcześniejszej komedii Romana Załuskiego "Kogel - mogel". Kasia, zrażona miejskim życiem, wraca na wieś już jako żona Pawła, absolwenta SGGW, który po rocznym pobycie w Holandii zamierza krzewić nowoczesność w swojej rodzinnej wiosce. Przed młodymi małżonkami rysuje się świetlana przyszłość. Kłopot w tym, że dziewczyna nie chce zrezygnować z marzeń o studiowaniu. Nie zamierza utknąć na dobre w charakterze żony przy mężu, nie planuje powiększania rodziny. Tymczasem Paweł wciąż myśli o potomku. Jeszcze bardziej o wnuku marzy dziadek, dla którego wnuk byłby uświęceniem całego życia i naturalnym potwierdzeniem właściwego porządku świata. Taki jest punkt wyjścia serii perypetii - małżeńskich, rodzinnych, sąsiedzkich, towarzyskich. Znów pojawia się doc. Wolański z małżonką i ich nieznośny syn, Piotruś. Ludzie "z miasta" i "ze wsi" patrzą na siebie z dystansem, a to jest podatny grunt dla kolejnej komedii pomyłek. 14:10 KARTA. ARCHIPELAG PAMIĘCI Film dokumentalny, 52 min, Polska, 2023 Reżyseria: Karolina Anna Kuta Scenariusz: Karolina Anna Kuta, Marek Tomasz Pawłowski Wykonawcy: Zbigniew Gluza Opowieść o KARCIE to historia ludzi, którzy poświęcili życie, żeby dokumentować polską historię u źródeł, wychodząc od pojedynczych nazwisk, świadectw, dokumentów, zdjęć. 40 lat tego środowiska nadaje się na scenariusz filmu fabularnego, opowiada o bezprecedensowych dokonaniach, które zmieniały wiedzę i świadomość historyczną polskiego społeczeństwa, ale też o odkryciach, wzruszeniach i osobistych poświęceniach. Kluczowym doświadczeniem KARTY jest dążenie do dialogu polsko - ukraińsko - rosyjskiego. W świetle ostatnich wydarzeń historia 40 - lecia organizacji nabiera rozpaczliwej, współczesnej dramaturgii i znaczeń. 15:10 ŻYCIODAJNE RZEKI PÓŁWYSPU IBERYJSKIEGO - ODC. 4 EBRO (IBERIA'S RIVERS OF LIFE / FLÜSSE DES LICHTS EP. 4 EBRO) Serial dokumentalny, 52 min, Niemcy, 2018 Reżyseria: Michael Gregor Seria dokumentalna opowiadająca o największych rzekach Hiszpanii i Portugalii. Wielkie rzeki z dala od destynacji turystycznych ukazują nieznany i mistyczny Półwysep Iberyjski. Podobnie jak ludzkie naczynia krwionośne, rzeki są ścieżkami życia. Niemal każda zaawansowana cywilizacja zawdzięcza swój rozwój istnieniu tych pulsujących strumieni życia. Rzeki były pierwszymi autostradami; transportowały wiedzę, dobra, odkrywców i zdobywców. Podążając za tymi wielkimi strumieniami, znajdujemy zapomniane krajobrazy amieszkane przez niezwykłych ludzi, z często wyjątkowymi biografiami. Odcinek czwarty opowiada o najdłuższej rzece w Hiszpanii - Ebro. W Górach Kantabryjskich w okolicy Fontibre (prowincja Kantabria) płynie w kierunku południowo - wschodnim przez Kotlinę Aragońską, dalej w postaci przełomu między Caspe i Tortosą przepływa przez nadbrzeżne Góry Katalońskie i deltą uchodzi do Morza Śródziemnego (prowincja Tarragona). Rzeka Ebro słynie z największych okazów suma w Europie. To tu rozegrała się największa operacja hiszpańskiej wojny domowej 1936 - 1939, nazywana bitwą nad Ebro. Miasto położone nad rzeką Ebro to Saragossa. 16:05 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - EBEN EMAEL CZ 3 Cykl dokumentalny, 28 min, Polska, 1992 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Prowadzący: Bogusław Wołoszański Cykl popularyzujący wiedzę o historii II wojny światowej. Bogusław Wołoszański przedstawia historię zdobycia przez niemieckich spadochroniarzy fortu Eben Emael, pełniącego kluczową rolę w belgijskim systemie obronnym. Fort ten, zbudowany w newralgicznym miejscu połączenia Mozy z Kanałem Alberta, miał w maju 1940 roku zagrodzić drogę wojskom niemieckim w ich pochodzie w głąb Belgii i Francji. Opanowanie fortu przez niemieckich spadochroniarzy pozwoliło na sforsowanie Kanału Alberta przez główne siły niemieckie i w konsekwencji szybkie opanowanie Belgii. W trzeciej części Bogusław Wołoszański opowiada o desancie niemieckich spadochroniarzy na fort. Jeden z belgijskich weteranów walk relacjonuje, co przeżywali obrońcy Eben Emael. 16:40 HISTORIA POLSKI - KOŚCIUSZKO. PRZEWODNIK BARDZO WSPÓŁCZESNY ("KOŚCIUSZKO. WOLNOŚĆ OD PRZEMOCY") Film dokumentalny, 52 min, Polska/Litwa, 2021 Reżyseria: Piotr Kornobis Scenariusz: Piotr Kornobis Tadeusz Kościuszko to pierwszy bohater współczesnej Polski i Litwy. Film ukazuje jego biografię w dynamicznym skrócie. Konfrontuje specyfikę czasów, w których żył, z indywidualnymi cechami charakteru Kościuszki. Widz odnajdzie w tej opowieści próbę odpowiedzi na pytanie zadawane przez kolejne pokolenia Środkowoeuropejczyków - jak przetrwać na skrwawionych ziemiach, między Wschodem a Zachodem. Życie Kościuszki, typowego przedstawiciela klasy średniej XVIII wieku, jego decyzje i wybory składają się na wyjątkowo aktualną opowieść o człowieku. Tadeusz Kościuszko jest naszym bohaterem, bo odnajdujemy w nim siebie. 17:50 SPÓR O HISTORIĘ - WYJŚCIE ARMII GEN. ANDERSA Debata, 30 min, Polska, 2019 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Prowadzący: Stanisław Królak Wyjście armii gen. Andersa. Jednym z postanowień, podpisanego 30 lipca 1941 roku w Londynie, układu Sikorski - Majski, przywracającego stosunki dyplomatyczne pomiędzy Polską a Związkiem Sowieckim, było powołanie na terenie Związku Sowieckiego Armii Polskiej. Operacyjnie miała ona podlegać Naczelnemu Dowództwu Związku Sowieckiego. Z nim też Polacy mieli uzgadniać kwestie personalne i organizacyjne. Wkrótce jednak okazało się, że Stalin nie zamierza wywiązywać się z podpisanej 14 sierpnia 1941 roku w Moskwie umowy. Nowo tworzonej armii brakowało sprzętu i żywności. Poważnym utrudnieniem były niskie temperatury, dochodzące do 50 stopni Celsjusza. Kiedy w lutym 1942 roku Stalin zdecydował o wysłaniu polskich nieprzygotowanych jeszcze oddziałów, na front, gen. Anders odmówił i zapowiedział wyprowadzenie wojska i ludności cywilnej ze Związku Sowieckiego. Ewakuacja na Bliski Wschód rozpoczęła się 24 marca 1942 roku. Do 5 kwietnia w Iranie znalazło się ponad 33 tys. żołnierzy i 11 tys. cywilów. Do listopada ewakuowano do Iranu ponad 115 tys. osób. Wśród nich było ponad 78 tys. żołnierzy. 18:30 NIEZWYKŁE HISTORIE BIAŁO - CZERWONYCH - EUGENIUSZ LOKAJSKI Reportaż, 14 min, Polska, 2019 Scenariusz: Krzysztof Miklas Zdjęcia: Robert Jażdżyk Prowadzący: Krzysztof Miklas Celem cyklu jest przybliżenie sylwetek wybitnych polskich sportowców, którzy byli zarazem wielkimi polskimi patriotami, czasem oddając życie za Ojczyznę. Bohaterem odcinka jest Eugeniusz Lokajski (1908 - 1944), warszawiak z krwi i kości. Ukończył gimnazjum im. Mikołaja Reja, studiował w Wyższej Szkole Handlowej, jednocześnie pracując jako urzędnik w VIII Komisariacie Policji. Po roku zrezygnował się studiów ze względu na trudną sytuację materialną (ojciec zmarł, matka nie była w stanie utrzymać rodziny). Powołany do wojska, odbył służbę w Szkole Podchorążych w Zambrowie, kończąc ją z pierwszą lokatą (na 104 elewów) i znakomitą opinią. Po powrocie z wojska ukończył CIWF (obecny (obecny AWF) i do wybuchu wojny pracował jako nauczyciel wychowania fizycznego w gimnazjum, którego był absolwentem. Lekkoatletykę zaczął uprawiać stosunkowo późno, w 1924 roku zapisując się do klubu Warszawianka, gdzie był klubowym kolegą Janusza Kusocińskiego. Uprawiał kilka dyscyplin, ale największe sukcesy osiągnął w rzucie oszczepem. Ustanowiony przez niego 31 maja 1936 roku rekord Polski 73, 27 był trzecim wynikiem w historii tej konkurencji, najlepszym rezultatem na świecie przed igrzyskami i stawiał go w gronie głównych faworytów igrzysk w Berlinie. W olimpijskim konkursie, podczas rozgrzewki doznał bolesnej kontuzji barku i w zawodach zajął siódme miejsce (prasa, nie znając szczegółów, pisała, że zawiódł). W efekcie w 1937 roku zakończył sportową karierę. W kampanii wrześniowej 1939 roku był dowódcą plutonu w 35. Pułku Piechoty. Dostał się do sowieckiej niewoli, z której szczęśliwie zbiegł i przedostał się do Warszawy. Uczestniczył w tajnym nauczaniu jako wykładowca. Jednocześnie w mieszkaniu swojej matki urządził tajny zakład fotograficzny. W styczniu 1944 roku został zaprzysiężony jako żołnierz Armii Krajowej, porucznik Brok. W powstaniu warszawskim był oficerem łącznikowym sztabu uprawnionym do noszenia i używania aparatu fotograficznego i filmowego. Od 30 sierpnia dowodził plutonem Koszty. Brał udział w wielu brawurowych akcjach. Wykonał około trzech tysięcy zdjęć i filmów z powstania. Zginął 25 września pod murami kamienicy przy Marszałkowskiej 129. 19:00 WOJENNE DZIEWCZYNY S.I - ODC. 5 Serial wojenny TVP, 44 min, Polska, 2016 Reżyseria: Michał Rogalski Scenariusz: Marek Kreutz Zdjęcia: Marian Prokop Muzyka: Bartosz Chajdecki Aktorzy: Vanessa Aleksander, Marta Mazurek, Aleksandra Pisula, Michał Czernecki, Danuta Stenka odc. 5 Trwa okupacja. Irka z Marysią mieszkają u Szczęsnych, Ewka ukrywa się w wynajętym mieszkaniu, gdzie udaje narzeczoną Witka. Jedną z działalności Irki na rzecz organizacji jest pomoc siostrom zakonnym, które dają schronienie w klasztorze żydowskim dzieciom. Kiedy Irka jest na spacerze z dziećmi, zaczepia ją kapuś, który domaga się pieniędzy. Grozi, że doniesie Niemcom o ukrywaniu Żydów przez siostry. Ewka jest świadkiem rozstrzelania byłego narzeczonego Ażura. Mordercą jest ten sam gestapowiec, który zabił jej matkę. Dietrich, któremu Marysia nosi pranie, proponuje jej, by zajęła się jego domem. Potrzebuje gospodyni, ale jego propozycja jest dwuznaczna i dziewczyna się waha. Z drugiej strony Dietrich jest cenną postacią dla organizacji. Może dostarczyć ważne informacje. Podczas ucieczki przed łapanką Marysia wpada do piwnicy zrujnowanego domu. Okazuje się, że nie jest tam sama. Ukrywają się tu także dwie żydowskie dziewczynki. Marysia zabiera je do Szczęsnych. 20:00 POGRZEB STALINA (STATE FUNERAL) Film dokumentalny, 129 min, Litwa/Niderlandy (Holandia), 2019 Reżyseria: Siergiej Łoźnica 5 marca 1953 roku ludność ZSRR wstrzymała oddech na wieść o śmierci Stalina. Dzięki odnalezionym przez Siergieja Łoźnicę archiwom możemy przyjrzeć się z niezwykłej perspektywy pogrzebowi jednego z największych zbrodniarzy w historii ludzkości. (filmweb) 22:25 OSTATNIA MSZA W KOŚCIELE WSZYSTKICH ŚWIĘTYCH Film dokumentalny, 62 min, Polska, 2023 Reżyseria: Stefan Skrzypczak Scenariusz: Stefan Skrzypczak Film przedstawia historię działania parafii Wszystkich Świętych w Warszawie w sytuacji, gdy powstało getto w Warszawie. Opowiada o posłudze kapłańskiej dla katolików znajdujących się w getcie. Przybliża działania proboszcza księdza Marcelego Godlewskiego i księdza Antoniego Czarneckiego w obliczu tragedii Żydów. Ksiądz Godlewski wydaje dokumenty chrztu dla wielu Żydów, organizuje wydawanie posiłków dla wszystkich, niezależnie od wyznawanej wiary, przechowuje na parafii katolików pochodzenia żydowskiego. Film zawiera wiele nowych, dotychczas niepublikowanych nigdzie materiałów i wypowiedzi historyków. 23:40 "SENSACJE XX WIEKU" - ENIGMA CZ. 1 (ENIGMA CZ. 1) Widowisko, 43 min, Polska/Wielka Brytania, 2015 Reżyseria: Robert Wichrowski Scenariusz: Bogusław Wołszański Zdjęcia: Waldemar Szmidt Aktorzy: Krzysztof Czeczot, Mateusz Banasiuk, Grzegorz Małecki, Marcin Sztabiński, Marcin Czarnik, Marcin Kwaśny Największym polskim wkładem w zwycięstwo w II wojnie światowej było złamanie przez polskich kryptologów tajemnicy niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma. Szczodry dar polskiego wywiadu, przekazany aliantom w przededniu wybuchu wojny, dał im nadzieję w czasie klęsk wczesnego okresu wojny i umożliwił pierwsze zwycięstwa, prowadzące do wielkiego przełomu. Dzieło matematyków Mariana Rejewskiego, Jerzego Różyckiego i Henryka Zygalskiego, a także ich dowódców i towarzyszy broni z Biura Szyfrów, miało wiele wymiarów: historyczny (skracając o 2 - 3 lata koszmar wojny, a zdaniem niektórych historyków decydując o jej wyniku; humanitarny (ratując przed zagładą wiele milionów istnień ludzkich); naukowy (tworząc podwaliny współczesnej kryptologii, także w jej cywilnym wydaniu). Jednakże ten sukces został nam skradziony; tylko historycy wiedzą, że to Polacy złamali Enigmę. Prawdę o Enigmie ujawniono późno i w sposób deprecjonujący kluczowy wkład Polaków. Nawet, jeśli dzisiaj większość naukowców uznaje ich pionierską rolę, powszechna wiedza na ten temat nie jest kształtowana przez książki historyków, lecz produkty kultury masowej, prezentujące rolę polskich kryptologów w sposób zafałszowany. Czteroodcinkowe widowisko przedstawia, jak doszło do złamania szyfru Enigmy, przed którym skapitulowali brytyjscy i francuscy kryptolodzy, uznając, że jest to zadanie niemożliwe do wykonania. 00:40 OSTATNI ŚWIADEK Film dokumentalny, 55 min, Polska, 2005 Reżyseria: Paweł Woldan Scenariusz: Paweł Woldan Zdjęcia: Andrzej Adamczak Muzyka: Andrzej Krauze Filmowa opowieść o zmarłym w 1997 r. w wieku 98 lat Stanisławie Swianiewiczu, profesorze ekonomii Uniwersytetu Wileńskiego, gorącym patriocie i prawym, dzielnym człowieku. Urodzony w stolicy Inflant, Dźwińsku, syn budowniczego kolei i nauczycielki niemieckiego, młody Swianiewicz brał udział w wojnie polsko - bolszewickiej 1920 r. i został nawet odznaczony Krzyżem Walecznych. Studia rozpoczęte w Moskwie przed rewolucją październikową kontynuował po powrocie do cywila na otwartym po 87 latach przerwy Uniwersytecie Wileńskim. Tam poznał też swą przyszłą żonę, Olimpię. Ekonomista, ale także dziennikarz i publicysta polityczny, był Swianiewicz zwolennikiem federalistycznych idei Piłsudskiego, zdecydowanym przeciwnikiem przyłączenia Wilna do Polski. Uważał je bowiem za miasto bardzo litewskie. Przy jego współudziale powstał tam Instytut Naukowo - Badawczy Europy Środkowo - Wschodniej. Ale jego długie i bogate życie naznaczyło w największym stopniu jedno wojenne doświadczenie. Gdy wybuchła II wojna, powołany do wojska Swianiewicz wyruszył jako dowódca kompanii gospodarczej na front. Niestety, pod koniec września on i tysiące jego towarzyszy znalazło się w sowieckiej niewoli. W pierwszych dniach listopada 1939 r. trafił do obozu w Kozielsku, skąd kilka miesięcy później wraz z innymi oficerami ruszył pociągiem w kierunku Smoleńska. Na stacji Gniazdowo nieoczekiwanie wywołano go, umieszczono w innym wagonie. Stamtąd obserwował, jak jego współtowarzyszy podróży ładowano do autobusu z zamalowanymi szybami i dokądś wywożono. Autobus kursował wiele razy, wożąc kolejne grupy. Nigdy więcej ich nie ujrzał. Sam trafił najpierw do więzienia w Smoleńsku, później do moskiewskiej Łubianki. Bezpodstawnie oskarżony o szpiegostwo, został skazany na 8 lat łagru i wywieziony na daleką północ, do okręgu Komi. Miesiącami cierpiał głód, harował ponad siły, o mało nie umarł z wycieńczenia. Udało mu się stamtąd wydostać dopiero w kwietniu 1942 r. na mocy porozumienia Sikorski - Majski, umożliwiającego Polakom wstępowanie do armii gen. Andersa. Na próżno usiłował się dowiedzieć, co się stało z tysiącami jego kolegów z Kozielska. Dopiero kiedy w kwietniu 1943 r. berlińskie radio podało wiadomość o wykryciu zbiorowych mogił polskich niedaleko Smoleńska, domyślił się prawdy. Pod wpływem tego doświadczenia przystąpił do spisywania swoich wspomnień - on, ostatni świadek wydarzeń poprzedzających katyńską masakrę, która zdaniem profesora była zemstą Rosjan za przegraną 1920 r. W końcu 1943 r. został doradcą rządu polskiego w Londynie. Po wojnie nie mógł już wrócić do kraju, a próba ściągnięcia do siebie rodziny skończyła się niepowodzeniem. Swianiewicz musiał więc sam rozpocząć nowe życie. Zaczął wykładać na angielskich uczelniach, przez parę lat przebywał na Dalekim Wschodzie jako rzeczoznawca UNESCO, a w 1958 r. został wykładowcą London School of Economics. Po 18 latach rozłąki spotkał się wreszcie z żoną i dziećmi. W Wielkiej Brytanii wydał m.in. książkę o działalności NKWD, ale dziełem jego życia pozostanie opublikowana w paryskiej "Kulturze" książka "W cieniu Katynia" - rzetelna, prawdziwa, obiektywna. Od 1963 r. aż do emerytury był związany z uniwersytetem St. Mary's w kanadyjskim Halifaxie. Do Polski przyjechał dopiero po zmianie ustroju, ale już nie zdecydował się na zamieszkanie tu na stałe. Pochowano go koło ukochanej żony w Halifaxie. W filmie o profesorze Swianiewiczu mówią m.in. Czesław Miłosz i prof. Stanisław Stomma, którzy znali go z czasów wileńskich, a wypowiedzi nagrali na krótko przed śmiercią, oraz dzieci profesora: Bernadetta, Maria i Witold. W filmie wykorzystano archiwum rodzinne Swianiewiczów, liczne materiały archiwalne oraz zdjęcia inscenizowane. 01:55 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - PAMIĘĆ ODNALEZIONA ODC. 254 Magazyn historyczny, 24 min, Polska, 2021 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki "Pamięć odnaleziona" Dziś, mówiąc o odnalezionych nazwiskach, na myśli mamy nazwiska żołnierzy poległych w bitwie I wojny światowej pod Nową Słupią. Wspólnie z członkami Świętokrzyskiej Grupy Eksploracyjnej zajmiemy się porządkowaniem cmentarza, ale nie tylko. Po porównaniu archiwaliów z rzeczywistością okazuje się, że dziesięciu żołnierzy pochowano pod omyłkowo zamienionymi tablicami. Zechcemy naprawić ten błąd, pamiętając, iż są rodziny, które ciągle szukają miejsca spoczynku swych krewnych. 02:35 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - MOŁOTOW Cykl dokumentalny, 19 min, Polska, 1996 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Prowadzący: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Cykliczna audycja popularyzująca wiedzę o historii II wojny światowej. Wydanie poświęcone ministrowi spraw zagranicznych ZSRR Wiaczesławowi Mołotowowi i dyplomacji radzieckiej. Obraz tworzą czarno - białe archiwalne materiały filmowe.