TVP Kultura Wtorek, 09.04.2024 08:25 ZAGINIONE - ODNALEZIONE - KOLEKCJA OKAZÓW ZOOLOGICZNYCH I KSIĄŻEK UTRACONA Z PRZEDWOJENNEGO PAŃSTWOWEGO MUZEUM ZOOLOGICZNEGO Magazyn, 11 min, Polska, 2022 Prowadzący: Rafał Wiśniewski Obiekty utracone ze zbiorów Państwowego Muzeum Zoologicznego w Warszawie w 1939 r. , odzyskane w 2022 r. i przekazane do zbiorów Muzeum i Instytutu Zoologii Polskiej Akademii Nauk. Polskie straty wojenne to nie tylko dzieła sztuki, obiekty rzemiosła artystycznego czy zbiory archeologiczne i etnograficzne. W maju 2022 roku do Polski powróciła zagrabiona w czasie II wojny światowej cenna kolekcja okazów zoologicznych i książek naukowych, stanowiąca przed 1939 r. własność ówczesnego Państwowego Muzeum Zoologicznego w Warszawie. Dzięki owocnej współpracy Departamentu Restytucji Dóbr Kultury w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego z Haus der Natur w Salzburgu oraz Muzeum i Instytutem Zoologii Polskiej Akademii Nauk, 37 okazów przyrodniczych i 46 książek wróciło do kraju. To pierwszy raz, nie licząc powojennej restytucji z 1946 r. , kiedy do Polski wróciła zrabowana w czasie wojny kolekcja okazów przyrodniczych. Rabunkiem zbiorów przyrodniczych zarówno w Warszawie w 1939 r. , jak i później w Krakowie w 1941 r. , kierował Eduard Paul Tratz zoolog, założyciel i ówczesny dyrektor Haus der Natur w Salzburgu. Jego przełożonym był Wolfram Sievers. Działali oni w ramach Einsatzkommando Paulsen, dowodzonego przez profesora archeologii Petera Paulsena oddziału utworzonego przez nazistowską organizację SS - Ahnenerbe (Dziedzictwo Przodków) w celu rabowania kolekcji naukowych, bibliotek, archiwów i dóbr kultury w Polsce. Obaj należeli do partii nazistowskiej, chodzili w mundurach SS. Po zakończeniu wojny, w czerwcu 1946 r. , nowy dyrektor Haus der Natur w Salzburgu, Maximilian Piperek, powiadomił władze okupacyjne, że w jego instytucji znajduje się majątek zrabowany z Polski. Wówczas na zlecenie polskich władz dr Maria Felińska zidentyfikowała w Haus der Natur ponad 200 obiektów z Polski, w tym 48 książek, 38 naukowych preparatów ssaków, czaszek i szkieletów oraz 121 preparatów ptaków. Powróciły one do Warszawy w kwietniu 1946 r. wraz z transportem dzieł sztuki odnalezionych przez Bohdana Urbanowicza na zamku Fishhorn w Zell am See. W 2000 r. w bibliotece Haus der Natur odkryto księgi z pieczęciami przedwojennego Polskiego Państwowego Muzeum Przyrodniczego i 15 marca 2000 r. w Ambasadzie RP w Wiedniu uroczyście przekazano je do Muzeum i Instytutu Zoologicznego PAN. 17 woluminów posiadało pieczęcie Polskiego Państwowego Muzeum Przyrodniczego, jednak kierownictwo Muzeum i Instytutu Zoologicznego PAN podjęło decyzje, że 7 pozycji pozostanie Haus der Natur jako dar polskiej instytucji, stanowiący wyraz wdzięczności i uznania dla postawy austriackiego naukowca prof. Eberharda Stübera, ówczesnego dyrektora Haus der Natur. Od roku 2010 Haus der Natur prowadzi projekt badawczy dotyczący historii tej instytucji, ze szczególnym uwzględnieniem lat 1938 - 1945, gdy muzeum było częścią organizacji SS - Ahnenerbe. Ważnym aspektem projektu jest rewizja zbiorów muzealnych oraz badania proweniencyjne kolekcji. W ramach tych badań udało się zidentyfikować następne obiekty zrabowane w czasie wojny z Państwowego Muzeum Zoologicznego w Warszawie, o czym władze Haus der Natur w 2017 r. poinformowały Ambasadę RP w Wiedniu. Przez ponad 2 lata trwały wspólne badania nad tymi obiektami prowadzone przez Haus der Natur i Muzeum Instytutu Zoologii Polskiej Akademii Nauk. Ostatecznie w październiku 2021 r. przedstawiciele Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Muzeum i Instytutu Zoologii Polskiej Akademii Nauk odwiedzili Haus der Natur w Salzburgu, gdzie wspólnie dokonano oględzin wszystkich zidentyfikowanych oraz wzbudzających wątpliwości okazów przyrodniczych i książek. 09:05 POGRANICZE W OGNIU - ODC. 20/24 Serial sensacyjny, wojenny, 55 min, Polska, 1991 Reżyseria: Andrzej Konic Scenariusz: Juliusz Janczur, Andrzej Konic Zdjęcia: Antoni Wójtowicz Aktorzy: Olaf Lubaszenko, Cezary Pazura, Janusz Bukowski, Miłogost Reczek, Piotr Grabowski, Witold Dębicki, Piotr Konieczyński, Marta Klubowicz Różycka, Stanisław Jaskułka, Zbigniew Buczkowski, Marian Glinka, Dariusz Jakubowski, Jan Monczka, Mirosław Kowalczyk Admirał Canaris żąda informacji o stanie floty polskiej i rozmieszczeniu wojska na Oksywiu. Radca Voraczek dostarcza Relkemu listę potencjalnych informatorów. Wybór pada na kolejarza Mamela, który ma znajomego w Sztabie Marynarki. Obserwacja kolejarza prowadzona przez Niemców pozwala ustalić Relkemu i Voraczkowi, że w ich siatce nastąpił przeciek. Mamel regularnie odwiedza mieszkanie Ewy Leber pracującej w sztabie niemieckiego dowództwa. Kolejarz jest niewątpliwie łącznikiem między Ewą a polskim wywiadem, któremu dziewczyna dostarcza informacji z dowództwa. Voraczek oraz jego agenci aresztują Ewę i przygotowują zasadzkę na kolejarza. Zatrzymany przez Niemców Mamel zgadza się z nimi współpracować. Ma nadal udawać łącznika Ewy, aresztowanej w sekrecie. Czarek dostaje od niej kartkę z prośbą o szybkie spotkanie, ale brak na kartce umówionych znaków wzbudza jego nieufność. Jedzie do Królewca, lecz pójście do mieszkania Ewy zleca bagażowemu, który chętnie zarobi parę marek. Sam w przebraniu obserwuje, jak agenci Voraczka wyprowadzają jego posłańca od Ewy. Podwójny agent "Hubert" informuje Czarka, że Mamel pracuje dla Niemców i jest przez ich agentów pilnie strzeżony. By go zatrzymać, Polacy organizują misterną akcję, która kończy się powodzeniem. Z Berlina nadchodzi wiadomość, że aresztowany Georg otrzymał wyrok dożywocia, natomiast Benita i Renata - obywatelki niemieckie - karę śmierci. 11:55 WĘDROWIEC POLSKI - CO LUDZI PCHA DO WIELKICH CZYNÓW? ŚWIĘTOKRZYSKIE PORZĄDKI Cykl reportaży, 26 min, Polska, 2022 Reżyseria: Agnieszka Żmijewska Scenariusz: Krzysztof Koehler, Agnieszka Żmijewska Prowadzący: Krzysztof Koehler Wędrowiec Polski wita widzów z wnętrza strażackiego wozu, który porusza się po ziemi świętokrzyskiej, gdzie, jak się okazuje, jest najwięcej w Polsce jednostek strażackich! Wędruje po ziemi świętokrzyskiej, bo po prostu fascynuje go ta ziemia, a jednocześnie stawia przed nim pytanie o to, co ludzi motywuje do dokonywania wielkich czynów? Rozmawia ze strażakami, o tym, co ich pcha do działania, ale najpierw udaje się do miejsca centralnego na duchowej mapie tej ziemi, czyli do klasztoru na Świętym Krzyżu! 12:25 W RYTMIE KUBY (A TUBA TO CUBA) Film dokumentalny, 83 min, USA, 2018 Reżyseria: T. G. Herrington, Danny Clinch Scenariusz: T. G. Herrington Historia nowoorleańskiego zespołu Preservation Hall Jazz Band, który odtwarza swoje muzyczne korzenie. Zespół został założony na początku lat 60. XX wieku przez tubowego gracza Allana Jaffe. 14:15 TAKSYDERMISTA - PREPARATOR ZWIERZĄT (STUFFED) Film dokumentalny, 49 min, USA, 2019 Reżyseria: Erin Derham Zdjęcia: Jan Balster Muzyka: Ben Lovett Film eksploruje zróżnicowaną subkulturę taksydermików, którzy zajmują się preparowaniem zwierząt. Zawód to połączenie artysty i naukowca. Pasjonaci taksydermii przekraczają granice kreatywności. Film porusza zagadnienie olbrzymiego znaczenia ochrony przyrody. 16:50 POGRANICZE W OGNIU - ODC. 21/24 Serial sensacyjny, wojenny, 59 min, Polska, 1991 Reżyseria: Andrzej Konic Scenariusz: Juliusz Janczur, Andrzej Konic Zdjęcia: Antoni Wójtowicz Aktorzy: Cezary Pazura, Janusz Bukowski, Olaf Lubaszenko, Piotr Krukowski, Maciej Dobaniewicz, Maria Probosz, Andrzej Staszczyk, January Brunow, Maciej Orłoś, Maciej Robakiewicz, Andrzej Konic, Gustaw Lutkiewicz, Tomasz Budyta, Bohdana Majda Rok 1937. W Świnoujściu Niemcy planują budowę ośrodka do badań nad nową bronią rakietową. Materiałów dostarcza bytomska huta, a odpowiedzialnością za terminowe wykonanie konstrukcji stalowych wysyłanych do Swinemunde zostaje obarczony inspektor Kriegsmarine Alex Radisch. Macket, informator Czarka, przekazuje mu wiadomości o działalności Radischa. Czarek postanawia zdobyć dokumenty dotyczące nowej broni. Na jego polecenie agentka Hilda bez trudu uwodzi Aleksa i spędza z nim noc. Niebawem Polacy mają zdjęcia kompromitujące Radischa oraz fotokopie tajnych dokumentów z jego teczki. Zawierają one wykaz fabryk na Penemunde. Z informacji, jakie zdobył Czarek, wynika że przodkowie Radischa pochodzili z Wielkopolski, on sam Polaków darzy sympatią, a w Szamotułach mieszka jego kuzyn Robert Walter. Czarek odnajduje Roberta i proponuje mu pracę dla polskiego wywiadu, co wiązałoby się z wyjazdem do Berlina i nawiązaniem kontaktu z Aleksem. Zdjęciami szantażuje Radischa, który też przystaje na współpracę. Dwaj kuzyni działają w Berlinie bardzo sprawnie. Wkrótce wywiadowi polskiemu wiadomo, że Swinemunde jest tylko zapleczem dla tajnego ośrodka badań, jaki powstaje w głębi wyspy, w Penemunde. Ma nim kierować dr Riedel, naukowiec z instytutu prof. Wanderaw Jenie. Czarek odnajduje swojego kolegę Rajmunda, który robił doktorat u prof. Wandera, i prosi go o nawiązanie kontaktów ze znajomymi niemieckimi naukowcami. 20:00 TEATR TELEWIZJI - POWIDOKI Spektakl teatralny, 87 min, Polska 2009 Autorzy: Maciej i Adam Wojtyszko Reżyseria: Maciej Wojtyszko Zdjęcia: Grzegorz Kędzierski Scenografia: Małgorzata Grabowska - Kozyra, Dorota Zalewska Muzyka: Natalia Babińska Występują: Nina Czerkies (Katarzyna Kobro), Mariusz Wojciechowski (Władysław Strzemiński), Wojciech Kalarus (Policjant), Oliwia Warnel (Nika młodsza), Julia Woronowicz (Nika starsza), Anna Smołowik (Hanka), Jarosław Gajewski (Marian Minich), Paweł Aigner (Bolesław Utkin), Katarzyna Skarżanka (Lucyna Wegner), Krzysztof Stroiński (Stefan Wegner), Waldemar Błaszczyk (Jerzy Krauze), Błażej Wójcik (Stefan Krygier), Anna Iberszer (Krystyna Krygier), Andrzej Mastalerz (Stanisław Fijałkowski) i inni Powidok, zwany też kontrastem zastępczym, to zjawisko optyczne, polegające na tym, że po obserwowaniu jakiegoś przedmiotu w jednym z tzw. kolorów podstawowych, a następnie odwróceniu wzroku, przed oczami pozostaje przez chwilę ten sam, choć nieostry obraz przedmiotu, tym razem w tzw. barwie dopełniającej. Bodaj najczęściej przytaczanym przykładem powidoku jest sytuacja, kiedy człowiek spojrzawszy przez moment na słońce, widzi potem przez kilka sekund jego zielono - niebieski zarys na tle tego, co aktualnie obserwuje. Zjawisko powidoku wykorzystał w sztuce światowej sławy polski malarz awangardowy Władysław Strzemiński, tworząc w latach 1948 - 49 serię obrazów solarystycznych. Właśnie Strzemiński oraz jego żona, również wysoko ceniona rzeźbiarka Katarzyna Kobro, są bohaterami napisanej dla Teatru Telewizji sztuki Macieja i Adama Wojtyszków, zatytułowanej jakżeby inaczej "Powidoki". Tytuł dramatu Wojtyszków niesie ze sobą nie tyle fizykalne, co metaforyczne znaczenia. Czy odnosi się bardziej do życia prywatno - rodzinnego pary artystów, czy do ich zmagań najpierw z hitlerowskim, a potem stalinowskim okupantem pozostaje do rozstrzygnięcia przez widzów. Spektakl Wojtyszków miał już swój przedpremierowy pokaz we wrześniu ubiegłego roku na festiwalu Łodź Czterech Kultur. Spotkał się tam z bardzo ciepłym przyjęciem zarówno publiczności (wiele osób oglądało go na stojąco z powodu braku miejsc), jak i recenzentów lokalnej prasy. Inscenizację doceniło też jury ubiegłorocznego Krajowego Festiwalu Teatru Polskiego Radia i Teatru TV "Dwa Teatry" w Sopocie, przyznając "Powidokom" liczne wyróżnienia, w tym nagrody aktorskie dla odtwórców głównych ról: Niny Czerkies i Mariusza Wojciechowskiego. Maciej Wojtyszko oraz jego syn Adam zainteresowali się dramatycznymi dziejami Strzemińskiego i Kobro pod wpływem sugestii Andrzeja Wajdy. Wielką pomocą przy pracy nad tekstem sztuki okazały się też wspomnienia Niki Strzemińskiej, jedynego dziecka artystów oraz Mariana Minicha, dyrektora łódzkiego Muzeum Sztuki w latach stalinowskich i wielbiciela talentu obojga twórców. Akcja spektaklu rozpoczyna się w Łodzi w czasie II wojny światowej. Małżeństwo Strzemińskich żyje w skrajnej nędzy, ale nie rezygnuje z twórczości. Materiałów do kolejnych prac plastycznych Władysław i Katarzyna szukają na śmietnikach, co - jako w świetle prawa "nielegalne" - zwraca uwagę lokalnego policjanta. Policjant ów stanie się niebawem prawdziwą zmorą ich życia. Wraz ze zmianami politycznymi będzie zmieniał mundury, lecz mentalnie pozostanie tą samą kombinacjąc waniactwa, perfidii, cynizmu, zawiści i bezwzględności. Okupacja i ciężkie warunki życia sprawiają, że dotychczas zgodne małżeństwo zaczyna przechodzić kryzys. Kalectwo Strzemińskiego (brak ręki, nogi i wzroku w jednym oku - efekt ran odniesionych w czasie I wojny światowej) staje się dodatkowym ciężarem dla Kobro, której i tak prowadzenie domu w takich warunkach nie przychodzi lekko. Niemiecko - rosyjskie pochodzenie żony zaczyna coraz wyraźniej przeszkadzać polskiemu malarzowi, a czarę jego goryczy przepełnia potajemny chrzest ich córki Niki w Cerkwi. Strzemiński nie chce przy tym dopuścić do siebie myśli, że sam się pośrednio do tego przyczynił, zaniedbując chrzest dziecka w Kościele katolickim. Mijają kolejne miesiące. Strzemiński coraz gorzej traktuje żonę. Doprowadzona do ostateczności Kobro rąbie siekierą swoje rzeźby, żeby mieć czym rozpalić w piecu i ugotować jedzenie. Po zakończeniu wojny wydaje się, że w ich wspólnym życiu zapanuje dawny ład i harmonia. Niestety konflikt między małżonkami narasta, zaś ich twórczość mimo lewicowych sympatii obojga zostaje uznana za klasowo podejrzaną i dziecinną w porównaniu z dynamizmem i ideologiczną dojrzałością realizmu socjalistycznego. 23:25 DORA MAAR - MIEDZY ŚWIATŁEM A CIENIEM (DORA MAAR - ENTRE OMBRES ET LUMIERE) Film dokumentalny, 52 min, Francja, 2020 Reżyseria: Marie - Eve De Grave Dokumentalny portret Dory Maar - artystki, fotografki, znanej także jako kobiety Picassa. Oboje przez lata tworzyli artystyczny duet, postać Maar odnaleźć można także w słynnej "Guernice". 00:35 KINO MOCNYCH WRAŻEŃ - TYLKO DLA TWOICH OCZU (FOR YOUR EYES ONLY) Film sensacyjny, 122 min, USA, 1981 Reżyseria: John Glenn Scenariusz: Richard Maibaum, Michael G. Wilson Aktorzy: Roger Moore, Carole Bouquet, Chaim Topol, Lynn - Holly Johnson, Julian Glover, Cassandra Harris, Jill Bennett, Michael Gothard i inni "Tylko dla twoich oczu" to dwunasty film o Jamesie Bondzie i piąty ("Żyj i pozwól umrzeć", "Człowiek ze złotym pistoletem", "Szpieg, który mnie kochał" oraz "Moonraker"), w którym główną rolę zagrał Roger Moore. Zrealizował go John Glen, drugi reżyser kilku z wcześniej nakręconych filmów "bondowskich". "Tylko dla twoich oczu" uzyskał - już niemal zwyczajowo - nominację do Oscara za znakomitą tytułową piosenkę w wykonaniu Sheeny Easton, poza tym jednak spotkał się ze skrajnymi opiniami krytyki. Jedni recenzenci zarzucali Bondowi, że "znormalniał" i "zmieszczaniał", nie jest już tak niezłomny jak dotąd, a jego przygody nie tak widowiskowe, choć oczywiście i tym razem wychodzi zwycięsko z każdej opresji. Inni z kolei podkreślali z uznaniem, że brytyjski agent ma wreszcie do czynienia z realniejszym wrogiem, a nie groteskowym wcieleniem wszelkiego zła, a bardziej prozaiczne gadżety, dostarczane mu przez niezmordowanego Q, nadają wreszcie postaci Bonda i całemu filmowi mniej komiksowy charakter. Gdy zamiast supernowoczesnym sportowym wozem musi uciekać malutkim, śmiesznym citroenem 2CV, rzeczywiście może liczyć bardziej na własną pomysłowość i spryt niż na techniczne możliwości pojazdu. Może właśnie dlatego w jednej ze scen dostaje, w uznaniu zasług dla brytyjskiego imperium, telefoniczne gratulacje od samej "Żelaznej Damy" - premier Margaret Thatcher, która na ekranie przybiera rysy aktorki Janet Brown. Podobnie niejednoznaczne opinie dotyczyły także "dziewczyny Bonda", którą tym razem zagrała francuska aktorka Carole Bouquet (znana m. in. z filmów "Mroczny przedmiot pożądania", "Wielkie zmęczenie" czy "Za piękna dla ciebie"). Jednych irytowały jej powolne ruchy i smutne spojrzenie, twierdzili, że - wbrew założeniom serii - między nią a Bondem, wielkim miłośnikiem pięknych kobiet, nic "nie iskrzy". Inni zachwycali się, że wreszcie partnerka Bonda nie jest tylko piękną lalką, obiektem seksualnym, lecz wnosi do filmu ciepło, uczuciowość i autentyczne emocje. Akcja "Tylko dla twoich oczu" nie odbiega właściwie od klasycznych schematów "bondowskiej" serii. U wybrzeży Grecji zostaje przypadkowo zatopiony angielski okręt szpiegowski. James Bond otrzymuje zadanie wydobycia z wraka supertajnego urządzenia kodowego, które służy do sterowania rakietami umieszczonymi na okrętach podwodnych. Załoga zatopionej jednostki nie zdążyła zniszczyć urządzenia, zanim okręt poszedł na dno i istnieje obawa, że może ono wpaść w ręce radzieckiego wywiadu. Brytyjski archeolog Havelock, który miał ustalić położenie wraku, zostaje zamordowany w tajemniczych okolicznościach. Jego córka Melina, chcąc pomścić ojca, przyłącza się do Jamesa Bonda. Prowadzone przez nich śledztwo wiedzie ich kolejno do Hiszpanii, włoskiego kurortu narciarskiego Cortina d'Ampezzo, na wyspę Korfu i do "kontynentalnej" Grecji. Gdy obojgu udaje się wreszcie, po różnych szalonych perypetiach, dotrzeć do zatopionego okrętu, okazuje się, że ktoś ich wyprzedził. 02:50 CELNIK ROUSSEAU ALBO WSTĘP DO NOWOCZESNOŚCI (HENRI ROUSSEAU OR THE BURGEONING OF MODERN ART) Film dokumentalny, 52 min, Francja, 2016 Reżyseria: Nicolas Autheman Film pokazuje malarstwo francuskiego malarza naiwnego Henri Rousseau, zwanego Celnikiem. Zaczął malować w Paryżu około 1880 roku, dopiero w wieku 40 lat. Był samoukiem artystą. Jego twórczość była doceniana przez artystów wielkiego formatu, jak Apollinaire, Robertem Delaunay i Pablo Picasso. Mimo to jego twórczość była niedoceniana za życia artysty. Jego twórczość, z przesuniętymi kompozycjami i głęboko senną tematyką, miała mieć decydujący wpływ na sztukę współczesną, od surrealizmu po sztukę abstrakcyjną. 03:50 PLUS MINUS, CZYLI PODRÓŻE MUCHY NA WSCHÓD Film dokumentalny, 45 min, Polska, 2014 Reżyseria: Bogdan Dziworski Zdjęcia: Paweł Dyllus, Marcin Koszałka Pierwszy film Bogdana Dziworskiego po długiej przerwie. Autor powraca w nim do projektowanego jeszcze w czasach PRL - u filmu o Gruzji, która inspiruje go od lat. Jak sam mówi: "W Gruzji jeszcze można znaleźć tę specyficzną atmosferę wolności w totalitaryzmie, ten powrót do przeszłości i kontakt z ludźmi, którzy mentalnie jeszcze żyją w tamtych czasach." Produkcja jest rodzajem filmu drogi przeplatanego scenami kreacyjnymi. "Do tego wszystkiego, czego poszukuję w Gruzji i co powoduje, że ten kraj wywołuje we mnie chęć opowiadania kolejnej historii, dochodzi moja fascynacja Stalinem - jako ideą, postacią i mitem". Reżyser widzi też Gruzję jako w pewnym sensie krainę wiecznej młodości - żyją tam najstarsi ludzie na świecie, nieustannie biesiadujący, co szczególnie ciekawe we współczesnym świecie, który za podstawową wartość obiera młodość. "Ten film jest dla mnie filmem o fundamentalnych pytaniach ludzkości - o przemijanie, starość, koniec. Film nie jest pesymistycznym rozliczeniem się z przeszłością, tylko mam nadzieję, początkiem nowej epoki".