TVP Kultura Środa, 01.05.2024 08:35 ZAGINIONE - ODNALEZIONE - "OŁTARZ MARIACKI WITA STWOSZA" Magazyn, 9 min, Polska, 2022 Prowadzący: Rafał Wiśniewski Ołtarz Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny autorstwa przybyłego z Norymbergii rzeźbiarza Wita Stwosza (ok. 1448 - 1533) wykonany został w latach 1477 - 1489 dla bazyliki Mariackiej w Krakowie. Retabulum ufundowała rada miasta, gdy po trzęsieniu ziemi w 1442 r. w kościele runęło sklepienie, niszcząc dotychczasowe wyposażenie prezbiterium. Ta największa gotycka nastawa ołtarzowa Europy mierzy 11 m wysokości i 13 szerokości. Składa się na nią ponad 200 figur wykonanych z drewna lipowego, polichromowanych i złoconych, z czego największe rzeźby sięgają blisko 3 m wysokości. Wobec czego w sierpniu 1939 r. zrodziła się oddolna inicjatywa zabezpieczenia gotyckiego arcydzieła. Z uwagi na imponujące gabaryty szafy ołtarzowej zdecydowano pozostawić ją w świątyni i w miarę możliwości sprawić, by nie przyciągała uwagi. Po odłączeniu figur od konstrukcji ołtarza, przepasane sznurem rzeźby opuszczono za pomocą średniowiecznej maszyny na posadzkę. W nocy wyruszono galarem do Sandomierza wraz z 30 skrzyniami. Nie przypuszczano, że wojna wybuchnie tak rychło, toteż planowano wyekspediować dalej ołtarz drogą wodną do Gdańska, a następnie przewieźć go do portu w Gdyni, skąd mógłby zostać wysłany statkiem do Szwecji lub innego kraju zachowującego neutralność. Jak wiadomo, nigdy nie udało się zrealizować tego scenariusza. 5 września 1939 r. Niemcy wkroczyli do Krakowa. Niemal natychmiast zorientowali się, że szafa ołtarza mariackiego stoi pusta. W wyniku intensywnych przesłuchań i poszukiwań z udziałem Rudolfa Weismana znanego z okrucieństwa szefa gestapo z Zakopanego, SS dowiedziało się o miejscu przechowywania figur ołtarzowych. Rzeźby najpierw przewieziono do Krakowa - wyruszyły kolumną samochodów do Berlina. Tam zostały złożone w Skarbcu Banku Rzeszy. Informacja o tym błyskawicznie dotarła do Norymbergi, gdzie tamtejszy burmistrz, generał SS Willi Liebl, bezzwłocznie rozpoczął starania o pozyskanie figur do rodzinnego miasta Wita Stwosza. Sprawę rozpatrzył osobiście Adolf Hitler, który zgodził się na przewiezienie figur do Norymbergi; co więcej nakazał, aby dostarczono tam także szafę ołtarzową pozostającą w kościele Mariackim w Krakowie. Zgodnie z rozkazem Führera przystąpiono do demontażu szafy. Ładunek dotarł do celu szybciej niż figury z Berlina, które również drogą kolejową przywieziono do Norymbergi z końcem marca. Miejscem finalnego ukrycia ołtarza mariackiego był nowoczesny schron wydrążony w Górze Zamkowej, zaadaptowany ze średniowiecznych piwnic, wykorzystywanych od XIV w. jako skład piwa. Władze niemieckie długo starały się zataić zarówno wywóz ołtarza na teren III Rzeszy, jak i miejsce jego przechowywania. Z czasem, kiedy wywóz nastawy do Rzeszy stał się faktem powszechnie znanym, utrzymywano, że retabulum trafiło do berlińskiego Muzeum Cesarza Fryderyka, w którym zresztą rzeczywiście pojawiło się w 1941 r. na wystawie monograficznej Wita Stwosza. Pierwsze kroki w kierunku rewindykacji dzieła Wita Stwosza podjął rząd londyński w kwietniu 1945 r. Uzyskał potwierdzenie, że gotyckie retabulum znajduje się w jednym ze schronów w Norymberdze. 14 czerwca 1945 r. Estreicher dostał list z londyńskiego MSZ z informacją od Czapskiego, że ołtarz mariacki jest w Norymberdze. Wiele miesięcy zajęło mu zidentyfikowanie 2000 fragmentów gotyckiego retabulum, leżących pośród dziesiątków innych średniowiecznych rzeźb złożonych przez Niemców do schronu. 30 kwietnia 1946 r. pociąg z gotyckim arcydziełem dotarł do Krakowa. Na peronie orkiestra zagrała Mazurka Dąbrowskiego. 09:05 KOMEDIANTKA - ODC. 9/9 Serial obyczajowy TVP, 54 min, Polska, 1987 Autor: Władysław Reymont Reżyseria: Jerzy Sztwiertnia Scenariusz: Jerzy Sztwiertnia Zdjęcia: Andrzej Ramlau Muzyka: Adam Sławiński Aktorzy: Małgorzata Pieczyńska, Elżbieta Kępińska, Piotr Dejmek, Beata Tyszkiewicz, Marzena Trybała, Bronisław Pawlik, Krzysztof Gosztyła, Krzysztof Kowalewski, Krzysztof Wakuliński, Jerzy Zelnik, Grażyna Szapołowska, Witold Dębicki, Stanisław Brudny, Katarzyna Gniewkowska, Jan Jankowski Janka gości u Heli Halder, razem z przyjaciółką odwiedza miejscową literatkę, Stabrowską. Grzesikiewicz przyjeżdża po dziewczynę, zabiera ją do Bukowca, gdzie czeka na nią ciężko chory ojciec. Wspólnie odwożą Orłowskiego do Szpitala Bonifratrów do Warszawy. Janka i Grzesikiewicz, już pogodzeni, pobierają się, wyjeżdżają do Włoch, a potem zamieszkują w Krasnowej. Częstym gościem ich domu jest Witowski. Janka z trudem daje sobie radę jako gospodyni w Krasnowej i nie zawsze umie porozumieć się z rodzicami męża. Sytuacja zmienia się, gdy przychodzi na świat ich pierwszy syn. Jankę odwiedza Głogowski. Widząc, że stała się już inną kobietą, odjeżdża z Krasnowej, żegnając się chyba na zawsze. 10:15 FREDEK USZCZĘŚLIWIA ŚWIAT Komedia, 83 min, Polska, 1936 Reżyseria: Zbigniew Ziembiński Scenariusz: Julian Kaufman Zdjęcia: Jakub Joniłowicz, Bernard Marwiński Muzyka: Wiktor Krupiński, Wanda Vorbond, Mieczysław Weinberg, Iwo Wesby Aktorzy: Karolina Łubieńska, Zbigniew Rakowiecki, Lena Żeliska, Jerzy Czapliński, Loda Halama, Wanda Jaroszewska, Józef Kondrat, Tadeusz Wesołowski, Antoni Fertner, Józef Orwid, Stanisław Łapiński, Karolina Lubieńska, Zbigniew Rakowiecki, Alina Żeliska, Jerzy Czaplicki Fredek, inżynier wynalazca, konstruuje telefonowizor. Niestety, to wydawałoby się rewelacyjne urządzenie przysparza mu samych kłopotów i wprowadza zamęt w spokojne życie stolicy. "Dzięki" telefonowizorowi Fredek ogląda swoją narzeczoną w czułej pozie z innym mężczyzną, żona fabrykanta odkrywa, że mąż ją zdradza, wynalazek zainstalowany w restauracji demaskuje same kłamstwa i niecne uczynki. Zabawne perypetie, intrygi ustępują jednak miejsca pożytecznemu wykorzystaniu osiągnięć techniki i młodości. Wynalazek zostaje upowszechniony, skłóceni podają sobie ręce, wyjaśniają się wszelkie nieporozumienia. 11:50 TAMTE LATA, TAMTE DNI - DOROTA KOLAK Magazyn, 26 min, Polska, 2022 Reżyseria: Joanna Makowska Scenariusz: Marta Perchuć - Burzyńska, Joanna Makowska Prowadzący: Marta Perchuć - Burzyńska Marta Perchuć - Burzyńska rozmawia z wybitnymi artystami o dzieciństwie, domu rodzinnym i najważniejszych doświadczeniach, które w istotny sposób wpłynęły na ich życie i drogę twórczą. Spotykają się w miejscach, które dla bohaterów programu mają największe znaczenie i budzą w nich sentyment. Dzisiaj spotkamy się z Dorotą Kolak. Opowie nam o Krakowie swojego dzieciństwa i przełomie w podejściu do życia, który przeżyła w szkole teatralnej. Przypomnimy m.in. jej rolę w filmie "Vinci", gdzie wcieliła się w Barbarę Sykalską. 13:35 LATARNIK Dramat obyczajowy, TVP, 52 min, Polska, 1976 Reżyseria: Zygmunt Skonieczny Scenariusz: Konrad Frejdlich, Zygmunt Skonieczny Aktorzy: Józef Pieracki, Józef Osławski, Eugeniusz Wałaszek, Antoni Jurasz, Stanisław Michalski, Krystyna Tolewska, Sławomir Misiurewicz, Krzysztof Kiersznowski, Bożena Sztajkowska, Hanna Bedryńska, Jerzy Czupryniak Zdjęcia: Władysław Nagy Muzyka: Leszek Orlewicz Opowieść o polskim żołnierzu, wiecznym tułaczu, który u schyłku swego życia osiadł na małej wysepce jako latarnik morski. Pracował wzorowo, ale pewnego razu, gdy dostał "Pana Tadeusza", tak się zaczytał i rozmarzył, że nie zapalił latarni. Stracił pracę i musiał odpłynąć z wyspy, w ostatnią już podróż. 14:40 PRZYGODA NA MARIENSZTACIE Komedia, 93 min, Polska, 1953 Reżyseria: Tadeusz Buczkowski Scenariusz: Ludwik Starski Zdjęcia: Seweryn Kruszyński, Franciszek Fuchs Aktorzy: Lidia Korsakówna, Tadeusz Schmidt, Adam Mikołajewski, Wanda Bojarska, Tadeusz Kondrat, Antonina Górecka, Barbara Rachwalska, Joanna Walter, Zofia Wilczyńska, Edmund Biernacki, Edward Dziewoński, Wacław Kowalski, Michał Gazda, Leopold Nowak, Wojciech Siemion Pierwszy pełnometrażowy, kolorowy polski film. Mimo propagandowego wydźwięku dokumentuje jednak entuzjazm towarzyszący odbudowie Warszawy. Młoda dziewczyna, Hanka Ruczajówna, przyjeżdża z wycieczką do Warszawy. Stolica podoba się jej ogromnie, a jeszcze bardziej przystojny murarz Janek. Spędza z nim wieczór podczas zabawy na Mariensztacie. Wraca do rodzinnej wsi, lecz bardzo tęskni i wkrótce powtórnie przyjeżdża do Warszawy. Podejmuje tu naukę i pracę. Spotyka przypadkowo Janka, przodownika pracy, który przyjmuje ją do swojej "trójki murarskiej". Niechęć majstra Ciepielewskiego do kobiet powoduje, że między młodymi dochodzi do konfliktu. Hanka przenosi się na inną budowę i z koleżankami murarkami rzuca wyzwanie brygadom męskim. Trwa ożywiony ruch współzawodnictwa pracy, a Hanka i Janek po wielu perypetiach godzą się i rozpoczynają wspólnie nowe życie. 16:30 JAN SERCE - ODC. 1/10 - SWATY Serial obyczajowy TVP, 59 min, Polska, 1981 Reżyseria: Radosław Piwowarski Scenariusz: Zbigniew Kamiński, Radosław Piwowarski Zdjęcia: Witold Adamek Muzyka: Seweryn Krajewski Aktorzy: Kazimierz Kaczor, Hanna Stankówna, Jadwiga Kuryluk, Irena Maślińska, Wiesław Michnikowski, Kazimierz Kaczor, Hanna Stankówna, Wiesław Michnikowski, Anna Nehrebecka, Marian Kociniak, Lena Wilczyńska, Włodzimierz Musiał, Czesław Nogacki, Magda Scholl, Jan Himilsbach, Władysław Kowalski "Bohaterowie-nieudacznicy nie pasują na protagonistów seriali, zauważa krytyk filmowy. - Potwierdza to kilkudziesięcioletnia historia gatunku. Bohaterem bywa tu zwykle człowiek silny, zwycięski, obdarzony jeśli nie nadzwyczajną inteligencją, to przynajmniej intuicją i sprytem, a najczęściej jednym i drugim (...)"Jan Serce" ma całkowicie odmiennego bohatera. Safanduła, nieudacznik, naiwny idealista, ktoś, komu się nieustannie nie wiedzie, ale jest tak szlachetny, tak prawy i czysty, że może aż nazbyt dosłownie autorzy scenariusza nadali mu tożsamość: Serce". Serial Radosława Piwowarskiego wywołał burzę. Zebrał więcej opinii krytycznych, nawet złośliwych, niż pochlebnych. "Jest on "przeciwko" widzom. Ma antybohatera zamiast bohatera. Jest refleksyjny, a nie widowiskowy" - przyznał reżyser po obejrzeniu serialu z pozycji widza, po paru latach od ukończenia realizacji. Zastrzegł jednak, że nic - poza ewentualnym dopracowaniem poszczególnych scen - w swoim filmie by nie zmienił. "Bo serial w zamyśle Zbyszka Kamińskiego i moim taki właśnie miał być. My w roku 1978 wymyśliliśmy sobie bohatera "na przekór" ówczesnym wzorcom. Człowieka, który się nie przepycha łokciami do kariery. Nie ma sukcesów, a wprost przeciwnie: przegrywa i głęboko przeżywa swoje porażki. Mnie taki człowiek zawsze będzie interesował bardziej niż typ zwycięzcy". Dziesięcioodcinkowy serial koncentrujący się wokół sercowych perypetii kanalarza z Woli dla jednych był bajką osadzoną w realiach lat 70., ckliwym melodramatem dla naiwnych, spragnionych uczuć i szlachetnych uczynków w życiu szarym, smutnym i trudnym. Inni uznali, że "Jan Serce" w gruncie rzeczy jest moralitetem odwołującym się do niezmiennych ludzkich tęsknot: za spokojnym życiem, dobrem, uczciwością. Te pragnienia uosabiał przede wszystkim główny bohater. Rola Jana Serce, napisana specjalnie z myślą o Kazimierzu Kaczorze, przysporzyła aktorowi sympatyków, choć wielu widzom kojarzy się on bardziej z postacią Leona Kurasia z "Polskich dróg". Przychylność telewizyjnej widowni zdobyła też Jadwiga Kuryluk jako filmowa matka Janka, wiecznie zatroskana o jego przyszłość. Atutem serialu była także muzyka Seweryna Krajewskiego. Jan Serce dobiega czterdziestki. Jest człowiekiem bardzo nieśmiałym, zwłaszcza w kontaktach z kobietami. Matka postanawia więc wyswatać syna. Odwiedza swoją dawną koleżankę i jej córkę, nieśmiałą i zakompleksioną starą pannę. Wygląda na to, że Janek i Lusia przypadli sobie do gustu. Podczas rewizyty Lusi w Warszawie Janek zdobywa się na odwagę. Oświadcza się dziewczynie i ku radości obu matek zostaje przyjęty. 17:50 RZECZ POLSKA S.I - CRYSTAL I ALEXIS Cykl dokumentalny, 11 min, Polska, 2018 Reżyseria: Tomasz Filiks, Anna Zakrzewska Scenariusz: Tomasz Filiks, Anna Zakrzewska Muzyka: Bartosz Kruczyński Wykonawcy: Marek Sosenko, Stanisław Lenartowicz 100 najlepszych polskich projektów na 100 - lecie Niepodległości! W 9. odcinku prezentujemy niezapomniany duet - czajnik Crystal i krajalnicę Alexis. Te produkty AGD, inspirowane serialem "Dynastia", były jednymi z najbardziej popularnych przedmiotów lat 90. O tym, że zostały dobrze zaprojektowane, niech świadczy fakt, że wciąż się świetnie sprzedają zarówno w kraju jak i za granicą. Nowy cykl TVP Kultura to propozycja przyjrzenia się krajowej sztuce projektowania. Będzie to zarówno odpowiedź na obserwowaną od jakiegoś czasu modę na przedmioty vintage, jak i promocja najciekawszych nowych rozwiązań projektowych. Choć polski design w ostatnich latach staje się jednym z naszych eksportowych hitów, to wciąż zbyt mało się o nim mówi. Program ma opowiadać o konkretnych przedmiotach, rekonstruując historię ich powstania, pokazując ich funkcję w przestrzeni, przedstawiając twórców i projektantów. Ta opowieść o rzeczach stanie się również opowieścią o najnowszej historii Polski. 18:20 KTÓRĘDY PO SZTUKĘ - FLOREN WŁADYSŁAWA ŁOKIETKA Magazyn, 5 min, Polska, 2019 Reżyseria: Anna Zakrzewska Scenariusz: Tomasz Filiks Wykonawcy: Mateusz Woźniak Floren Władysława Łokietka to pierwsza polska złota moneta. Jest jednym z najcenniejszych numizmatów polskiego średniowiecza. Zachowany egzemplarz został znaleziony przypadkowo w Bochni w 1847 roku. W 1896 roku Emeryk Hutten - Czapski nabył go w zamian za 4500 złotych reńskich i obraz Jana Matejki. Był to ostatni przed śmiercią zakup kolekcjonera i właściciela okazałego gabinetu monet. Znajduje się dziś w kolekcji Muzeum Narodowego w Krakowie, a dokładnie w jednym z oddziałów Muzeum, które mieści się w dawnym domu Huttena - Czapskiego. O monecie opowie Mateusz Woźniak. 18:30 KLASYCZNA LITERATURA I KINO ODC. 1 ROMANTYCZNA MIŁOŚĆ (CLASSIC LITERATURE & CINEMA ODC. 1 - LOVE & ROMANCE) Film dokumentalny, 50 min, Wielka Brytania, 2000 Reżyseria: Dominic Saville Opowieści o miłości są tak stare, jak samo opowiadanie historii. Film pokazuje ekranizacje najsłynniejszych dzieł literatury traktujących o miłości. 20:00 KINGSAJZ Komedia, 104 min, Polska, 1988 Reżyseria: Juliusz Machulski Scenariusz: Jolanta Hartwig, Juliusz Machulski Zdjęcia: Jerzy Łukaszewicz Muzyka: Krzesimir Dębski Aktorzy: Jacek Chmielnik, Jerzy Stuhr, Katarzyna Figura, Grzegorz Heromiński, Joachim Lamża, Maciej Kozłowski, Jan Machulski, Leonard Pietraszak, Liza Machulska, Witold Pyrkosz, Halina Machulska, Beata Tyszkiewicz, Olgierd Łukaszewicz W podziemiach Instytutu Badań Czwartorzędu istnieje nikomu nie znana kraina zwana Szuflandią. Jak sama nazwa wskazuje, jej pejzaż tworzą głównie szuflady, segregatory i inne atrybuty biurowo-urzędniczej rzeczywistości. Panuje tu nadszyszkownik Kilkujadek - odpowiednik współczesnego krasnoludka, metodami władzy różniący się jednak zasadniczo od króla Ćwieczka. Kilkujadek z pomocą zaufanej świty trzyma swoich "kumotrów" za twarz, by przypadkiem żaden z nich nie wykrył tajemnicy kingsajzu. Pod tą tajemniczą nazwą kryje się eliksir, pozwalający krasnoludkowi zyskać rozmiary człowieka ("king size" - królewski rozmiar) i zamieszkać w krainie ludzi, obfitującej w wolność, kobiety i inne atrakcje. Przypadek sprawia, że alchemik Adaś samodzielnie uzyskuje kingsajz. Wypija go, przenosi się do ludzkiego świata i... nie bardzo chce wracać. Tymczasem podwładni Kilkujadka odkrywają tajemnicę domorosłego uczonego. Rozgniewany nie na żarty dyktator wysyła swych siepaczy, by sprowadzili Adasia z powrotem. "Kingsajz" był czwartą komedią Juliusza Machulskiego. Poprzednie - minicykl "Vabank" i "Vabank II" oraz "Seksmisja" - spotkały się z aplauzem krytyki i publiczności. Ich twórca zyskał zaś opinię reżysera, który w atrakcyjnej formie kina popularnego potrafi powiedzieć rzeczy ważne i niebłahe. "Kingsajz" potwierdził słuszność tej opinii. Stał się jednak również znakiem, że pomysły fabularne Machulskiego powoli zatracają pierwotną świeżość, a twórca zaczyna cytować samego siebie. Mimo to "Kingsajz" spotkał się z przychylnością publiczności, a i wśród recenzentów znalazło się sporo takich, którym przypadł do gustu. Wskazywano na jego związki z nurtem tzw. utopii negatywnej (m.in. "Podróże Guliwera" Jonathana Swifta, "Rok 1984" Orwella) oraz pełną czarnego humoru twórczością Sławomira Mrożka. Jak celnie ujął to jeden z krytyków, Machulski opowiedział tym razem historię "wesołą, a ogromnie przez to smutną". Z ironią potraktował nie tylko dogorywający wówczas w Polsce totalitaryzm, ale i samego siebie, czego dowodzi ostatnia, zaskakująca scena filmu. 22:05 PROFESOR T S.I - PROFESOR T - S. 1 ODC. 5 - TAJEMNICA SOPHIE (PROFESSOR T - SOPHIE KNOWS) Serial kryminalny, 46 min, Niemcy/Wielka Brytania/Belgia, 2020 Dziewczyna z zespołem Downa prawdopodobnie wie, kto zabił jej matkę, ale jedyną osobą, z którą zgadza się rozmawiać, jest profesor T. Ekscentryczny kryminolog musi opracować plan, jak wydobyć z niej prawdę. 00:55 LEKKIE OBYCZAJE - OTO MY (HINE ANACHNU) Dramat, 94 min, Izrael/Włochy, 2020 Reżyseria: Nir Bergman Scenariusz: Dana Idisis Zdjęcia: Shai Goldman Aktorzy: Shai Avivi, Noam Imber, Smadi Wolfman Historia jednoczesnego dorastania ojca i jego autystycznego syna oraz podróży, która odmieni ich życie. Aharon z oddaniem wychowuje swojego syna, Uriego. Żyją we dwóch, zanurzeni we własnej codziennej rutynie, tak bardzo różniącej się od świata, jaki znamy. Gdy Uri staje się formalnie dorosły, ma zamieszkać w specjalistycznym domu opieki. Czy jest na to gotowy? Aharon uważa, że nie, ale może w rzeczywistości sam nie dorósł do rozstania... W drodze do placówki ojciec podejmuje decyzję o wspólnej ucieczce. 03:10 JESZCZE DZIEŃ ŻYCIA (ANOTHER DAY OF LIFE) Film animowany, 85 min, Francja/Polska/Hiszpania/Niemcy/Belgia, 2018 Reżyseria: Damian Nenow, Ral De La Fuente Scenariusz: Ral De La Fuente, Amaia Remirez Muzyka: Mikel Salas Wykonawcy: Marcin Dorociński, Arkadiusz Jakubik, Tomasz Borkowski, Olga Bołądź Historia trzymiesięcznej wyprawy wybitnego reportera Ryszarda Kapuścińskiego do ogarniętej wojną i chaosem Angoli, gdzie linia frontu zmienia się jak w kalejdoskopie. Podczas wyprawy Kapuściński zdaje sobie sprawę, że jest świadkiem wydarzeń, których znaczenie będzie wymagać wyjścia poza rolę obserwatora. To pozwoli mu narodzić się ponownie zarówno jako pisarzowi, jak i człowiekowi. Pod względem formalnym film jest stylizowaną animacją z fragmentami zdjęć dokumentalnych. Przy pomocy narracji animacyjnej opowiedziano historię dziejącą się w przeszłości oraz oddano surrealistyczne realia wojny. Dokument pozwolił autorom uwzględnić pamięć tych, którzy przeżyli, a historii dodać realizmu.