TVP Historia Wtorek, 11.06.2024 06:00 BYŁ TAKI DZIEŃ - 11 CZERWCA. Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1908 - pierwsza demonstracjia sufrażystek w Londynie; 1943 - opatentowano długopis; 1950 - wielka nagroda na weneckim biennale dla Ariego Matisa; 1987 - homilia Jana Pawła II do "ludzi morza" w Gdyni; 06:05 SZEROKIE TORY - BEZDOMNI ODESSY Reportaż, 25 min, Polska, 2011 Autor: Barbara Włodarczyk Inna zna najmroczniejsze zakątki Odessy. Już jako nastolatka brała narkotyki. Dwa razy siedziała w więzieniu. Jest nosicielką wirusa HIV. Kiedyś rzuciła się pod pociąg i straciła rękę, ma protezę. Dziś Inna pracuje w organizacji charytatywnej "Droga do domu". Pomaga bezdomnym dzieciom, które przyjeżdżają tu nie tylko z całej Ukrainy, ale też z Mołdawii, Rosji czy Białorusi, bo ciepły klimat i atmosfera słynnego portu nad Morzem Czarnym przyciągają jak magnes. Ich wymarzony raj zwykle jednak okazuje się piekłem. W milionowej Odessie jest co najmniej kilka tysięcy dzieci ulicy. Większość bierze narkotyki, co trzecie ma AIDS. Ukraińskie państwo nie radzi sobie z nimi, a zwykli ludzie bardziej interesują się życiem miliarderów niż biedaków. Większość odesskich dzieci ulicy to półanalfabeci. W internacie Inna ma mały pokoik, obok sal dla dzieci. Jeden z jej podopiecznych, Walik właśnie wstał, ma 10 lat. Jak większość wychowanków, trafił tu z ulicy. Pół roku wcześniej uciekł z domu. Zaczął kraść. Twierdzi, że ojczym się na niego wydzierał, a matka piła. Odesscy bezdomni przeważnie chowają się w starych zrujnowanych kamienicach lub w bunkrach. Na pomoc państwa nikt nie liczy. Inna zawiezie im jedzenie i leki. Dziewczyny, które chowają się w kamienicy, uciekły z domów, gdzie była bieda, alkoholizm i przemoc. Jedna jest częściowo sparaliżowana, druga spodziewa się dziecka. Przed zimą Inna sprawdza wszystkie możliwe miejsca kryjówek. Bo dzieciaki często zmieniają legowiska. W obawie przed milicją, skinheadami, obcymi. Do internatu Inna wraca o siódmej wieczorem. Na koniec dnia sporządza raport z patrolu. Opisuje spotkane dzieci i ich stan. Większość z nich nie ma żadnych perspektyw na przyszłość. Rzadko komu udaje się tak jak jej. Gdyby w 2003 roku nie trafiła do organizacji "Droga do domu", to - jak sama mówi - pewnie zaćpałaby się albo znów siedziała w więzieniu. Reportaż Barbary Włodarczyk jest wstrząsającą opowieścią o nieznanym obliczu Odessy. 06:30 SPÓR O HISTORIĘ - POLITYKA DYNASTYCZNA JAGIELLONÓW Debata, 30 min, Polska, 2021 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Prowadzący: Tomasz Muller Władysław II Jagiełło, pierwszy władca z dynastii Jagiellonów, panował blisko pół wieku. W tym czasie udało mu się stworzyć wielonarodową i wielowyznaniową monarchię, która przetrwała kilka wieków. Jagiellonowie zasiadali na tronach sąsiednich państw, a jagiellońskie córki powinny być pożądanymi partiami w Europie. Jednak Jagiellonowie nie potrafili wykorzystać posiadanych atutów. Przegrali z Habsburgami, którzy wyrośli na główną dynastię w Europie środkowej. Jak do tego doszło? Czy w ogóle można mówić o polityce dynastycznej Jagiellonów? A jeśli tak, to dlaczego była ona nieskuteczna? Polityka dynastyczna, czyli co? W jakim kierunku zmierzali Jagiellonowie? Gdzie widzieli swoje miejsce? Jaką wizję polityki dynastycznej miał Jagiełło? Dopiero w czwartym małżeństwie doczekał się synów - Władysława i Kazimierza; przywileje jedlneńsko - krakowskie - to m.in. w ten sposób zapewnił przejęcie tronu przez Władysława II. Jaką pozycję w tym czasie, rządów Jagiełły, mieli Habsburgowie? Dlaczego Jagiellonowie nie potrafili dobrać żon sobie i swoim synom, które budowałyby dynastię? Walka o tron czeski po śmierci Zygmunta I Luksemburczyka. Dlaczego Jagiellonowie przegrali z Habsburgami? Unia polsko - węgierska 1440 - 1444. Dlaczego Jagiellonowie nie osadzili po śmierci Warneńczyka innego przedstawiciela dynastii i pozwolili Habsburgom przejąć Węgry? Ostatecznie królem Węgier został Władysław Jagiellończyk w 1492 r. Jan Olbracht zasiadł na polskim tronie. Na Litwie władał Aleksander, ich brat. Jagiellonowie władają w tym czasie Polską, Litwą, Czechami i Węgrami. Zjazd w Lewoczy 1494 r. Celem zjazdu było podjęcie decyzji w sprawie Mołdawii, którą starano się zdobyć dla Zygmunta [przyszły Zygmunt I Stary]. Córki Kazimierza Jagiellończyka - za kogo zostają wydane za mąż? Zjazd w Wiedniu 1515 r. Dlaczego Habsburgowie całkowicie pobili Jagiellonów w dziedzinie polityki dynastycznej? Goście: Jarosław Gawron, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego i prof. Konrad Bobiatyński Uniwersytet Warszawski. 07:10 WOJENNE DZIEWCZYNY S.V - ODC. 54 (SERIA V ODC. 2) Ваенныя дзяўчаты (Wojenne dziewczyny), серыял Serial wojenny, 42 min, Polska, 2021 Reżyseria: Filip Zylber Scenariusz: Wojciech Lepianka, Przemysław Nowakowski Muzyka: Bartosz Chajdecki, Piotr Komorowski Aktorzy: Aleksandra Pisula, Vanessa Aleksander, Maja Szopa, Michał Czernecki, Mateusz Rzeźniczak, Piotr Nerlewski, Maciej Brzoska, Magdalena Czerwińska, Paweł Małaszyński, Sebastian Jasnoch W Złoczewicach Chaim konstruuje granaty. Prosi Marysię, aby dostarczyła je do getta. Nie jest to proste zadanie, ale podejmuje się tego Andrzej, który już wcześniej kilkakrotnie wchodził tam jako lekarz. Musi tylko znaleźć kogoś, kto pomoże mu przejść przez bramę. Tymczasem Ewa, Nitka, Andrzej i Zyga uczestniczą w podjęciu Cichociemnego z Anglii. Wszystko odbywa się w gęstej mgle, skoczek zaczepia spadochronem o drzewa i podczas próby uwolnienia się zostaje ciężko ranny. A właściwie ciężko ranna, bo cichociemny okazuje się dziewczyną. Obrażenia są na tyle poważne, że zdesperowana grupa jedzie do Złoczewic licząc na pomoc niemieckiego lekarza. Ten nie odmawia i ratuje dziewczynie życie. Podczas nocnej operacji Nitka nawiązuje kontakt z hospitalizowanym niemieckim lotnikiem. Ten zdaje sobie sprawę, że już nigdy nie będzie sprawny, opowiada o nalotach na ludność cywilną. Nitka jest wstrząśnięta. Rankiem lekarz i Meier zastają pilota martwego, wygląda to na samobójstwo. Niemieckie władze rezygnują z wykorzystywania Złoczewic na szpital dla wojska. W Warszawie Marysia i Witek próbują dostać się do getta, aby przekazać ruchowi oporu granaty. Ostatecznie Andrzej postanawia wejść sam. Niestety, zaraz po przekroczeniu bramy do getta zostaje zastrzelony. Serial wojenny, 07:55 CZARNA WOŁGA - ODC. 1 PORWANIA DZIECI Cykl dokumentalny, 38 min, Polska, 2023 Reżyseria: Piotr Litka Scenariusz: Przemysław Semczuk, Piotr Litka Zdjęcia: Michał Bożek, Andrzej Misaczek Wykonawcy: Przemysław Semczuk 3 kwietnia 1965 roku w Warszawie zostaje porwana trzyletnia Lilka. Świadkowie zapamiętują porywaczki wsiadające do taksówki, czarnej wołgi. Następnego dnia gazety wzywają społeczeństwo do poszukiwań. Dziecko zostaje odnalezione, jednak milicji nie udaje się dotrzeć do taksówkarza, który pomagał w uprowadzeniu dziewczynki. Same porwania dzieci są w PRL plagą. Co roku znika ich blisko 200. Milicja boryka się także z porwaniami seryjnymi. Tak jak w wypadku Mieczysławy Chały z Oławy czy nieletniej dziewczynki, która notorycznie odbiera z przedszkoli maluchy, by po kilku dniach podróżowania pociągami porzucić je na drugim końcu Polski. Porwań jest tak dużo, że w Komendzie Głównej Milicji Obywatelskiej powołany zostaje specjalny zespół funkcjonariuszy. 08:40 KUCHNIA JAGIELLONÓW - ODC. 2 JOGAJŁA. KULINARNE DZIEDZICTWO LITWY. Magazyn, 25 min, Polska, 2020 Reżyseria: Jerzy Grabowski Scenariusz: Łukasz Modelski Prowadzący: Łukasz Modelski Cykl przedstawiający czasy dynastii Jagiellonów od strony kuchni. A kuchnia tamtych czasów to nie tylko tłuste mięsiwa suto podlewane miodem. To kuchnia pełna finezji, owoców, warzyw, zup, wypieków. Kuchnia zwana dziś litewską kształtowała się przede wszystkim w wieku XVIII i XIX, niełatwo jest więc odnaleźć dziś średniowieczne przepisy. W kolejnym odcinku prowadzący proponuje barszcz. Jagiellonowie nie jedli barszczu czerwonego z buraków. Przysmakiem był barszcz szczawiowy na ciepło lub jako chłodnik. Drugą potrawą jest tarta gruszkowa ze śmietaną i orzechami. 09:15 HISTORIA POLSKI - FELIKS ZNACZY SZCZĘŚLIWY Film dokumentalny, 52 min, Polska, 2008 Reżyseria: Wiesław Romanowski Scenariusz: Wiesław Romanowski Jest to historia człowieka, który został zawodowym rewolucjonistą, później terrorystą, twórcą policji politycznej, współtwórcą państwa sowieckiego, a w dzisiejszej Rosji i Białorusi, szczególnie w Rosji jest częścią mitu o solidnym moralnym fundamencie rosyjskiego państwa. Za jego ideowego spadkobiercę uważa się Władimir Putin. W Polsce, skąd pochodził, jest raczej potępiany, czego dowodem entuzjazm tłumu po likwidacji jego pomnika na placu Bankowym w Warszawie. Jednak oceny jego życiowej postawy są intrygujące. 10:15 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - DALEKO NA WSCHODZIE CZ. 2 Cykl dokumentalny, 24 min, Polska, 1991 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Prowadzący: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Druga część programu o wydarzeniach na Dalekim Wschodzie w 1945 roku. Bogusław Wołoszański próbuje odpowiedzieć na pytanie, czy przystąpienie ZSRR do wojny na Dalekim Wschodzie przeważyło szalę zwycięstwa i zmusiło Japonię do kapitulacji. Wojna na Pacyfiku, przygotowania ZSRR do wojny, walki oraz kapitulacja Japonii ilustrowana jest fragmentami archiwalnych materiałów filmowych. 10:45 POŁUDNIOWA HISZPANIA Z LOTU PTAKA (AERIAL PROFILES, SERIES 2) Serial dokumentalny, 52 min, Wielka Brytania, 2021 Reżyseria: Richard Pickwoad Nasz krajobraz zawiera znaki i ukryte wskazówki dotyczące minionych wydarzeń i działalności człowieka. Producenci serii ponownie wznoszą się w niebo, aby pokazać, w jaki sposób działalność człowieka odcisnęła piętno na naszym krajobrazie, zaś krajobraz w rewanżu wpłynął na kształt kultury i cywilizacji. Każdy odcinek przedstawia inny kraj lub region i, wykorzystując zdjęcia lotnicze z helikoptera, drona i satelity, pokazuje drogi jego rozwoju. Unikalna technologia mapowania i obrazy historyczne pomagają ożywić nasz krajobraz. 11:45 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - CENA WOJENNEGO SUKCESU Magazyn historyczny, 23 min, Polska, 2017 Autor: Adam Sikorski Lektor: Artur Kalicki W pejzaż Rabki - Zdroju, którą dziś odwiedzamy, wpisana jest pewna tajemnica, z którą zechcemy się zmierzyć. Spotykamy się z Ludwikiem Gackiem, mieszkańcem Rabki, który wskaże nam miejsce ostatniego, tragicznego kontaktu z ziemią polskiego samolotu. Był to PZL 23 Karaś z 31. Eskadry Rozpoznawczej. Wraz z kolegami poszukiwaczami spróbujemy odnaleźć szczątki tej maszyny. Literatura przedmiotu powtarza informację, że samolot, uderzając w dom rodziny państwa Smoleniów, był pusty. Załoga w składzie: por. obserwator Antoni Soroko, ppor. pilot Ignacy Labiega i pchor. obserwator Stefan Pigłowski wyskoczyli na spadochronach. Podobno trafili do niewoli niemieckiej. Nie ma jednak pewności co do tego, jaki był los załogi Karasia. Spróbujemy też dociec, dlaczego los tej maszyny zakończył się tak dramatycznie. 12:15 TAJEMNICA TWIERDZY SZYFRÓW - ODC. 12/13 Serial sensacyjny, wojenny, 44 min, Polska, 2007 Reżyseria: Adek Drabiński Scenariusz: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Waldemar Szmidt Muzyka: Stanisław Syrewicz Aktorzy: Paweł Małaszyński, Jan Frycz, Borys Szyc, Paweł Deląg, Piotr Grabowski, Karolina Gruszka, Anna Dereszowska, Cezary Żak, Jan Wieczorkowski, Marcin Dorociński W Niemczech komandosi rozstają się: Compaigne i Czerny jadą do Rosenheim, skąd nadeszło hasło, o którym informował ich Jorg. Wciąż nie wiedzą, co oznacza hasło "Orillo". Do pustoszejącej Czochy przybywa Wolf, wysłany przez Sauera, aby wyrównać rachunki z Jorgiem. W podziemiach zamku nieświadom zagrożenia Jorg i Afgan przygotowują się do jego opuszczenia. Jorgowi udaje się uniknąć zasadzki, jaką przygotował Wolf, i wraz z Afganem umyka z Czochy. Obaj mają jeszcze jedną misję do spełnienia. Docierają do pobliskiej elektrowni, która zasila pompy w odbudowanym ośrodku nuklearnym. Wysadzenie generatorów ma doprowadzić do zalania betonowych tuneli. Przedzierają się do elektrowni i niszczą ją. Teraz muszą dostać się do Rosenheim, gdzie są już Compaigne i Czerny, którzy od miejscowego komendanta dowiadują się, że telefonicznie zgłosił się człowiek nazwiskiem Orillo. Teraz mają czekać na następną wiadomość. Beer zawozi Sauera do sztolni w pobliżu Książa, gdzie SS ukryło skrzynie ze złotem Wrocławia. Sauer, oszołomiony widokiem złotych sztab i wizją ogromnego bogactwa, nie zauważa, że Beer zatknął pochodnię w wieko skrzyni i zniknął w ciemnościach, unikając śmierci. Jorg i Afgan, przedzierając się przez tereny zajęte przez wojska radzieckie, są świadkami egzekucji niemieckich oficerów. Wśród nich jest Kerstin Nowolk. Jorg zaczyna strzelać do Rosjan, ratując w ten sposóbKers tin. Sam zostaje ranny w nogę. Afgan osłania go, dzięki czemu Jorg może się wycofać. Ale sam Afgan przepada. Czy zabili go Rosjanie? W górach Sauer i Wolf nadzorują wysadzanie sztolni i rozstrzeliwanie więźniów. Nagle Wolf strzela do Sauera. Ranny Jorg dociera do Rosenheim, gdzie z Czernym i Compaignem mają czekać na tajemniczego Orillo. 13:05 KORONA KRÓLÓW. JAGIELLONOWIE. TAKA HISTORIA - ODC. 14 Telenowela dokumentalna, 25 min, Polska, 2023 Reżyseria: Piotr Fiedziukiewicz Scenariusz: Marta Hryniak Aktorzy: Wojciech Żołądkowicz, Paula Stępczyńska, Krzysztof Franieczek Kupię, sprzedam i zarządzę, czyli interesy w średniowiecznym Krakowie. Średniowieczne miasto żyło z handlu, jednakże drogi w tamtym czasie były ściśle wytyczone i można było się po nich poruszać wyłącznie za zgodą władcy. To właśnie tam umieszczane były punkty celne, zwane komorami, dzięki którym można było nakładać opłaty na podróżujących. Poza tym obowiązywało także tzw. prawo składu, czyli przymusowe wystawienie danego towaru w mieście, które takie prawo posiadało. Pomimo tych wszystkich ograniczeń handel przynosił mieszczanom ogromne zyski. W rodzimym mieście kupcy mieli wyznaczone specjalne miejsca handlu - kramy, sklepy oraz place. Były też reguły określające, gdzie co można sprzedać. Od miejsca sprzedaży sukna powstała nazwa sukiennic, a plac, gdzie były jatki nazywano od krwi placem czerwonym. Sierść kozią mógł kupić tylko kapelusznik, futra kuśnierz, a kowal miał zawsze prawo pierwokupu żelaza. Organizowano trzy jarmarki rocznie, a co tydzień były targi. Za panowania Jagiełły rada krakowska liczyła ośmiu członków, którzy mogli pełnić swój urząd nawet kilka lat z rzędu. Jedną z najważniejszych funkcji rady miejskiej było ustalanie cen na poszczególne produkty, w tym - co bardzo ważne - piwa. Rada pilnowała także budowy domów, czystości na ulicach, nakładała podatki i powoływała cechy rzemieślnicze. Jednym z rajców był Andrzej Wierzynek, który co tydzień wkładał do swojej kieszeni pieniądze z miejskiej kasy. Stanął przed sądem, skazano go i ścięto mu głowę. 13:35 NIEPOSKROMIONE WIELKIE JEZIORA - ODC. 1 OD ŹRÓDEŁ PO OCEAN (GREAT LAKES UNTAMED / DIE GROEN SEEN EP. 1. SOURCE TO SEA) Cykl dokumentalny, 50 min, Kanada/Niemcy, 2022 Reżyseria: Ted Oakes, Jeff Morales, Nicholas De Pencier Dokumentalna seria, ukazująca po raz pierwszy historię naturalną największego ekosystemu słodkowodnego na ziemi: pięciu Wielkich Jezior Ameryki Północnej. Od brzegów jeziora Superior po wodospad Niagara życie milionów ludzi jest kształtowane przez Wielkie Jeziora. W świecie, w którym brakuje słodkiej wody, są jednym z najważniejszych ekosystemów naszej planety, dostarczając jedną piątą światowych zasobów słodkiej wody powierzchniowej. Ta seria bada kluczową rolę działu wodnego Wielkich Jezior, piękno i historię tego stale ewoluującego środowiska oraz dziwne i wyjątkowe zachowanie zwierząt, które przystosowały się do brutalnych zim i niezwykle nieprzewidywalnych zmian temperatury wiosną. Odc. 1 Od źródeł po ocean. By dobrze poznać krainę, trzeba przeniknąć do jej świata, odkryć rządzące nim prawa i przygotować się na wszystko. Bowiem za tym, co widzimy, zwykle kryje się coś więcej. Wielkie Jeziora Ameryki Północnej zawierają jedną piątą światowych zasobów wody słodkiej. Dziś, gdy tej wody jest coraz mniej, są ważniejsze niż kiedykolwiek. Wciąż jednak niewiele o nich wiemy. Potrafią być gwałtowne jak wzburzone morze, a jednocześnie zasilają bogatą sieć życia ponad powierzchnią i pod wodą. Tworzą wokół siebie świat lasów i obszarów podmokłych. Zapewniają istnienie wielkim miastom dwóch krajów. By je poznać, nie wystarczy posłużyć się mapą. Musimy pokonać 3 tysiące kilometrów wodnym szlakiem przez kontynent: od źródeł po ocean. 14:35 KRONIKI HITLERA - ODC. 6. FUHRER. LATA 1936 - 1937 (KRONIKI HITLERA) Serial dokumentalny, 50 min, Niemcy, 2018 Reżyseria: Hermann Pölking Kroniki pokazują codzienność zwykłych ludzi w Europie w latach 1889 - 1945. Stanowi to tło dla szczegółowej relacji z życia Adolfa Hitlera - od jego dojścia do władzy po samobójstwo w berlińskim bunkrze. To najobszerniejsza do tej pory kompilacja materiałów archiwalnych, z których prawie połowa nie była wcześniej publikowana. 15:35 KORONA KRÓLÓW - ODC 2 Telenowela historyczna TVP, 28 min, Polska, 2017 Reżyseria: Wojciech Pacyna, Jacek Sołtysiak, Jerzy Krysiak Scenariusz: Ilona Łepkowska, Ariadna Lewańska, Agata Danielowska -Flejszman, Maria Ciunelis Zdjęcia: Krzysztof Pakulski, Jacek Fabrowicz Muzyka: Marcin Przybyłowicz Aktorzy: Halina Łabonarska, Mateusz Król, Marta Bryła, Paulina Lasota, Piotr Gawron - Jedlikowski, Andrzej Deskur, Robert Gonera, Sławomir Orzechowski, Wenanty Nosul, Marcin Rogacewicz, Renata Berger, Wiesław Wójck, Julia Młynarczyk, Agata Bykowska, Marek Karpowicz Odc. 2 Kraków - 1333 rok. Po siedmiu latach Kazimierz i Anna są rodzicami dwóch córek: Elżbietki i Kundzi. Stosunki królowej Jadwigi z synową pozostają napięte, gdy obie czekają na Wawelu na powrót mężów z kolejnej wojny. Król Władysław powraca do Krakowa jako zwycięzca, po zdobyciu Kościana i pokonaniu książąt, którzy złożyli hołd Janowi Luksemburskiemu, władcy Czech. Tuż po przybyciu na dwór Łokietek traci jednak siły i morzy go choroba. Królowa Jadwiga postanawia zachować chorobę władcy w tajemnicy, nie tylko przed dworem, ale także przed Anną, obawiając się, że synowa doniesie o słabości króla swojemu ojc, wielkiemu księciu Litwy Giedyminowi. Czujna Anna udaje się po wróżbę do wiedźmy. Telenowela historyczna, Polska 2017 16:10 "SENSACJE XX WIEKU" - KREW, MIŁOŚĆ, ZDRADA (KREW, MIŁOŚĆ, ZDRADA) Widowisko, 43 min, Polska/Wielka Brytania, 2015 Reżyseria: Robert Wichrowski Scenariusz: Bogusław Wołszański Zdjęcia: Waldemar Szmidt Aktorzy: Mikołaj Roznerski, Natalia Klimas, Krzysztof Warunek, Maria Konarowska, Zbigniew Paterak, Ziemowit Pędziwiatr, Klaudiusz Kaufmann, Łukasz Konopka, Ksawery Szlenkier Rotmistrz Jerzy Sosnowski do dziś pozostaje legendą polskiego wywiadu. Ten bohater wojny polsko - bolszewickiej był jednym z najbardziej skutecznych polskich szpiegów w Berlinie. Nadzwyczaj przystojny kawalerzysta, a do tego skuteczny i śmiertelnie niebezpieczny szpieg. Wiedział jak korzystać ze swoich atutów - uwodził kobiety mające dostęp do tajemnic Reichswehry zdobywając cenne informacje wywiadowcze. Aresztowany przez niemiecki kontrwywiad został w drodze negocjacji wymieniony za kilku niemieckich szpiegów schwytanych w Polsce. Niespodziewanie polski sąd skazał go na długoletnie więzienie, ale co ciekawe nie odbył kary. Ewakuowany na wschód trafił w ręce NKWD. Tu zaczynają się mnożyć pytania, na które do dziś szukamy odpowiedzi. Czy był zdrajcą, podwójnym agentem pracującym dla niemieckiego wywiadu? Czy też polski wywiad poświęcił go, aby ochronić tajemnicę złamania Enigmy? Czy zdradził podwójnie, współpracując w czasie wojny z sowieckim wywiadem? W pierwszym odcinku Sensacji XX wieku w postać Sosnowskiego wcieli się Mikołaj Roznerski, a u jego boku pojawi się m.in. Natalia Klimas. 17:05 HISTORIA POLSKI - LISTY ŚMIERCI Film dokumentalny, 48 min, Polska, 2019 Reżyseria: Hanna Zofia Etemadi Scenariusz: Hanna Zofia Etemadi Zdjęcia: Tomasz Woźniak, Mirosław Basaj Lektor: Danuta Stachyra, Tomasz Marzecki Wykonawcy: Małgorzata Joźwiak, Tomasz Zaród Film dokumentalny w reżyserii Hanny Zofii Etemadi pokazuje bezprecedensowe działania, podjęte przez hitlerowców, na wiele miesięcy przed agresją na Polskę. Działania te miały na celu stworzenie list planowej likwidacji polskich elit, podczas przyszłych działań wojennych. Film ujawnia akcje niemieckiego wywiadu i mniejszości niemieckiej, mieszkającej w Polsce, w wyniku czego powstały tajne listy Polaków, uznanych za niebezpiecznych dla Rzeszy. Listy te stanowiły podstawę eksterminacyjnych działań, przeprowadzanych przez specjalne grupy operacyjne policji bezpieczeństwa (Einsatzgruppen) oraz formacje wspomagające (Selbstschtzgruppen), Działania te to tzw. Akcja politycznego oczyszczania terenu, szczególnie brutalna na ziemiach włączonych do Rzeszy. 18:00 SPÓR O HISTORIĘ - ROKOSZ ZEBRZYDOWSKIEGO Debata, 30 min, Polska, 2021 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Prowadzący: Tomasz Muller Podczas panowania Zygmunta III Wazy doszło do wystąpienia szlachty przeciw królowi. Monarsze, który dążył do wzmocnienia władzy królewskiej, zarzucano łamanie fundamentalnych zasad ustrojowych. Buntownicy - obrońcy "złotej wolności szlacheckiej" - z inicjatywy Mikołaja Zebrzydowskiego zebrali się na zjazdach pod Stężycą i Lublinem. Na zjeździe pod Sandomierzem zawiązali rokosz. Przez dwa lata trwał w kraju zamęt. Chociaż król pokonał rokoszan w bitwie pod Guzowem, władza królewska w Rzeczypospolitej została na trwałe osłabiona. Goście: prof. Mirosław Nagielski, Uniwersytet Warszawski, prof. Edward Opaliński Instytut Historii PAN, dr Przemysław Gawron Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego. 18:40 WOJENNE DZIEWCZYNY S.V - ODC. 55 (SERIA V ODC. 3) Ваенныя дзяўчаты (Wojenne dziewczyny), серыял Serial wojenny, 42 min, Polska, 2021 Scenariusz: Monika Franczak, Wojciech Lepianka Muzyka: Bartosz Chajdecki, Piotr Komorowski Aktorzy: Aleksandra Pisula, Vanessa Aleksander, Maja Szopa, Karolina Rzepa, Michał Czernecki, Sebastian Jasnoch, Maciej Brzoska, Mateusz Rzeźniczak, Piotr Nerlewski, Magdalena Czerwińska, Paweł Małaszyński Marysia rozpacza po śmierci Andrzeja. Nie może sobie darować, że namówiła go na wniesienie granatów do getta. Jest zdruzgotana i zmęczona tym, co ją otacza. Nie potrafi dłużej sprostać rzeczywistości i nadal działać w organizacji. Ewa uzyskuje zgodę dowództwa i udaje jej się namówić Marysię, aby ta wyjechała do klasztoru do siostry, gdzie doszłaby do siebie. Drogi dziewczyn się rozchodzą. Marysia opuszcza Warszawę. Tymczasem w Złoczewicach sytuacja Chaima i jego rodziny robi się coraz trudniejsza. Tutejszy leśniczy i jednocześnie folksdojcz nabiera podejrzeń, że Węgierscy działają na szkodę Rzeszy. Jakby tego było mało, w majątku pojawia dawna miłość Nitki. Jerzy Odrowąż teraz wyraźnie bardziej zainteresowany panią domu próbuje jednocześnie namówić matkę Nitki na wspólne interesy. Po niefortunnym skoku Magda powoli wraca do zdrowia w kryjówce partyzantów. Cichociemna zaczyna zaprzyjaźniać się z Witkiem. Serial wojenny, 19:30 CZARNA WOŁGA - ODC. 2 ŚMIERĆ JANA GERHARDA Cykl dokumentalny, 39 min, Polska, 2023 Reżyseria: Piotr Litka Scenariusz: Piotr Litka, Przemysław Semczuk Zdjęcia: Andrzej Misaczek, Michał Bożek Wykonawcy: Przemysław Semczuk 20 sierpnia 1971 roku Dziennik Telewizyjny informuje o morderstwie Jana Gerharda - posła na Sejm, redaktora naczelnego Forum i autora książki "Łuny w Bieszczadach". Zakrojone na dużą skalę śledztwo prowadzone jest w kierunku politycznym, choć milicja odkrywa mnóstwo wątków obyczajowych. Śledczy i prokuratura skupiają się na wojennej i powojennej przeszłości ofiary. Po kilku miesiącach mordercy zostają ujęci, a motywy zbrodni okazują się banalne: miłość do kobiety i chciwość. 20:15 TAJEMNICE SZPIEGÓW WOJNY - SZPIEDZY OPERACJI NEPTUN ODC. 1/4 (SPIES OF WAR - THE A - BOMB SPIES EP. 1 THE D - DAY SPIES) Cykl dokumentalny, 50 min, Czechy, 2019 Reżyseria: Jobst Knigge Seria dokumentalna z tajnymi agentami w roli głównej: Montagu, Garbo, Fuchs, Penkovsky. Te nazwiska mogą z pozoru nic nie znaczyć, ale ci ludzie zmienili bieg historii. Byli największymi szpiegami XX wieku. To opowieści o szpiegostwie związanym z największymi wydarzeniami historycznymi. Zobaczymy, jak pewien mężczyzna założył 24 tożsamości, aby zasymulować istnienie szpiegowskiego pierścienia. Zobaczymy, jak naukowcy z tajnych agencji przekazali ZSRR ultrapoufne plany dotyczące bomby atomowej. Odkryjemy zakodowane wiadomości, niewidoczny atrament, mikrofilmy i wszystkie niesamowite taktyki przesyłania ściśle tajnych informacji. Dzięki analizie odtajnionych dokumentów, archiwów, rekonstrukcji, wywiadów ze znanymi ekspertami i byłymi tajnymi agentami ta seria dokumentalna pozwoli nam zajrzeć w umysły i metody działania tajnych agentów. Garbo, Tricycle, Treasure, Brutus i Bronx - brytyjscy szpiedzy z czasów II Wojny Światowej. Ich misja: oszukać Adolfa Hitlera, by zabezpieczyć lądowanie w Normandii. Podwójni agenci, atrapy, fałszywe informacje przesyłane dyplomatom. To był doskonały plan. Życie w cieniu zmieniło tych pięcioro agentów w mistrzów podstępu. Oto utajniona historia trzech nieznanych mężczyzn i dwóch kobiet. Churchill chciał zaskoczyć nazistów, bo to był jedyny sposób na sukces. Zamierzali przekonać Hitlera, że pod koniec lata 1944 dojdzie do kilku desantów: w Calais, w Norwegii, na południowym zachodzie Francji i na Morzu Śródziemnym, z dala od rzeczywistego miejsca lądowania: Normandii. Aby uwiarygodnić swój plan, alianci stworzyli fikcyjną Pierwszą Grupę Armii Stanów Zjednoczonych, w skrócie FUSAG, stacjonującą w południowo - wschodniej Anglii. Dowodził nią prawdziwy generał George Patton, dobrze znany Niemcom z kampanii w Afryce Północnej i na Sycylii. To, co stało się później - lądowanie w Normandii, jest uznawane za jedną z najbardziej nadzwyczajnych akcji militarnych XX wieku, ale historia niemal zapomniała o wyjątkowej kampanii dezinformacyjnej, która umożliwiła desant. Gdyby kampania się nie powiodła lub została ujawniona, skutki byłyby opłakane. Możliwe, że rozmawialibyśmy dziś po niemiecku. Podwójni agenci w genialny sposób oszukali Niemców. 21:20 VABANK Komedia sensacyjna, 104 min, Polska, 1981 Reżyseria: Juliusz Machulski Scenariusz: Juliusz Machulski Zdjęcia: Jerzy Łukaszewicz Muzyka: Henryk Kuźniak Aktorzy: Jan Machulski, Leonard Pietraszak, Witold Pyrkosz, Jacek Chmielnik, Krzysztof Kiersznowski, Ewa Szykulska, Józef Para, Henryk Bista, Leon Niemczyk, Zdzisław Wardejn. Juliusz Machulski debiutujący tym filmem jako reżyser (ur. 1955) był również autorem scenariusza, który powstał jeszcze w czasie jego studiów reżyserskich w łódzkiej szkole filmowej. Film cieszył się ogromną popularnością. Powszechnie przyrównywano go do obsypanego Oscarami amerykańskiego "Żądła" z Paulem Newmanem i Robertem Redfordem. Do sukcesu filmu przyczynił się niemało ojciec reżysera, Jan Machulski, który znakomicie wcielił się w postać kasiarza Kwinto, dużą rolę odegrała też wspaniała oprawa muzyczna Henryka Kuźniaka. "Vabank" otrzymał nagrodę za najlepszy debiut 1981 roku FPFF w Gdańsku. Święcił również triumfy na festiwalach w Koszalinie, Karlovych Varach, Manili, Vevey, Marsylii. Reżyser otrzymał Nagrodę Ministra Kultury i Sztuki II stopnia w 1983 r. Akcja filmu dzieje się w epoce "retro" - w latach trzydziestych. Z więzienia, po odsiedzeniu wyroku za napad na bank, wychodzi Henryk Kwinto. Mówi się o nim z szacunkiem - pierwszy kasiarz Rzeczypospolitej. Jest kasiarzem perfekcjonistą, którego trudno złapać, a jeszcze trudniej udowodnić mu winę. Wpadł wydany policji przez wspólnika Kramera, wychodzi z więzienia z solennym postanowieniem ostatecznego zerwania ze swoim fachem. Okoliczności sprawią, że zmieni zdanie. Trafi mu się okazja dokonania zemsty na byłym kompanie. Zemsta będzie pomysłowa i perfidna. 23:20 SENSACJE XX WIEKU - KUTRZEBA CZ. 2 Widowisko kameralne, 47 min, Polska, 2002 Reżyseria: Adek Drabiński Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Jan Tarczyński Zdjęcia: Adam Sikora Wykonawcy: Bogusław Wołoszański Niemieckie armie od północy i południa szły na Warszawę, spychając pobite i wykrwawione polskie wojska. Armia Poznań była pośrodku tych wielkich kleszczy. Nieatakowana przez Niemców zachowała pełnię sił. Mogła, jak proponował jej dowódca gen. Tadeusz Kutrzeba, uderzyć w bok niemieckiej 8. Armii. Jednakże marszałek Rydz - Śmigły odrzucił tę możliwość. Od 3 września 1939 roku zatem Armia Poznań, zgodnie z jego rozkazem, cofała się z Wielkopolski w stronę Warszawy, aby zająć pozycje obronne za Wisłą. Czas mijał. Marsz na Warszawę nie mógł być szybki. Wszystkie drogi zapełnili uchodźcy i części niezmobilizowanych oddziałów. Posuwanie się wojska utrudniał też nieład panujący na tyłach. Noce nie wystarczały do marszu, trzeba więc było iść dniami, narażając się na ataki niemieckiego lotnictwa. Tysiące ludzi uciekających przed ogniem wojny mieszało się z wojskiem, blokując i tak powolny marsz kolumn żołnierzy i konnych taborów. Niemiecka doktryna wojny błyskawicznej przewidziała wykorzystanie takiej sytuacji. Samoloty wroga bombardowały wsie i miasteczka, które nie miały strategicznego znaczenia, by w ten sposób zmusić ludzi do ucieczki. Potem atakowały bezbronny tłum. Płonące wozy, rozbite samochody hamowały ruch polskich wojsk. Generał Bortnowski stracił jedną trzecią swojej armii. Bardzo to przeżywał, ale chciał się bić. Gotów był przejść pod rozkazy gen. Kutrzeby, którego żołnierze, ciągle w odwrocie, szli już siódmy dzień i jeszcze nie widzieli wroga. Bez rozkazu naczelnego wodza Tadeusz Kutrzeba nic jednak nie mógł zrobić. Gdyby uderzył na skrzydło niemieckiej 8. Armii, napotkałby tylko jedną niespodziewającą się ataku dywizję piechoty, rozciągniętą na przestrzeni 25 kilometrów. W dodatku przewaga liczebna byłaby po polskiej stronie. Tadeusz Kutrzeba niecierpliwie czekał na zgodę marszałka. Wreszcie połączył się ze sztabem. Do telefonu podszedł szef sztabu, gen. Stachiewicz, który właśnie przygotowywał się, by opuścić Warszawę i wyruszyć do Brześcia, śladem marszałka Rydza - Śmigłego. Kutrzeba spytał, czy ma uderzyć w kierunku Ozorkowa i czy może współdziałać z nim armią Pomorze gen. Władysława Bortnowskiego. Szef sztabu nie mógł sam podjąć decyzji w tej sprawie. Czas naglił. W końcu Stachiewicz wyraził wstępną zgodę, miał jednak jeszcze przysłać potwierdzenie, że marszałek propozycję zaaprobował. Kutrzeba poprosił Stachiewicza, by przyjechał osobiście omówić plan wielkiego przedsięwzięcia, które mogło zmienić bieg kampanii wrześniowej. Nie udało się to. Następnego dnia, tj. 9 września, szef sztabu wyjechał z Warszawy do Brześcia. Nie przysłał też nikogo w swoim zastępstwie. 00:25 UCIECZKA NA SREBRNY GLOB Film dokumentalny, 50 min, Polska, 2021 Reżyseria: Kuba Mikurda Historia realizacji, przerwania i dokończenia po latach filmu Andrzeja Żuławskiego "Na Srebrnym Globie" opowiedziana w kontekście historyczno - filmowo - psychologiczno - politycznym, a także metafizycznym. Piętrowa historia, która przy każdym kolejnym podejściu odsłania nowe konteksty. W 1975 roku Andrzej Żuławski, kontrowersyjny reżyser wizjoner, rozpoczął pracę nad "Na Srebrnym Globie", pierwszym w historii polskiego kina epickim filmem science - fiction, imponującym zarówno pod względem warstwy artystycznej, jak i produkcyjnej. Zaangażowanie w ten wymagający i futurystyczny projekt stało się dla reżysera rodzajem ucieczki od rozgrywającej się w tle osobistej tragedii. W tym samym czasie w Polsce partia komunistyczna zajmowała coraz bardziej zdecydowane stanowisko w sprawie kinematografii. Dwa tygodnie przed zakończeniem zdjęć, partyjny minister kinematografii wstrzymał prace i nakazał zniszczyć rolki filmowe. Załamany Żuławski opuścił Polskę. Dziesięć lat później wrócił jednak do zachowanego materiału i rozpoczął jego montaż. Choć tylko częściowo ukończony, z biegiem lat film stał się legendą. Do dzisiaj jednak tajemnicą pozostaje to, co naprawdę wydarzyło się na planie i dlaczego zdjęcia w ostatniej chwili zostały przerwane? 01:40 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - CENA WOJENNEGO SUKCESU Magazyn historyczny, 23 min, Polska, 2017 Autor: Adam Sikorski Lektor: Artur Kalicki W pejzaż Rabki - Zdroju, którą dziś odwiedzamy, wpisana jest pewna tajemnica, z którą zechcemy się zmierzyć. Spotykamy się z Ludwikiem Gackiem, mieszkańcem Rabki, który wskaże nam miejsce ostatniego, tragicznego kontaktu z ziemią polskiego samolotu. Był to PZL 23 Karaś z 31. Eskadry Rozpoznawczej. Wraz z kolegami poszukiwaczami spróbujemy odnaleźć szczątki tej maszyny. Literatura przedmiotu powtarza informację, że samolot, uderzając w dom rodziny państwa Smoleniów, był pusty. Załoga w składzie: por. obserwator Antoni Soroko, ppor. pilot Ignacy Labiega i pchor. obserwator Stefan Pigłowski wyskoczyli na spadochronach. Podobno trafili do niewoli niemieckiej. Nie ma jednak pewności co do tego, jaki był los załogi Karasia. Spróbujemy też dociec, dlaczego los tej maszyny zakończył się tak dramatycznie. 02:15 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - INWAZJA, KTÓREJ NIE BYŁO CZ. 2 Cykl dokumentalny, 23 min, Polska, 1993 Scenariusz: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Andrzej Ułłowicz Prowadzący: Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański Audycja cykliczna popularyzująca wiedzę o historii II wojny światowej. Odcinek poświęcony alianckim przygotowaniom do lądowania w Normandii.