TVP Historia Poniedziałek, 15.07.2024 05:05 BYŁ TAKI DZIEŃ - 15 LIPCA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1410 - bitwa pod Grunwaldem; 1902 - runęła dzwonnica na placu Św. Marka w Wenecji; 1908 - urodził się Henryk Zygalski, kryptolog zespołu, który złamał kod Enigmy; 1968 - spotkanie przedstawicieli kompartii w Warszawie, list do KPCz; 05:10 JA CIĘ UCZYĆ KAŻĘ - ODC. 11 Program dokumentalny, 22 min, Polska, 2023 Scenariusz: Wiktor Szymborski, Paweł F. Nowakowski Zdjęcia: Wojciech Kursa Prowadzący: Paweł F. Nowakowski, Wiktor Szymborski Połączenie niestandardowego podejścia do historii nauczania i edukacji z ujęciami znanymi z opracowań dotyczących historii wychowania. Idea przyświecająca poszczególnym odcinkom polega na przełamaniu pewnych stereotypów dotyczących dziejów wychowania i nauczania w poszczególnych wiekach. 05:35 SPÓR O HISTORIĘ - WŁADCY POLSCY: MICHAŁ KORYBUT WIŚNIOWIECKI Debata, 30 min, Polska, 2017 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Prowadzący: Maciej Zakrocki Po abdykacji Jana Kazimierza w 1668 roku, szlachta wybrała 19 czerwca 1669 roku na tron Rzeczypospolitej dwudziestodziewięcioletniego syna księcia Jeremiego Wiśniowieckiego, Michała Tomasza Korybuta Wiśniowieckiego. Wszechstronnie wykształcony, posługujący się przynajmniej ośmioma językami obcymi, nie odziedziczył talentów po swoim ojcu. Przez małżeństwo z Eleonorą Habsburżanką związał się z dworem wiedeńskim. Od początku miał przeciwko sobie silne stronnictwo wśród arystokratów związanych z dworem francuskim. Opór ich był tak silny, że mimo wypowiedzenia przez Turcję wojny Rzeczypospolitej zablokowali oni uchwalenie podatków na obronę. W tych okolicznościach 18 października 1672 roku, po upadku Kamieńca Podolskiego zawarty został upokarzający dla Rzeczypospolitej traktat buczacki z Turcją. Rok później hetman Jan Sobieski pokonał Turków pod Chocimiem. Michał Korybut zmarł w przededniu bitwy, 10 listopada 1673 roku we Lwowie, na zatrucie żołądkowe. 06:15 NAJDŁUŻSZA WOJNA NOWOCZESNEJ EUROPY - ODC. 2 LANCET I PŁUG Serial historyczny, 58 min, Polska, 1981 Reżyseria: Jerzy Sztwiertnia Scenariusz: Andrzej Twerdochlib Zdjęcia: Andrzej Ramlau Muzyka: Adam Sławiński Aktorzy: Krzysztof Kolberger, Marek Siudym, Henryk Machalica, Zdzisław Kozień, Mariusz Benoit, Joanna Sobieska, Beata Tyszkiewicz, Grażyna Szapołowska, Marek Bargiełowski, Ewa Lemańska, Jerzy Bończak, Henryk Boukołowski, Aleksander Gawroński, Andrzej Krasicki, Ryszard Pietruski Połowa lat trzydziestych XIX wieku. W Poznaniu następują aresztowania młodzieży polskiej pod zarzutem dążenia do obalenia rządów pruskich. Wśród aresztowanych jest Karol Marcinkowski, późniejszy działacz Wielkopolski. Coraz więcej ludzi uważa, że najbardziej słuszną drogą i sposobem na zachowanie polskości jest podnoszenie wydajności majątków ziemskich, rozwój polskiego przemysłu i handlu. Tymczasem w zaborze rosyjskim wybucha powstanie. Chociaż hrabia Chłapowski uważał, że to powstanie nie ma większych szans, jednak wraz z Józefem Frankowskim, Karolem Marcinkowskim i wieloma innymi przedzierają się przez granicę, by wziąć udział w walce. 07:15 PŁYNĄ TRATWY Film dokumentalny, 19 min, Polska, 1962 Reżyseria: Władysław Ślesicki Zdjęcia: Leszek Krzyżański Muzyka: Zbigniew Rudziński Film ukazujący pracę flisaków. 07:35 KUCHNIA POLSKICH ŻYDÓW - NOWY ROK ŻYCZENIA POMYŚLNOSCI Magazyn kulinarny, 25 min, Polska, 2020 Reżyseria: Jerzy Grabowski Scenariusz: Łukasz Modelski Prowadzący: Łukasz Modelski W tym odcinku poznamy przepis właśnie na gefilte fish, czyli faszerowaną rybę na gorąco oraz miodownik. 08:05 HISTORIA POLSKI - WOŁYŃ - ZAPIS ZBRODNI Film dokumentalny, 33 min, Polska, 2003 Scenariusz: Jadwiga Nowakowska Zdjęcia: Dariusz Jadach Muzyka: Jan Zawierski Film poświęcony tragicznym wydarzeniom, jakie miały miejsce na Wołyniu. Bohaterami są ludzie, którym udało się przeżyć. Dramat wołyńskich rodzin pozostawał przez lata objęty politycznym milczeniem. Dopiero teraz badacze zajmują się zbieraniem dowodów i opracowywaniem dokumentów. Wołyń od 1919 roku należał do Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie traktatu ryskiego. Polacy stanowili tu liczną grupę, bo ponad 300 tysięcy osób. Stosunki z Ukraińcami układały się dobrze. Dlatego zaskoczeniem i szokiem stały się narastające w 1941 roku napady na Polaków, których organizatorami byli nacjonaliści ukraińscy skupieni w OUN i UPA, kierowani przez Melnyka, Bulbę i Banderę. Ich akcje cechowało niesłychane okrucieństwo połączone z rabunkiem i paleniem gospodarstw. Film zrealizowany w Polsce i na Ukrainie zaczyna się mszą w kościele w Otwocku, gdzie przed obrazem Matki Boskiej przywiezionej przez ocalałych Polaków z Wołynia spotkali się świadkowie tamtych wydarzeń. Pokazano także miejsca kaźni Polaków, prace ekshumacyjne i stan prac nad śledztwem, jakie z ramienia Instytutu Pamięci Narodowej prowadzi prokuratura. 08:45 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - STRAŻNICY MORZA Cykl dokumentalny, 19 min, Polska, 1994 Scenariusz: Bogusław Wołoszański Prowadzący: Bogusław Wołoszański Cykliczna audycja popularyzująca wiedzę o historii II wojny światowej. Odcinek poświęcony roli, jaką odegrały w czasie walk morskich torpedy i okręty niszczyciele. 09:10 ŻYCIODAJNE RZEKI PÓŁWYSPU IBERYJSKIEGO - ODC. 1 DUERO (IBERIA'S RIVERS OF LIFE / FLÜSSE DES LICHTS EP. 1 DUERO/DOURO) Serial dokumentalny, 51 min, Niemcy, 2018 Reżyseria: Michael Gregor Seria dokumentalna opowiadająca o największych rzekach Hiszpanii i Portugalii. Wielkie rzeki z dala od destynacji turystycznych ukazują nieznany i mistyczny Półwysep Iberyjski. Podobnie jak ludzkie naczynia krwionośne, rzeki są ścieżkami życia. Niemal każda zaawansowana cywilizacja zawdzięcza swój rozwój istnieniu tych pulsujących strumieni życia. Rzeki były pierwszymi autostradami; transportowały wiedzę, dobra, odkrywców i zdobywców. Podążając za tymi wielkimi strumieniami, znajdujemy zapomniane krajobrazy, zamieszkane przez niezwykłych ludzi, z często wyjątkowymi biografiami. W tym odcinku rzeka Duero - w Hiszpanii i Portugalii ma 895 km, na odcinku około 130 kilometrów jest rzeką graniczną między tymi krajami. Najbardziej zasobna w wodę na Półwyspie Iberyjskim i druga pod względem długości (po Ebro). Źródło rzeki znajduje się w Górach Iberyjskich na wysokości 2080 m n.p.m. w masywie Sierra de Urbión, na północny zachód od miasta Soria w Hiszpanii. Początkowo płynie w kierunku południowym, poniżej miasta Almazn po czym przyjmuje kierunek zachodni, następnie płynie w obniżeniu pomiędzy Górami Iberyjskimi i Kordylierą Centralną. Przepływa przez wyżynę Starej Kastylii po czym na zachodnim krańcu Mesety Iberyjskiej tworzy kanion o długości ok. 100 km i głębokości do 400 m. Uchodzi do Oceanu Atlantyckiego na terenie Portugalii, tworząc estuarium. Wykorzystywana do nawadniania i w hydroenergetyce. W dolnym biegu rzeki liczne winnice, w tym znajdujący się na liście światowego dziedzictwa UNESCO region winiarski Alto Douro. 10:10 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - Z POTRZEBY SERCA Magazyn historyczny, 22 min, Polska, 2018 Autor: Adam Sikorski Lektor: Artur Kalicki Jesteśmy na Mazowszu w małej wiosce Ptaki, gdzie od lat z powodzeniem funkcjonuje zagroda pancerna, czyli miejsce rekonstrukcji zabytkowej inżynierii pojazdowej. Tu lata doświadczeń, cierpliwego odtwarzania dokumentacji i eksperymentów technologicznych sprawiły, że ten niepozorny zewnętrznie zakład może spokojnie deklarować gotowość do krótkoseryjnej produkcji polskich tankietek TK3 i TKS. Na pytanie po co? Odpowiedź jest prosta. Po to, by oszczędzić zabytkowe oryginały, a jednocześnie pozwolić widzom nacieszyć oko tymi groźnymi, pancernymi chrabąszczami na coraz liczniejszych rekonstrukcjach wrześniowych. Kolejna nasza destynacja to Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie. Przenosimy się tam z ogromnymi emocjami i wzruszeniem, gdyż będziemy mieli okazję zobaczyć niezwykły dla nas eksponat muzealny legendarnego Maroszka, karabin wz. 38M. Broń zdobyto dzięki zaangażowaniu Ministerstwa Obrony Narodowej, karabin przyjechał do Muzeum prosto z USA. To jeden z pięciu zachowanych do dziś egzemplarzy tej broni, dlatego jego wartość jest tak ogromna. 10:40 ALTERNATYWY 4 - ODC. 6/9 - GOŁĘBIE Serial komediowy TVP, 59 min, Polska, 1983 Reżyseria: Stanisław Bareja Scenariusz: Stanisław Bareja, Janusz Płoński, Maciej Rybinski Zdjęcia: Wojciech Jastrzębowski Muzyka: Jerzy Matuszkiewicz Aktorzy: Roman Wilhelmi, Gustaw Lutkiewicz, Wojciech Pokora, Bronisław Pawlik, Kazimierz Kaczor, Bożena Dykiel, Bolesław Płotnicki, Jerzy Kryszak, Zdzisław Rychter, Ryszard Pietruski Kultowy polski serial komediowy. Stanisław Anioł wciąż doskonali sposoby uzależniania lokatorów od siebie. Grozi, prosi, knuje, kontroluje korespondencję. Najłatwiej idzie mu z Murzynem, najwięcej oporu spotyka go ze strony niedawnego alkoholika z Pragi, Balcerka. Anioł wysyła mu w końcu fikcyjne wezwanie na kurację odwykową, po czym - powołując się na swoje znajomości - obiecuje wezwanie unieważnić. W zamian Balcerek przysięga, że będzie brać udział w czynach społecznych i próbach chóru. Anioł powołuje też Radę Mieszkańców, która odtąd będzie ustalać kolejność sprzątania. Na czele Rady staje doc. Furman. Konstruktor Manc przeprowadza eksperyment - wstawia robota do prawdziwej kolejki w sklepie. Eksperyment kończy się fiaskiem. 11:50 KRZYŻACY Film historyczny, 165 min, Polska, 1960 Reżyseria: Aleksander Ford Scenariusz na podstawie powieści Henryka Sienkiewicza: Jerzy Stefan Stawiński i Aleksander Ford Zdjęcia: Mieczysław Jahoda Muzyka: Kazimierz Serocki Aktorzy: Mieczysław Kalenik, Andrzej Szalawski, Grażyna Staniszewska, Aleksander Fogiel, Urszula Modrzyńska, Emil Karewicz, Józef Kostecki, Tadeusz Białoszczyński, Lucyna Winnicka, Janusz Strachocki, Stanisław Jasiukiewicz, Mieczysław Voit, Henryk Borowski, Seweryn Butrym, Leon Niemczyk Premiera "Krzyżaków" odbyła się 15 lipca 1960 r. , dokładnie w 550. rocznicę bitwy grunwaldzkiej. Dotrzymanie tego terminu miało wymowę niemal symboliczną. O tym, jak bardzo starano się go nie przekroczyć, świadczy fakt, że od powzięcia pomysłu o ekranizacji Sienkiewiczowskiej powieści do uroczystej premiery upłynęło zaledwie półtora roku. Poprzedziła ją bardzo szeroko zakrojona kampania reklamowa, dyskusje w radiu i w telewizji. Dziesiątki konsultantów dopasowywały literacki obraz wydarzeń i postaci do ówczesnego stanu badań historycznych nad tą epoką. Korekcie poddano przede wszystkim powieściowy wizerunek króla Władysława Jagiełły, niezbyt przychylnie ukazanego na kartach książki. Na jego filmowej rehabilitacji zyskała poetyka filmu, opiewającego królewską mądrość i odwagę. Obszerny materiał literacki wymagał - z konieczności - selekcji, ograniczenia się do kilku wybranych wątków. Na pierwszy plan wysunięto losy Juranda ze Spychowa, zdradziecko atakowanego przez Krzyżaków ze Szczytna, którym przewodzi okrutny komtur Zygfryd de Loewe. Równolegle poprowadzono wątek romansowy między Zbyszkiem, Danuśką i Jagienką. Punkt kulminacyjny stanowi finałowa bitwa pod Grunwaldem. Po premierze filmu opinie recenzentów były podzielone. Jedni widzieli w tym obrazie zrealizowanym w nowatorskiej jak na tamte czasy technice panoramicznej ogromny sukces polskiej kinematografii, inni - i ci byli w większości - wytykali brak szerszego spojrzenia na zderzenie nie tylko dwóch sił politycznych, ale także dwóch kultur, dwóch cywilizacji. Nie bacząc na zdanie krytyków, publiczność ciągnęła tłumnie do kin. Popularność filmu wzmagała zresztą powszechna znajomość książki. Rok 1409. Młody, porywczy rycerz Zbyszko z Bogdańca atakuje pod Krakowem poselstwo krzyżackie. W odwecie Kuno von Lichtenstein żąda od Jagiełły śmierci Zbyszka za znieważenie majestatu. Od śmierci ratuje młodzieńca dwórka księżnej Anny Mazowieckiej, Danusia Jurandówna, córka rycerza ze Spychowa. Staropolskim zwyczajem wybiera Zbyszka na męża, co uniemożliwia wykonanie wyroku. Wkrótce Krzyżacy najeżdżają siedzibę Juranda ze Spychowa - jednego z największych wrogów zakonu. Zabijają jego żonę i porywają córkę, którą przetrzymują w Szczytnie. Zbyszko nadaremnie jej szuka, zbliżając się w tym czasie do zakochanej w nim Jagienki. Krzyżacy zaś wysyłają Jurandowi wiadomość, że uwolnią córkę, jeśli on sam stawi się w Szczytnie. Krzyżacy upokarzają Juranda i wtrącają do lochu, a zamiast córki pokazują mu obcą dziewczynę. Tymczasem Zbyszko w pojedynku zabija brata Rotgiera, przybranego syna komtura Zygfryda de Loewe. 14:45 KORONA KRÓLÓW - ODC 26 Telenowela historyczna TVP, 24 min, Polska, 2017 Reżyseria: Wojciech Pacyna, Jacek Sołtysiak, Jerzy Krysiak Scenariusz: Ariadna Lewańska, Agnieszka Olejnik Zdjęcia: Krzysztof Pakulski, Jacek Fabrowicz Muzyka: Marcin Przybyłowicz Aktorzy: Tadeusz Kwinta, Andrzej Popiel, Karolina Piechota, Karina Seweryn, Agata Bykowska, Krzysztof Wrona, Mirosław Kupiec, Adam Bobik, Zbigniew Waleryś, Ilona Korycka, Miron Jagniewski, Patryk Pietrzak, Monika Radziwon, Halina Łabonarska, Mateusz Król Odc 26. Król wysyła zaufanego rycerza Pełkę z tajną misją. Obiecuje, że zaopiekuje się jego piękną córką Cudką. Anna dowiaduje się, że ktoś na dworze zaczyna knuć intrygi przeciwko niej. Jakie decyzje podejmie? Kucharka Gabija poznaje karczmarza. 15:15 SENSACJE XX WIEKU - OSTATNIA NARADA CZ. 1 Cykl dokumentalny, 25 min, Polska, 2001 Reżyseria: Wojciech Pacyna Scenariusz: Maciej Zakrocki Prowadzący: Bogusław Wołoszański Aktorzy: Krzysztof Dracz, Krzysztof Globisz, Mieczysław Hryniewicz Zdjęcia: Andrzej Sikora Muzyka: Wysocki W nocy z 28 lutego na 1 marca 1953 roku odbyła się ostatnia narada z udziałem Stalina. Rozpoczynała się walka o władzę po nim. 15:50 SENSACJE XX WIEKU - OSTATNIA NARADA CZ. 2 Cykl dokumentalny, 23 min, Polska, 2001 Reżyseria: Wojciech Pacyna Scenariusz: Maciej Zakrocki Prowadzący: Bogusław Wołoszański Aktorzy: Krzysztof Dracz, Krzysztof Globisz, Mieczysław Hryniewicz Zdjęcia: Andrzej Sikora Muzyka: Szymon Wysocki Późnym wieczorem 28 lutego 1953 roku przybywają na naradę do Stalina członkowie Politbiura. Ostatni raz widziano wówczas Stalina żywego, narada zakończyła się o 4 rano 1 marca. 16:25 HISTORIA POLSKI - GRUNWALD 1410 Dokument fabularyzowany, 57 min, Polska, 2023 Scenariusz: Krzysztof Łukaszewicz Najsłynniejsza bitwa w polskich dziejach przedstawiona z punktów widzenia trzech najważniejszych uczestników: króla Polski Władysława Jagiełły, wielkiego księcia Litwy Witolda oraz wielkiego mistrza Zakonu Krzyżackiego Ulryka von Jungingenena. W ich postaci wcielą się odtwórcy wymienionych ról w popularnym serialu "Korona królów. Jagiellonowie", nadawanym w telewizji publicznej. Sebastian Skoczeń, Michał Chorosiński i Szymon Nygard wyruszą ze współczesnego Krakowa, Wilna i Malborka, by spotkać się na polu bitwy pod Grunwaldem i jednocześnie przybliżyć widzom motywacje, przeżycia i uczucia kreowanych przez siebie uczestników dziejowych zmagań. Warstwa dokumentalna, z komentarzem historyków nt. genezy, przebiegu i znaczenia, wzbogacona o fabularne ujęcia z bitwy, które przeniosą widzów w świat największego triumfu w historii polskiego oręża. 17:30 SPÓR O HISTORIĘ - POLSKIE ZWYCIĘSTWA. BITWA POD GRUNWALDEM Debata, 30 min, Polska, 2020 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Prowadzący: Tomasz Muller Od pierwszej połowy XIII wieku, kiedy książę Konrad Mazowiecki pochopnie sprowadził do walki z Prusami Zakon Najświętszej Marii Panny, krzyżowi rycerze opanowali obszary zamieszkałe przez Prusów, ale też liczne ziemie polskie i litewskie. Polska długo zbierała siły do rozprawy z Krzyżakami. W 1409 roku wybuchło na opanowanej przez Krzyżaków części Żmudzi powstanie, któremu wielki książę litewski Witold udzielił wsparcia. Gdy Polska odrzuciła żądanie Zakonu nieudzielania pomocy Litwie, wielki mistrz wypowiedział Polsce wojnę. Na przełomie czerwca i lipca 1410 roku armie polska i litewska skoncentrowały się pod Czerwińskiem, skąd ruszyły na stolicę Zakonu - Malbork. Tematy do dyskusji: Czy Polacy planowali wojną z Zakonem, czy też zostali do niej wciągnięci, kto zdecydował o wojnie (Jagiełło z Witoldem, Jagiełło z panami polskimi czy panowie polscy)? Czy byli przeciwnicy tej wojny? Jakie były cele wojny, czy w ogóle zostały określone, czy od początku celem było zdobycie Malborka? Przygotowania do wojny. Jagiełło sprowadził biegłych w sztuce wojennej Czechów i Morawian. Ewenementem na skalę światową była wielka przeprawa wojsk polskich przez Wisłę pod Czerwińskiem, na dobrze zaprojektowanym i wykonanym moście wspartym na zakotwiczonych łodziach. Jak liczne armie spotkały się na polach Grunwaldu? Stosunek sił wynosił 3:2 na korzyść wojsk Jagiełły. Starcie dwóch potęg trwało sześć godzin. Kto był dowódcą pod Grunwaldem po stronie polskiej: Jagiełło, Witold, ktoś inny? Kronikarz Jan Długosz nie miał dobrego zdania o talentach wojskowych Jagiełły, który przecież wygrał bitwę. Siły zakonu wsparło rycerstwo europejskie. Skąd przybyli rycerze, którzy zasilili szeregi wojsk wielkiego mistrza? Jakiej broni używały walczące strony? Działa zwane bombardami, zostały po raz pierwszy wykorzystane przez Krzyżaków do walki w polu, a nie tylko do obrony twierdz. Czy strona polska również dysponowała takim rodzajem broni? Ile kosztowało w połowie XV wieku wyprodukowanie jednej bombardy? Bronią, która najbardziej kojarzy się z bitwa pod Grunwaldem są dwa nagie miecze. Co się z nimi stało? Wpływ Grunwaldu na sytuację wewnętrzną w Polsce. Jakie znaczenie miało zwycięstwo pod Grunwaldem dla pozycji Polski w Europie? Jakie dla Zakonu? Czy Polacy wykorzystali to zwycięstwo? 18:10 NAJDŁUŻSZA WOJNA NOWOCZESNEJ EUROPY - ODC. 3 NOWA BROŃ SZWOLEŻERÓW Serial historyczny, 55 min, Polska, 1981 Reżyseria: Jerzy Sztwiertnia Scenariusz: Andrzej Twerdochlib Zdjęcia: Andrzej Ramlau Muzyka: Adam Sławiński Aktorzy: Krzysztof Kolberger, Marek Siudym, Henryk Machalica, Zdzisław Kozień, Mariusz Benoit, Joanna Sobieska, Beata Tyszkiewicz, Grażyna Szapołowska, Marek Bargiełowski, Ewa Lemańska, Jerzy Bończak, Henryk Boukołowski, Aleksander Gawroński, Andrzej Krasicki, Ryszard Pietruski Księstwo Poznańskie po upadku powstania listopadowego. Polacy, którzy brali udział w tym zrywie narodowym, spotykają sie z represjami ze strony władz pruskich. Dezydery Chłapowski skazany zostaje na więzienie i utratę mienia, podobnie jak jego towarzysze. Jednak władze decydują się na złagodzenie niektórych wyroków. Polacy postanawiają w inny sposób walczyć o polskość. Zakładają ośrodek, który "pod płaszczykiem" spółki handlowej, ma być centrum kultury polskiej. Do spółki namawiany jest także hrabia Raczyński. Jednak jest on już bardzo zmęczony życiem i zrezygnowany. Popełnia samobójstwo. 19:15 MORSKIE OKO NASZE Reportaż, 38 min, Polska, 2018 Reżyseria: Monika Skwirtniańska Scenariusz: Monika Skwirtniańska Głównym założeniem reportażu jest odpowiedź na pytanie, w jaki sposób został ustalony po I wojnie światowej przebieg granicy w Tatrach. Szukając odpowiedzi, trafia się na ciekawą historię sporu o Morskie Oko, który trwał dziesiątki lat między prywatnymi właścicielami dóbr w Tatrach po stronie polskiej (wówczas Galicji) i węgierskiej. Spór został rozstrzygnięty ostatecznie 13 września 1902 r. przez międzynarodowy trybunał rozjemczy w Grazu. Przybrał charakter sprawy narodowej, w której chodziło o granice przyszłego państwa polskiego, wyzwolił zaangażowanie społeczne wyrażające się w licznych manifestacjach i petycjach do rządu krajowego i centralnego, angażował prasę trzech zaborów. W całej akcji znaczącą rolę odegrał Władysław hr. Zamoyski, Oswald Balzer i Towarzystwo Tatrzańskie. Doniosłość tamtych wydarzeń, które zostaną przedstawione w reportażu, staje się tym bardziej oczywista z perspektywy historycznej. Granica w Tatrach, w okolicy Morskiego Oka, po I wojnie światowej, między Polską i Czechosłowacją (dziś Słowacją) przebiega dokładnie tak, jak ją wyznaczył międzynarodowy trybunał rozjemczy w 1902 roku. 20:10 HISTORIA W POSTACIACH ZAPISANA - MAŁGORZATA Z NAWARRY, KRÓLOWA FRANCUSKIEGO RENESANSU (MARGUERITE OF ANGOULEME AND MARGARET OF NAVARRE) Cykl dokumentalny, 100 min, Francja, 2022 Reżyseria: Laure Delalex Lektor: Marek Ciunel Historia w postaciach zapisana (tytuł francuski "Secrets d'Histoire"), to seria programów historycznych, realizowanych i emitowanych przez francuską telewizję publiczną. Prezenterem programu jest znany francuski dziennikarz telewizyjny - Stephan Bern. Każdy z odcinków przedstawia losy wielkiej postaci historycznej. Z kamerą udajemy się do miejsc stanowiących prawdzie skarby światowego dziedzictwa kultury: zamków i pałaców, galerii sztuki oraz parków i ogrodów. 22:00 TAJEMNICE POCZĄTKÓW POLSKI - DROGA DO KRÓLESTWA Film dokumentalny, 53 min, Polska, 2018 Reżyseria: Zdzisław Cozac Scenariusz: Zdzisław Cozac Zdjęcia: Mariusz Gala, Zdzisław Cozac Dokument "Droga do królestwa" ukazuje podbój przez Mieszka I ziem nad Odrą i Wisłą, które stały się fundamentem Polski. Jaki obszar zdołał opanować Mieszko I w czasie swoich rządów? Mapę jego państwa wydedukowano z mało precyzyjnego opisu granic, zawartego w dokumencie zwanym Dagome iudex. Interpretacja ta budzi dziś wiele wątpliwości. Film jest próbą weryfikacji popularnej mapy państwa Mieszka I poprzez poszukiwanie jego śladów archeologicznych w różnych regionach naszego kraju. Po drodze pojawiają się pytania: czy piastowski władca miał strategię podboju ziem nad Odrą i Wisłą? Na jakich terenach szczególnie mu zależało? Skąd czerpał środki na zbrojenia i budowę nowych grodów? I wreszcie - czy mógł mieć wizję budowy Polski? Z filmu wyłania się wizerunek naszego pierwszego historycznego władcy odbiegający od podręcznikowego przekazu. Paradoksem jest, że Mieszka I, który nie wiedział, że jest Polakiem i buduje Polskę, uważamy za twórcę Polski. I słusznie! Obszar, który zdołał sobie podporządkować Mieszko I, przejął, a następnie poszerzył jego syn Bolesław Chrobry, przyjmując nazwę Polska dla swego królestwa. 23:00 OBLICZA TERRORYZMU - ODC. 2. BAR (2. BAR - ALGIER, 1956 R.) Cykl dokumentalny, 50 min, Niemcy/Niderlandy (Holandia), 2019 Reżyseria: Joey Boink Ta wciągająca seria przybliża historie największych ataków terrorystycznych, które zmieniły świat. Wywiady ze świadkami, materiały archiwalne i rekonstrukcje pozwolą na dokładną analizę tych dramatycznych wydarzeń. Ich znaczenie staje się oczywiste tylko wtedy, gdy spojrzy się na nie z wielu perspektyw, umieszczając je w kontekście historycznym, a co najważniejsze, dzięki dokładnemu przyjrzeniu się ekonomii terroryzmu. Czołowi eksperci wypowiedzą się też na temat zmian dotyczących zjawiska terroryzmu na przestrzeni lat i jak wyglądał proces jego radykalizacji i deradykalizacji. 23:55 SENSACJE XX WIEKU - CZERWONA ORKIESTRA Widowisko, 49 min, Polska, 2003 Reżyseria: Adek Drabiński Scenariusz: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Waldemar Szmidt Aktorzy: Włodzimierz Adamski, Andrzej Szczytko, Zbigniew Paterak, Krzysztof Stelmaszczyk, Jerzy Braszka, Robert Więckiewicz, Sławomir Orzechowski, Andrzej Pściuk, Leon Charewicz, Antoni Ostrouch, Dariusz Krzemiński, Rafał Kuliński, Renata Cichecka, Mariusz Samociuk, Andrzej Bogdański Czerwona Orkiestra to komunistyczna organizacja szpiegowska, która aktywnie zaczęła działać na terenach okupowanych przez Niemców, krótko po ataku Hitlera na Rosję. Twórcą Czerwonej Orkiestry był polski Żyd z Nowego Targu, Leopold Trepper. Siatka, którą Trepper budował od 1938 roku, była najlepiej działającą organizacją szpiegowską drugiej wojny światowej i ogromnym problemem niemieckiej Abwehry. 01:00 UCIECZKA Z ALCATRAZ (ESCAPE FROM ALCATRAZ) Film fabularny, 107 min, USA, 1979 Reżyseria: Don Siegel Lektor: Stanisław Olejniczak Aktorzy: Clint Eastwood, Fred Ward, Jack Thibeau, Robert Blossom Film twórcy "Brudnego Harry'ego" opowiada o sensacyjnej ucieczce z zakładu karnego Alcatraz, które przez wiele lat uchodziło za miejsce, skąd nie ma odwrotu. Na niewielkiej wyspie w zatoce San Francisco słynne więzienie federalne o zaostrzonym rygorze istniało w latach 1934 - 1963. Tu trafiali najgroźniejsi i najpilniej strzeżeni skazańcy, wśród nich był m.in. Al Capone. W całej historii Alcatraz było wielu śmiałków, którzy na próżno próbowali brawurowych ucieczek. W końcu trzem więźniom udało się skruszyć solidne mury niezdobytej dotąd twierdzy. Właśnie o nich opowiada film Donalda Siegela. Za podstawę scenariusza posłużyła powieść J. Campbella Bruce'a, w której autor opisał dramatyczną historię. Jeden z najsłynniejszych dramatów więziennych przeszedł już do historii kina jako film kultowy. "Ucieczka z Alcatraz" to, po "Brudnym Harrym", kolejne dzieło powstałe we współpracy Dona Siegela z Clintem Eastwoodem, któremu krytyka wystawiła najwyższe oceny, uznając film za jeden z ciekawszych w amerykańskiej produkcji lat 70. Bohater "Ucieczki z Alcatraz", Frank Morris (Clint Eastwood), zostaje w 1960 roku przewieziony do najcięższego z amerykańskich zakładów karnych, uznawanego za najlepiej strzeżone więzienie świata. Poprzednio wielokrotnie próbował ucieczek, tym razem jednak ma niewielkie szanse na pokonanie wszystkich zabezpieczeń na wyspie. Sadystyczny naczelnik zakładu (Patrick McGoohan) chełpi się swymi osiągnięciami przed nowicjuszem w Alcatraz. Poddany surowej dyscyplinie i rygorowi Frank nieprzerwanie myśli o ucieczce. Choć pomysł wydaje się szalony, postanawia wcielić go w życie. W swój plan wtajemnicza braci Johna i Clarence'a Anglinów (Fred Ward, Jack Thibeau), dawnych kompanów, którzy również zostali umieszczeni w Alcatraz. Żmudne przygotowania do ucieczki trwają długo. Po dwóch latach pobytu za kratkami dla Franka i jego "wspólników" wybija godzina zero. Więźniowie wydostają się na zewnątrz przez wydrążony w ścianie otwór. Wypływają w morze na tratwie uplecionej z nieprzemakalnych płaszczy. Od tej pory ślad po nich ginie. Zdaniem władz więziennych, przepadli w zdradzieckich nurtach wody. Zorganizowane na szeroką skalę poszukiwania uciekinierów nie przyniosły żadnych rezultatów. Nie odnaleziono ich ani żywych ani martwych. Dwanaście miesięcy później, w roku 1963, słynne więzienie Alcatraz zostało zamknięte. 03:05 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - Z POTRZEBY SERCA Magazyn historyczny, 22 min, Polska, 2018 Autor: Adam Sikorski Lektor: Artur Kalicki Jesteśmy na Mazowszu w małej wiosce Ptaki, gdzie od lat z powodzeniem funkcjonuje zagroda pancerna, czyli miejsce rekonstrukcji zabytkowej inżynierii pojazdowej. Tu lata doświadczeń, cierpliwego odtwarzania dokumentacji i eksperymentów technologicznych sprawiły, że ten niepozorny zewnętrznie zakład może spokojnie deklarować gotowość do krótkoseryjnej produkcji polskich tankietek TK3 i TKS. Na pytanie po co? Odpowiedź jest prosta. Po to, by oszczędzić zabytkowe oryginały, a jednocześnie pozwolić widzom nacieszyć oko tymi groźnymi, pancernymi chrabąszczami na coraz liczniejszych rekonstrukcjach wrześniowych. Kolejna nasza destynacja to Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie. Przenosimy się tam z ogromnymi emocjami i wzruszeniem, gdyż będziemy mieli okazję zobaczyć niezwykły dla nas eksponat muzealny legendarnego Maroszka, karabin wz. 38M. Broń zdobyto dzięki zaangażowaniu Ministerstwa Obrony Narodowej, karabin przyjechał do Muzeum prosto z USA. To jeden z pięciu zachowanych do dziś egzemplarzy tej broni, dlatego jego wartość jest tak ogromna. 03:45 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - ROMMEL Cykl dokumentalny, 19 min, Polska, 1996 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Prowadzący: Bogusław Wołoszański Cykliczna audycja popularyzująca wiedzę o historii II wojny światowej. Odcinek poświęcony niemieckiemu feldmarszałkowi Erwinowi Rommlowi. Obraz tworzą czarno - białe archiwalne materiały filmowe.