TVP Historia Środa, 31.07.2024 06:10 BYŁ TAKI DZIEŃ - 31 LIPCA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1853 - pierwsza lampa naftowa Łukasiewicza we Lwowie; 1886 - zmarł Franciszek Liszt; 1953 - zmarł Kornel Makuszyński; 1981 - skradziono pomnik Katyński z wojskowych Powązek. 06:15 SZEROKIE TORY - JEDEN DZIEŃ Z ŻYCIA MUZUŁMAŃSKIEGO DUCHOWNEGO W TASZKIENCIE Reportaż, 25 min, Polska, 2001 Scenariusz: Barbara Włodarczyk Zdjęcia: Wiktor Politow W tym wydaniu spotkanie z Rahmatułahem - jednym z najważniejszych muzułmańskich duchownych w Uzbekistanie. 06:45 SPÓR O HISTORIĘ - POWSTANIE WARSZAWSKIE. ŻYCIE CODZIENNE Debata, 30 min, Polska, 2019 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Powstanie Warszawskie. cz. 2 Życie codzienne. 1 sierpnia 1944 roku, o godzinie siedemnastej, w Warszawie żołnierze Armii Krajowej chwycili za broń. Rozpoczęło się powstanie. Miało trwać kilka dni, a trwało 63 dni. W ten czas zmagań militarnych narastały trudności życia codziennego mieszkańców stolicy. Było to życie na granicy życia i śmierci. Odwaga i strach. Miłość i nienawiść. Męstwo żołnierzy i męstwo mieszkańców. Wybuch powstania zostaje przyjęty przez mieszkańców z entuzjazmem. Z czasem jednak początkowa euforia ustępuje miejsca pretensjom. Jak wyglądały pierwsze dni powstania? Jak wyglądało życia codzienne, skąd żywność czy były sklepy, a jeśli tak, to skąd miały towar? Co jedzono? Skąd brano wodę? Oświetlenie, czy był prąd? Alkohol. Czy był, co pito, skąd brano? Dzieci i niemowlęta, lekarze, chorzy, porody. Życie religijne: jak wyglądało? Chrzty, śluby, pogrzeby. Rola kapelanów i zakonów. Rozrywka: teatry [np. teatrzyk kukiełkowy dla dzieci], kina, prasa, orkiestry. Śluby powstańcze. Goście: prof. Maciej Kledzik emerytowany prof. Uniwersytetu Warmińsko - Mazurskiego w Olsztynie Agnieszka Cubała, autorka książek na temat Powstania Warszawskiego dr Karol Mazur, Muzeum Powstania Warszawskiego. 07:25 TAJEMNICA ENIGMY - ODC. 1/8 - MARSZ W HISTORIĘ Serial TVP, 43 min, Polska, 1980 Reżyseria: Roman Wionczek Scenariusz: Zenon Różewicz, Roman Wionczek, Stanisław Strumph-Wojtkiewicz Aktorzy: Tadeusz Borowski, Piotr Frączewski, Piotr Garlicki, Andrzej Szczepkowski, Janusz Zakrzeński, Henryk Bista, Jerzy Kamas, Eugeniusz Kamiński, Zygmunt Kęstowicz, Andrzej Lejborek, Jan Machulski, Grażyna Marzec, Tadeusz Pluciński, Jolanta Wołłejko, Józef Zacharewicz Opowieść o dramatycznych losach polskich inżynierów, którzy byli autorami jednego z najważniejszych dokonań w dziejach światowej myśli strategicznej. Mianem tym historycy określili dekryptaż niemieckiej maszyny szyfrującej "Enigma". Osiągnięcie to wywarło znaczący wpływ na przebieg II wojny światowej i przyśpieszyło ostateczną kapitulację Niemiec. Serial Romana Wionczka jest rozbudowaną wersją kinowego filmu pt. "Sekret Enigmy". Twórcy cyklu rozszerzyli zwłaszcza wątki osobiste polskich uczonych, wprowadzili też na ekran więcej postaci historycznych, takich jak król Jerzy VI, Winston Churchill czy Józef Stalin. Akcja rozpoczyna się w 1931 roku. Do Poznania powraca ze stypendium w Getyndze Marian Rejewski - młody, utalentowany matematyk. Nie rezygnując z posady na uczelni, rozpoczyna również pracę dla biura szyfrów Sztabu Głównego. Zostaje przydzielony do zespołu zajmującego się dekryptrażem niemieckich kodów. Rejewski jako pierwszy wpada na pomysł, jak należy je odczytywać. Dzięki pomocy techników z fabryki "AVA" kryptolodzy odtwarzają konstrukcję "Enigmy" - niemieckiej maszyny szyfrującej. Tymczasem do Polski przybywa grupa francuskich i angielskich oficerów wywiadu. W ośrodku w podwarszawskich Pyrach zapoznają się z najnowszymi, sensacyjnymi dokonaniami polskiego biura szyfrów. 08:15 TAJEMNICA ENIGMY - ODC. 2/8 - ZAPROSZENIE DO WARSZAWY Serial Serial wojenno - sensacyjny, 41 min, Polska, 1980 Reżyseria: Roman Wionczek Scenariusz: Zenon Różewicz, Roman Wionczek, Stanisław Strumph-Wojtkiewicz Aktorzy: Tadeusz Borowski, Piotr Frączewski, Piotr Garlicki, Andrzej Szczepkowski, Janusz Zakrzeński, Henryk Bista, Jerzy Kamas, Eugeniusz Kamiński, Zygmunt Kęstowicz, Andrzej Lejborek, Jan Machulski, Grażyna Marzec, Tadeusz Pluciński, Jolanta Wołłejko, Józef Zacharewicz W lipcu 1939 roku do Polski przybywa grupa angielskich i francuskich oficerów wywiadu, a wśród nich przyjaciel ppłk. Langera, major Gustave Betrand (po wojnie autor publikacji, dzięki którym udział Polaków w złamaniu tajemnicy "Enigmy" stał się wreszcie powszechnie znany). W ośrodku w Pyrach pod Warszawą zapoznają się z najnowszymi osiągnięciami polskiego biura szyfrów i ku swemu zdumieniu oglądają egzemplarz polskiego odpowiednika "Enigmy", z zastrzeżeniem, że kiedy sprawa przestanie być tajemnicą, polski wkład w zwycięstwo zostanie ujawniony. Tymczasem dowództwo niemieckie i sam Hitler nabierają absolutnego przekonania, że szyfry "Enigmy" są wyłącznie ich tajemnicą, zwłaszcza że wywiadowi niemieckiemu nie udaje się uzyskać jakichkolwiek informacji świadczących o działalności kryptologów, a agenci, którzy próbowali przeniknąć do ośrodka w Pyrach, ponieśli porażkę. 1 września o świcie Różycki odczytuje tekst rozkazu Hitlera o rozpoczęciu działań wojennych. 08:55 KUCHNIA POLSKICH ŻYDÓW - ODC. JOM KIPUR. POST I OBŻARSTWO. Magazyn kulinarny, 24 min, Polska, 2021 Reżyseria: Jerzy Grabowski Scenariusz: Łukasz Modelski Prowadzący: Łukasz Modelski W kolejnym odcinku programu poznamy potrawy spożywane podczas Jom Kipur, jednego z najważniejszych i najbardziej uroczystych religijnych świąt żydowskich. Prowadzący program Łukasz Modelski przyrządzi przekąski ze śledzi. Pierwszą potrawą będzie śledź pieczony w occie, a drugą kulki ze smażonych śledzi. 09:30 HISTORIA POLSKI - RYSZARD SZURKOWSKI - WYŚCIG PRZEZ ŻYCIE Film dokumentalny, 57 min, Polska, 2021 Reżyseria: Zbigniew Rytel Scenariusz: Zbigniew Rytel Zdjęcia: Ładysław Lipkowski, Marian Kostra Dla każdej telewizji trudnym momentem jest sytuacja, kiedy odchodzi jakaś wybitna postać ze świata sportu i nagle okazuje się, że nie ma żadnego materiału, który sumowałby jej/jego osiągnięcia. Okazuje się też, że już nie uda się porozmawiać z bohaterem dawnych czasów. Może warto rozpocząć produkcję filmów biograficznych, opisujących wielkich sportowców z naszej przeszłości. One są cenne nie tylko w momencie śmierci bohatera, ale też są atrakcyjnym uzupełnieniem bieżącej oferty programowej. Pierwszym przykładem jest Ryszard Szurkowski. Jego sportowe osiągnięcia wystarczą, żeby zrobić film z wykorzystaniem materiałów archiwalnych i wspomnień samego kolarza. 10:30 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - INWAZJA, KTÓREJ NIE BYŁO CZ. 2 Cykl dokumentalny, 23 min, Polska, 1993 Scenariusz: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Andrzej Ułłowicz Prowadzący: Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański Program cykliczny popularyzujący wiedzę o historii II wojny światowej. Odcinek poświęcony alianckim przygotowaniom do lądowania w Normandii. 11:05 WSZYSTKIE KOLORY ŚWIATA - MAINE - PRAWDZIWE OBLICZE AMERYKAŃSKIEJ PRZYGODY (FLAVORS) Serial dokumentalny, 51 min, Francja, 2008 Reżyseria: Eric Bacos Ta niezwykła seria dokumentalna pomaga odkryć bogactwo, magię i piękno najciekawszych miejsc na świecie: ich naturalne cuda i sławne zabytki, wytwory lokalnych rzemieślników i zapierające dech w piersiach krajobrazy. W każdym odcinku na widzów czeka niezapomniana podróż przez tradycję i historię kolejnego kraju, który jest wymarzonym miejscem docelowym każdego podróżnika. W tym odcinku - stan Maine w USA. 12:05 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - TAJEMNICZE URZĄDZENIE Magazyn historyczny, 22 min, Polska, 2018 Autor: Adam Sikorski Lektor: Artur Kalicki "Tajemnicze urządzenie" Nasze podróże nigdy nie przebiegają w prosty sposób. Zawsze mamy mnóstwo powodów do zjechania z głównej trasy. A to pojawiła się nowa relacja w badanej sprawie, a to trzeba zająć się mało filmową pracą organizacyjną, wreszcie często dostajemy sygnał o znalezieniu czegoś ciekawego. I tak jest tym razem. Zagłębiamy się w piękne lasy nad Notecią. W miejscowości Pestkowice, podczas pracy, emerytowany leśnik znalazł skrzynkę pełną ciekawych urządzeń. Ostatnia wojna wygenerowała mnóstwo ciekawej techniki. Dzięki uprzejmości znalazcy ten osobliwy sprzęt będziemy mogli przekazać specjalistom do konserwacji. Dzięki temu wkrótce dowiemy się, do czego służył. "Sztandar z Łodygowic" Następnie przeniesiemy się w czasie w początkowy okres okupacji niemieckiej, zaś w przestrzeni na południowe krańce Polski. Sygnał o ukrytym sztandarze otrzymaliśmy od zaprzyjaźnionej firmy georadarowej. Mamy przypuszczenia, że sztandar OSP Łodygowice znajduje się w pomieszczeniach gospodarczych wskazanej nam nieruchomości. Z punktu widzenia historyka poszukiwacza ten sztandar jest równie ważny co sztandary bojowe, ponieważ tak samo symbolizuje działalność grup ludzi patriotycznie zaangażowanych. "Pamięci Józefa Liniewskiego" Kolejne miejsce akcji to Lubelskie Polesie - powstańczy matecznik. Na osi czasu cofamy się do roku 1863. O ile ustalenie miejsc powstańczych bitew i potyczek jest prostsze, to ustalenie miejsc związanych z funkcjonowaniem polskiego Państwa Podziemnego w okresie powstania styczniowego jest już o wiele trudniejsze. Polskie Państwo Podziemne w tym czasie było prawdziwym fenomenem, posiadało własne sądownictwo, władzę cywilną, pocztę i system poboru podatków. Ukazanie tych miejsc ułatwiają pamiętniki. Jednym z nich jest pamiętnik Józefa Seweryna Liniewskiego. 12:35 ROBIN Z SHERWOOD - ODC. 9 WŁADCA DRZEW (ROBIN OF SHERWOOD) Serial, 51 min, Wielka Brytania, 1983 Reżyseria: Richard Carpenter, Paul Knight Aktorzy: Clive Mantle, Mark Ryan, Michael Praed, Phil Rose, Ray Winstone "Robin z Sherwood", brytyjski serial fantasy nakręcony w latach 1983 - 1986, znany też w Polsce pod tytułem "Robin Hood". Serial liczy w sumie 26 odcinków nakręconych w trzech odrębnych cyklach. W pierwszych dwóch sezonach w roli tytułowej występował Michael Praed, natomiast w trzecim syn Seana Connery'ego, Jason. Producentem serialu był Paul Knight, a głównym scenarzystą Richard Carpenter. W tworzeniu scenariusza współpracowali z nim: Anthony Horowitz, Andrew McCulloch i John Flanagan. Reżyserem pierwszego sezonu był Ian Sharp, drugiego Robert Milton Young, a trzeciego Ben Bolt, James Allen, Gerry Mill, Sid Robertson i Alex Kirby. Serial nawiązuje do legendy o Robin Hoodzie; akcja filmu rozgrywa się na tle Anglii przełomu XII i XIII wieku, za panowania króla Ryszarda Lwie Serce i jego brata Jana bez Ziemi. Inicjatorem powstania tego serialu był jego producent Paul Knight; początkowo zamierzał on nakręcić sześcioodcinkowy mini - serial o przygodach Robin Hooda w nowej konwencji, odpowiadającej publiczności lat 80. XX wieku. 13:30 GROBOWIEC SZEKSPIRA (SHAKESPEARE’S TOMB) Film dokumentalny, 51 min, Wielka Brytania, 2018 Reżyseria: Sophie Elwin Harris Film dokumentalny. Próba rozwiązania dziwnych tajemnic związanych z pochówkiem Williama Szekspira. Spotykamy historyków Cambridge Helen Castor i jej zespół archeologów. W parafialnym kościele w środkowej Anglii znajduje się grób największego angielskiego dramaturga. Jedyny wyryty na nim napis to klątwa. Nietypowy grobowiec Williama Szekspira od lat jest tematem plotek i legend. Wielokrotnie postulowano, by otworzyć ten grób. Jednak Kościół nigdy nie pozwolił zbezcześcić pogrzebanych szczątków. Teraz dzięki najnowszym technikom archeologicznym możemy bez otwierania grobu zajrzeć do jego wnętrza. Dziwne tajemnice i miejskie legendy otaczające miejsce ostatniego spoczynku Szekspira są równie intrygujące i ciekawe jak każda z jego sztuk. Czy, jak głosi legenda, został pochowany na stojąco, zamiast leżeć? Dlaczego jego grób jest podejrzanie krótki? Czy jego czaszka została skradziona przez złodziei grobów? I dlaczego na jego nagrobku widnieje mroczne, tajemnicze ostrzeżenie? Dzięki niesamowitemu nieinwazyjnemu skanowaniu 3D oraz drobiazgowym badaniom i analizom, może uda się odkryć prawdę o tym zagadkowym pochówku, czy też tajemnice grobowca Szekspira zostaną pogrzebane na zawsze? Czterysta lat po śmierci Szekspira w końcu mamy szansę zajrzeć do jego grobu i oddzielić fakty od ludowych podań. Szekspir nie zostawił po sobie dzienników i nikt mu współczesny nie napisał jego biografii, ale wiemy, że wrócił do Stratford, gdzie zmarł w wieku zaledwie pięćdziesięciu dwóch lat. Reszta tajemnic Szekspira spoczywa z nim w tutejszym kościele Świętej Trójcy. Dzięki Szekspirowi jest to jeden z najczęściej odwiedzanych brytyjskich kościołów. Co roku ćwierć miliona turystów podchodzi do słynnego grobu autora "Hamleta". 14:25 PODZIEMNE WŁOCHY - AMELIA I NARNI. ODC. 4/8 (UNDER ITALY) Serial dokumentalny, 60 min, Włochy, 2016 Reżyseria: Dario Marani Pełna przygód podróż po podziemnym, nieznanym i tajemniczym świecie kryjącym się zarówno pod największymi miastami, jak i wioskami Włoch. Miały one często ogromne znaczenie historyczne, dlatego ich eksploracja pozwala poznać od podszewki dawne i współczesne dzieje tego kraju. W każdym odcinku gospodarz serii, amerykański archeolog Darius Arya, osobiście odkrywa włoskie podziemia: od Rzymu do Neapolu, od Narni do Gran Sasso, przez miejsca o ogromnym znaczeniu historycznym i archeologicznym, po współczesne miejskie kanały, a to pozwala prześledzić historię Italii od prehistorii, przez epokę grecko - rzymską, wczesnego chrześcijaństwa i średniowiecze do dziś. 15:25 KORONA KRÓLÓW - ODC 38 Telenowela historyczna TVP, 24 min, Polska, 2017 Reżyseria: Jerzy Krysiak, Jacek Sołtysiak, Wojciech Pacyna Scenariusz: Ewelina Chyrzyńska, Monika Zięba, Zdena Sisova Zdjęcia: Krzysztof Pakulski, Jacek Fabrowicz Muzyka: Marcin Przybyłowicz Aktorzy: Mateusz Król, Marta Bryła, Paulina Lasota, Piotr Gawron - Jedlikowski, Agnieszka Mandat, Sławomir Orzechowski, Robert Gonera, Wenanty Nosul, Jacek Milczarski, Agata Bykowska, Marek Karpowicz, Krzysztof Chudzicki, Karina Seweryn, Jacek Kopczyński, Rafał Rosiak Odc 38. Król podpisuje układ przedłużający rozejm z zakonem. Anna jest rozdrażniona z powodu przedłużającej się nieobecności Egle. Swoją złość wyładowuje na nowej dwórce i na Katarzynie, którą oskarża o knucie intryg na dworze. Gabija postanawia opuścić karczmarza i wyruszyć z Egle w podróż powrotną na Litwę. 16:00 SENSACJE XX WIEKU - OPERACJA "FOXLEY" Widowisko historyczne, 49 min, Polska, 2005 Autor: Bogusław Wołoszański Reżyseria: Adek Drabiński Zdjęcia: Waldemar Szmidt Aktorzy: Piotr Grabowski - Thornley, Tomasz Sapryk - Jeleń, Dariusz Jakubowski - Hombro, Jan Wieczorkowski - Szalewski, Henryk Majcherek - Churhill Po torach toczy się drezyna Banschutzu. Żołnierze oświetlają latarkami tor i pobocze. Nic nie przykuwa ich uwagi ani nie wzbudza podejrzeń. Lecz gdy wehikuł odjeżdża w mrok, z zarośli wyłaniają się dwie postaci. Owi tajemniczy ludzie szybko podkładają pod szyny ładunki wybuchowe, łączą je przewodami z zapalarką, zacierają ślady i dołączają do ukrytych wśród drzew kolegów. W samą porę - pociąg już nadjeżdża. Ciemności rozświetla ostry błysk, w huku detonacji i łoskocie wywracających się wagonów ginie trzask serii partyzanckiej broni. Żołnierze polskiego podziemia uderzali tysiące razy na niemieckie transporty wojskowe, lecz akcja wykonana jesienią 1941roku między stacjami Freidorf i Schwarzwasser na Pomorzu zasługuje na szczególną uwagę. Nie tylko z powodu znacznych strat poniesionych przez wroga, ale przypuszczalnego celu ataku. Tamtej nocy, po tych samych torach, miał bowiem jechać nieporównanie ważniejszy skład "Amerika" - osobisty pociąg Adolfa Hitlera! Nim fuehrer na dobre zaszył się w skalistym Berchtengaden, w bunkrach Wilczego Szańca w Gierłoży i na koniec w schronach Kancelarii Rzeszy, często i chętnie podróżował. Najchętniej - koleją. Odwiedzał oddziały na froncie, pokrzepiał żołnierzy, odznaczał lub rugał generałów, zbierał hołdy, pomagał sztabowcom, ku ich utrapieniu, prowadzić operacje wojenne. W specjalnym pociągu "Amerika" przemianowanym w roku 1943 na "Brandenburg" i napędzanym przez dwie potężne lokomotywy spalinowe było kilka pancernych salonek dla Hitlera i jego świty, wagony restauracyjne, konferencyjne, łazienkowe, prasowe, ochrony oraz z bronią przeciwlotniczą. Przed wodzowskim składem pędziła lokomotywa z wypełnionymi piaskiem platformami lub inny pociąg, by detonować ewentualne miny. Czy taki przypadek nastąpił na Pomorzu? Polski wywiad zawiadomił sojuszników, że była to zwykła operacja sabotażowa, niezwiązana z osobą Hitlera. Lecz udana akcja nasunęła brytyjskiemu SOE, czyli Zarządowi Operacji Specjalnych, pomysł zaatakowania fuehrera podczas podróży pociągiem, samolotem - wielkim Focke Wulfem FW 200 lub opancerzonym mercedesem. Z powodu doskonałej ochrony pojazdów, a zwłaszcza ich głównego pasażera, te plany spaliły na panewce. Specjaliści z SOE zaczęli wtedy rozważać szanse zlikwidowania przywódcy Trzeciej Rzeszy w pobliżu jego rezydencji "Berghof" w Alpach Bawarskich. Zamachu miał dokonać snajper przebrany w mundur niemieckiego strzelca górskiego, a pociski wypełnione rtęcią wykluczyć wszelkie szanse medyków na ocalenie postrzelonej ofiary... 17:05 HISTORIA POLSKI - POWSTANIE WARSZAWSKIE W DOKUMENTACH Film dokumentalny, 51 min, Polska, 1994 Scenariusz: Witold Zadrowski Lektor: Władysław Kowalski, Tomasz Marzecki Wykonawcy: Władysław Kowalski Muzyka: Eugeniusz Rudnik Witold Zadrowski przedstawia film oparty na dokumentach w większości dotąd nieznanych, dotyczących powstania warszawskiego i działań polityków, które z tamtymi wydarzeniami były związane. Swój film, będący kroniką powstania warszawskiego, Witold Zadrowski zrealizował z wyjątkową starannością. Przygotowując scenariusz i komentarz, sięgnął do sześciu książek: "Armia Krajowa w dokumentach", "Samotny bój" Tadeusza Żenczykowskiego, "W sojuszniczym Londynie" Edwarda Raczyńskiego, "Polska w II wojnie światowej" Józefa Garlińskiego, "Dni walczącej stolicy" Władysława Bartoszewskiego i "Wielka Koalicja" Włodzimierza Kowalskiego. Sam też przygotowując się do nakręcenia filmu, odnalazł wiele wcześniej nieznanych dokumentów. Poprosił również o wspomnienia przed kamerą uczestników powstania: prof. Aleksandra Gieysztora - wówczas kierownika Wydziału Informacji i Propagandy Komendy Głównej AK i Tadeusza Żenczykowskiego - wówczas szefa Wydziału Propagandy AK. Wykorzystał też sekwencje wybrane z siedmiu godzin filmów dokumentalnych z powstania, fragmenty niemieckich kronik filmowych, materiały z archiwów Wytwórni Filmów Dokumentalnych i "Czołówki". Z tak bogatego materiału zbudował szczegółową kronikę powstania, lecz opowiedział ją w bardzo osobisty sposób. Opowieść o tragedii stolicy i jej mieszkańców rozpoczął od września 1939 roku, dostrzegając w bohaterskiej obronie miasta nieuchronną zapowiedź późniejszego zrywu. Relacjonując rozwój wydarzeń poprzedzających powstanie, a potem kronikę walki, pokazał działania polityków związanych z wydarzeniami, a także - jak je widziały wszystkie zaangażowane w nie strony: polska, brytyjska, radziecka i niemiecka. Przedstawił też prawdę o osamotnieniu walczącego miasta, z wyrachowaniem skazanego na zagładę. 18:00 SPÓR O HISTORIĘ - KTO WYWOŁAŁ POWSTANIE WARSZAWSKIE? Debata, 30 min, Polska, 2021 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Wieczorem, 31 lipca 1944 roku dowódca Armii Krajowej generał Tadeusz Komorowski "Bór" wydał komendantowi Okręgu Warszawskiego Armii Krajowej pułkownikowi Antoniemu Chruścielowi "Monterowi" rozkaz o rozpoczęciu następnego dnia powstania w Warszawie. Tam, gdzie rozkaz o wybuchu powstania zdążył dotrzeć, żołnierzom z magazynów pospiesznie wydawano broń i amunicję. Młodzi ludzie, częstokroć słabo uzbrojeni, wtopieni w tłum powracających z pracy warszawian, czekali na swoich stanowiskach na komendę do otwarcia ognia. W niektórych miejscach stolicy pierwsze strzały padły jeszcze przed siedemnastą. Co zdecydowało o wydaniu rozkazu o rozpoczęciu walki? Czy decyzję zaakceptował rząd polski i Naczelny Wódz? Goście: prof. Maciej Kledzik i prof. Rafał Habielski, Uniwersytet Warszawski 18:30 TAJEMNICA ENIGMY - ODC. 3/8 - PRÓBA DYWERSJI Serial Serial wojenno - sensacyjny, 38 min, Polska, 1980 Reżyseria: Roman Wionczek Scenariusz: Stanisław Strumph-Wojtkiewicz, Roman Wionczek, Zenon Różewicz Aktorzy: Tadeusz Borowski, Piotr Frączewski, Piotr Garlicki, Andrzej Szczepkowski, Janusz Zakrzeński, Henryk Bista, Jerzy Kamas, Eugeniusz Kamiński, Zygmunt Kęstowicz, Andrzej Lejborek, Jan Machulski, Grażyna Marzec, Tadeusz Pluciński, Jolanta Wołłejko, Józef Zacharewicz Wraz z wybuchem wojny Sztab Główny postanawia ewakuować biura szyfrów, ośrodek w Pyrach zaś zniszczyć. Kryptolodzy zabierają z Pyr wszystkie urządzenia i w dwóch grupach udają się w kierunku Brześcia. Tam po wielu tarapatach następuje połączenie obu grup i ekipa w tłumie uchodźców wędruje w stronę Kołomyi. Po wyczerpaniu się zapasów paliwa Langer podejmuje decyzję zniszczenia maszyn "Enigmy" i ich dokumentacji, które giną w ogniu. Teraz pozostało już tylko jedno wyjście - przedzierać się do granicy rumuńskiej. Jednocześnie Hoeger wraz ze swymi agentami przedostaje się do kolumny ewakuacyjnej z nadzieją, że uda mu się wykryć naszych kryptologów. Na szczęście jego usiłowania spełzają na niczym. 19:10 TAJEMNICA ENIGMY - ODC. 4/8 - OCALIĆ MYŚL Serial wojenno - sensacyjny, 43 min, Polska, 1980 Reżyseria: Roman Wionczek Scenariusz: Roman Wionczek, Zenon Różewicz, Stanisław Strumph-Wojtkiewicz Aktorzy: Zygmunt Kęstowicz, Grażyna Marzec, Janusz Zakrzeński, Andrzej Lejborek, Henryk Bista, Jerzy Kamas, Jolanta Wołłejko, Halina Golanko, Tadeusz Borowski, Piotr Garlicki, Tadeusz Pluciński, Józef Zacharewicz, Ewa Żukowska, Piotr Frączewski, Eugeniusz Kamiński Przez granicę rumuńską przechodzi istny pochód uciekinierów i wojska. Rajewski, Różycki i Zygalski oddzielają się od pozostałych kryptologów i bocznymi drogami wędrują do Bukaresztu. Próby znalezienia pomocy i przedostania się na Zachód początkowo nie przynoszą rezultatu, dopiero po wizycie w ambasadzie francuskiej zaczynają mieć nadzieję. Było to efektem działania płk. Bertranda, specjalnie przybyłego w tym celu do Bukaresztu. Przez Włochy, trójka kryptologów przedostaje się do Paryża, gdzie spotyka prawie wszystkich swoich warszawskich kolegów, którym różnymi sposobami udało się wydostać z rumuńskich obozów. Bertrand przy udziale Langera postanawia reaktywować biura szyfrów; liczą też na współpracę z Anglią. Jako siedzibę obierają pałacyk "Bruno" pod Paryżem, gdzie zainstalowana zostaje cała aparatura szyfrowa, i tam kryptolodzy w klasztornych bez mała warunkach zabierają się do pracy. Już w listopadzie 1939 r. przychodzi pierwszy sukces - Różyckiemu udaje się złamać kolejny tajny szyfr Abwehry. 20:00 OPUSZCZONE MIEJSCA - ODC. 2 SOWIECKIE CIENIE (FORSAKEN PLACES - GEHEIME WELTEN / SOVIET SHADOWS) Serial dokumentalny, 53 min, Niemcy, 2020 W tej 4 - odcinkowej serii zbudowane ze stali, zalane betonem lub wydobyte spod ziemi pomniki przełomowych momentów historii ożywają na nowo. Swoje osobiste wspomnienia o tych zapomnianych, ale często niedostępnych i groźnych miejscach przywołują związani z nimi świadkowie. Opowiadają o klęskach żywiołowych, wojnach lub wielkich katastrofach, które odcisnęły piętno na tych zabytkach, a także na ludziach mieszkających czy pracujących w ich pobliżu. W czterech odcinkach widzowie poznają dwanaście takich "zaginionych miejsc" - to bazy wojskowe, pokazowe budynki epoki, turystyczne raje i szpitale. 21:10 STAWKA WIĘKSZA NIŻ ŻYCIE - ODC. 5/18 - OSTATNIA SZANSA Serial TVP, 53 min, Polska, 1967 Reżyseria: Andrzej Konic Scenariusz: Andrzej Zbych Zdjęcia: Antoni Wójtowicz Muzyka: Jerzy Matuszkiewicz Aktorzy: Stanisław Mikulski, Ewa Wiśniewska, Iga Cembrzyńska, Ignacy Gogolewski, Krzysztof Chamiec, Mariusz Dmochowski, Bronisław Pawlik, Marian Łącz Kloss otrzymuje zadanie wydobycia planów nowych konstrukcji wojskowych od przebywającego w Warszawie prof. von Henninga. Sturmbannführer Lothar podejrzewa o zdradę kapitana Willego Ruperta, który pije i przegrywa duże sumy. Kloss uwodzi córkę profesora, Benitę, by w jej towarzystwie dostać się do willi. Kiedy wydaje mu się, że Benita jest pod działaniem środka usypiającego i on może już przystąpić do swojej roboty, dziewczyna bierze go na muszkę. Z pomocą przychodzi Klossowi agentka Anna, ale dotychczasowy plan się wali. Teraz trzeba wywieźć z Warszawy i Annę z planami, i Benitę, która zdemaskowała Klossa. Nieoczekiwanie pomaga im Rupert. 22:15 UPADEK. JAK UKRAIŃCY ZNISZCZYLI IMPERIUM ZŁA - ODCINEK 1 DZIEŃ STRACHU (THE СOLLAPSE: HOW UKRAINIANS DESTROYED THE EVIL EMPIRE / KOLAPS. JAK UKRAJINCI ZRUJNUWAŁY IMPERIJU ZŁA) Film dokumentalny, 46 min, Ukraina, 2020 Reżyseria: Sergij Łysenko Dokładna i jak dotąd najpełniejsza opowieść o tym, jak deklaracja niepodległości Ukrainy umożliwiła ostateczny upadek ZSRR. W cyklu dokumentalnym widzowie zobaczą nigdy wcześniej nieprezentowane tajne dokumenty CIA i KGB; zeznania uczestników i świadków wydarzeń czy wypowiedzi amerykańskich, ukraińskich, rosyjskich oraz polskich polityków i historyków, po raz pierwszy omawiających tak szczegółowo wydarzenia z 1991 roku. 30 lat po upadku imperium zła mamy dostęp do tajnych niegdyś dokumentów CIA i KGB, wspomnień ludzi, którzy podejmowali decyzje oraz bezpośrednich świadków i uczestników masowych procesów w całym ZSRR. Obecnie nie ma ani jednej książki czy filmu, które w sposób całościowy i pełny przedstawiałyby upadek ZSRR. Opisy ówczesnych wydarzeń koncentrują się wokół Moskwy, pozostawiając w cieniu kluczowe procesy, które rozgrywały się poza nią i które faktycznie doprowadziły do upadku imperium zła. 23:20 SENSACJE XX WIEKU - WYROK WYKONANO, CZ. 1 Cykl dokumentalny, 23 min, Polska, 1995 Reżyseria: Tomasz Kostuch Scenariusz: Bogusław Wołoszański Prowadzący: Bogusław Wołoszański Pierwsza część programu o kryzysie kubańskim w 1962 roku, do wybuchu którego przyczyniła się działalność Olega Pienkowskiego, pracującego w Moskwie dla wywiadu brytyjskiego. 23:55 SENSACJE XX WIEKU - WYROK WYKONANO, CZ. 2 Cykl dokumentalny, 23 min, Polska, 1995 Reżyseria: Tomasz Kostuch Scenariusz: Bogusław Wołoszański Prowadzący: Bogusław Wołoszański Czasem bywa tak: po obu stronach spinającego rzekę granicznego mostu zatrzymują się kolumny limuzyn osłanianych przez wojskowe jeepy na jednym i gaziki na drugim brzegu. Z samochodów wysiadają ludzie i idą powoli przed siebie, mijając się na środku mostu... W takiej scenerii antagonistyczne strony wymieniały swoich szpiegów i agentów, tak Rosjanie i Amerykanie odzyskali, wzajemnie, pułkownika Rudolfa Abla i kapitana Francisa Powersa, pilota samolotu U - 2 zestrzelonego nad Związkiem Radzieckim, podobny epizod ma w swym życiorysie także polski as wywiadu... Oleg Pienkowski, wpółpracujący z CIA funkcjonariusz KGB nie miał takiego szczęścia. Zdemaskowany przez kontrwywiad, skazany został na śmierć za zdradę ojczyzny. W kilka miesięcy po ogłoszeniu wyroku popełnił, w równie tajemniczych jak cała afera okolicznościach - samobójstwo. 00:25 NIEPOKONANY. OPOWIEŚĆ O GENERALE STANISŁAWIE MACZKU Dokument fabularyzowany, 60 min, Polska, 2019 Reżyseria: Rafał Geremek Scenariusz: Rafał Geremek Lektor: Robert Samot, Michał Skolmowski, Mariusz Bartusiak Wykonawcy: Redbad Klynstra - Komarnicki, Emilia Klynstra - Komarnicka, Arkadiusz Głogowski, Wiesław Machnicki Zdjęcia: Michał Jarosiński, Piotr Racinowski Dokument fabularyzowany o życiu generała Stanisława Maczka. Film pokazuje jego całą wojenną drogę - od służby w armii austro - węgierskiej, poprzez walki z Ukraińcami i bolszewikami, udział w kampanii wrześniowej i obronie Francji w 1940 roku, aż do utworzenia 1. Dywizji Pancernej, która biła się we Francji, Belgii, Holandii i Niemczech w latach 1944 - 1945. W filmie pokazane są również powojenne losy generała Maczka, który został zmuszony do pozostania na emigracji. 01:35 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - TAJEMNICZE URZĄDZENIE Magazyn historyczny, 22 min, Polska, 2018 Autor: Adam Sikorski Lektor: Artur Kalicki "Tajemnicze urządzenie" Nasze podróże nigdy nie przebiegają w prosty sposób. Zawsze mamy mnóstwo powodów do zjechania z głównej trasy. A to pojawiła się nowa relacja w badanej sprawie, a to trzeba zająć się mało filmową pracą organizacyjną, wreszcie często dostajemy sygnał o znalezieniu czegoś ciekawego. I tak jest tym razem. Zagłębiamy się w piękne lasy nad Notecią. W miejscowości Pestkowice, podczas pracy, emerytowany leśnik znalazł skrzynkę pełną ciekawych urządzeń. Ostatnia wojna wygenerowała mnóstwo ciekawej techniki. Dzięki uprzejmości znalazcy ten osobliwy sprzęt będziemy mogli przekazać specjalistom do konserwacji. Dzięki temu wkrótce dowiemy się, do czego służył. "Sztandar z Łodygowic" Następnie przeniesiemy się w czasie w początkowy okres okupacji niemieckiej, zaś w przestrzeni na południowe krańce Polski. Sygnał o ukrytym sztandarze otrzymaliśmy od zaprzyjaźnionej firmy georadarowej. Mamy przypuszczenia, że sztandar OSP Łodygowice znajduje się w pomieszczeniach gospodarczych wskazanej nam nieruchomości. Z punktu widzenia historyka poszukiwacza ten sztandar jest równie ważny co sztandary bojowe, ponieważ tak samo symbolizuje działalność grup ludzi patriotycznie zaangażowanych. "Pamięci Józefa Liniewskiego" Kolejne miejsce akcji to Lubelskie Polesie - powstańczy matecznik. Na osi czasu cofamy się do roku 1863. O ile ustalenie miejsc powstańczych bitew i potyczek jest prostsze, to ustalenie miejsc związanych z funkcjonowaniem polskiego Państwa Podziemnego w okresie powstania styczniowego jest już o wiele trudniejsze. Polskie Państwo Podziemne w tym czasie było prawdziwym fenomenem, posiadało własne sądownictwo, władzę cywilną, pocztę i system poboru podatków. Ukazanie tych miejsc ułatwiają pamiętniki. Jednym z nich jest pamiętnik Józefa Seweryna Liniewskiego. 02:10 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - SOJUSZNICY Cykl dokumentalny, 25 min, Polska, 1994 Scenariusz: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Zbigniew Maziarz Prowadzący: Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański Cykliczny program popularyzujący wiedzę o historii II wojny światowej. Odcinek poświęcony powstaniu warszawskiemu i 1. Samodzielnej Brygadzie Spadochronowej. W programie pokazano eksponaty Imperial War Museum w Duxford w Wielkiej Brytanii, wykorzystano także fragmenty filmu "Najkrótsza droga" (reż. Zbigniew Jaszcz).