TVP Historia Poniedziałek, 05.08.2024 06:00 BYŁ TAKI DZIEŃ - 5 SIERPNIA Felieton, 2 min, Polska, 2008 Autor: Janusz Weychert 1772 - pierwszy traktat rozbiorowy; 1858 - pierwszy kabel transatlantycki; 1864 - powieszono Romulda Traugutta; 1962 - śmierć Marilyn Monroe. 06:05 SZEROKIE TORY - JEDEN DZIEŃ Z ŻYCIA BIZNESMENA W AZERBEJDŻANIE Reportaż, 24 min, Polska, 2004 Autor: Barbara Włodarczyk Reportaż z Azerbejdżanu o ludziach, którzy mieszkają bezpośrednio na polach naftowych. Wioska nazywa się Bałachany. Leży niespełna 15 kilometrów od Baku i stanowi jeden wielki obszar roponośny. W Bałachanach łatwiej o naftę niż o wodę. Szybów wiertniczych i pomp jest tam więcej niż domów. Od ponad stu lat bezustannie tłoczą one ropę, która jednym przynosi fortunę, a innym zamienia życie w koszmar. Maksim Gorki, który pod koniec XIX wieku odwiedził te tereny, napisał: "tak musi wyglądać piekło". Bohater reportażu jest biznesmenem i prowadzi w Bałachanach firmę montażowo - budowlaną. Na co dzień mieszka jednak w Baku, bo z osady na polach naftowych wyjeżdża każdy kto tylko może. 06:30 SPÓR O HISTORIĘ - WŁADCY POLSCY: STANISŁAW LESZCZYŃSKI Debata, 30 min, Polska, 2018 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska, Prowadzący: Maciej Zakrocki 4 października 1705 roku syn podskarbiego wielkiego koronnego Rafała Leszczyńskiego, dwudziestoośmioletni wojewoda poznański Stanisław Leszczyński został koronowany na króla Polski. Jako pierwszy z królów został koronowany w Warszawie. Koronę zawdzięczał królowi Szwecji Karolowi XII, który chciał zdetronizować dotychczasowego władcę Rzeczypospolitej Augusta II z saskiej dynastii Wettynów. Stanisław Leszczyński chłodno przyjęty przez szlachtę. Bez pieniędzy i armii, na dworach Europy był uważany za szwedzką marionetkę. Po zwycięstwie Rosji nad Szwecją i ponownym objęciu tronu polskiego przez Augusta II Stanisław Leszczyński uciekł z Polski. Wrócił po śmierci Augusta II w 1733 roku. Było to przyczyną dwuletniej wojny o sukcesję polską zakończonej zwycięstwem popieranego przez Rosję Augusta III. Leszczyński wyjechał do Francji, gdzie od swojego teścia Ludwika XV otrzymał księstwo Lotaryngii i Baru. Zmarł w 1766 roku, w wieku 89 lat. 07:05 TAJEMNICA ENIGMY - ODC. 7/8 - W SIDŁACH ABWEHRY Serial TVP, 38 min, Polska, 1980 Reżyseria: Roman Wionczek Scenariusz: Zenon Różewicz, Roman Wionczek, Stanisław Strumph-Wojtkiewicz Aktorzy: Jolanta Wołłejko, Tadeusz Borowski, Zygmunt Kęstowicz, Piotr Garlicki, Piotr Frączewski, Grażyna Marzec, Andrzej Lejborek, Jerzy Kamas, Ewa Żukowska, Andrzej Szczepkowski, Henryk Bista, Halina Golanko, Józef Zacharewicz, Eugeniusz Kamiński, Emil Karewicz Rok 1943. Hitlerowcy ponoszą klęskę pod Stalingradem, lecz Europa nadal w znacznej części pozostaje pod okupacją niemiecką. Inwigilowani przez funkcjonariuszy rządu Vichy kryptolodzy ewakuują się z "Cadiksu", mając nadzieję na powrót do Afryki Płn. Jednakże zarządzajacy akcją przerzutu płk Rivet postanawia nie czekać, aż dotrą na lotnisko w Istres. Cała ekipa jest w niebezpieczeństwie. W tej sytuacji Bertrand decyduje, że w małych grupach będą przedzierać się przez Pireneje, z zamiarem przedostania się do neutralnej Hiszpanii. W pobliżu granicy hiszpańskiej wskutek przypadkowej zdrady Langer wraz z częścią ekipy wpada w ręce płk. Hoegera. Rejewski i Zygalski natomiast, którzy przeprawiali się na własną rękę, po przejściu granicy hiszpańskiej zostają internowani w więzieniu w Lorinda. Dopiero po interwencji Anglików wychodzą na wolność. Bertrand unika aresztowania. Wraz z żoną tułają się po południowej Francji, szukając kontaktu z działającym na rzecz de Gaulle'a podziemiem. 07:50 TAJEMNICA ENIGMY - ODC. 8/8 - SMAK ZWYCIĘSTWA Serial TVP, 39 min, Polska, 1980 Reżyseria: Roman Wionczek Scenariusz: Zenon Różewicz, Roman Wionczek, Stanisław Strumph-Wojtkiewicz Aktorzy: Tadeusz Borowski, Piotr Frączewski, Piotr Garlicki, Andrzej Szczepkowski, Janusz Zakrzeński, Henryk Bista, Jerzy Kamas, Eugeniusz Kamiński, Zygmunt Kęstowicz, Andrzej Lejborek, Jan Machulski, Grażyna Marzec, Tadeusz Pluciński, Jolanta Wołłejko, Józef Zacharewicz Po aresztowaniu jednego z podwładnych Bertrand wpada w ręce gestapo. Hoeger proponuje mu wspólne działanie przeciwko Anglikom. Pułkownik pozornie zgadza się, licząc, że w ten sposób wydostanie się na wolność. W tym czasie alianci przygotowują się już do inwazji w Normandii. Langer wraz ze swym zastępcą trafiają do oflagu, gdzie także otrzymują propozycję współpracy na rzecz Niemiec. Odmowa może mieć poważne konsekwencje, jednak ich postawa jest nieugięta. Pozostali z czołówki polskich kryptologów, Palluth i Fokczyński, dostają się do obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen. Giną tam męczeńską śmiercią. Sekret "Enigmy" aż do końca wojny pozostaje Niemcom nieznany. Po kapitulacji Rzeszy dwaj ocalali kryptolodzy wraz z Langerem i Bertrandem znajdują się w Londynie. Stoją przed dylematem: "co dalej?". Bertrand ma najprostszą sytuację - wraca do Francji, gdzie wkrótce zostaje awansowany na generała. Zygalski i Langer postanawiają pozostać w Anglii, natomiast Rejewski, mimo prób Anglików zatrzymania go tam, chce wracać do kraju. 08:30 KUCHNIA POLSKICH ŻYDÓW - ODC. ROZBIORY. SZTETLE I FORTUNY Magazyn kulinarny, 24 min, Polska, 2021 Reżyseria: Jerzy Grabowski Scenariusz: Łukasz Modelski Prowadzący: Łukasz Modelski W 1851 roku powstaje książka kucharska niezwykłej wagi dla kuchni żydowskiej, jej autorką jest Rebeka Wolff. W 1869 roku książka ta wychodzi po polsku jako "Polska kuchnia koszerna". Z niej pochodzi pierwszy przepis, ciekawy i nietrudny - na ozory cielęce na słodko. Z innej książki kucharskiej, "Książki kucharskiej wileńsko - wegetariańskiej" pochodzi drugi przepis - na kugel z cebuli. Danie to przyrządzi prowadzący Łukasz Modelski. 09:00 HISTORIA POLSKI - RACHUNEK SUMIENIA - GODZINA ZERO Cykl dokumentalny, 49 min, Polska, 2004 Reżyseria: Bolesław Sulik Scenariusz: Bolesław Sulik Zdjęcia: Ryszard Janowski, Michał Jarosiński Aktorzy: Jan Peszek, Jan Frycz, Jan Nowicki, Edward Linde Lubaszenko, Ryszard Sobolewski, Błażej Wójcik Fragmenty sztuki "Ziarno zroszone krwią" w reż. Kazimierza Kutza oraz dyskusja na temat decyzji o rozpoczęciu Powstania Warszawskiego. Świadkiem wydarzeń jest Jan Nowak - Jeziorański, który ma własne wspomnienia i poglądy na powstanie warszawskie. Relacje i spory historyków Normana Davisa i Jana Ciechanowskiego, powstańca i żołnierza AK, który miał wtedy 14 lat, potraktowane zostały jak elementy narracji. Inne głosy weteranów są świadectwem nastrojów panujących w szeregach AK tuż przed wybuchem powstania. Materiały archiwalne, filmowe i fotograficzne, są uzupełnieniem wspomnień. 09:55 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - NAJDŁUŻSZA BITWA Cykl dokumentalny, 19 min, Polska, 1995 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Prowadzący: Bogusław Wołoszański Cykliczna audycja popularyzująca wiedzę o historii II wojny światowej. Odcinek poświęcony najdłuższej bitwie wojny - bitwie o Atlantyk. 10:20 ŻYCIODAJNE RZEKI PÓŁWYSPU IBERYJSKIEGO - ODC. 4 EBRO (IBERIA'S RIVERS OF LIFE / FLÜSSE DES LICHTS EP. 4 EBRO) Serial dokumentalny, 52 min, Niemcy, 2018 Reżyseria: Michael Gregor Seria dokumentalna opowiadająca o największych rzekach Hiszpanii i Portugalii. Wielkie rzeki z dala od destynacji turystycznych ukazują nieznany i mistyczny Półwysep Iberyjski. Podobnie jak ludzkie naczynia krwionośne, rzeki są ścieżkami życia. Niemal każda zaawansowana cywilizacja zawdzięcza swój rozwój istnieniu tych pulsujących strumieni życia. Rzeki były pierwszymi autostradami; transportowały wiedzę, dobra, odkrywców i zdobywców. Podążając za tymi wielkimi strumieniami, znajdujemy zapomniane krajobrazy zamieszkane przez niezwykłych ludzi, z często wyjątkowymi biografiami. Odcinek czwarty opowiada o najdłuższej rzece w Hiszpanii - Ebro. W Górach Kantabryjskich w okolicy Fontibre (prowincja Kantabria) płynie w kierunku południowo - wschodnim przez Kotlinę Aragońską, dalej w postaci przełomu między Caspe i Tortosą przepływa przez nadbrzeżne Góry Katalońskie i deltą uchodzi do Morza Śródziemnego (prowincja Tarragona). Rzeka Ebro słynie z największych okazów suma w Europie. To tu rozegrała się największa operacja hiszpańskiej wojny domowej 1936 - 1939, nazywana bitwą nad Ebro. Miasto położone nad rzeką Ebro to Saragossa. 11:20 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - 49 HEKTARÓW LASU Magazyn historyczny, 22 min, Polska, 2018 Autor: Adam Sikorski Lektor: Artur Kalicki "49 hektarów lasu" Historycy opisujący losy ziem polskich zajętych w 1939 r. przez Niemców coraz częściej używają słowa okupacja w liczbie mnogiej. I mają rację. Trochę bowiem w potocznym myśleniu o tamtych czasach przyzwyczailiśmy się do używania obrazów rodem z Generalnej Guberni. A jednak to, co spotkało naszych rodaków na ziemiach włączonych do Rzeszy, wymaga odrębnego potraktowania. Do Rzeszy bezpośrednio zostały wcielone woj. pomorskie, śląskie, poznańskie jako Kraj Warty, łódzkie z Łodzią, Suwalszczyzna, północna i zachodnia część Mazowsza oraz zachodnie części województw kieleckiego i krakowskiego. To niemal 100 tys. kilometrów kwadratowych zamieszkałych przez 10 milionów Polaków. Dekret Himmlera definiował ich jako podopiecznych Rzeszy Niemieckiej o ograniczonych prawach tubylców. A opieka Rzeszy sprowadzała się do prostych wytycznych: obezwładnić, wypędzić, a opornych zabić. Dziś nasza opowieść zaczyna się zaledwie 30 km na północ od Warszawy. Próbujemy odpowiedzieć na pytanie, gdzie spoczywają mieszkańcy Nowego Dworu Mazowieckiego, zamordowani zimą 1940 r. "Bitwa pod Sieburczynem 1863" Następnie zanurzymy się w cudowny świat rozlewisk nad Narwią i Biebrzą. Zaczynamy, rozpisaną na wiele tygodni, operację szukania śladów pozostawionych tutaj przez jednego z najwybitniejszych dowódców powstania styczniowego Józefa Konstantego Ramotowskiego pułkownika Wawra. 11:50 ROBIN Z SHERWOOD - ODC. 12 MIECZE WAYLANDA (CZ. II) (ROBIN OF SHERWOOD) Serial, 51 min, Wielka Brytania, 1983 Reżyseria: Richard Carpenter, Paul Knight Aktorzy: Clive Mantle, Mark Ryan, Michael Praed, Phil Rose, Ray Winstone "Robin z Sherwood", brytyjski serial fantasy nakręcony w latach 1983 - 1986, znany też w Polsce pod tytułem "Robin Hood". Serial liczy w sumie z 26 odcinków nakręconych w trzech odrębnych cyklach. W pierwszych dwóch sezonach w roli tytułowej występował Michael Praed, natomiast w trzecim syn Seana Connery'ego, Jason. Producentem serialu był Paul Knight, a głównym scenarzystą Richard Carpenter. W tworzeniu scenariusza współpracowali z nim: Anthony Horowitz, Andrew McCulloch i John Flanagan. Reżyserem pierwszego sezonu był Ian Sharp, drugiego Robert Milton Young, a trzeciego Ben Bolt, James Allen, Gerry Mill, Sid Robertson i Alex Kirby. Serial nawiązuje do legendy o Robin Hoodzie; akcja filmu rozgrywa się na tle Anglii przełomu XII i XIII wieku, za panowania króla Ryszarda Lwie Serce i jego brata Jana bez Ziemi. Inicjatorem powstania tego serialu był jego producent Paul Knight; początkowo zamierzał on nakręcić sześcioodcinkowy mini - serial o przygodach Robin Hooda w nowej konwencji, odpowiadającej publiczności lat 80. XX wieku. 12:45 SZLAKIEM MIEJSC NIEZWYKŁYCH - POMNIKI HISTORII S.I - FROMBORK Reportaż, 5 min, Polska, 2015 Reżyseria: Tomasz Drozdowicz Scenariusz: Tomasz Drozdowicz Program przedstawia najciekawsze pominiki i zabytki polskiej kultury. Tym razem oko kamery skierowane jest na zespół katedralny we Fromborku. Oryginalna więźba dachowa z XIV i XVI wieku. Bogato zdobione barokowe organy. Gotycki ołtarz z XVI wieku czy stalla siedziskowa fundowana przez biskupa Watzenrode, wuja Mikołaja Kopernika. To tylko niektóre skarby, jakie kryje katedra we Fromborku. Ten Pomnik Historii łączy cechy architektury krzyżackiej, cysterskiej i nadreńskiej. 13:00 NIEPOSŁUSZEŃSTWO - ARISTIDES DE SOUSA MENDES (DESOBEIR - ARISTIDES DE SOUSA MENDES) Film biograficzny, 103 min, Francja, 2008 Reżyseria: Joël Santoni Scenariusz: José-Alain Fralon, Jean-Carol Larrive Lektor: Maciej Gudowski W 1939 r. portugalski dyplomata Aristides de Sousa Mendes został mianowany konsulem w Bordeaux. W 1940 roku wydał tysiące wiz wjazdowych do Portugalii. W ten sposób umożliwił prawie 30.000 osób, w tym 10.000 Żydów, ucieczkę z rąk nazistów. 10 maja 1940 roku Niemcy zaatakowały Holandię, Belgię, Luksemburg i Francję. Wojska niemieckie wkroczyły do Francji przez Las Ardeński i posuwały się na południe kraju. Wielu Żydów, z których część uciekła tu w latach 30. przed prześladowaniami w Niemczech, ewakuowało się teraz na południe. Większość z nich chciała przedostać się do Hiszpanii, a następnie do Portugalii, by stamtąd popłynąć do Wielkiej Brytanii, Stanów Zjednoczonych lub Ameryki Południowej. Uciekinierzy musieli jednak mieć portugalską wizę. Niestety. Dokładnie w tym samym dniu, gdy Niemcy uderzyli na kraje Europy Zachodniej, rząd portugalski wydał pracownikom konsulatów francuskich tzw. zarządzenie 14. , czyli instrukcję zakazującą wydawania wiz innym nacjom. Wielu uchodźców utknęło w Bordeaux, francuskim mieście przy granicy z Hiszpanią. Dziesiątki tysięcy ludzi znalazło się śmiertelnym potrzasku. Jednak zanim hitlerowcy dotarli do Bordeaux, Aristides wraz z dwoma starszymi synami, wydał tysiące wiz. Dzięki temu, że konsul odważył się złamać przepisy, uchodźcy posiadający portugalską wizę mogli przejechać przez Hiszpanię i dostać się do Portugalii. Aristides de Sousa Mendes, wydając blisko 30 tysięcy wiz, uratował tyleż ludzi przed okrutną śmiercią w hitlerowskich krematoriach. Zapłacił za to jednak straszną cenę: otrzymał dożywotni zakaz pełnienia funkcji publicznych. Zdegradowany za odruch człowieczeństwa, dożywał swoich dni w skrajnej nędzy, paląc w kominie meble, aby ogrzać się w mroźne dnie. Aristides został pochowany w skromnym habicie, ofiarowanym przez franciszkanów ze szpitala, w którym zmarł. Zemsta Salazara była nader skuteczna. Najmłodsza córka, Marie - Rose, dowiedziała się o uczynku ojca po latach, gdy zza kurtyny milczenia zaczęły się odzywać głosy; najpierw rodziny, następnie tych, którzy zostali uratowani przed nazistowską opresją. W 1966 roku Instytut Yad Vaszem uhonorował go tytułem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata. W 1974 po upadku dyktatury, portugalski rząd rozpoczął jego rehabilitację. 14:50 KOTWICA PW - TYLKO TRZY MAŹNIĘCIA PĘDZLEM... Cykl reportaży, 15 min, Polska, 2013 Scenariusz: Dominik Kaźmierski Film dokumentalny o historii i kulisach opracowania jednego z najbardziej znanych symboli polskiej konspiracji - kotwicy, będącej znakiem Polski Walczącej. 15:10 KORONA KRÓLÓW - ODC 41 Telenowela historyczna TVP, 24 min, Polska, 2017 Reżyseria: Wojciech Pacyna, Jerzy Krysiak, Jacek Sołtysiak Scenariusz: Ewelina Chyrzyńska, Agnieszka Olejnik Zdjęcia: Krzysztof Pakulski, Jacek Fabrowicz Muzyka: Marcin Przybyłowicz Aktorzy: Mateusz Król, Marta Bryła, Paulina Lasota, Piotr Gawron - Jedlikowski, Wenanty Nosul, Tadeusz Kwinta, Agata Bykowska, Wojciech Czerwiński, Marek Karpowicz, Krzysztof Chudzicki, Karina Seweryn, Jacek Kopczyński, Tomasz Sapryk, Maurycy Popiel, Kordian Rekowski Odc. 41 Stan zdrowia królowej nagle się pogarsza. Na Wawel przybywa tajemniczy mnich, który przywiózł dla Anny lecznicze zioła z Tyńca. Butrym zostaje poddany torturom. Do komnaty Ligęzy zakrada się postać w kapturze. Podczaszy ma poważne kłopoty. 15:40 SENSACJE XX WIEKU - ZAMACH NA LENINA Cykl dokumentalny, 22 min, Polska, 1995 Reżyseria: Tomasz Kostuch Scenariusz: Bogusław Wołoszański Prowadzący: Bogusław Wołoszański Odcinek poświęcony kulisom zamachu na Włodzimierza Lenina. Wydarzenie to miało miejsce 30 sierpnia 1918 roku. Zamachowczyni, która strzelała do Lenina, stwierdziła, że jest on zdrajcą. Program przedstawia nieznane dotąd fakty dotyczące współpracy Lenina z Niemcami. 16:10 SENSACJE XX WIEKU - AMBASADOR ANDROPOW INFORMUJE Cykl dokumentalny, 24 min, Polska, 1995 Reżyseria: Wojciech Pacyna Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Prowadzący: Bogusław Wołoszański Program o roli, jaką w stłumieniu powstania w Budapeszcie w 1956 roku odegrał radziecki ambasador, późniejszy sekretarz generalny KPZR, Jurij Andropow. 16:40 KALENDARIUM POWSTANIA WARSZAWSKIEGO Felieton, 1 min, Polska, 2018 Autor: Anna Szołajska Lektor: Krzysztof Ziemiec Kalendarium Powstania Warszawskiego obejmie dni od 1 sierpnia do 3 października 1944 roku. Jest to cykl 63 felietonów, poświęconych wydarzeniom poszczególnych dni powstania. Każdego dnia zostanie wyemitowany felieton na temat tego, co danego dnia działo się w Warszawie roku 1944. Kalendarium opatrzone zostanie specjalną grafiką, archiwalnymi zdjęciami oraz nagraniami obrazującymi wydarzenia z poszczególnych dni powstania oraz wypowiedziami świadków. 16:50 HISTORIA POLSKI - TESTAMENT ŻUROWSKIEGO Film dokumentalny, 52 min, Polska, 2017 Reżyseria: Sławomir Koehler Scenariusz: Sławomir Koehler Zdjęcia: Michał Jarosiński Film opowiada o mniej znanych wydarzeniach, które rozgrywały się na warszawskiej Pradze od drugiej połowy lipca 1944 roku do stycznia 1945. Opowieść bazuje na relacjach żyjących dziś powstańców, prześladowanych przez NKWD i UB, świadków oraz na testamencie Antoniego Żurowskiego, pseudonim Papież, dowódcy powstania warszawskiego na Pradze, który po wojnie przez lata ukrywał się pod przybranym nazwiskiem. Jego testament został nagrany do kamery u schyłku życia przez syna. 17:45 SPÓR O HISTORIĘ - STRAŻNICY WSCHODNIEJ GRANICY Debata, 30 min, Polska, 2021 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska, Prowadzący: Tomasz Muller Przegrana przez Sowietów wojna z Polską przekreśliła ich nadzieje na eksport rewolucji bolszewickiej do Europy. Ustalona w Rydze wschodnia granica Polski nie satysfakcjonowała przywódców sowieckich i dlatego miała pozostać płonącą granicą. Władze w Moskwie organizowały działania grup dywersyjnych przenikających do Polski, które dokonywały napadów i morderstw. Na początku sierpnia 1924 roku silny oddział sowiecki opanował na kilka godzin nadgraniczne miasteczko Stołpce. Po tym zdarzeniu w sierpniu 1924 roku podczas posiedzenia rządu z udziałem prezydenta Stanisława Wojciechowskiego, podjęto decyzję o stworzeniu specjalnej formacji wojskowej pod nazwą Korpusu Ochrony Pogranicza. Miała ona m.in. strzec nienaruszalności urządzeń granicznych, nie dopuszczać do nielegalnego przekraczania granicy oraz zwalczać przemyt i wykroczenia skarbowe. Poza granicą polsko - sowiecką, KOP ochraniał suwalski odcinek granicy z Niemcami, a także granice z Litwą i Łotwą, a na południu granicę polsko - rumuńską na Dniestrze aż do najdalej wysuniętej na południe strażnicy KOP, w Okopach Św. Trójcy. Od marca 1939 roku strzegł także granicy polsko - węgierskiej. 1 września 1939 roku w Korpusie Ochrony Pogranicza służyło około 19 tysięcy żołnierzy. Goście: prof. Henryk Stańczyk, Wyższa Szkoła Menedżerska w Warszawie, prof. Jerzy Prochwicz, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, prof. Krzysztof Jasiewicz, Instytut Studiów Politycznych PAN. 18:30 BLISKO, CORAZ BLIŻEJ - ODC. 1 JEST DLA KOGO ŻYĆ. ROK 1863 Serial TVP, 72 min, Polska, 1982 Reżyseria: Zbigniew Chmielewski Scenariusz: Albin Siekierski Zdjęcia: Jan Janczewski Muzyka: Piotr Marczewski Aktorzy: Tadeusz Madeja, Franciszek Pieczka, Anna Ciepielewska, Andrzej Grabarczyk, Sławomira Łozińska, Tadeusz Borowski Wielu krytyków porównywało "Blisko, coraz bliżej" z "Najdłuższą wojną nowoczesnej Europy". Oba seriale były skonstruowane na podobnej zasadzie, oba też opowiadały o walce Polaków z niemieckim zaborcą. O ile jednak akcja "Najdłuższej wojny..." toczyła się w Wielkopolsce, o tyle fabuła "Blisko, coraz bliżej" dotyczy Śląska. Opowieść rozciąga się na lata 1863 - 1922. Jej głównymi bohaterami są przedstawiciele rodziny Pasterników, mieszkający w fikcyjnej wsi Wielowice pod Pszczyną. Rejon ten, zwany "trójkątem trzech cesarzy" leżał na styku trzech zaborów. Protagonistą pierwszych trzech odcinków jest Franciszek Pasternik (w tej roli Franciszek Pieczka), dalsze części opowiadają o losach jego licznych dzieci i jeszcze liczniejszych wnuków. Widz śledzi ich dzieje na tle wielkich przemian i wydarzeń historycznych, wpływających na życie śląskich Polaków. Jest zatem Kulturkampf, rugi pruskie, rewolucja 1905 roku, I wojna światowa i powstania śląskie. Jednym z pragnień reżysera Zbigniewa Chmielewskiego (znany m.in. z seriali "Dyrektorzy" i "Daleko od szosy") było możliwie wierne oddanie językowych przemian na Śląsku na przełomie XIX i XX stulecia. Z pieczołowitością ukazał więc, jak oryginalna śląska gwara stopniowo nasiąka germanizmami, aż do momentu, gdy niemiecki staje się obowiązujący w szkołach, kościołach, urzędach. Część dialogów prowadzona jest też po francusku, a to z tego powodu, że żołnierze z kontyngentu francuskiego wchodzili w skład Komisji Międzysojuszniczej, nadzorującej przebieg plebiscytu na Śląsku. W serialu celowo zabrakło zdjęć dokumentalnych. Całość jest inscenizowana. Specjalnie na potrzeby cyklu zbudowano wieś z okresu powstania styczniowego. Każdy odcinek niósł ze sobą konieczność wykreowania nowej epoki - innej architektury, mody, otoczenia. By sprostać temu zadaniu, poniesiono znaczne nakłady finansowe. W kompletowaniu setek kostiumów pomogła też "DEFA" - Wytwórnia Filmowa z ówczesnej NRD. Do napisania scenariusza zaangażowano Albina Siekierskiego - znanego pisarza, specjalistę od spraw Śląska. Miał on wówczas za sobą m.in. współpracę z Kazimierzem Kutzem ("Paciorki jednego różańca") oraz liczne sztuki teatralne i scenariusze, w większości związane z tematyką śląską. Pisząc scenariusz sagi o Pasternikach, obficie czerpał z własnej autobiografii, a także z barwnych opowieści swych krewnych - rodowitych Ślązaków. Akcja serialu rozpoczyna się w momencie wybuchu powstania styczniowego w zaborze rosyjskim. Jeden z synów Pasternika chce wziąć w nim udział. Jednak ojciec kategorycznie mu tego zabrania. Jego życiową dewizą jest bowiem: "Tu żyć, być i tu walczyć o Polskę". Wierny tym słowom wie jednak, że do odzyskania niepodległości nie wystarczą entuzjazm i piękne hasła. Potrzeba jeszcze ludzi światłych, wykształconych, którzy nie dadzą się ogłupić pierwszej lepszej propagandzie. Wysyła więc syna do seminarium, by uczył się na księdza. Zdaje sobie sprawę, że z ambony będzie on mógł przepajać serca słuchaczy szczerym patriotyzmem i umiłowaniem rodzimych tradycji. 19:55 HISTORIA W POSTACIACH ZAPISANA - MATA HARI. KOBIETA - SZPIEG (MATA HARI, L'ESPIONNE MISE A NU) Cykl dokumentalny, 97 min, Francja, 2022 Reżyseria: Laure Delalex Lektor: Marek Ciunel "Historia w postaciach zapisana" to seria programów historycznych, realizowanych i emitowanych przez francuską telewizję publiczną. Prezenterem programu jest znany dziennikarz telewizyjny - Stephan Bern. Każdy z odcinków przedstawia losy wielkiej postaci historycznej. Z kamerą udajemy się do miejsc stanowiących prawdzie skarby światowego dziedzictwa kultury: zamków i pałaców, galerii sztuki oraz parków i ogrodów. 21:45 RZEŹ WOLI Film dokumentalny, 48 min, Polska, 2017 Reżyseria: Rafał Geremek Scenariusz: Rafał Geremek Cały film jest ułożony w formie aktu oskarżenia. Zbrodnie popełnione przez Niemców na Woli nie miały początkowo na celu całkowitej eksterminacji ludności dzielnicy, lecz stanowiły raczej akty doraźnego odwetu za wybuch powstania. Wola była skazana na brutalne uderzenie ze strony Niemców; przez tę dzielnicę przechodziła jedna z najważniejszych arterii komunikacyjnych miasta. Walczące na Woli oddziały niemieckie nagminnie wykorzystywały polskich cywilów, w tym kobiety i dzieci, w charakterze "żywych tarcz", osłaniających natarcia piechoty lub czołgów. Głównym sprawcą Rzezi Woli był Heinz Reinefarth. O tych wszystkich działaniach wojsk niemieckich na terenie Woli opowiedzą świadkowie tamtych tragicznych wydarzeń. 22:40 OBLICZA TERRORYZMU - ODC. 5. STATEK (ODC. 5. STATEK - USS COLE, 200) Cykl dokumentalny, 50 min, Niemcy/Niderlandy (Holandia), 2019 Reżyseria: Joey Boink Ta wciągająca seria przybliża historie największych ataków terrorystycznych, które zmieniły świat. Wywiady ze świadkami, materiały archiwalne i rekonstrukcje pozwolą na dokładną analizę tych dramatycznych wydarzeń. Ich znaczenie staje się oczywiste tylko wtedy, gdy spojrzy się na nie z wielu perspektyw, umieszczając je w kontekście historycznym, a co najważniejsze, dzięki dokładnemu przyjrzeniu się ekonomii terroryzmu. Czołowi eksperci wypowiedzą się też na temat zmian dotyczących zjawiska terroryzmu na przestrzeni lat i jak wyglądał proces jego radykalizacji i deradykalizacji. 23:35 "SENSACJE XX WIEKU" - ASTROLOG (ASTROLOG) Widowisko, 44 min, Polska/Wielka Brytania, 2015 Reżyseria: Robert Wichrowski Scenariusz: Bogusław Wołszański Zdjęcia: Waldemar Szmidt Aktorzy: Krzysztof Pieczyński, Marek Kalita, Robert Wabich, Tomasz Schimscheiner, Mirosław Neinert, Tomasz Dedek W kolejnym odcinku "Sensacji XX wieku" dramatyczne losy niemieckiego astrologa Wilhelma Wulffa, uwolnionego z obozu koncentracyjnego, który został następnie doradcą Reichsführera SS Heinricha Himmlera. Powszechnie znane zainteresowanie hitlerowców astrologią i okultyzmem przejawiało się na różnych polach - od poszukiwań antycznych artefaktów po stawianie horoskopów. W swoich działaniach i podejmowanych decyzjach najwyżsi rangą ludzie Hitlera często mieli kierować się tym, co było pisane im w gwiazdach. Ten fakt postanowił wykorzystać Wilhelm Wulff, który wspólnie z masażystą Felixem Kerstenem, ryzykując życie, wykorzystywał słabość nazistowskich przywódców do prowadzenia własnej gry, umiejętnie kierując postępowaniem Himmlera i podejmowanymi przez niego decyzjami. Dzięki temu mógł uratować tysiące więźniów obozów koncentracyjnych. W tym odcinku wystąpili m.in.: Krzysztof Pieczyński (w roli Wulffa) i Marek Kalita (jako Himmler). 00:40 POGODA NA JUTRO Komedia, 94 min, Polska, 2003 Reżyseria: Jerzy Stuhr Scenariusz: Mieczysław Herba, Jerzy Stuhr Zdjęcia: Edward Kłosiński Muzyka: Abel Korzeniowski Aktorzy: Jerzy Stuhr, Małgorzata Zajączkowska, Roma Gąsiorowska, Maciej Stuhr, Krzysztof Globisz, Andrzej Chyra, Tomasz Dedek, Barbara Kałużna "W filmie Stuhra dostaje się wszystkim - drobnym urzędnikom i hierarchom kościelnym, polskim yuppies i animatorom mediów, telewizyjnym pornografom i krzykliwym obrońcom moralności, młodym i starym" - pisał recenzent branżowej prasy. Doceniona przez krytykę komedia autorstwa Jerzego Stuhra ukazuje w krzywym zwierciadle satyry naszą nową rzeczywistość, w której - zatraceni w pogoni za sławą, sukcesem i pieniędzmi - stajemy się niemoralni, próżni, zapominamy o podstawowych wartościach. Dużo miejsca w swoim filmie twórca poświęca problemowi zdemoralizowanej młodzieży, goniącej za łatwym życiem, uzależnionej od narkotyków i internetu. "Wybacz mi, Panie, tchórzostwo, lenistwo, zaniedbanie...." - pokornie prosi Boga brat Józef. Pogrążony w modlitwie w klasztornej kaplicy zakonnik zostaje nagle wezwany do ojca przełożonego. Okazuje się, że nazajutrz ma się odbyć festiwal Sacrosong, w którym biorą udział zakonnicy, a tymczasem brat Wojciech zaniemógł. Musi go ktoś zastąpić. Wybór pada na utalentowanego muzycznie brata Józefa, który niechętnie zgadza się wyjść ze swej kryjówki. Od 17 lat nie opuszczał klasztornych murów, boi się konfrontacji z rzeczywistością. Tu znalazł spokój i schronienie, uciekając przed problemami. A Józef Kozioł ma barwny życiorys. Do 1980 roku był nauczycielem, potem został członkiem komisji krajowej do spraw sportu i turystyki, działał w KOR - ze, był internowany, działał w podziemiu. Po zniesieniu stanu wojennego został kierowcą karetki. Kiedy pewnego razu uczestniczył w kolizji z pijanym sekretarzem partii, przestraszył się konsekwencji i postanowił zniknąć. Ukrył się w klasztorze, porzucając zdradzającą go żonę i nieletnie dzieci. Nareszcie odnalazł spokój i ukojenie nerwów. Podczas festiwalowego występu Józefa rozpoznają na scenie jego żona Renata i syn Marcin. Renata publicznie wszczyna awanturę, wyrzucając mężowi, że zostawił ją bez środków do życia z trojgiem nieletnich dzieci. Swojej niechęci i żalu do ojca nie kryją również pociechy. Najmłodsza córka Kinga właściwie nie miała okazji go poznać, była zbyt mała, kiedy przepadł bez śladu. Oli i Marcinowi początkowo bardzo brakowało ojcowskiego wsparcia, ale z czasem przyzwyczaili się do jego nieobecności. Tymczasem władze klasztoru, zbulwersowane skandalem, szybko pozbywają się niewygodnego brata, nie dając mu nawet prawa do obrony. Ponieważ Renata czuje się niejako odpowiedzialna za zburzenie spokoju męża, z litości zabiera go do domu Czesia, swego nowego towarzysza życia. Traktowany z pogardą Józef musi zadowolić się niewielkim kątem w garażu, wspaniałomyślnie ofiarowanym mu przez konkubenta żony. Dzieci nie czują żadnej rodzinnej więzi z ojcem, pogardzają nim, bliższy jest im Czesio, który przynajmniej ma willę i robi spore pieniądze, choć, jak się wkrótce okaże, na przestępczym procederze. Marcin, z wykształcenia prawnik, zainteresuje się ojcem na chwilę, by uzyskać pełnomocnictwo w załatwieniu sprawy kamienicy, której Józef jest spadkobiercą. Najbardziej życzliwa ojcu jest Ola, która jednak według niego przynosi rodzinie hańbę, uczestnicząc w dość swobodnym obyczajowo telewizyjnym przedsięwzięciu. Józef próbuje zniszczyć jej wątpliwą karierę, nieomal doprowadzając do tragedii. Ola z poważnymi obrażeniami trafia do szpitala. Rodzinne perypetie na tym się jednak nie kończą. Wkrótce, wskutek różnych zawirowań, wszyscy członkowie rodziny będą wymagać hospitalizacji. 02:35 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - 49 HEKTARÓW LASU Magazyn historyczny, 22 min, Polska, 2018 Autor: Adam Sikorski Lektor: Artur Kalicki "49 hektarów lasu" Historycy opisujący losy ziem polskich zajętych w 1939 r. przez Niemców coraz częściej używają słowa okupacja w liczbie mnogiej. I mają rację. Trochę bowiem w potocznym myśleniu o tamtych czasach przyzwyczailiśmy się do używania obrazów rodem z Generalnej Guberni. A jednak to, co spotkało naszych rodaków na ziemiach włączonych do Rzeszy, wymaga odrębnego potraktowania. Do Rzeszy bezpośrednio zostały wcielone woj. pomorskie, śląskie, poznańskie jako Kraj Warty, łódzkie z Łodzią, Suwalszczyzna, północna i zachodnia część Mazowsza oraz zachodnie części województw kieleckiego i krakowskiego. To niemal 100 tys. kilometrów kwadratowych zamieszkałych przez 10 milionów Polaków. Dekret Himmlera definiował ich jako podopiecznych Rzeszy Niemieckiej o ograniczonych prawach tubylców. A opieka Rzeszy sprowadzała się do prostych wytycznych: obezwładnić, wypędzić, a opornych zabić. Dziś nasza opowieść zaczyna się zaledwie 30 km na północ od Warszawy. Próbujemy odpowiedzieć na pytanie, gdzie spoczywają mieszkańcy Nowego Dworu Mazowieckiego, zamordowani zimą 1940 r. "Bitwa pod Sieburczynem 1863" Następnie zanurzymy się w cudowny świat rozlewisk nad Narwią i Biebrzą. Zaczynamy, rozpisaną na wiele tygodni, operację szukania śladów pozostawionych tutaj przez jednego z najwybitniejszych dowódców powstania styczniowego Józefa Konstantego Ramotowskiego pułkownika Wawra. 03:10 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - BERCHTESGADEN Cykl dokumentalny, 19 min, Polska, 1995 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Prowadzący: Bogusław Wołoszański Odcinek poświęcony rezydencjom Adolfa Hitlera w Berchtesgaden koło Obersalzbergu, w których zapadały kluczowe dla XX wieku decyzje: Berghof (u stóp góry Kehlstein) i Adlerhorst (na szczycie góry). To właśnie w Berchtesgaden zapadła decyzja o ataku na Polskę.