TVP Historia Poniedziałek, 19.08.2024 06:00 BYŁ TAKI DZIEŃ - 19 SIERPNIA Felieton, 2 min, Polska, 2008 Autor: Janusz Weychert 1883 - urodziła się Coco Chanel; 1975 - zginął tragicznie Konrad Swinarski; 1981 - "Solidarność" proklamowała dzień bez parasy, bojkotując w ten sposób prasę oficjalną PRL; 1989 - Węgry otworzyły swoje granice; 06:00 SZEROKIE TORY - JEDEN DZIEŃ Z ŻYCIA FOTOGRAFA W EREWANIU Cykl reportaży, 23 min, Polska, 2003 Autor: Barbara Włodarczyk Tym razem reportaż z Armenii o właścicielu jednego z najbardziej znanych zakładów fotograficznych w Erewaniu. Kamera towarzyszy fotografowi od rana do wieczora, dzięki czemu poznamy jego klientów i miasto. Salon odwiedza w tym dniu między innymi rodzina, która robi zdjęcia przed emigracją do USA, adwokat i nauczycielka, którzy dostają nową pracę, para młoda. Bohater robi też zdjęcia na mieście, a wieczorem zaprasza do domu. Reportaż pokazuje codzienne życie mieszkańców ormiańskiej stolicy i kulisy pracy fotografa, który styka się zarówno z najbardziej znanymi mieszkańcami Erewania, jak i zwykłymi, prostymi ludźmi. 06:30 SPÓR O HISTORIĘ - WŁADCY POLSCY: STANISŁAW AUGUST PONIATOWSKI Debata, 30 min, Polska, 2018 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska 25 listopada 1764 roku na tronie Rzeczypospolitej zasiadł trzydziestodwuletni stolnik litewski Stanisław August Poniatowski. Koronę zawdzięczał naciskom carycy Katarzyny II, z którą łączyły go nie tylko bliskie związki polityczne, ale i osobiste, sięgające roku 1755. Koronacja odbyła się wbrew tradycji w Warszawie, a nowy król wystąpił w stroju hiszpańskim. Stanisław August zapisał się dziejach jako reformator, ale w oparciu o Rosję. Wywołało to w 1768 roku zbrojną reakcję, czyli trwającą cztery lata konfederację barską. Po jej klęsce Rzeczpospolita stała się jeszcze bardziej zależna od Rosji. Stanisław August był aktywnym uczestnikiem wydarzeń Sejmu Wielkiego i poparł dzieło Konstytucji 3 Maja. Wkrótce jednak dołączył do targowicy. Po trzecim rozbiorze Rzeczpospolitej, 25 listopada 1795 roku, w dniu imienin carycy Katarzyny, w trzydziestą pierwszą rocznicę objęcia tronu, król Stanisław August abdykował. Był już tylko "przymusowym gościem" dawnej protektorki i jej syna. Ostatni król Rzeczypospolitej Obojga Narodów zmarł 12 lutego 1798 roku wskutek ataku apopleksji. 07:05 BLISKO, CORAZ BLIŻEJ - ODC. 10 WITAJCIE W DOMU. ROK 1921/22 Serial historyczny, 82 min, Polska, 1982 Reżyseria: Zbigniew Chmielewski Scenariusz: Albin Siekierski Zdjęcia: Jan Janczewski Muzyka: Piotr Marczewski Aktorzy: Tomasz Zaliwski, Ewa Ziętek, Jerzy Trela, Jan Frycz, Teresa Lipowska, Czesław Stopka, Andrzej Wojaczek, Lidia Bienias, Tadeusz Szaniecki, Zbigniew Buczkowski, Janusz Szydłowski, Zbigniew Bielski, Józef Nalberczak, Andrzej Chrzanowski Lato 1921 roku. Trzecie Powstanie Śląskie zbiera coraz krwawsze żniwo. Mimo to Polacy nie rezygnują i wciąż nękają niemieckie bojówki, nieco zaskoczone uporem i zaciekłością swoich przeciwników. Rodzina Pasterników zaangażowała się w walkę. Henryk bierze nawet udział w pracach Grupy Wschód. Wojciech Korfanty, nie konsultując się z wojskowymi, niespodziewanie zawiesza działania zbrojne i rozpoczyna ofensywę dyplomatyczną. Wyniki jego zabiegów przynoszą bardzo korzystne dla powstańców rezultaty. Decyzją Międzysojuszniczej Komisji część Górnego Śląska zostaje przyznana Polsce. Nadchodzi 20 czerwca 1922 roku. Polskie oddziały wchodzą na Górny Śląsk. Wśród żołnierzy są Pasternikowie. 08:30 KUCHNIA DWUDZIESTOLECIA - ODC. KOLONIALNE MARZENIA. KUCHNIA EGZOTYCZNA Magazyn kulinarny, 25 min, Polska, 2021 Reżyseria: Jerzy Grabowski Scenariusz: Łukasz Modelski Zdjęcia: Maciej Brola Prowadzący: Łukasz Modelski W kwietniu 1938 roku odbyły sie w Polsce Dni Kolonialne pod patronatem generała broni Kazimierza Sosnkowskiego. Tęsknota Polaków za egzotyką pzejawiała się również w propagowaniu przypraw i potraw pochodząych z odległych krajów. Jedną z takich potraw, które są pewnym wyobrażeniem na temat tego, jak smakuje egzotyka, jest sos kabulski. Podawano z nim zazwyczaj gotowane parówki. Potraw egzotycznych nie unikała również Maria Diesslowa. W swojej książce opublikowanej w 1930 roku wyjaśnia czytelnikom, co to są bakłażany. Kolejny przepis w programie pochodzi właśnie z książki Marii Disslowej. Dowiemy się jak przyrządzić bakłażany duszone. 09:00 HISTORIA POLSKI - ONI BYLI PIERWSI... LUBELSKI LIPIEC 1980 Film dokumentalny, 55 min, Polska, 2005 Reżyseria: Leszek Wiśniewski Scenariusz: Leszek Wiśniewski, Bogdan Wójcik Film dokumentalny prezentujący sytuację w zakładach pracy Lublina i okolic od 10 do końca lipca 1980 roku. Strajk rozpoczął się w Świdniku. Impulsem bezpośrednim była podwyżka cen w zakładowej stołówce. Mimo prób ogłoszenia przerw w pracy przez wicepremiera Kopcia, spisano postulaty robotnicze. Wystąpienia członków PZPR odwołujące się do odpowiedzialności załogi nie odniosły skutku, a strajk rozszerzył się na kolejne zakłady. Wszystko to przyciągnęło uwagę mediów zachodnich oraz KSS KOR. Postulaty robotnicze straciły stricte ekonomiczny charakter, protesty przybrały bardzo zdecydowane formy, ale nie doszło do prowokacji. Nadchodził czas Gdańska... 10:05 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - EBEN EMAEL CZ 2 Cykl dokumentalny, 28 min, Polska, 1992 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Prowadzący: Bogusław Wołoszański Cykl popularyzujący wiedzę o historii II wojny światowej. Bogusław Wołoszański przedstawia historię zdobycia przez niemieckich spadochroniarzy fortu Eben Emael, pełniącego kluczową rolę w belgijskim systemie obronnym. Fort ten, zbudowany w newralgicznym miejscu połączenia Mozy z Kanałem Alberta, miał w maju 1940 roku zagrodzić drogę wojskom niemieckim w ich pochodzie w głąb Belgii i Francji. Opanowanie fortu przez niemieckich spadochroniarzy pozwoliło na sforsowanie Kanału Alberta przez główne siły niemieckie i w konsekwencji szybkie opanowanie Belgii. W drugiej części Bogusław Wołoszański kontynuuje oprowadzanie po zabudowaniach fortu Eben Emael. Na zakończenie audycji spotkanie z telewidzami w ramach Klubu Encyklopedii II Wojny Światowej. 10:35 ŻYCIODAJNE RZEKI PÓŁWYSPU IBERYJSKIEGO - ODC. 5 GWADALKIWIR (IBERIA'S RIVERS OF LIFE / FLÜSSE DES LICHTS EP. 5 GUADALQUIVIR) Serial dokumentalny, 52 min, Niemcy, 2018 Reżyseria: Michael Gregor Seria dokumentalna opowiadająca o największych rzekach Hiszpanii i Portugalii. Wielkie rzeki z dala od destynacji turystycznych ukazują nieznany i mistyczny Półwysep Iberyjski. Podobnie jak ludzkie naczynia krwionośne, rzeki są ścieżkami życia. Niemal każda zaawansowana cywilizacja zawdzięcza swój rozwój istnieniu tych pulsujących strumieni życia. Rzeki były pierwszymi autostradami; transportowały wiedzę, dobra, odkrywców i zdobywców. Podążając za tymi wielkimi strumieniami, znajdujemy zapomniane krajobrazy, zamieszkane przez niezwykłych ludzi, z często wyjątkowymi biografiami. Odcinek piąty opowiada o Gwadalkiwir - rzece w Hiszpanii, o długości 680 km. Jej źródła znajdują się na stokach Caada de las Fuentes, na wysokości ok. 1400 m n.p.m. , na wschód od miasta Cazorla, na terenie Parku Narodowego Sierra de Cazorla, Segura i Las Villas. Rzeka uchodzi do Zatoki Kadyksu (Ocean Atlantycki). Jest żeglowna od Kordoby, do Sewilli dochodzą nawet statki morskie. Oprócz zastosowań transportowych jest wykorzystywana do produkcji energii elektrycznej i nawadniania. 11:35 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - KONFEDERACJA BARSKA Magazyn historyczny, 22 min, Polska, 2018 Autor: Adam Sikorski Lektor: Artur Kalicki Pierwsze w historii narodowe powstanie historia zapisała jako Konfederację Barską. Ale najmocniejsze jej twierdze wyrosły na przełęczach Bieszczad, wsparte o przyjazną jeszcze wtedy granicę austriacką. Przez lata zapomniane, ale dzięki poszukiwaczom, znowu stają się wyraźnie rozpoznawalne w krajobrazie. Jesteśmy na szlaku granicznym, który nosi imię Kazimierza Pułaskiego, jednego z głównych bohaterów Konfederacji Barskiej. Tu rozpoczyna się ścieżka edukacyjna, którą dziś zwiedzimy. Następnie przeniesiemy się do Białegostoku, gdzie sprowadziła nas radiostacja. To urządzenie, w kontekście swej epoki imponujące. Dzięki miejscowym pasjonatom przypomnimy postać Tadeusza Heftmana twórcy całej serii miniaturowych radiostacji. 12:05 ROBIN Z SHERWOOD - ODC. 22 ADAM BELL (ROBIN OF SHERWOOD) Serial, 50 min, Wielka Brytania, 1983 Reżyseria: Richard Carpenter, Paul Knight Aktorzy: Clive Mantle, Mark Ryan, Phil Rose, Ray Winstone, Jason Connery "Robin z Sherwood", brytyjski serial fantasy nakręcony w latach 1983 - 1986, znany też w Polsce pod tytułem "Robin Hood". Serial liczy w sumie z 26 odcinków nakręconych w trzech odrębnych cyklach. W pierwszych dwóch sezonach w roli tytułowej występował Michael Praed, natomiast w trzecim syn Seana Connery'ego, Jason. Producentem serialu był Paul Knight, a głównym scenarzystą Richard Carpenter. W tworzeniu scenariusza współpracowali z nim: Anthony Horowitz, Andrew McCulloch i John Flanagan. Reżyserem pierwszego sezonu był Ian Sharp, drugiego Robert Milton Young, a trzeciego Ben Bolt, James Allen, Gerry Mill, Sid Robertson i Alex Kirby. Serial nawiązuje do legendy o Robin Hoodzie; akcja filmu rozgrywa się na tle Anglii przełomu XII i XIII wieku, za panowania króla Ryszarda Lwie Serce i jego brata Jana bez Ziemi. Inicjatorem powstania tego serialu był jego producent Paul Knight; początkowo zamierzał on nakręcić sześcioodcinkowy mini - serial o przygodach Robin Hooda w nowej konwencji, odpowiadającej publiczności lat 80. XX wieku. 13:10 POPIÓŁ I DIAMENT Dramat, 99 min, Polska, 1958 Reżyseria: Andrzej Wajda Scenariusz: Jerzy Andrzejewski, Andrzej Wajda Zdjęcia: Jerzy Wójcik Muzyka: Jan Krenz Aktorzy: Zbigniew Cybulski, Ewa Krzyżewska, Wacław Zastrzeżyński, Adam Pawlikowski, Bogumił Kobiela, Jan Ciecierski, Stanisław Milski, Zbigniew Skowroński, Barbara Krafftówna, Irena Orzecka, Artur Młodnicki, Grażyna Staniszewska, Józef Pieracki Powieść Jerzego Andrzejewskiego "Popiół i diament" była jednym z najbardziej przez komunistyczne władze popieranym polskim utworem literackim. Obowiązkowa lektura szkolna, ponad 20 wydań w czasach PRL - u - te fakty mówią same za siebie. Uznawano ją wówczas w Polsce (choć nie wszyscy) niemal za arcydzieło, za jedną z najważniejszych rodzimych powieści XX wieku. Nieco skromniej, lecz również z należytym pietyzmem, traktowano ekranizację Wajdy. Jedynie w drugim obiegu można było publikować opinie, odbiegające od urzędowego stereotypu. Andrzej Werner pisał: "W powieści, ale zwłaszcza w filmie (dzięki kondensacji niezwykle ekspresywnej formy), dokonano zabiegu, który można by nazwać stworzeniem fałszywego klimatu tragicznego. Dzieje się tak przez sugestię świadomości bohaterów, którym kazano działać w społecznej i moralnej próżni". Po przełomie politycznym w 1989 roku pojawiły się głosy oficjalnie krytykujące powieść Andrzejewskiego, a pośrednio również jej ekranową wersję. Nagle "jedna z najważniejszych polskich książek ostatniego półwiecza" okazała się "tendencyjna" (choć niepozbawiona walorów literackich), "zapowiadająca socrealizm", "pełna fałszywych tonów", pochwalna wobec "nowego porządku przyniesionego na sowieckich bagnetach". O ekranizacji "Popiołu i diamentu" (1958) pisano łaskawiej, ale i tu głosy były podzielone. Zarzucano Wajdzie, że pokazał nieprawdziwy obraz Polski tuż po wojnie, z drugiej jednak strony podkreślano, że to młody akowiec Maciek Chełmicki, a nie pepeerowiec Szczuka, stał się prawdziwym bohaterem filmu i reprezentantem prawdziwych wartości. Owo subtelne przesunięcie akcentów dostrzeżono zresztą również pod koniec lat 50. , ale wówczas uchodziło ono raczej za niemiły zgrzyt, a nawet przekłamanie, kładące się cieniem na "słusznej" wymowie filmu. Większość zarzutów pod adresem kinowej wersji "Popiołu i diamentu" dotyczyła jednak głównie interpretacji wydarzeń historycznych i sytuacji politycznej "zaraz po wojnie" (taki tytuł miała pierwotnie nosić powieść Andrzejewskiego). Nawet najsurowsi krytycy (tak "z lewa", jak i "z prawa") nie odważyli się podważać artystycznych walorów dzieła Wajdy. Zgodnie wskazywali na mistrzowskie operowanie zwięzłą metaforą (zamiast epickiej rozwlekłości) i ostrymi kontrastami oraz znakomite aktorstwo, zwłaszcza Zbigniewa Cybulskiego i Bogumiła Kobieli, których wielka kariera zaczęła się właśnie od tego filmu. Szczególnie kreacja Cybulskiego zwróciła uwagę krytyki i na długo zapadła w pamięć widzom. Jego Maciek Chełmicki zachowaniem bardziej przypominał bohaterów Jamesa Deana niż akowskiego konspiratora. Mentalność, którą reprezentował, bliższa była młodym ludziom anno 1958 niż ich rówieśnikom z połowy lat 40. Może właśnie dlatego tak zafascynowała współczesnych widzów. Może właśnie także dlatego legenda Cybulskiego jest żywa do dziś. 8 maja 1945 roku. Młody akowiec Maciek Chełmicki otrzymuje rozkaz zastrzelenia sekretarza KW PPR - Szczuki. Nieszczęśliwy zbieg okoliczności powoduje, że ginie ktoś inny. Maciek musi powtórzyć zamach. Miłość do przypadkowo poznanej barmanki Krystyny uświadamia mu bezsens zabijania na chwilę przed końcem wojny. Kolejny zbieg okoliczności każe Chełmickiemu zamieszkać w hotelu przez ścianę ze Szczuką. Mijają się na korytarzu, pozdrawiają, Maciek przypala Szczuce papierosa... "Prawie jak ojciec i syn" - mógłby powiedzieć ktoś, kto ich nie zna. Jednak rozkaz jest rozkazem, a wierność złożonej niegdyś przysiędze zobowiązuje. 15:20 KORONA KRÓLÓW - ODC 51 Telenowela historyczna TVP, 24 min, Polska, 2017 Reżyseria: Wojciech Pacyna, Jacek Sołtysiak, Jerzy Krysiak Scenariusz: Monika Zięba Zdjęcia: Krzysztof Pakulski, Jacek Fabrowicz Muzyka: Marcin Przybyłowicz Aktorzy: Mateusz Król, Marta Bryła, Paulina Lasota, Robert Gonera, Sławomir Orzechowski, Marcin Rogacewicz, Jacek Milczarski, Daniel Mosior, Daniel Guzdek, Aleksandra Grzelak, Agata Bykowska, Krzysztof Chudzicki, Marcin Bubółka, Karina Seweryn, Krzysztof Wrona Odc. 51 Jasiek dowiaduje się o pojmaniu jego ukochanej przez królewskie straże. Za wszelką cenę chce ratować dziewczynę i ich syna - Spytka. Jego przyjaciel Gedko ukrywa przed nim prawdę, jednak wyrzuty sumienia stają się dla niego nie do zniesienia. Wraca delegacja z Wyszehradu. 15:50 SENSACJE XX WIEKU - STALIN - DROGA DO WŁADZY /1/ Cykl dokumentalny, 19 min, Polska, 1993 Reżyseria: Tomasz Kostuch Scenariusz: Bogusław Wołoszański Prowadzący: Bogusław Wołoszański Cykliczna audycja popularyzująca wiedzę o historii XX wieku. Pierwsza część odcinka poświęconego Józefowi Stalinowi - drodze do władzy i rządom. 16:15 SENSACJE XX WIEKU - STALIN - DROGA DO WŁADZY /2/ Cykl dokumentalny, 20 min, Polska, 1993 Reżyseria: Tomasz Kostuch Scenariusz: Bogusław Wołoszański Prowadzący: Bogusław Wołoszański Cykliczna audycja popularyzująca wiedzę o historii XX wieku. Druga część odcinka poświęconego Józefowi Stalinowi - drodze do władzy i rządom. 16:50 HISTORIA POLSKI - ODTAJNIONE POWSTANIE Film dokumentalny, 45 min, Polska, 2001 Reżyseria: Stanisław Kalisz Poruszający temat powstania w Sejnach 1919 roku. Ten zapomniany fragment polskiej historii dotyczy skomplikowanych relacji polsko - litewskich: procesu kształtowania się granic po zakończeniu I Wojny Światowej. Na terenie południowej Suwalszczyzny w sierpniu 1919 roku doszło do walk pomiędzy Polakami i Litwinami. Film relacjonuje przebieg Powstania Sejneńskiego i prezentuje na ten temat różne opinie historyków. Przedstawia również zapis odsłonięcia pomnika Powstania Sejneńskiego. Jednym z najważniejszych motywów filmu jest dążenie mieszkańców Sejn, aby odkrycie prawdy o powstaniu służyło budowaniu pojednania polsko - litewskiego. 17:45 SPÓR O HISTORIĘ - POWSTANIA ŚLĄSKIE Debata, 30 min, Polska, 2019 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Kwestia przynależności Górnego Śląska do Polski lub do Niemiec podnoszona była podczas obrad konferencji pokojowej w Wersalu. Brytyjski premier David Lloyd George miał wówczas powiedzieć, że oddać w ręce Polaków przemysł Śląska, to jak wkładać w łapy małpy zegarek. Ostatecznie zdecydowano, że na spornym terytorium przeprowadzony zostanie plebiscyt. Mieszkańcy mieli wypowiedzieć się, czy Górny Śląsk ma należeć do Polski, czy do Niemiec. Rozwiązanie nie zadowoliło ani Polaków, ani Niemców. Odpowiedzią na niemieckie represje był strajk, a po nim wybuch powstania 17 sierpnia 1919 roku. Po 10 dniach powstanie upadło. Rok później, w sierpniu wybuchło drugie powstanie śląskie. W marcu 1921 roku na spornym terytorium odbył się plebiscyt. Komisja Plebiscytowa zdecydowała o przyznaniu niemal całego obszaru Niemcom. Polska miała otrzymać tylko powiaty pszczyński i rybnicki. W nocy z 2 na 3 maja 1921 roku wybuchło trwające dwa miesiące trzecie powstanie śląskie. W jego rezultacie Polska uzyskała znacznie większy obszar Górnego Śląska aniżeli pierwotnie przewidywano. 18:30 BLISKO, CORAZ BLIŻEJ - ODC. 11 U PASTERNIKÓW WESELE. ROK 1926 Serial historyczny, 74 min, Polska, 1986 Reżyseria: Zbigniew Chmielewski Scenariusz: Albin Siekierski Aktorzy: Tomasz Zaliwski, Ewa Ziętek, Eugeniusz Kujawski, Jan Frycz, Teresa Lipowska, Czesław Stopka, Grażyna Barszczewska, Tadeusz Szaniecki, Krzysztof Stroiński, Dorota Pomykała Zdjęcia: Jan Janczewski Muzyka: Piotr Marczewski Nadchodzi rok 1926. Po ukończeniu studiów w Krakowie Henryk wraca do rodzinnych Katowic. Tu znajduje pracę w biurze wojewody Michała Grażyńskiego. Młody Pasternik przywozi ze sobą Wandę - swą towarzyszkę życia, która zostaje bardzo serdecznie przyjęta przez pozostałą część rodziny. Pasternikowie z trudem wiążą koniec z końcem. Niestety, praca w kopalni, choć ciężka, nie przynosi wysokich dochodów. Najwięcej powodów do narzekań ma Robert. Jego zarobki ciągle maleją, a potrzeby rodziny rosną. Poprawę sytuacji może przynieść wstąpienie w szeregi volksbundu. Namawia go do tego Jerzy, namawia majster. Robert wciąż się waha. 20:00 PO MONACHIUM (AFTER MUNICH) Film dokumentalny, 79 min, Kanada, 2019 Reżyseria: Francine Zuckerman 5 września 1972 r. , w dziesiątym dniu Igrzysk Olimpijskich w Monachium, palestyńska grupa terrorystyczna Czarny Wrzesień przypuściła szturm na kwatery izraelskich sportowców. Jedenaście osób wzięto jako zakładników. Jedenaście osób zginęło. Ludzie na całym świecie oglądali te dramatyczne wydarzenia "na żywo" w telewizji. Tego dnia bezpośrednio ucierpiały cztery kobiety: sportsmenka, wdowa po zamordowanym mistrzu szermierki i dwie tajne agentki Mossadu biorące udział w operacji Gniew Boży. Trauma odmieniła ich życie. Ale nie były one jedyne. Po Monachium zmienił się stosunek świata do terroryzmu. Zjawisko to zaczęło dotykać osobiście wiele osób. Terror stał się powszechnie używanym narzędziem politycznym. Desperatom z organizacji Czarny Wrzesień chodziło o zdobycie światowego rozgłosu i ten cel osiągnęli. Skompromitowany został ruch olimpijski. Zawody kontynuowano, dopiero w 1996 roku rodziny zamordowanych sportowców zaproszono na igrzyska do Atlanty. Niemcy zwlekali wiele lat z godnym uczczeniem pamięci ofiar. Akcja odbicia zakładników, zakończona ich masakrą, też im chluby nie przynosi. Śmierć sportowców wykorzystano do konsolidacji społeczeństwa i wzmocnienia martyrologicznego fundamentu na jakim zbudowano państwo. Dystrybutor: Z FILMS INC. 21:25 RONDELE - WIELKA ZAGADKA SPRZED 7000 LAT Film dokumentalny, 54 min, Polska, 2021 Reżyseria: Krzysztof Paluszyński Scenariusz: Krzysztof Paluszyński Zdjęcia: Rafał Jerzak Lektor: Jacek Kaczmarski Ten fabularyzowany dokument to swego rodzaju opowieść - wędrówka po ziemiach naszego kraju i Europy przed bez mała 7000 laty, co bezpośrednio przekłada się na wysoki walor poznawczy i edukacyjny filmu. Dzięki plenerom, scenografii, rekonstruktorom, animacji 3D, precyzyjnie zaplanowanym kadrom, widzimy świat, który już dawno przestał istnieć. Tego typu filmy w kinematografii polskiej praktycznie nie istnieją. Punktem wyjścia do filmu są stosunkowo słabo rozpoznane i zbadane rondele, które są najstarszymi, sięgającymi 7000 lat wstecz, przykładami monumentalnej architektury w Europie. Budowano je m.in. na Węgrzech, w Czechach, Austrii, Niemczech i, co najważniejsze, na terenie dzisiejszych ziem polskich. W sumie w Europie odkryto ich ponad 180. W 2014 roku w Polsce rozpoznane były tylko trzy tego typu konstrukcje, teraz jest już ich co najmniej 5. Rondele to budowle o konstrukcji drewniano - ziemnej o średnicy dochodzącej do stu kilkudziesięciu metrów, kolistego kształtu na planie okręgu, wznoszone przy użyciu prostych narzędzi przez społeczność najstarszych rolników, którzy przybyli na ziemie obecnej Polski z terenów naddunajskich. Ich budowę rozpoczęto około 4900 lat przed naszą erą. Po około 200 - 300 latach funkcjonowania zniknęły. W opinii profesora Lecha Czerniaka rondele były na obszarze Europy Środkowej nową instytucją społeczną, której wynalazek odegrał kluczową rolę w uformowaniu się nowego ładu społecznego po upadku kultury pierwszych rolników w początkach V tysiąclecia p.n.e. Podobne czy też zbliżone, co do swej funkcji budowle wielokrotnie obserwujemy w późniejszych czasach. Najbardziej spektakularnym i znanym, ale młodszym o ponad 1500 lat przykładem jest Stonehenge. Obiekty te na terenie Polski zostały rozpoznane m.in. pod Oławą w Drzemlikowicach, Bodzowie, Nowym Objezierzu, w Wenecji koło Biskupina, Tylicach w woj. kujawsko - pomorskim. W filmie zaprezentowane są, również inne spektakularne - praktycznie nieznane fakty związane z naszą zamierzchłą przeszłością. 22:30 USS INDIANAPOLIS - OSTATNI ROZDZIAŁ (USS INDIANAPOLIS: THE FINAL CHAPTER) Film dokumentalny, 59 min, Wielka Brytania, 2018 Reżyseria: Kirk Wolfinger Ten naukowy kryminał opisuje odkrycie wraku USS Indianapolis w Morzu Filipińskim. W lipcu 1945 roku amerykański krążownik, wracając z tajnej misji dostarczenia do amerykańskiej bazy lotniczej na wyspie Tinian rozmontowanej bomby, która potem zniszczyła Hiroszimę w środku nocy, został zaatakowany przez japoński okręt podwodny. Dwie celne torpedy wystarczyły, by duma marynarki USA poszła na dno. Od momentu trafienia do zatonięcia minęło tylko 12 minut. Uratowało się zaledwie 316 marynarzy (z załogi, liczącej 1200 ludzi) Wcześniej przeszli przez piekło, cztery i pół dnia dryfując w oceanie w palącym słońcu, bez wody pitnej, nagabywani przez rekiny. Utrata tak wielkiej jednostki i tylu ludzi była szokiem dla amerykańskiej opinii publicznej, ujawniono ją zresztą dopiero w dniu, w którym Japonia skapitulowała. Film prezentuje nigdy wcześniej niewidziane materiały archiwalne, animacje oraz poruszające relacje nielicznych ocalałych oraz zeznania historyków i spektakularne zdjęcia dobrze zachowanego wraku. 23:35 SENSACJE XX WIEKU - OPERACJA ODESSA CZ. II Cykl dokumentalny, 44 min, Polska, 2004 Autor: Bogusław Wołoszański Reżyseria: Adek Drabiński Zdjęcia: Waldemar Szmidt Muzyka: Dariusz Żebrowski Prowadzący: Bogusław Wołoszański Aktorzy: Marek Barbasiewicz, Piotr Grabowski, Jan Monczka, Krzysztof Kolberger, Piotr Warszawski, Antoni Gryzik, Wojciech Leśniak, Zbigniew Paterak, Paweł Sanakiewicz, Stanisław Banaś, Anna Wesołowska, Ziemowit Pędziwiatr, Radosław Kaliski, Arkadiusz Cieślar W ostatnich miesiącach istnienia III Rzeszy, kiedy klęska hitlerowskich Niemiec była nieunikniona, członkowie SS zaczęli przejawiać niezwykłą aktywność. Esesmani wdzierali się do niemieckich banków i wywozili stamtąd złoto i kosztowności. Zrabowane w czasach świetności w podbitych krajach oraz odebrane ofiarom obozów koncentracyjnych skarby były następnie starannie ukrywane. Dzięki owym bogactwom liczni zbrodniarze z SS mogli liczyć na dostatnie życie w powojennym świecie. O działaniach Niemców wiedział amerykański kontrwywiad... 00:40 OPERACJA SAMUM Film sensacyjny, 88 min, Polska, 1999 Reżyseria: Władysław Pasikowski Scenariusz: Maciej Dutkiewicz, Robert Brutter Zdjęcia: Paweł Edelman Muzyka: Goran Bregovic Aktorzy: Marek Kondrat, Radosław Pazura, Anna Korcz, Bogusław Linda, Olaf Lubaszenko, Tadeusz Huk, Krzysztof Globisz, Tugrul Cetiner, Jerzy Skolimowski, Gustaw Holoubek, Hakan Akin "Operacja Samum" to filmowa wariacja Władysława Pasikowskiego na temat autentycznych, choć bardzo zagadkowych wydarzeń. Chodzi o ujawnioną przez "Washington Post" brawurową akcję polskiego wywiadu w Iraku, tuż przed wybuchem wojny w Zatoce Perskiej. CIA miała wówczas poprosić nasze służby specjalne o pomoc w wywiezieniu amerykańskich szpiegów, którzy namierzeni przez iracki wywiad znaleźli się w bardzo niebezpiecznym położeniu. Bezprecedensowa misja polskiego wywiadu zakończyła się sukcesem, lecz jej okoliczności i personalia uczestników utajniono. I gdyby nie wścibstwo amerykańskich żurnalistów, "Operacja Samum" zapewne nigdy by nie powstała. Tym bardziej że niechętnym okiem na zamiary filmowców patrzył też Gromosław Czempiński, szef polskiego wywiadu podczas irackiej akcji, który - jak sam powiedział - długo i skutecznie blokował przyznanie pieniędzy na projekt Pasikowskiego. Zmienił jednak zdanie pod wpływem narastającej w mediach krytyki służb specjalnych i w rezultacie został merytorycznym konsultantem filmu, co oczywiście nie znaczy, że doszło do jakiegokolwiek naruszenia tajemnicy państwowej. Główną rolę w "Operacji..." gra Marek Kondrat. On to nakłonił Władysława Pasikowskiego, by po raz pierwszy zrealizował film na podstawie cudzego scenariusza. Tekst Dutkiewicza i Bruttera tak bardzo przypadł aktorowi do gustu, że zdecydował się zostać współproducentem filmu. "Irackie" sceny plenerowe powstały w Turcji. Muzykę do "Operacji..." napisał sam Goran Bregovic. Wybucha wojna w Zatoce Perskiej. Józef Mayer, chory na serce były as polskiego wywiadu, na wieść o uwięzieniu syna, inżyniera, w Iraku, postanawia przypomnieć sobie dawne, dobre czasy i na własną rękę rusza chłopakowi z odsieczą. Doskonale wie, że może liczyć wyłącznie na siebie i stare, wielokrotnie sprawdzone metody. Samozwańczą misję Mayera po cichu wykorzystują dawni przełożeni, którzy chcą go użyć jako przynęty dla służb bezpieczeństwa Saddama Husajna. Były agent miałby odwrócić uwagę tamtejszej tajnej policji od równoległej, niezwykle ważnej akcji polskiego wywiadu, polegającej na wywiezieniu z Iraku amerykańskich szpiegów. Zadanie to zostaje powierzone agentom Brońskiemu i Kosińskiemu. Czy chcąc osiągnąć swój cel, zdecydują się poświęcić życie Mayera? 02:25 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - KONFEDERACJA BARSKA Magazyn historyczny, 22 min, Polska, 2018 Autor: Adam Sikorski Lektor: Artur Kalicki Pierwsze w historii narodowe powstanie historia zapisała jako Konfederację Barską. Ale najmocniejsze jej twierdze wyrosły na przełęczach Bieszczad, wsparte o przyjazną jeszcze wtedy granicę austriacką. Przez lata zapomniane, ale dzięki poszukiwaczom, znowu stają się wyraźnie rozpoznawalne w krajobrazie. Jesteśmy na szlaku granicznym, który nosi imię Kazimierza Pułaskiego, jednego z głównych bohaterów Konfederacji Barskiej. Tu rozpoczyna się ścieżka edukacyjna, którą dziś zwiedzimy. Następnie przeniesiemy się do Białegostoku, gdzie sprowadziła nas radiostacja. To urządzenie, w kontekście swej epoki imponujące. Dzięki miejscowym pasjonatom przypomnimy postać Tadeusza Heftmana twórcy całej serii miniaturowych radiostacji. 03:05 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - PODWODNA WOJNA CZ 3 Cykl dokumentalny, 27 min, Polska, 1991 Scenariusz: Maciej Zakrocki, Bogusław Wołoszański Prowadzący: Bogusław Wołoszański Lektor: Bogusław Wołoszański Cykliczna audycja popularyzująca wiedzę o historii II wojny światowej. Tematem odcinka jest przebieg Bitwy o Atlantyk.