TVP Historia Poniedziałek, 26.08.2024 06:10 BYŁ TAKI DZIEŃ - 26 SIERPNIA Felieton, 2 min, Polska, 2008 Autor: Janusz Weychert 1789 - podpisano Deklarację Praw Człowieka i Obywatela; 1883 - nastapił wybuch wulkanu Krakatoa; 1956 - w 300. rocznicę ślubów lwowskich Jana Kazimierza, na Jasnej Górze nastąpiło odnowienie tych ślubów i zawierzenie Maryi losów Polski - został odczytany nowy akt ślubowania, który ułożył uwięziony wówczas pymas Polski ks. kard. Stefan Wyszyński. 06:15 SZEROKIE TORY - JEDEN DZIEŃ Z ŻYCIA ZAKONNICY Z KLASZTORU W CZERNICHOWIE NA UKRAINIE Reportaż, 25 min, Polska, 2002 Scenariusz: Barbara Włodarczyk Zdjęcia: Wiktor Politow Cykl reportaży o codziennym życiu w krajach byłego Związku Radzieckiego. Program pokazuje zmiany, jakie tam zaszły w ciągu ostatnich lat. Przybliża nowe zjawiska i problemy ludzi ze wszystkich grup i środowisk społecznych. W tym wydaniu jeden dzień z życia siostry Marianiły pochodzącej z Kijowa. Od sześciu lat przebywa ona w prawosławnym zakonie w Czernichowie. Za klasztornym murem toczy się życie, o jakim większość ludzi nie ma pojęcia. Siostry zakonne nie lubią mówić o sobie i z zasady unikają filmowania po latach, kiedy prasa publicznie je wyśmiewała. Zrobiły jednak wyjątek dla Barbary Włodarczyk, której pokazały surowe zasady życia w zakonie i ascetyzm, stanowiący ucieczkę przed konsumpcjonizmem. 06:45 SPÓR O HISTORIĘ - POLSKIE ZWYCIĘSTWA: BERESTECZKO 1651 Debata, 30 min, Polska, 2020 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska "Tegoż roku w wilię świętych Piotra i Pawła wielką wiktoryją otrzymali nasi pod Beresteczkiem, kędy było niemal wszystko toż wojsko, co pod Zbarażem nieprzyjacielskie. Chan sam ze wszystkimi ordami ledwie uciekł; także i Chmielnicki; Kozaków osobliwie pieszych oblężono, których po tym po dwu tygodniach per connivenantiam wypuszczono na zgubę wojska polskiego" - notował w pamiętniku Jakub Łoś. Jak doszło to tej batalii, uważanej za największe starcie kawalerii w siedemnastym wieku i rangą przyrównywanej do bitwy grunwaldzkiej? 07:25 BLISKO, CORAZ BLIŻEJ - ODC. 15 WYCIECZKA W NIEDZIELĘ. ROK 1941 Serial historyczny, 73 min, Polska, 1986 Reżyseria: Zbigniew Chmielewski Scenariusz: Albin Siekierski Aktorzy: Tomasz Zaliwski, Zbigniew Zaniewski, Czesław Stopka, Krzysztof Stroiński, Jacek Milczanowski, Dorota Pomykała, Grażyna Barszczewska, Eugeniusz Kujawski Zdjęcia: Jan Janczewski Muzyka: Piotr Marczewski Czerwiec 1941 roku. Stanik po operacji leży w szpitalu, opiekuje się nim Wisia. Rekonwalescent musi jednak opuścić lecznicę, gdyż Wehrmacht rozkazuje zwolnić łóżka dla rannych hitlerowców. Tymczasem Zygmunt współpracuje z doktorem Kulickim w dostarczeniu specyfiku powodującego długotrwałą chorobę u Ślązaków, którzy nie chcą służyć w niemieckim wojsku. Pomaga mu w tym Gustek. W upalną niedzielę Zygmunt, będąc z Wisią na wycieczce za miastem, widzi śmierć więźnia, który podjął próbę ucieczki z transportu jadącego do Oświęcimia. Hitlerowcy nakazują dwojgu młodym wykopać grób dla niedoszłego zbiega. Po powrocie do domu Wisia długo nie może dojść do siebie. 08:40 KUCHNIA DWUDZIESTOLECIA - ODC. DWIE KSIĄŻKI, DWIE MARIE. KOBIETY KTÓRE UFORMOWAŁY DWUDZIESTOLECIE Magazyn kulinarny, 25 min, Polska, 2021 Reżyseria: Jerzy Grabowski Scenariusz: Łukasz Modelski Zdjęcia: Maciej Brola Prowadzący: Łukasz Modelski Dwie osoby i dwie książki kucharskie stworzyły kuchnię dwudziestolecia, jako kuchnię nowoczesną, taką, która nadąża za wyzwaniami czasu. Te dwie osoby to Maria Ochorowicz - Monatowa i Maria Disslowa. Przepisy prezentowane w kolejnym odcinku programu pochodzą z tych książek. Jedną z takich potraw, która przetrwała, są placki ziemniaczane. Kolejną potrawą jest kurczak w śmietanie. 09:10 HISTORIA POLSKI - 1982 Film dokumentalny, 60 min, Polska, 2022 Reżyseria: Jan Czarlewski Scenariusz: Mirosław Chojecki, Piotr Weychert Po wprowadzeniu stanu wojennego 13 grudnia 1981 roku, strajki zostały stłumione terrorem. Społeczeństwo polskie się jednak nie poddawało. "Solidarność" zeszła do podziemia. W maju następnego roku ludzie wyszli na ulice. Na 31 sierpnia 1982 r. , w drugą rocznicę porozumień gdańskich, zaplanowano protest przeciwko komunistycznej władzy. Żądano uwolnienia wszystkich internowanych oraz przywrócenia legalnego statusu NSZZ Solidarność. W tym dniu, demonstrowało ponad 300000 osób w całym kraju. Były to największe manifestacje uliczne w historii Polski. 10:20 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - DECYDUJĄCA BITWA Cykl dokumentalny, 19 min, Polska, 1995 Scenariusz: Bogusław Wołoszański Prowadzący: Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański Cykliczny program popularyzujący wiedzę o historii II wojny światowej. Odcinek poświęcony największej bitwie pancernej w dziejach świata, bitwie na Łuku Kurskim w 1943 roku. 10:45 ZIEMIA WIDZIANA Z KOSMOSU - ODC. 1 (EARTH FROM SPACE. 1. A NEW PERSPECTIVE) Serial dokumentalny, 51 min, Wielka Brytania, 2019 Reżyseria: Barny Revill, Chloe Sarosh Lektor: Janusz Szydłowski Dokument, w którym w czterech częściach widzowie mają okazję obserwować naszą planetę i życie na niej z lotu satelity. To przełomowa technika filmowania, która przyniosła niesamowite rezultaty. Stada słoni wędrujące w poszukiwaniu wody, wirujące błękity kwitnącego planktonu, kolonie pingwinów, zorza polarna czy światła miast widziane z kosmosu. Czegoś takiego jeszcze nie można było oglądać. Czy takie widoki z kosmosu mogą nas zmobilizować do dbania o naszą planetę? To był również powód zrealizowania tej serii. Odcinek. 1. New Perspective. Satelity odkrywają nieznane wcześniej kolonie pingwinów oraz tajemnicze lodowe kręgi, które mogą zagrażać młodym fokom. Dokonują też zaskakujących odkryć w najodleglejszych zakątkach Ziemi. Za każdym obrazem kryje się jakaś historia. Oto nasz dom; nigdy wcześniej go w ten sposób nie oglądaliśmy. Ziemię okrąża ponad tysiąc satelitów. Niektóre z nich przesyłają nam obrazy tak szczegółowe, że widzimy na nich poszczególne zwierzęta. Możemy też jednocześnie śledzić je na ziemi. Kenia, Afryka Wschodnia. Zielone brzegi rzeki. Przy uważnym spojrzeniu widać szare cielska. To rodzina słoni. Wyruszyliśmy w kosmos w poszukiwaniu innych światów. Ale gdy tylko spojrzymy wstecz, widzimy, jak wyjątkowy jest nasz dom. 11:40 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - EPITAFIUM DLA OFICERA Magazyn historyczny, 23 min, Polska, 2018 Autor: Adam Sikorski Lektor: Artur Kalicki W wojnie z bolszewikami 1920 roku najtrudniejszym okresem do badania dla historyka jest pierwsza dekada sierpnia. Całe polskie plutony i kompanie zostają za szybko przesuwającym się frontem. Pozostają ranni i polegli, którymi zająć mogą się tylko miejscowi chłopi. Map mogił, które wyrosły na polach i łąkach nie rysują wojskowi specjaliści, zostają one na lata w pamięci lokalnej. Te rozliczenia z żołnierskimi dramatami, z którymi nie zdążyła się rozliczyć II Rzeczpospolita naturalną koleją rzeczy stają się naszym powołaniem. Jesteśmy dziś we wsi Sanie - Dąb, która jest jednym wielkim polem bitwy. Polacy toczyli tu boje z bolszewikami. Dla nas to wielkie pole poszukiwań cennych artefaktów. 12:10 OGNIEM I MIECZEM - ODC. 1/4 Serial historyczny, 49 min, Polska, 2000 Reżyseria: Jerzy Hoffman Scenariusz: Jerzy Hoffman Zdjęcia: Grzegorz Kędzierski Muzyka: Krzesimir Dębski Aktorzy: Izabella Scorupco, Michał Żebrowski, Aleksander Domogarow, Krzysztof Kowalewski, Bohdan Stupka, Zbigniew Zamachowski, Wiktor Zborowski, Daniel Olbrychski, Ewa Wiśniewska, Andrzej Seweryn, Wojciech Malajkat, Rusłana Pysanka, Marek Kondrat, Gustaw Holoubek, Andrzej Kopiczyński, Maciej Kozłowski, Adam Ferency, Gustaw Lutkiewicz Premierę serialu "Ogniem i mieczem" poprzedziło znakomite przyjęcie kinowej wersji dzieła Jerzego Hoffmana. Obejrzało je ponad siedem milionów widzów, nie wspominając już o nagrodach i wyróżnieniach dla twórców filmu. Geneza powstania oraz wieloletnie kłopoty związane z realizacją "Ogniem i mieczem" obrosły legendą. Film Hoffmana przeszedł też do historii jako w pełni udana superprodukcja, która sprostała ogromnym oczekiwaniom zarówno widzów, jak i krytyki. Reżyserowi udało się pozyskać nie tylko rekordowe - jak na polską kinematografię - środki na realizację, lecz także znakomitych aktorów, których kreacje zapadają głęboko w pamięć. Krzysztof Kowalewski, Zbigniew Zamachowski, Wiktor Zborowski z powodzeniem nadali indywidualny rys postaciom Zagłoby, Wołodyjowskiego i Podbipięty, nie wchodząc przy tym w kolizję z duchem powieściowego pierwowzoru. Dla Michała Żebrowskiego rola Skrzetuskiego stała się trampoliną do kariery, której widomym znakiem były tytułowe kreacje w "Panu Tadeuszu" Andrzeja Wajdy i "Wiedźminie" wg prozy Andrzeja Sapkowskiego. Prawdziwym objawieniem był jednak Aleksander Domogarow, rosyjski aktor odtwarzający postać Bohuna. W opinii wielu to właśnie on stworzył najbardziej przejmującą kreację filmu. Na uwagę zasługuje też niezwykła skrupulatność w odtworzeniu realiów epoki, plastyczne, "epickie" zdjęcia oraz przekonująco zainscenizowane sceny batalistyczne. Telewizyjna, 4-odcinkowa wersja epopei Hoffmana łącznie trwa około dwadzieścia minut dłużej od filmu kinowego. Różnice między obiema wersjami są w zasadzie niedostrzegalne. Ze względu na specyfikę serialu materiał został nieco inaczej zmontowany, a fabuła zyskała trochę inny rytm. Jan Skrzetuski, poseł księcia Jeremiego Wiśniowieckiego, wracając z Krymu, ratuje życie pułkownikowi kozackiemu Bohdanowi Chmielnickiemu. Podczas postoju w karczmie, zaatakowany przez podstarostę Czaplińskiego, daje popis szlacheckiej krzepy, wyrzucając napastnika na bruk. Czyn ten wzbudza uznanie u dwóch innych gości: Onufrego Zagłoby i Longina Podbipięty. Obaj rycerze szybko zaprzyjaźniają się ze Skrzetuskim i wspólnie ruszają w dalszą drogę. Wkrótce natrafiają na rozbitą kolaskę i wybawiają z opresji kniahinię Kurcewiczową oraz piękną bratanicę jej nieboszczyka męża, Helenę. Jan zakochuje się w dziewczynie od pierwszego wejrzenia. Helena odwzajemnia afekt, lecz na drodze do jego rozwoju staje poważny problem. Młoda Kurcewiczówna została bowiem przyrzeczona innemu - podpułkownikowi kozackiemu Jurko Bohunowi. Skrzetuskiemu udaje się nakłonić kniahinię do zmiany decyzji. Wkrótce książę Wiśniowiecki wysyła Jana z nową misją na Sicz. Skrzetuski dowiaduje się o planowanym przez Chmielnickiego powstaniu i wysyła swego totumfackiego Rzędziana do kniahini, by ostrzegł ją przed niebezpieczeństwem. Sam niebawem dostaje się do niewoli tatarskiej. 13:15 SOLIDARNOŚĆ, SOLIDARNOŚĆ... Film TVP, 112 min, Polska, 2005 Reżyseria: Juliusz Machulski, Andrzej Jakimowski, Jerzy Domaradzki, Jan Jakub Kolski, Piotr Trzaskalski, Filip Bajon, Krzysztof Zanussi, Robert Gliński, Ryszard Bugajski, Jacek Bromski, Feliks Falk, Andrzej Wajda, Małgorzata Szumowska Aktorzy: Maciej Stuhr, Krystyna Janda, Jerzy Radziwiłowicz, Marek Kondrat, Robert Więckiewicz Wykonawcy: Lech Wałęsa Oryginalne dzieło filmowe przygotowane przez Telewizję Polską dla uczczenia wydarzeń Sierpnia' 80. Film składa się z 13 etiud zrealizowanych przez wybitnych polskich reżyserów, którzy dzielą się swoimi refleksjami związanymi z 25. rocznicą powstania NSZZ "Solidarność". Każda z etiud stanowi indywidualną wypowiedź artystyczną, odmienną w formie i treści. Jedne mają charakter dokumentalny, inne to minifabułki, jeszcze inne mają formę wideoklipu. Kpina przeplata się w nich z patosem, powaga z groteską, nostalgia i wzruszenie z rozczarowaniem, żalem i gniewem. W sumie składają się na dość gorzki obraz naszej najnowszej historii. Wypaczone ideały, przegrani bohaterowie, niepotrzebne symbole - nie tak miało być. Ale choć ruch solidarnościowy nie odcisnął trwałego piętna na społeczeństwie, a młodym pokoleniom "Solidarność" kojarzy się bardziej z politykierstwem i karierowiczostwem niż demokracją i sprawiedliwością, to przecież był to czas społecznej jedności, nadziei i wiary, jakich większość z nas nigdy wcześniej i, być może, już nigdy w przyszłości nie doświadczy. Film otwiera utrzymana w komediowym tonie etiuda Juliusza Machulskiego "Sushi". Producent filmowy Marek (Marek Kondrat) otrzymuje propozycję zrealizowania krótkiego filmu o "Solidarności". Do pomocy angażuje przyjaciół (Katarzyna Herman, Robert Więckiewicz), specjalistów działających głównie w reklamie. Wspólnie zastanawiają się, co im dała "Solidarność". Efekt tych przemyśleń jest dość zaskakujący. W drugiej noweli, "Torba" Andrzeja Jakimowskiego, dwaj złodzieje (Krzysztof Kiersznowski, Rafał Guźniczak) kradną w pociągu torbę współpasażerowi (Leszek Żurek). Ku ich rozczarowaniu, w środku są "tylko" ulotki odbite na powielaczu. Pozbawiony torby młody chłopak zostaje mimo to aresztowany na kolejnej stacji przez tajniaków. W jednym ze złodziei budzi się na chwilę szlachetniejszy odruch. Fabularyzowany dokument "Tablice" Jerzego Domaradzkiego to opowieść o historii tablic, na których z pomocą dwóch studentów (Bartek Turzyński, Daniel Zawadzki) strajkujący stoczniowcy z Gdańska spisali swoje postulaty, a następnie wywiesili je na bramie stoczni. Pierwszego dnia stanu wojennego z Muzeum Morskiego zabrali je funkcjonariusze SB. Nie wiedzieli jednak, że to kopie. Oryginały wywiózł wcześniej kustosz. W 2003 r. tablice zostały wpisane na listę światowego dziedzictwa kulturowego UNESCO. Akcja "Wielkiego wozu" Jana Jakuba Kolskiego rozgrywa się latem 1980 r. we włoskich Alpach. Trzech młodych polskich grotołazów, Janek (Maciej Zakościelny), Rudy (Cezary Łukaszewicz) i Staszek (Eryk Lubos), podczas eksplorowania jaskini zostaje uwięzionych pod ziemią. Oczekując na pomoc, dowiadują się od kolegów o podpisaniu porozumień sierpniowych. Staje się to pretekstem do rozmowy o sytuacji społeczno - politycznej w Polsce, ich nadziejach i marzeniach. Jeden z nich, student Janek, to właśnie przyszły reżyser "Jańcia Wodnika". Bohater "Długopisu" Piotra Trzaskalskiego, Janusz (Waldemar Czyszak), chce się dorobić na wielkich, plastikowych długopisach z wizerunkiem papieża, nikt ich jednak nie kupuje. Przełom następuje w chwili, gdy takim długopisem Lech Wałęsa podpisuje porozumienia sierpniowe. W etiudzie "Benzyna" Filipa Bajona w sierpniu 1980 r. w pociągu jadącym na Wybrzeże spotykają się dwaj młodzi ludzie: Tomek (Maciej Stuhr) i Filip (Marcin Dorociński). Obaj czytają "Małą apokalipsę" Tadeusza Konwickiego. Filip wiezie ze sobą kanister z benzyną. W trakcie rozmowy Tomek nabiera przekonania, że współpasażer chce dokonać samospalenia. W żarliwych słowach próbuje go powstrzymać. W paradokumentalnej etiudzie "Czołgi" Krzysztof Zanussi wraca wspomnieniami do czasów, gdy zimą 1981 r. realizował w Krakowie zdjęcia do biografii Jana Pawła II "Z dalekiego kraju". Prawdopodobieństwo wkroczenia wojsk radzieckich do Polski sprawiło, że gdy do jednej ze scen statyści mieli przywdziać mundury radzieckie i niemieckie, wszystkie ręce wyciągnęły się po niemieckie. "Krajobraz" Roberta Glińskiego ukazuje dzisiejszy obraz Stoczni Gdańskiej będący przygnębiającą metaforą tego, co stało się z "Solidarnością". Rdzewiejące hale, puste doki, śmieci unoszone wiatrem. Po historycznej kolebce związku kręcą się tylko zagraniczne wycieczki. Dawni pracownicy są w większości bezrobotni. Ryszard Bugajski zaproponował teledysk "Co się stało z naszą Solidarnością?", w którym Grzegorz Markowski, wraz z dwoma młodymi raperami, (Bzyk i Guzik z zespołu Wu - Hae), dramatycznie wyśpiewał historię Polski ostatnich 40 lat. W noweli Jacka Bromskiego "I wie pan co?" Roman, przedsiębiorca i dawny więzień polityczny (Krzysztof Stroiński), udaje się do banku z podaniem o kredyt. Przyjmuje go prezes banku, dawny dygnitarz partyjny i prokurator (Janusz Gajos), który aresztował członków opozycji, w tym także Romana. Teraz znów ma zadecydować o jego przyszłości. Na zewnątrz czeka zdenerwowana żona Romana (Anna Romantowska). Feliks Falk nakręcił czarno - białą, zrealizowaną techniką kolażu etiudę animowaną "Krótka historia pewnej tablicy" - białej tablicy z wypisaną charakterystycznymi, czerwonymi literami nazwą "Solidarność". Po okresie walki i euforii zwycięstwa mity i symbole stopniowo odchodzą w niepamięć. Wystawiona na sprzedaż tablica ląduje ostatecznie w rekwizytorni. "Człowiek z nadziei" Andrzeja Wajdy to zapis spotkania twórcy "Człowieka z żelaza" i pary odtwórców głównych ról - Krystyny Jandy i Jerzego Radziwiłowicza - z Lechem Wałęsą w wielkiej, pustej sali gdańskiego kina Neptun. W 1980 r. , gratulując Wajdzie dzieła o sierpniowym zrywie, Wałęsa zachęcał go jednocześnie do nakręcenia kolejnego - "Człowieka z nadziei". Film o takim tytule został nakręcony 2013. Cykl etiud zamyka fabularyzowany dokument "Ojciec" Małgorzaty Szumowskiej, która wykorzystała materiały archiwalne nakręcone przez swego ojca, znanego dokumentalistę, Macieja Szumowskiego. Trzydziestoletnia kobieta (Maja Ostaszewska) opowiada o tym, jak "Solidarność" zmieniła życie jej rodziny, a zwłaszcza ojca (Kazimierz Borowiec), idealisty, który "nie załapał się" do kolejki po profity i zaszczyty, ale jego córka może żyć w wolnym kraju. Dramat, 113 min, Polska 2005 Reżyseria: Juliusz Machulski, Andrzej Jakimowski, Jan Jakub Kolski, Filip Bajon, Jerzy Domaradzki, Piotr Trzaskalski, Krzysztof Zanussi, Robert Gliński, Jacek Bromski, Ryszard Bugajski, Feliks Falk, Andrzej Wajda, Małgorzata Szumowska Występują: Marek Kondrat, Krzysztof Kiersznowski, Maciej Stuhr, Janusz Gajos, Krzysztof Stroiński, Anna Romantowska, Krystyna Janda, Jerzy Radziwiłowicz, Maja Ostaszewska i inni 15:20 KORONA KRÓLÓW - ODC 56 Telenowela historyczna TVP, 24 min, Polska, 2017 Reżyseria: Wojciech Pacyna, Jacek Sołtysiak Scenariusz: Agnieszka Olejnik, Ewa Bulanda Zdjęcia: Krzysztof Pakulski, Jacek Fabrowicz Muzyka: Marcin Przybyłowicz Aktorzy: Mateusz Król, Marta Bryła, Sławomir Orzechowski, Wenanty Nosul, Marcin Rogacewicz, Maciej Mikołajczyk, Karina Seweryn, Jacek Kopczyński, Rafał Rosiak, Tomasz Sapryk, Kamil Toliński, Jan Cięciara, Tadeusz Chudecki, Marianna Zydek, Violetta Arlak Kazimierz chciałby mieć swoją mocną monetę, bo obecna jest jego zdaniem zbyt słaba. Dowiaduje się także o związku Jaśka z Baśką Dunin oraz o istnieniu ich syna - Spytka. Anna czuje, że mąż nie jest z nią do końca szczery, podejrzewa go o zdradę. 15:50 "SENSACJE XX WIEKU" - ENIGMA CZ. 1 (ENIGMA CZ. 1) Widowisko, 43 min, Polska/Wielka Brytania, 2015 Reżyseria: Robert Wichrowski Scenariusz: Bogusław Wołszański Zdjęcia: Waldemar Szmidt Aktorzy: Krzysztof Czeczot, Mateusz Banasiuk, Grzegorz Małecki, Marcin Sztabiński, Marcin Czarnik, Marcin Kwaśny Największym polskim wkładem w zwycięstwo w II wojnie światowej było złamanie przez polskich kryptologów tajemnicy niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma. Szczodry dar polskiego wywiadu, przekazany aliantom w przededniu wybuchu wojny, dał im nadzieję w czasie klęsk wczesnego okresu wojny i umożliwił pierwsze zwycięstwa, prowadzące do wielkiego przełomu. Dzieło matematyków Mariana Rejewskiego, Jerzego Różyckiego i Henryka Zygalskiego, a także ich dowódców i towarzyszy broni z Biura Szyfrów, miało wiele wymiarów: historyczny (skracając o 2 - 3 lata koszmar wojny, a zdaniem niektórych historyków decydując o jej wyniku; humanitarny (ratując przed zagładą wiele milionów istnień ludzkich); naukowy (tworząc podwaliny współczesnej kryptologii, także w jej cywilnym wydaniu). Jednakże ten sukces został nam skradziony; tylko historycy wiedzą, że to Polacy złamali Enigmę. Prawdę o Enigmie ujawniono późno i w sposób deprecjonujący kluczowy wkład Polaków. Nawet, jeśli dzisiaj większość naukowców uznaje ich pionierską rolę, powszechna wiedza na ten temat nie jest kształtowana przez książki historyków, lecz produkty kultury masowej, prezentujące rolę polskich kryptologów w sposób zafałszowany. Czteroodcinkowe widowisko przedstawia, jak doszło do złamania szyfru Enigmy, przed którym skapitulowali brytyjscy i francuscy kryptolodzy, uznając, że jest to zadanie niemożliwe do wykonania. 16:35 KALENDARIUM POWSTANIA WARSZAWSKIEGO Felieton, 1 min, Polska, 2018 Autor: Anna Szołajska Lektor: Krzysztof Ziemiec Kalendarium Powstania Warszawskiego obejmie dni od 1 sierpnia do 3 października 1944 roku. Jest to cykl 63 felietonów, poświęconych wydarzeniom poszczególnych dni Powstania. Każdego dnia zostanie wyemitowany 60 - sekundowy felieton na temat tego, co danego dnia działo się w Warszawie roku 1944. Kalendarium opatrzone zostanie specjalną grafiką, archiwalnymi zdjęciami oraz nagraniami obrazującymi wydarzenia z poszczególnych dni Powstania oraz wypowiedziami świadków. Walorem kalendarium ma być także jego warstwa wizualna i muzyczna. Poszczególne felietony będą charakteryzowały się dynamicznym montażem oraz muzyką. Opiekę merytoryczną nad projektem sprawować będą historycy z Muzeum Powstania Warszawskiego oraz eksperci z TVP Historia. Kalendarium będzie miało dynamiczną formę, dlatego będzie trwało dokładnie 1 minutę. W rolę lektora wcieli się Krzysztof Ziemiec. Produkcją zajmie się Wojciech Kasprzyk. Redaktorem odpowiedzialnym z ramienia Agencji Publicystyki, Dokumentu i Audycji Społecznych będzie Teresa Litkowska. 16:45 HISTORIA POLSKI - NASZE HOLLYWOOD, CZYLI POCZĄTKI KINA W POLSCE Film dokumentalny, 52 min, Polska, 2020 Reżyseria: Jacek Papis Pod koniec XIX wieku na mapie Europy nie było Polski. Podzielona była między trzech zaborców. Mimo to, zdumiewająco dużo pionierów filmu wywodziło się z kraju nad Wisłą, a wielu z nich było pochodzenia żydowskiego. Mieli oni znaczący wkład w powstanie najsłynniejszego ośrodka produkcji filmowej na świecie Hollywood. Samuel Goldwyn współzałożyciel wytwórni, która przybrała nazwę Metro - Goldwyn - Mayer, urodził się w Warszawie, jako Szmul Gelbfisz. Słynna wytwórnia Warner Bros założona została przez braci, którzy zanim zmienili nazwisko na Warner, nazywali się Wonsal i wywodzili się z leżącego dziewięćdziesiąt kilometrów od Warszawy Makowa Mazowieckiego. Oskarowy rekordzista, zdobywca aż sześciu statuetek reżyser Billy Wilder, urodził się w Suchej Beskidzkiej niedaleko Krakowa, jako Samuel Wilder. Z Polski pochodził też przedwcześnie zmarły reżyser Ryszard Bolesławski, twórca filmów z Marleną Dietrich, Gretą Garbo czy Clarkiem Gable. Tworzyli oni w czasach, kiedy kino stawiało dopiero swoje pierwsze kroki. Za pomoca obrazów i fragmentów filmowych zostaną przedstawieni pionierzy i gwiazdy ery kina niemego w Polsce. 17:45 SPÓR O HISTORIĘ - BEREZA KARTUSKA Debata, 30 min, Polska, 2023 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska W latach 1934 - 1939 w Berezie Kartuskiej funkcjonował obóz odosobnienia. Władze administracyjne mogły - bez postępowania sądowego i prawa obrony - na trzy miesiące umieszczać tu osoby, których "działalność lub postępowanie daje podstawę do przypuszczenia, że grozi z ich strony naruszenie bezpieczeństwa państwa, spokoju lub porządku publicznego". Czas pobytu w Berezie Kartuskiej mógł być dowolnie przedłużany. Likwidacja obozu była jednym z żądań wysuwanych przez opozycję antysanacyjną. 18:30 BLISKO, CORAZ BLIŻEJ - ODC. 16 NASI SĄ DALEKO. ROK 1943 Serial historyczny, 73 min, Polska, 1986 Reżyseria: Zbigniew Chmielewski Scenariusz: Albin Siekierski Aktorzy: Tomasz Zaliwski, Zbigniew Zaniewski, Czesław Stopka, Krzysztof Stroiński, Ewa Ziętek, Teresa Lipowska, Tadeusz Szaniecki, Eugeniusz Kujawski, Lidia Bienias, Maria Mielnikow-Krawczyk, Adrianna Biedrzyńska Zdjęcia: Jan Janczewski Muzyka: Piotr Marczewski Paulina, po zasięgnięciu porady Tomasza, decyduje się podpisać niemiecką listę narodowościową. Gestapo trafia na ślad dziwnej choroby trawiącej Ślązaków służących w Wehrmachcie. W wyniku śledztwa dr Kulicki zostaje aresztowany i wkrótce uniera. Zygmunt, chcąc uciec przed powołaniem do armii niemieckiej, odwiedza ojca, ukrywającego się na terenie Generalnej Gubernii. Po spotkaniu Tomasz zostaje schwytany, a następnie osadzony w więzieniu gestapo. Stamtąd zaś trafia do Oświęcimia. Zygmunt daje się powołać do Wehrmachtu. Ma nadzieję, że w ten sposób odnajdzie i uratuje ojca. 20:00 HISTORIA W POSTACIACH ZAPISANA - KSIĘŻNA DIANA, WIELKA I NIEZNANA (DIANA, CETTE ILLUSTRE INCONNUE) Cykl dokumentalny, 116 min, Francja, 2022 Reżyseria: Laure Delalex Lektor: Marek Ciunel "Historia w postaciach zapisana" to seria programów historycznych, realizowanych i emitowanych przez francuską telewizję publiczną. Prezenterem programu jest znany dziennikarz telewizyjny - Stephan Bern. Każdy z odcinków przedstawia losy wielkiej postaci historycznej. Z kamerą udajemy się do miejsc stanowiących prawdzie skarby światowego dziedzictwa kultury: zamków i pałaców, galerii sztuki oraz parków i ogrodów. 22:05 DAISY. WSPOMNIENIE MINIONEGO ŚWIATA Film dokumentalny, 64 min, Polska, 2011 Reżyseria: Marcin Bradke, Maciej Kieres Scenariusz: Marcin Bradke Zdjęcia: Piotr Sędzikowski, Paweł Przybylski, Marcin Grobelny, Robert Sitek, Jarosław Bajer Dokument o Marii Teresie Oliwii Cornwallis - West, zwanej Daisy, która poślubiwszy niemieckiego arystokratę, Hansa Heinricha XV Hochberga, osiadła na Śląsku, w zamku Książ. 23:20 WYŚCIG PO BOMBĘ ATOMOWĄ - ODC. 1. UCIECZKA Z EUROPY (ODC. 1.6 FRIENDS FLEE EUROPE) Cykl dokumentalny, 52 min, Wielka Brytania/Niemcy, 2022 Reżyseria: Thomas Ammann, Judith Lentze Seria opowiada o grupie sześciu niezwykle utalentowanych i zdeterminowanych geniuszy, których prace i wynalazki zmieniły bieg historii XX wieku. Pochodzili oni z tego samego miasta i byli przyjaciółmi. Musieli uciekać z Europy, a celem ich podróży zostały Stany Zjednoczone Ameryki, gdzie każdy z nich zyskał światową sławę. Badania i osiągnięcia naukowe Johna von Neumanna, Edwarda Tellera, Eugene'a Paula Wignera i Leo Szillarda odegrały kluczową rolę w stworzeniu bomby atomowej, ale i współczesnych arsenałów. Robert Capa stał się najsłynniejszym fotografem wojennym na świecie. A film Michaela Curtiza "Casablanca" uważany jest za jeden z najbardziej kultowych filmów wszechczasów. Indywidualnie i zbiorowo - każdy z tych węgierskich Żydów - wypowiedział wojnę totalitaryzmowi. Każdy na swój sposób, ale wszyscy mieli ten sam cel, tę samą misję i tego samego wroga. Żaden z nich nie chciał "oddać" Europy bez walki. 00:20 SENSACJE XX WIEKU - KUTRZEBA CZ. 2 Widowisko kameralne, 47 min, Polska, 2002 Reżyseria: Adek Drabiński Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Jan Tarczyński Zdjęcia: Adam Sikora Wykonawcy: Bogusław Wołoszański Niemieckie armie od północy i południa szły na Warszawę, spychając pobite i wykrwawione polskie wojska. Armia Poznań była pośrodku tych wielkich kleszczy. Nieatakowana przez Niemców zachowała pełnię sił. Mogła, jak proponował jej dowódca gen. Tadeusz Kutrzeba, uderzyć w bok niemieckiej 8. Armii. Jednakże marszałek Rydz - Śmigły odrzucił tę możliwość. Od 3 września 1939 roku zatem Armia Poznań, zgodnie z jego rozkazem, cofała się z Wielkopolski w stronę Warszawy, aby zająć pozycje obronne za Wisłą. Czas mijał. Marsz na Warszawę nie mógł być szybki. Wszystkie drogi zapełnili uchodźcy i części niezmobilizowanych oddziałów. Posuwanie się wojska utrudniał też nieład panujący na tyłach. Noce nie wystarczały do marszu, trzeba więc było iść dniami, narażając się na ataki niemieckiego lotnictwa. Tysiące ludzi uciekających przed ogniem wojny mieszało się z wojskiem, blokując i tak powolny marsz kolumn żołnierzy i konnych taborów. Niemiecka doktryna wojny błyskawicznej przewidziała wykorzystanie takiej sytuacji. Samoloty wroga bombardowały wsie i miasteczka, które nie miały strategicznego znaczenia, by w ten sposób zmusić ludzi do ucieczki. Potem atakowały bezbronny tłum. Płonące wozy, rozbite samochody hamowały ruch polskich wojsk. Generał Bortnowski stracił jedną trzecią swojej armii. Bardzo to przeżywał, ale chciał się bić. Gotów był przejść pod rozkazy gen. Kutrzeby, którego żołnierze, ciągle w odwrocie, szli już siódmy dzień i jeszcze nie widzieli wroga. Bez rozkazu naczelnego wodza Tadeusz Kutrzeba nic jednak nie mógł zrobić. Gdyby uderzył na skrzydło niemieckiej 8. Armii, napotkałby tylko jedną niespodziewającą się ataku dywizję piechoty, rozciągniętą na przestrzeni 25 kilometrów. W dodatku przewaga liczebna byłaby po polskiej stronie. Tadeusz Kutrzeba niecierpliwie czekał na zgodę marszałka. Wreszcie połączył się ze sztabem. Do telefonu podszedł szef sztabu, gen. Stachiewicz, który właśnie przygotowywał się, by opuścić Warszawę i wyruszyć do Brześcia, śladem marszałka Rydza - Śmigłego. Kutrzeba spytał, czy ma uderzyć w kierunku Ozorkowa i czy może współdziałać z nim armią Pomorze gen. Władysława Bortnowskiego. Szef sztabu nie mógł sam podjąć decyzji w tej sprawie. Czas naglił. W końcu Stachiewicz wyraził wstępną zgodę, miał jednak jeszcze przysłać potwierdzenie, że marszałek propozycję zaaprobował. Kutrzeba poprosił Stachiewicza, by przyjechał osobiście omówić plan wielkiego przedsięwzięcia, które mogło zmienić bieg kampanii wrześniowej. Nie udało się to. Następnego dnia, tj. 9 września, szef sztabu wyjechał z Warszawy do Brześcia. Nie przysłał też nikogo w swoim zastępstwie. 01:25 SOLIDARNOŚĆ, SOLIDARNOŚĆ... Film TVP, 112 min, Polska, 2005 Reżyseria: Juliusz Machulski, Andrzej Jakimowski, Jerzy Domaradzki, Jan Jakub Kolski, Piotr Trzaskalski, Filip Bajon, Krzysztof Zanussi, Robert Gliński, Ryszard Bugajski, Jacek Bromski, Feliks Falk, Andrzej Wajda, Małgorzata Szumowska Aktorzy: Maciej Stuhr, Krystyna Janda, Jerzy Radziwiłowicz, Marek Kondrat, Robert Więckiewicz Wykonawcy: Lech Wałęsa Oryginalne dzieło filmowe przygotowane przez Telewizję Polską dla uczczenia wydarzeń Sierpnia' 80. Film składa się z 13 etiud zrealizowanych przez wybitnych polskich reżyserów, którzy dzielą się swoimi refleksjami związanymi z 25. rocznicą powstania NSZZ "Solidarność". Każda z etiud stanowi indywidualną wypowiedź artystyczną, odmienną w formie i treści. Jedne mają charakter dokumentalny, inne to minifabułki, jeszcze inne mają formę wideoklipu. Kpina przeplata się w nich z patosem, powaga z groteską, nostalgia i wzruszenie z rozczarowaniem, żalem i gniewem. W sumie składają się na dość gorzki obraz naszej najnowszej historii. Wypaczone ideały, przegrani bohaterowie, niepotrzebne symbole - nie tak miało być. Ale choć ruch solidarnościowy nie odcisnął trwałego piętna na społeczeństwie, a młodym pokoleniom "Solidarność" kojarzy się bardziej z politykierstwem i karierowiczostwem niż demokracją i sprawiedliwością, to przecież był to czas społecznej jedności, nadziei i wiary, jakich większość z nas nigdy wcześniej i, być może, już nigdy w przyszłości nie doświadczy. Film otwiera utrzymana w komediowym tonie etiuda Juliusza Machulskiego "Sushi". Producent filmowy Marek (Marek Kondrat) otrzymuje propozycję zrealizowania krótkiego filmu o "Solidarności". Do pomocy angażuje przyjaciół (Katarzyna Herman, Robert Więckiewicz), specjalistów działających głównie w reklamie. Wspólnie zastanawiają się, co im dała "Solidarność". Efekt tych przemyśleń jest dość zaskakujący. W drugiej noweli, "Torba" Andrzeja Jakimowskiego, dwaj złodzieje (Krzysztof Kiersznowski, Rafał Guźniczak) kradną w pociągu torbę współpasażerowi (Leszek Żurek). Ku ich rozczarowaniu, w środku są "tylko" ulotki odbite na powielaczu. Pozbawiony torby młody chłopak zostaje mimo to aresztowany na kolejnej stacji przez tajniaków. W jednym ze złodziei budzi się na chwilę szlachetniejszy odruch. Fabularyzowany dokument "Tablice" Jerzego Domaradzkiego to opowieść o historii tablic, na których z pomocą dwóch studentów (Bartek Turzyński, Daniel Zawadzki) strajkujący stoczniowcy z Gdańska spisali swoje postulaty, a następnie wywiesili je na bramie stoczni. Pierwszego dnia stanu wojennego z Muzeum Morskiego zabrali je funkcjonariusze SB. Nie wiedzieli jednak, że to kopie. Oryginały wywiózł wcześniej kustosz. W 2003 r. tablice zostały wpisane na listę światowego dziedzictwa kulturowego UNESCO. Akcja "Wielkiego wozu" Jana Jakuba Kolskiego rozgrywa się latem 1980 r. we włoskich Alpach. Trzech młodych polskich grotołazów, Janek (Maciej Zakościelny), Rudy (Cezary Łukaszewicz) i Staszek (Eryk Lubos), podczas eksplorowania jaskini zostaje uwięzionych pod ziemią. Oczekując na pomoc, dowiadują się od kolegów o podpisaniu porozumień sierpniowych. Staje się to pretekstem do rozmowy o sytuacji społeczno - politycznej w Polsce, ich nadziejach i marzeniach. Jeden z nich, student Janek, to właśnie przyszły reżyser "Jańcia Wodnika". Bohater "Długopisu" Piotra Trzaskalskiego, Janusz (Waldemar Czyszak), chce się dorobić na wielkich, plastikowych długopisach z wizerunkiem papieża, nikt ich jednak nie kupuje. Przełom następuje w chwili, gdy takim długopisem Lech Wałęsa podpisuje porozumienia sierpniowe. W etiudzie "Benzyna" Filipa Bajona w sierpniu 1980 r. w pociągu jadącym na Wybrzeże spotykają się dwaj młodzi ludzie: Tomek (Maciej Stuhr) i Filip (Marcin Dorociński). Obaj czytają "Małą apokalipsę" Tadeusza Konwickiego. Filip wiezie ze sobą kanister z benzyną. W trakcie rozmowy Tomek nabiera przekonania, że współpasażer chce dokonać samospalenia. W żarliwych słowach próbuje go powstrzymać. W paradokumentalnej etiudzie "Czołgi" Krzysztof Zanussi wraca wspomnieniami do czasów, gdy zimą 1981 r. realizował w Krakowie zdjęcia do biografii Jana Pawła II "Z dalekiego kraju". Prawdopodobieństwo wkroczenia wojsk radzieckich do Polski sprawiło, że gdy do jednej ze scen statyści mieli przywdziać mundury radzieckie i niemieckie, wszystkie ręce wyciągnęły się po niemieckie. "Krajobraz" Roberta Glińskiego ukazuje dzisiejszy obraz Stoczni Gdańskiej będący przygnębiającą metaforą tego, co stało się z "Solidarnością". Rdzewiejące hale, puste doki, śmieci unoszone wiatrem. Po historycznej kolebce związku kręcą się tylko zagraniczne wycieczki. Dawni pracownicy są w większości bezrobotni. Ryszard Bugajski zaproponował teledysk "Co się stało z naszą Solidarnością?", w którym Grzegorz Markowski, wraz z dwoma młodymi raperami, (Bzyk i Guzik z zespołu Wu - Hae), dramatycznie wyśpiewał historię Polski ostatnich 40 lat. W noweli Jacka Bromskiego "I wie pan co?" Roman, przedsiębiorca i dawny więzień polityczny (Krzysztof Stroiński), udaje się do banku z podaniem o kredyt. Przyjmuje go prezes banku, dawny dygnitarz partyjny i prokurator (Janusz Gajos), który aresztował członków opozycji, w tym także Romana. Teraz znów ma zadecydować o jego przyszłości. Na zewnątrz czeka zdenerwowana żona Romana (Anna Romantowska). Feliks Falk nakręcił czarno - białą, zrealizowaną techniką kolażu etiudę animowaną "Krótka historia pewnej tablicy" - białej tablicy z wypisaną charakterystycznymi, czerwonymi literami nazwą "Solidarność". Po okresie walki i euforii zwycięstwa mity i symbole stopniowo odchodzą w niepamięć. Wystawiona na sprzedaż tablica ląduje ostatecznie w rekwizytorni. "Człowiek z nadziei" Andrzeja Wajdy to zapis spotkania twórcy "Człowieka z żelaza" i pary odtwórców głównych ról - Krystyny Jandy i Jerzego Radziwiłowicza - z Lechem Wałęsą w wielkiej, pustej sali gdańskiego kina Neptun. W 1980 r. , gratulując Wajdzie dzieła o sierpniowym zrywie, Wałęsa zachęcał go jednocześnie do nakręcenia kolejnego - "Człowieka z nadziei". Film o takim tytule został nakręcony 2013. Cykl etiud zamyka fabularyzowany dokument "Ojciec" Małgorzaty Szumowskiej, która wykorzystała materiały archiwalne nakręcone przez swego ojca, znanego dokumentalistę, Macieja Szumowskiego. Trzydziestoletnia kobieta (Maja Ostaszewska) opowiada o tym, jak "Solidarność" zmieniła życie jej rodziny, a zwłaszcza ojca (Kazimierz Borowiec), idealisty, który "nie załapał się" do kolejki po profity i zaszczyty, ale jego córka może żyć w wolnym kraju. Dramat, 113 min, Polska 2005 Reżyseria: Juliusz Machulski, Andrzej Jakimowski, Jan Jakub Kolski, Filip Bajon, Jerzy Domaradzki, Piotr Trzaskalski, Krzysztof Zanussi, Robert Gliński, Jacek Bromski, Ryszard Bugajski, Feliks Falk, Andrzej Wajda, Małgorzata Szumowska Występują: Marek Kondrat, Krzysztof Kiersznowski, Maciej Stuhr, Janusz Gajos, Krzysztof Stroiński, Anna Romantowska, Krystyna Janda, Jerzy Radziwiłowicz, Maja Ostaszewska i inni 03:35 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - EPITAFIUM DLA OFICERA Magazyn historyczny, 23 min, Polska, 2018 Autor: Adam Sikorski Lektor: Artur Kalicki W wojnie z bolszewikami 1920 roku najtrudniejszym okresem do badania dla historyka jest pierwsza dekada sierpnia. Całe polskie plutony i kompanie zostają za szybko przesuwającym się frontem. Pozostają ranni i polegli, którymi zająć mogą się tylko miejscowi chłopi. Map mogił, które wyrosły na polach i łąkach nie rysują wojskowi specjaliści, zostają one na lata w pamięci lokalnej. Te rozliczenia z żołnierskimi dramatami, z którymi nie zdążyła się rozliczyć II Rzeczpospolita naturalną koleją rzeczy stają się naszym powołaniem. Jesteśmy dziś we wsi Sanie - Dąb, która jest jednym wielkim polem bitwy. Polacy toczyli tu boje z bolszewikami. Dla nas to wielkie pole poszukiwań cennych artefaktów. 04:15 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - NARODZINY WOJNY CZ. 1 Cykl dokumentalny, 19 min, Polska, 1994 Scenariusz: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Prowadzący: Bogusław Wołoszański Cykliczna audycja popularyzująca wiedzę o historii II wojny światowej. Pierwsza część odcinka o genezie wojny poświęcona jest narodzinom niemieckiej broni pancernej.