TVP Historia Czwartek, 29.08.2024 06:35 SZEROKIE TORY - JEDEN DZIEŃ Z ŻYCIA MUZUŁMAŃSKIEJ KOBIETY W BAKU Reportaż, 24 min, Polska, 2002 Scenariusz: Barbara Włodarczyk Zdjęcia: Wiktor Politow W tym wydaniu jeden dzień z życia Nassiby - muzułmanki, która jest mieszkanką Baku, stolicy Azerbejdżanu. Ta była radziecka republika nad Morzem Kaspijskim jest od wieków krajem muzułmańskim, gdzie wyznawcy islamu stanowią ponad dziewięćdziesiąt procent ludności. 06:35 BYŁ TAKI DZIEŃ - 29 SIERPNIA Felieton, 2 min, Polska, 2008 Autor: Janusz Weychert 1831 - angielski fizyk i chemik Michael Faraday udowodnił doświadczalnie istnienie zjawiska indukcji elektromagnetycznej; 1945 - Hilary Minc ujawnił, że Armia Czerwona wywiozła 1/4 potencjału przemysłowego Ziem Zachodnich; 1980 - szesnasty dzień polskiego Sierpnia; 1991 - Rada Najwyższa ZSRR zawiesiła działalność KPZR; 07:05 ARCHIWUM ZIMNEJ WOJNY - ŚMIECHEM W KOMUNĘ! Magazyn, 25 min, Polska, 2019 Reżyseria: Jan Sosiński Scenariusz: Andrzej Mietkowski, Jan Sosiński Muzyka: Piotr Dziki Chancewicz Prowadzący: Andrzej Mietkowski Niewyobrażalne dziś absurdy PRL zachęcały do podgryzania komuny drwiną. Szpile, żarty, skecze, prześmiewcze monologi wygłaszane pod salwy śmiechu trafiały boleśnie. Ironiści z darem obserwacji potrząsali posadami reżimu, naruszali bratnie sojusze, wyśmiewali dogmaty komunistycznej ideologii W Archiwum Zimnej Wojny weteran Radia Wolna Europa Janusz Marchwiński przypomina, jak legendy polskiej przedwojennej radiofonii na falach RWE wyszydzały dogmaty PRL, a także Leszek Długosz, poeta krakowski związany z Piwnicą pod Baranami, oraz Janusz Weiss z niezapomnianego tria Salon Niezależnych. Przypominamy kultowe nagrania Jacka Fedorowicza, Wiesława Dymnego, Jacka Kleyffa, Michała Tarkowskiego i innych. 07:40 BLISKO, CORAZ BLIŻEJ - ODC. 18 TA ZIMA BYŁA GORĄCA. ROK 1945 Serial historyczny, 73 min, Polska, 1986 Reżyseria: Zbigniew Chmielewski Scenariusz: Albin Siekierski Aktorzy: Zbigniew Zaniewski, Czesław Stopka, Krzysztof Stroiński, Dorota Pomykała, Lidia Bienias, Tadeusz Szaniecki, Ewa Ziętek, Teresa Lipowska, Eugeniusz Kujawski, Grażyna Barszczewska, Adrianna Biedrzyńska Zdjęcia: Jan Janczewski Muzyka: Piotr Marczewski Styczeń 1945. Jerzy Passtenreich - nowy dyrektor kopalni - postanawia ją zatopić. Jednak jego niecne zamiary w porę uniemożliwiają górnicy i partyzanci, którzy na czele z Zygmuntem, Robertem i Menderą zajmują kopalnię. Na szybie mocują biało - czerwoną flagę. Chcą w ten sposób powitać wkraczających na Śląsk polskich żołnierzy. 09:05 KUCHNIA JAGIELLONÓW - ODC. 1. KRÓLOWA JADWIGA I KUCHNIA EUROPEJSKIEJ ARYSTOKRACJI Magazyn, 26 min, Polska, 2020 Reżyseria: Jerzy Grabowski Scenariusz: Łukasz Modelski Prowadzący: Łukasz Modelski Autorzy cyklu przedstawiają czasy dynastii Jagiellonów od strony kuchni. Tamte czasy to nie tylko tłuste mięsiwa suto podlewane miodem. To kuchnia pełna finezji, owoców, warzyw, zup i wypieków. Jej tajemnice przybliży widzom Łukasz Modelski. W tym odcinku przedstawi wykwintną polewkę z drobiu z cynamonem, flaki godne królewskiego stołu, którym bliżej do trippa alla fiorentina - klasyki kuchni florenckiej - niż naszych polskich flaków. 09:40 HISTORIA POLSKI - GDZIE JEST POROZUMIENIE GDAŃSKIE? Film dokumentalny, 39 min, Polska, 2017 Reżyseria: Krzysztof Brożek Scenariusz: Krzysztof Brożek Prowadzący: Jakub Baran Dziennikarskie śledztwo, poszukiwanie zaginionych w tajemniczych okolicznościach egzemplarzy porozumień podpisanych 31 sierpnia 1980 roku w Stoczni Gdańskiej. Nawet wśród historyków mało kto wie, że dziś nie ma oryginałów Porozumień, a przecież wciąż czeka na nie miejsce na Światowej Liście Dziedzictwa Ludzkości UNESCO. Jest jednak szansa na ich znalezienie lub chociażby zrekonstruowanie ich losów. W tym celu od jesieni 2016 r. spotykamy się z rozmówcami w Gdańsku, Gdyni, Sopocie, Tczewie, Warszawie, Legionowie, Częstochowie, Krakowie, Myślenicach, rekonstruując i odrzucając kolejne hipotezy na temat zaginięcia Porozumień Gdańskich. Skradzione przez SB? Celowo lub przypadkowo zniszczone? Przechowywane - jak twierdzi jeden z rozmówców - jako Święty Graal? Wywiezione za granicę? Z zarejestrowanego już materiału wynika, że często rozmówców zawodzi pamięć, ale też równie często niechętnie opowiadają o okolicznościach ukrywania, przechowywania czy przewożenia cennych dokumentów, na które polowała Służba Bezpieczeństwa. A jednak z mozolnego śledztwa, konfrontowania i porównywania wielu wypowiedzi układa się kilka tropów, które mogą doprowadzić do miejsca przechowywania lub ukrycia Porozumień Gdańskich. W filmie dokumentalnym jest również mowa o tym, że strajk 1980 r. był początkiem przemian nie tylko w Polsce, ale i w tej części świata. Przypominamy o idei, która przyświecała Wolnym Związkom Zawodowym. Zapominanie o Porozumieniach Gdańskich, niedbanie o pamięć o Sierpniu 1980 przyczyniło się do tego, że na plan pierwszy w międzynarodowej świadomości wybiły się inne symbole, na przykład mur berliński. 10:25 KOLEBKA SOLIDARNOŚCI 8 min, Polska, 2020 Reżyseria: Wojciech Roman Krasucki Scenariusz: Jarosław Żurawiński Stół prezydialny (narracja dotycząca uroczystości podpisania Porozumień Gdańskich w Sali BHP w dniu 31. VIII. 1980r.) 10:35 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - NA ZACHODZIE ZNÓW SPOKÓJ Cykl dokumentalny, 19 min, Polska, 1995 Scenariusz: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Andrzej Ułłowicz Prowadzący: Bogusław Wołoszański Odcinek poświęcony przygotowaniom niemieckim do inwazji na Wyspy Brytyjskie oraz bitwie powietrznej o Anglię. 11:00 WSZYSTKIE KOLORY ŚWIATA - JAWA, DUSZA INDONEZJI (FLAVORS) Serial dokumentalny, 50 min, Francja, 2008 Reżyseria: Eric Bacos Ta niezwykła seria dokumentalna pomaga odkryć bogactwo, magię i piękno najciekawszych miejsc na świecie: ich naturalne cuda i sławne zabytki, wytwory lokalnych rzemieślników i zapierające dech w piersiach krajobrazy. W każdym odcinku na widzów czeka niezapomniana podróż przez tradycję i historię kolejnego kraju, który jest wymarzonym miejscem docelowym każdego podróżnika. W tym odcinku - Jawa. 11:55 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - DZIAŁO SIĘ W CHĘCINACH Magazyn historyczny, 24 min, Polska, 2021 Autor: Adam Sikorski Lektor: Artur Kalicki Magazyn historyczny prezentujący wydarzenia i różne aspekty dawnej i najnowszej historii Polski. W programie podejmowane są zatarte, zagubione, zakłamane wątki polskiej historii. Autor poszukuje odpowiedzi na pytania o naszą wspólną przeszłość. Okazuje się, że wiele odpowiedzi leży w rodzinnych archiwach, zdjęciach, dokumentach i wspomnieniach ludzi. Program mobilizuje do poszukiwań lokalne środowiska miłośników historii, których nie brakuje w żadnym zakątku kraju. 12:25 OGNIEM I MIECZEM - ODC. 4/4 Serial historyczny TVP, 51 min, Polska, 2000 Reżyseria: Jerzy Hoffman Scenariusz: Jerzy Hoffman Zdjęcia: Grzegorz Kędzierski Aktorzy: Izabella Scorupco, Michał Żebrowski, Aleksander Domogarow, Krzysztof Kowalewski, Bogdan Stupka, Zbigniew Zamachowski, Wiktor Zborowski, Daniel Olbrychski, Andrzej Seweryn, Marek Kondrat, Rusłana Pysanka, Wojciech Malajkat, Ewa Wiśniewska, Gustaw Holoubek, Andrzej Kopiczyński, Maciej Kozłowski, Adam Ferency, Gustaw Lutkiewicz, Jerzy Bończak Rzędzian, Wołodyjowski i Zagłoba przybywają do Czarciego Jaru, gdzie po zabiciu Horpyny i Czeremisa uwalniają Helenę. W drodze powrotnej zostają jednak napadnięci przez Tatarów. Rzędzian ucieka z Heleną, a Wołodyjowski z Zagłobą starają się powstrzymać napastników. Na szczęście w porę przychodzi im z pomocą wojsko polskie, z którym docierają do Zbaraża. Wkrótce dochodzi do oblężenia twierdzy. Polacy pod wodzą księcia Jeremiego toczą zażarty bój z połączonymi siłami Chmielnickiego i chana. Podbipięta wypełnia wreszcie swój ślub, ścinając za jednym razem trzy pogańskie głowy. Wkrótce ginie. Skrzetuski przedziera się spod Zbaraża do króla Jana Kazimierza, który natychmiast wyrusza z odsieczą Wiśniowieckiemu. 13:30 CZTERY STRONY ŚWIATA - BIJĄCE SERCE MAŁYCH ANTYLI. ODC. 10 (LANDS OF THE EARTH) Serial dokumentalny, 52 min, Francja, 2022 Lektor: Maciej Guzowski Dziś zwiedzanie świata nie jest już tak odkrywcze jak dawniej. Niewiele jest bowiem zakątków naszej planety, które pozostają nieznane. Autorzy serii z wielką pasją i ciekawością eksplorują miejsca spoza utartych szlaków, małe wioski, których piękno do tej pory nie zostało odkryte. Docierają do nich pieszo, pociągiem lub łodzią i niezwykle uważnie przyglądają się temu, co napotkali. 14:35 PRAWDZIWE "POLOWANIE NA CZERWONY PAŹDZIERNIK" - ODC. 2/2 (THE REAL HUNT FOR RED OCTOBER) Serial dokumentalny, 50 min, Kanada, 2020 Ten dwuczęściowy film po raz pierwszy ujawnia odtajnioną historię rosyjskiego okrętu podwodnego Czerwony Październik. O jednostce opowiadał film fabularny z 1984 roku "Polowanie na Czerwony Październik", w którym sowiecki atomowy okręt podwodny próbował uciec do USA i jednocześnie był ścigany przez amerykańską i sowiecką marynarkę wojenną. Oparty na bestsellerowej powieści Toma Clancy'ego, ukazywał aspekty techniczne, dramat i charakter podwodnej bitwy. Niewielu zdaje sobie sprawę, że książka i film zostały zainspirowane tajną konfrontacją nuklearną, która według niektórych zmieniła bieg historii świata. 15:20 KOLEBKA SOLIDARNOŚCI - NIEMY ŚWIADEK HISTORII 5 min, Polska, 2020 Reżyseria: Wojciech Roman Krasucki Scenariusz: Jarosław Żurawiński Historia powstanie pierwszego modelu "Daru Młodzieży". 15:30 KORONA KRÓLÓW - ODC 59 Telenowela historyczna TVP, 24 min, Polska, 2017 Reżyseria: Wojciech Pacyna, Jacek Sołtysiak Scenariusz: Agnieszka Olejnik, Ewa Bulanda Zdjęcia: Krzysztof Pakulski, Jacek Fabrowicz Muzyka: Marcin Przybyłowicz Aktorzy: Mateusz Król, Marta Bryła, Paulina Lasota, Piotr Gawron - Jedlikowski, Agnieszka Mandat, Andrzej Deskur, Robert Gonera, Sławomir Orzechowski, Wenanty Nosul, Marcin Rogacewicz, Jacek Milczarski, Daniel Mosior, Daniel Guzdek, Agata Bykowska, Wojciech Czerwiński Odc. 59 Król chce rozerwania węzła małżeńskiego z Anną. Cudka przyznaje, że kocha Kazimierza, ale wyrzeka się tej miłości. Czuwa przy nieprzytomnym Niemierzy. Audre ma adoratora, ale pozostaje nieczuła na jego zaloty. 16:00 "SENSACJE XX WIEKU" - ENIGMA CZ. 4 (ENIGMA CZ. 4) Widowisko, 43 min, Polska/Wielka Brytania, 2015 Reżyseria: Robert Wichrowski Scenariusz: Bogusław Wołszański Zdjęcia: Waldemar Szmidt Aktorzy: Jakub Wesołowski, Modest Ruciński, Lesław Żurek, Michał Czernecki, Ireneusz Czop, Mariusz Bonaszewski, Andrzej Precigs, Arkadiusz Janiczek, Zbigniew Suszyński, Jerzy Schejbal, Adam Cywka Największym polskim wkładem w zwycięstwo w II wojnie światowej było złamanie przez polskich kryptologów tajemnicy niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma. Szczodry dar polskiego wywiadu, przekazany aliantom w przededniu wybuchu wojny, dał im nadzieję wśród klęsk wczesnego okresu wojny i umożliwił pierwsze zwycięstwa, prowadzące do wielkiego przełomu. Dzieło matematyków Mariana Rejewskiego, Jerzego Różyckiego i Henryka Zygalskiego, a także ich dowódców i towarzyszy broni z Biura Szyfrów, miało wiele wymiarów: historyczny - skracając o 2 - 3 lata koszmar wojny, a zdaniem niektórych historyków decydując o jej wyniku; humanitarny - ratując przed zagładą wiele milionów istnień ludzkich; naukowy - tworząc podwaliny współczesnej kryptologii, także w jej cywilnym wydaniu. Jednakże ten sukces został nam ukradziony; tylko historycy wiedzą, że Polacy złamali Enigmę. Prawdę o Enigmie ujawniono późno i w sposób deprecjonujący kluczowy wkład Polaków. Nawet, jeśli dzisiaj większość naukowców uznaje ich pionierską rolę, powszechny odbiór tej przygody nie jest kształtowany przez książki historyków, lecz produkty kultury masowej, prezentujące rolę polskich kryptologów w sposób zafałszowany, by nie rzec przewrotny. Można próbować to zmienić, jedynie oddziałując innymi produktami kultury masowej. Czteroodcinkowe widowisko przedstawia, jak doszło do złamania szyfru Enigmy, przed którym skapitulowali brytyjscy i francuscy kryptolodzy, uznając, że jest to zadanie niemożliwe do wykonania. 16:50 KALENDARIUM POWSTANIA WARSZAWSKIEGO Felieton, 1 min, Polska, 2018 Autor: Anna Szołajska Lektor: Krzysztof Ziemiec Kalendarium Powstania Warszawskiego obejmie dni od 1 sierpnia do 3 października 1944 roku. Jest to cykl 63 felietonów, poświęconych wydarzeniom poszczególnych dni Powstania. Każdego dnia zostanie wyemitowany 60 - sekundowy felieton na temat tego, co danego dnia działo się w Warszawie roku 1944. Kalendarium opatrzone zostanie specjalną grafiką, archiwalnymi zdjęciami oraz nagraniami obrazującymi wydarzenia z poszczególnych dni Powstania oraz wypowiedziami świadków. Walorem kalendarium ma być także jego warstwa wizualna i muzyczna. Poszczególne felietony będą charakteryzowały się dynamicznym montażem oraz muzyką. Opiekę merytoryczną nad projektem sprawować będą historycy z Muzeum Powstania Warszawskiego oraz eksperci z TVP Historia. Kalendarium będzie miało dynamiczną formę, dlatego będzie trwało dokładnie 1 minutę. W rolę lektora wcieli się Krzysztof Ziemiec. Produkcją zajmie się Wojciech Kasprzyk. Redaktorem odpowiedzialnym z ramienia Agencji Publicystyki, Dokumentu i Audycji Społecznych będzie Teresa Litkowska. 16:55 HISTORIA POLSKI - SZCZECIŃSKI SIERPIEŃ 1980 Film dokumentalny, 43 min, Polska, 2020 Autor: Monika Kwasigroch, Edyta Strub Reżyseria: Monika Kwasigroch, Edyta Strub Scenariusz: Monika Kwasigroch, Edyta Strub Muzyka: Michał Borowiecki Opowieść o tym, jak przebiegały wydarzenia pomiędzy 18 a 30 sierpnia 1980 r. w Szczecinie jest osnuta na kilku płaszczyznach. Po pierwsze jest to sfera strajku robotników w różnych zakładach, a przede wszystkim w stoczni Warskiego. Ta relacja przenika się z opowieścią o tym, jak wyglądał ówczesny Szczecin i jak wyglądało życie szczecinian w tym czasie. Kolejna warstwa to podróż śladami tych dni, czyli odnajdywanie we współczesnej przestrzeni miasta miejsc związanych z Sierpniem ’80, tych uwiecznionych na starych zdjęciach czy filmach. We wszystkich tych równoległych światach znajdą się relacje świadków, archiwalne materiały filmowe i fotografie. Wykorzystane zostaną też zapiski i wspomnienia uczestników tych wydarzeń, artykuły prasowe, zachowane materiały informacyjne PR i TVP i lokalnych gazet. Autorzy zwrócili się do szczecinian z apelem, by zgłaszały się i wystąpiły w filmie osoby, dla których te dwa sierpniowe tygodnie zapisały się w pamięci w związku z ważnymi wydarzeniami w ich życiu, np. ślubem, narodzinami, nową pracą itp. Chcemy oddać obraz miasta w tym czasie, życia toczącego się tuż obok strajku, życia mieszkańców pamiętających tragiczne wydarzenia z 1970 roku. Jednocześnie chcemy dowiedzieć się, jak wyglądał strajk, porozumienia z perspektywy uczestniczących w nim osób. Ważnym elementem w kreśleniu tego obrazu są też media, ich postawa, relacje i to jak dziś po latach dziennikarze, operatorzy wspominają ten czas. Punktami wyznaczającymi tę podróż w czasie są odwiedzane współcześnie miejsca związane z Sierpniem ’80 w Szczecinie, tu naszym przewodnikiem jest związana ze Szczecinem osoba, która pozwala nam niejako przenieść się w czasie, odnajdując w Szczecinie ad. 2020 ten Szczecin z 1980 roku. Uczestnicy: Jarosław Mroczek - uczestnik strajku w Stoczni Szczecińskiej w 1980 r. Marek Wiśniewski - uczestnik strajku w Fabryce Maszyn Budowlanych FAMABUD w 1980 r. dr nauk med. Michał Kurowski - organizator strajku w Szpitalu Wojewódzkim w Szczecinie dr Grzegorz Majchrzak - Biuro Badań Historycznych Instytutu Pamięci Narodowej Tomasz Zieliński - dziennikarz Kuriera Szczecińskiego Jacek Kamiński - dziennikarz Telewizji Polskiej Zdzisława Durska - żona Grzegorza Durskiego, uczestnika strajku w Stoczni Szczecińskiej w 1980 r. Alicja Ursoł - szczecinianka, pracownica zakładów Odzieżowych DANA Grzegorz Durski - uczestnik strajku w Stoczni Szczecińskiej w 1980 r. Stanisław Wądołowski - uczestnik strajku w Stoczni Szczecińskiej w 1980 r. Paweł Morawski - uczestnik strajku w Stoczni Szczecińskiej w 1980 r. Edward Jurczyk - uczestnik strajku w Stoczni Szczecińskiej w 1980 r. Magdalena Richter - szczecinianka, żona strajkującego w Zakładzie BUMAR - HYDROMA w 1980 r. dr hab. Sebastian Ligarski - naczelnik Oddziałowego Biura Badań Historycznych IPN w Szczecinie 17:45 KOLEBKA SOLIDARNOŚCI - ZŁOWROGI CIEŃ LENINA 5 min, Polska, 2020 Reżyseria: Wojciech Roman Krasucki Scenariusz: Jarosław Żurawiński Nazwy i symbole Stoczni Gdańskiej w latach 1945 - 96. 17:50 ARCHIWUM ZIMNEJ WOJNY - ŚMIECHEM W KOMUNĘ! Magazyn, 25 min, Polska, 2019 Reżyseria: Jan Sosiński Scenariusz: Andrzej Mietkowski, Jan Sosiński Muzyka: Piotr Dziki Chancewicz Prowadzący: Andrzej Mietkowski Niewyobrażalne dziś absurdy PRL zachęcały do podgryzania komuny drwiną. Szpile, żarty, skecze, prześmiewcze monologi wygłaszane pod salwy śmiechu trafiały boleśnie. Ironiści z darem obserwacji potrząsali posadami reżimu, naruszali bratnie sojusze, wyśmiewali dogmaty komunistycznej ideologii W Archiwum Zimnej Wojny weteran Radia Wolna Europa Janusz Marchwiński przypomina, jak legendy polskiej przedwojennej radiofonii na falach RWE wyszydzały dogmaty PRL, a także Leszek Długosz, poeta krakowski związany z Piwnicą pod Baranami, oraz Janusz Weiss z niezapomnianego tria Salon Niezależnych. Przypominamy kultowe nagrania Jacka Fedorowicza, Wiesława Dymnego, Jacka Kleyffa, Michała Tarkowskiego i innych. 18:25 BLISKO, CORAZ BLIŻEJ - ODC. 19 NASTAŁA WIOSNA. ROK 1945 Serial historyczny, 79 min, Polska, 1986 Reżyseria: Zbigniew Chmielewski Scenariusz: Albin Siekierski Aktorzy: Maria Mielnikow-Krawczyk, Zbigniew Zaniewski, Czesław Stopka, Krzysztof Stroiński, Jacek Milczanowski, Dorota Pomykała, Lidia Bienias, Tadeusz Szaniecki, Teresa Lipowska, Ewa Ziętek, Adrianna Biedrzyńska Zdjęcia: Jan Janczewski Muzyka: Piotr Marczewski Czerwiec 1945 r. Ludzie wracają z frontu, z obozów, z robot. Wanda otrzymuje propozycje wyjazdu do Anglii do Henryka. Jest pełna wątpliwości i po rozmowie z Gustkiem decyduje się pozostać w Katowicach. Gustek poszukiwany przez milicje ucieka na ziemie odzyskane. Tu w małym miasteczku spotyka wisie, która po ewakuacji szpitala aż tu dotarła. Gustek dzięki pomocy żołnierzy WP odsyła ją do domu. Sam jednak ginie w zaminowanej willowej dzielnicy. Do Katowic wraca tez Rysiek, który jest świadkiem śmierci dziadka stanika. Wisia po powrocie do domu rodzi kolejnego pasternika - syna Zygmunta. 20:00 ZWIĄZEK POLAKÓW W NIEMCZECH - POLSKA MATKĄ NASZĄ Film dokumentalny, 50 min, Polska, 2022 Reżyseria: Stefan Skrzypczak Scenariusz: Stefan Skrzypczak Film opowiada historię Związku Polaków w Niemczech, od momentu jego powstania 27 sierpnia 1922 roku, poprzez zjazd w 1938, w Berlinie, gdzie uczestniczyło 5 tysięcy Polaków. Tam też ogłoszone zostały słynne tezy dotyczące zachowania Polaków za granicą. Mamy dostęp do pełnej wersji radiowej tego zjazdu. Opowiemy też o stratach moralnych i materialnych związanych z II Wojną Światową i szykanach Niemców w stosunku do działaczy tego związku od 1939 roku. 21:00 CZŁOWIEK Z MARMURU Dramat, 153 min, Polska, 1976 Reżyseria: Andrzej Wajda Scenariusz: Aleksander Ścibor-Rylski Zdjęcia: Edward Kłosiński Muzyka: Andrzej Korzyński Aktorzy: Jerzy Radziwiłłowicz, Krystyna Janda, Tadeusz Łomnicki, Michał Tarkowski, Piotr Cieślak, Wiesław Wójcik, Krystyna Zachwatowicz, Bogusław Sobczuk "Człowiek z marmuru" rodził się w bólach. Trzeba było wielu starań i zabiegów, by przekonać urzędników i dyrektorów od kultury, że ten film nie będzie oskarżeniem komunistycznego państwa. Czy nie był? Był, i to na tyle celnym i dotkliwym, że wywołał popłoch. Dzieło Wajdy przeznaczono do ograniczonej dystrybucji, co - miast zmniejszyć - zwiększyło jego rezonans i popularność. Utwór, będący mistrzowskim połączeniem niekłamanego artyzmu z otwartą krytyką kłamstwa, przemocy i zniewolenia, miał w sobie niezwykłą siłę oddziaływania. Stał się też wielkim wydarzeniem, nie tylko kulturalnym. Oficjalne media próbowały wypaczyć jego sens. Pisano i mówiono, że "Człowiek z marmuru" jest li tylko pożytecznym głosem w konstruktywnej, socjalistycznej dyskusji, dotyczącej - potępionego już przez partię - "okresu błędów i wypaczeń". "Wola Partii" jednak i tym razem rozminęła się z "wolą narodu". Dramatyczne losy Mateusza Birkuta widzowie słusznie odczytali jako metaforę zmagań jednostki z totalitaryzmem. "Walka Birkuta o prawdę nie skończyła się przecież w latach pięćdziesiątych" - zdawał się mówić za pośrednictwem swego filmu Wajda - "trwa ona także dziś, czego dowodem jest choćby rozpaczliwa szamotanina Agnieszki z telewizyjną nomenklaturą". Na sukces "Człowieka z marmuru" złożyły się talent i praca wielu ludzi, zwłaszcza reżysera i odtwórców głównych ról. Porywającą kreację Mateusza Birkuta stworzył młody aktor krakowskiego Starego Teatru Jerzy Radziwiłowicz, znany wcześniej z zaledwie dwu większych ról filmowych. Debiutantką na ekranie była natomiast ekspresyjna Krystyna Janda (Agnieszka) - dwudziestopięcioletnia wówczas aktorka warszawskiego Teatru Ateneum. Uwagę krytyki zwróciła też konstrukcja dzieła Wajdy. Jest ono bowiem nie tylko pasjonującą opowieścią o człowieku zniszczonym przez historię, lecz także skrupulatnym zapisem powstawania filmu. Niełatwej często drogi twórcy, na której piętrzą się niezliczone przeszkody w postaci braku pieniędzy, złej woli decydentów, problemów technicznych. Dziś "Człowiek z marmuru" jest już klasykiem i legendą. Mimo to wciąż ogląda się go z zainteresowaniem, nieustępującym "kinu akcji". Rok 1976. Na korytarzu gmachu telewizji Agnieszka - dyplomantka szkoły filmowej - przekonuje "ważnego" redaktora o potrzebie powstania filmu o Mateuszu Birkucie, przed laty przodowniku pracy, którego błyskotliwa kariera skończyła się nagle i niespodziewanie gdzieś około roku 1952. Po pertraktacjach dziewczyna dostaje wreszcie taśmę i niezbędny sprzęt. Rozpoczyna prywatne "śledztwo", mające ustalić przyczyny sukcesu i upadku Birkuta. Dowiaduje się, że Birkut został wykreowany na bohatera, ale jego życie wyglądało zupełnie inaczej niż wymyślona o nim legenda. Stopniowo spadał z piedestału, na którym postawiła go władza ludowa, gdy było to potrzebne "ideologicznie". Agnieszka odnajduje przyjaciela Mateusza Birkuta, Witka, jego żonę Hankę oraz syna Maćka. Z zachowanych archiwaliów i wspomnień bliskich osób wyłania się portret jej bohatera. Ale telewizja nie jest zainteresowana ujawnieniem tej prawdy. 23:50 SENSACJE XX WIEKU - TRAGEDIA NA PUSTYNI Cykl dokumentalny, 29 min, Polska, 1992 Reżyseria: Wojciech Pacyna Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Prowadzący: Bogusław Wołoszański W tym wydaniu: operacja "Miska ryżu", która miała miejsce 24 kwietnia 1980 roku. Celem operacji było uwolnienie amerykańskich zakładników, więzionych w Teheranie od ponad pół roku. 00:30 SENSACJE XX WIEKU - BITWA O SUEZ Cykl dokumentalny, 23 min, Polska, 1983 Reżyseria: Tomasz Kostuch Scenariusz: Bogusław Wołoszański Prowadzący: Bogusław Wołoszański W tym wydaniu: przyczyny i przebieg wojny między Egiptem a Izraelem o Kanał Sueski. Przyczyny konfliktu: polityka zagraniczna Nasera i reakcja na nią Izraela - napad na Egipt. Historia powstania Kanału Sueskiego, jego rola w komunikacji morskiej na świecie, interesy wielkich mocarstw świata Anglii, Francji, ZSRR i USA w tym regionie i ich walka o polityczne znaczenie i ekonomiczne korzyści z panowania na Bliskim Wschodzie i w Afryce północnej. Komentarz Bogusława Wołoszańskiego uzupełniony jest migawkami filmowymi (materiały archiwalne) z przebiegu walk o Kanał Sueski. 01:00 POWSTANIE ZWYKŁYCH LUDZI Film dokumentalny, 53 min, Polska, 2004 Reżyseria: Paweł Kędzierski Scenariusz: Paweł Kędzierski Zdjęcia: Michał Bukojemski Zebrane od cywilnych uczestników Powstania Warszawskiego relacje posłużyły do zbudowania wielowątkowej, pozbawionej patosu filmowej opowieści o życiu codziennym powstańczej Warszawy. Od początkowej radości z wywalczonej na kilku ulicach wolności po rozpacz zniszczonego miasta. Są to losy mieszkańców zasypywanych piwnic i podwórek zamienionych w cmentarze. Nie byli powstańcami, nie walczyli na barykadach, jednak również są bohaterami tego powstania. To ich gnano przed czołgami, wywożono do obozów, to ich zginęło najwięcej. 02:10 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - DZIAŁO SIĘ W CHĘCINACH Magazyn historyczny, 24 min, Polska, 2021 Autor: Adam Sikorski Lektor: Artur Kalicki Magazyn historyczny prezentujący wydarzenia i różne aspekty dawnej i najnowszej historii Polski. W programie podejmowane są zatarte, zagubione, zakłamane wątki polskiej historii. Autor poszukuje odpowiedzi na pytania o naszą wspólną przeszłość. Okazuje się, że wiele odpowiedzi leży w rodzinnych archiwach, zdjęciach, dokumentach i wspomnieniach ludzi. Program mobilizuje do poszukiwań lokalne środowiska miłośników historii, których nie brakuje w żadnym zakątku kraju. 02:50 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - NARODZINY WOJNY - ROK 1939 CZ. 4 Cykl dokumentalny, 20 min, Polska, 1994 Scenariusz: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Prowadzący: Bogusław Wołoszański Cykliczna audycja popularyzująca wiedzę o historii II wojny światowej. Czwarta część odcinka poświęconego genezie wojny.