TVP Historia Wtorek, 03.09.2024 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 3 WRZEŚNIA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1932 - śmierć Pawki Morozowa - symbolu sowieckiego donosicielstwa; 1939 - Anglia i Francja wypowiedziały wojnę Niemcom; 1967 - w Szwecji ruch lewostronny zamieniono na prawostronny; 1980 - pdpisano Porozumienia jastrzębskie; 06:55 NA SZLAKU "SPOTKAŃ Z HISTORIĄ" Reportaż, 25 min, Polska, 2024 Scenariusz: Magdalena Kołodziejczyk Reportaż z festiwalu, w którym obok przedstawionych w tle wydarzeń kulturalnych towarzyszących temu wydarzeniu, skupimy się na filmach konkursowych, których w tym roku do konkursu zakwalifikowało się czternaście. Będzie to okazja do rozmów z twórcami filmów biorących udział w konkursie na temat kondycji współczesnego kina historycznego. Jakie tematy są obecnie najchętniej poruszane przez twórców, jakie techniki realizacyjne i metody są dziś używane w celu zaciekawienia i zatrzymania uwagi widzów? Czy tematyka historyczna jest łatwym czy trudnym punktem wyjścia do tworzenia filmowego dokumentu? Przytoczymy fragmenty filmów konkursowych, porozmawiamy z twórcami o tym co w ich obrazach najważniejsze, najbardziej poruszające czy najciekawsze. 07:25 PIERWSZY VIRTUTI MILITARI Reportaż, 27 min, Polska, 2009 Reżyseria: Leszek Wiśniewski Zdjęcia: Stanisław Jaruga Bohaterem filmu jest śp. kapral Wincenty Dziechciarz, ułan 24. Pułku Ułanów z Kraśnika, poległy 2 września 1939 roku pod Wysoką w Beskidzie Makowskim. Według naocznych świadków (wspomina o tym w swej książce "Od podwody do czołgu" gen. Stanisław Skibiński i inni autorzy) zniszczył on tego dnia siedem niemieckich czołgów. Spłonął ostrzelany pociskami zapalającymi. Bohaterski działonowy armaty ppanc został pośmiertnie odznaczony Srebrnym Krzyżem Virtuti Militari, bez wątpienia jako jeden z pierwszych żołnierzy Września. Nie jest znane miejsce pochówku kaprala Dziechciarza, nie wiadomo, skąd dokładnie pochodził, rodzina nigdy nie odebrała bojowego odznaczenia... Zamiarem autora jest przywołanie minionego czasu, przywrócenie naszej pamięci postaci zwykłego żołnierza, który swój obowiązek wykonał do końca i ostatecznie. Wspólnie z muzealnikami z Muzeum 24. Pułku Ułanów w Kraśniku (jedynego pułkowego muzeum w Polsce) chciałby autor odnaleźć rodzinę Wincentego Dziechciarza (prawdopodobnie mieszka ona w powiecie kraśnickim), wręczyć jej akt nadania Virtuti Militari wraz z odznaczeniem oraz odnaleźć mogiłę kaprala. Wszystko to działoby się przed kamerą. Autor dysponuje oryginałem dziennika ułana Stanisława Tymina z 24. Pułku z września 1939 roku, licznymi opracowaniami dotyczącymi walk pod Jordanowem i Rabką, kontaktami z muzealnikami z Kraśnika i pasjonatami historii z Małopolski. Dodać trzeba przy tym, że 24. Pułk Ułanów im. Hetmana Stanisława Żółkiewskiego wsławił się niezwykłym bohaterstwem w czasie II wojny światowej, walcząc zwycięsko od 1939 roku po maj roku 1945. Został za to odznaczony Orderem Wojennym Virtuti Militari, a tylko jeden pułk w roku mógł dostąpić tego zaszczytu. Na tle wspomnień o heroicznych bojach Brygady Pancernej płk. Maczka toczy się reporterska opowieść o zwykłym żołnierzu. 08:00 GDAŃSK '39 - ODC. 4 - GODZINA YPSYLON Serial TVP, 57 min, Polska, 1989 Reżyseria: Zbigniew Kuźmiński Scenariusz: Kazimierz Radowicz Zdjęcia: Tomasz Tarasin Aktorzy: Krzysztof Ibisz, Ewa Skibińska, Aleksander Bednarz, Edmund Fetting, Katarzyna Gniewkowska, Krzysztof Gordon, Emilia Krakowska, Lech Łotocki, Janusz Zakrzeński, Tomasz Zaliwski, Tadeusz Falana, Adam Marjański, Leon Niemczyk, Ryszard Kotys Gorontzek informuje polski wywiad o ukrytych na pancerniku "Schlezwig Holstein" 200 żołnierzach. Na granicy między Wolnym Miastem a Prusami Wschodnimi celnicy odkrywają 30 młodych mężczyzn, nielegalnie przewożonych do Gdańska. Solecki podczas spaceru z Jadwigą Paterek zauważa w gazecie artykuł o pakcie Ribbentrop - Mołotow. W Gdańsku sytuacja robi się coraz bardziej napięta. Wszyscy boją się nadchodzącej wojny. Masowo wykupują towary ze sklepów. Na Westerplatte zostaje ogłoszone pogotowie. 1 września Paterkowie są rozdzieleni. Zygmunt w Kałdowie, Józef w Szymankowie. Obaj giną, lecz jeszcze przed śmiercią Józefowi udaje się wykoleić pociąg pełen nazistowskichżołnierzy. Westerplatte desperacko się broni. 09:05 HISTORIA POLSKI - RZECZPOSPOLITA ZAKOPIAŃSKA Film dokumentalny, 46 min, Polska, 2018 Reżyseria: Jarosław Migoń, Piotr Jaworski Scenariusz: Piotr Jaworski Zdjęcia: Jarosław Migoń Muzyka: Marcin Gałażyn Wykonawcy: Adam Ferency W październiku 1918 roku w kurorcie pod Giewontem powstała Rada Narodowa, która oficjalnie przejęła władzę nad wojskiem, policją i urzędami w Zakopanem. Stała się ona jednym z pierwszych zaczątków niepodległej Polski. Film dokumentalny "Rzeczpospolita Zakopiańska" opowiada o jej powstaniu. Prezydentem Rady na dwa tygodnie został Stefan Żeromski - pisarz i społecznik. 16 listopada Rada została rozwiązana, a władzę przejęły organy nowo tworzącego się polskiego rządu. Film przedstawia również relację łączącą Józefa Piłsudskiego ze Stefanem Żeromskim, a także burzliwe tło walk o niepodległą Polskę i ewolucję wielu koncepcji, ideologii i związków politycznych. W tym decydującym momencie i wobec dziejowej szansy wszystkie stronnictwa i partie potrafiły zjednoczyć siły dla dobra Rzeczypospolitej. Film jest bogato ilustrowany niepublikowanymi fragmentami filmów, fotografiami ilustrującymi wydarzenia i przedstawiającymi bohaterów tamtych czasów. Zostały one ożywione za pomocą komputerowych technik graficznych i animacji. Duże fragmenty to inscenizacje w wykonaniu aktorów Teatru Witkacego. Film powstał z inspiracji śp. Wojtka Mroza. Przybliża piękną kartę z dziejów Zakopanego, mało znaną i bez wątpienia wartą opowiedzenia. W filmie nie występują żyjące postaci. Posłuchamy jednak znanych z kart historii, będą to: Stefan Żeromski, Stanisław Witkiewicz, Józef Piłsudski, Medard Kozłowski, Władysław Leopold Jaworski, Jan Kasprowicz, Andrzej Strug, Ludwik Solski, Kazimierz Sichulski, Jadwiga Jakimowiczowa, por. Bolesław Wieniawa - Długoszowski, Kazimierz Dłuski, Bartus Obrochta, Franciszek Pawlica, major Mariusz Zaruski, Wincenty Szymborski, Bolesław Roja, kpt. Marian Bolesławicz, por. Antoni Stawarz, Wincenty Witos, por. Jerzy Lgocki, ks. Jan Humpola, Wojciech Brzega, dr Jan Bednarski, Ignacy Daszyński. 09:55 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - PODWODNA WOJNA CZ 2 Cykl dokumentalny, 29 min, Polska, 1991 Scenariusz: Maciej Zakrocki, Bogusław Wołoszański Prowadzący: Bogusław Wołoszański Lektor: Bogusław Wołoszański Część druga audycji, w której Bogusław Wołoszański przedstawia przebieg działań wojennych prowadzonych przez niemieckie okręty podwodne u - booty. W programie wykorzystano archiwalne materiały filmowe. W tym odcinku autorzy skupiają się na początkowym okresie II wojny światowej, kiedy to obie strony konfliktu doskonaliły swój sprzęt i techniki działań. 10:30 WSZYSTKIE KOLORY ŚWIATA - BUENOS AIRES - LATYNOSKA STOLICA (FLAVORS) Serial dokumentalny, 51 min, Francja, 2008 Reżyseria: Eric Bacos Ta niezwykła seria dokumentalna pomaga odkryć bogactwo, magię i piękno najciekawszych miejsc na świecie: ich naturalne cuda i sławne zabytki, wytwory lokalnych rzemieślników i zapierające dech w piersiach krajobrazy. W każdym odcinku na widzów czeka niezapomniana podróż przez tradycję i historię kolejnego kraju, który jest wymarzonym miejscem docelowym każdego podróżnika. W tym odcinku - Buenos Aires. 11:40 WOJOWNICY CZASU - OBRONIĆ MIASTO, CZYLI ŁOWICZ 1939 Cykl dokumentalny, 25 min, Polska, 2022 Reżyseria: Grzegorz Gajewski Scenariusz: Grzegorz Gajewski Zdjęcia: Krzysztof Krzyżanowski, Grzegorz Gajewski Muzyka: Krzysztof Ridan Największą bitwą kampanii wrześniowej 1939 roku była trwająca 14 dni bitwa nad Bzurą. Była ona zarazem największą operacją zaczepną kampanii przeprowadzoną na tak wielką skalę. Złożyło się na nią wiele potyczek i starć, z których jedną z najzacieklejszych była bitwa o Łowicz. W programie "Wojownicy czasu" Grzegorz Gajewski podróżuje przez wieki i epoki, pokazując realia ówczesnego życia dzięki pieczołowicie je odtwarzającym grupom rekonstrukcji historycznej. Dawne historie i współcześni pasjonaci to właśnie "Wojownicy czasu". 12:15 NAJWAŻNIEJSZY DZIEŃ ŻYCIA - ODC. 3/9 - STRZAŁ Serial obyczajowy, 52 min, Polska, 1974 Reżyseria: Sylwester Szyszko Scenariusz: Andrzej Zbych Zdjęcia: Maciej Kijowski Muzyka: Waldemar Kazanecki Aktorzy: Bolesław Płotnicki, Stanisław Niwiński, Tadeusz Janczar, Krzysztof Stroiński, Barbara Rachwalska, Janusz Bukowski, Krzysztof Janczar, Hanna Molenda Film powraca do dramatycznych wydarzeń z okresu podziału obszarniczej ziemi na Lubelszczyźnie w grudniu 1944 r. Do dyrektora Stefana Stolarskiego zgłasza się nowy pracownik - inżynier Markowski. Stefan rozpoznaje w nim człowieka, z którym przed 20 laty zetknął się w dramatycznych okolicznościach. W 1945 roku uczstniczył w parcelacji przedwojennych majątków. Był wówczas pomocnikiem mierniczego - starego, przyzwoitego człowieka. Pewnego dnia podczas pracy otoczyli ich "leśni". Był wśród nich Markowski. Partyzanci zagrozili mierniczemu, że jeśli zacznie odmierzać grunt - zginie. Starzec nie dał się zastraszyć, co przypłacił śmiercią. Teraz, po latach, los dał Stolarskiemu okazję do zemsty. Czy dyrektor z niej skorzysta? 13:15 SZWAJCARIA NIEUJARZMIONA - ODC. 1 GÓRNA ENGADYNA (UNTAMED SWITZERLAND 01. ENGADINE / WILDE SCHWEIZ 01. DAS OBERENGADIN) Serial dokumentalny, 50 min, Niemcy, 2017 Reżyseria: Anne Wigger Szwajcaria jest dzika i piękna, mała, a jednocześnie tak różnorodna. Ten kraj w środku Europy, charakteryzujący się pasmami górskimi, rzekami, jeziorami i lasami, oferuje zapierający dech w piersiach wachlarz różnorodnych krajobrazów: prawie 1500 jezior, ponad 80 czterotysięczników, 150 lodowców i las, który zajmuje prawie jedną trzecią kraju. I nadal istnieją miejsca, które obiecują nieskalaną przyrodę: łagodne wzgórza i urwiste klify, tajemnicze wrzosowiska i potężne wodospady - wszystkie są ważnymi siedliskami dla nieśmiałej kozicy, pachnących róż alpejskich, dzikiego pstrąga i rzadkich orchidei. Czas je odkryć, zbadać i podziwiać. To będzie wyprawa do rezerwatów przyrody świata zwierząt i roślin, ale także odkrycie mitów i legend dotyczących poszczególnych regionów. W odcinku pierwszym - Engadyna. Jest to długa dolina górska w Gryzonii, na południu Szwajcarii. Rozciąga się na przestrzeni 100 kilometrów wzdłuż rzeki Inn, od jej górnego biegu przy przełęczy Maloja, w kierunku północno - wschodnim aż do miejsca, gdzie Inn wpływa na terytorium Austrii. Otoczona ze wszystkich stron wysokimi górami Engadyna słynie ze słonecznego klimatu, wspaniałych krajobrazów i tras wycieczkowych. 14:15 SIERPIEŃ Film dokumentalny, 33 min, Polska, 1980 Scenariusz: Ireneusz Engler Zdjęcia: Leon Kotowski, Adam Górski Film jest rejestracją wydarzeń w Stoczni Gdańskiej w drugim tygodniu historycznego strajku uwieńczonego podpisaniem pamiętnych porozumień ze stroną rządową. Zapis ten powstał w warunkach ówczesnych ograniczeń cenzuralnych i licznych utrudnień, z którymi musiała się borykać ekipa realizatorów. Pomimo to otrzymaliśmy wiarygodny dokument, który utrwalił realia i niepowtarzalny klimat tamtych dni. Przypomnienie tego filmu stwarza dobrą okazję do refleksji i dyskusji nad bilansem zapoczątkowanych wówczas przemian ustrojowych. 14:50 DZIEJE CZŁOWIEKA UBRANEGO - SPODNIE 27 min, Polska, 2020 Autor: Dagmara Spolniak Reżyseria: Dagmara Spolniak Cykl poświęcony historii tekstyliów, podzielony na trzy odcinki: "Spodnie", "Czego oczy nie widzą", "Od stóp do głów". Film "Spodnie" poświęcony będzie historii obyczajowości w Europie opowiedzianej przez pryzmat ewolucji części garderoby zwyczajowo kojarzonej z mężczyznami. Całość realizowana z humorem, przybliżająca epizody mniej znane i dzieje stroju jako sposobu istnienia człowieka w różnych układach cywilizacyjno - społecznych. 15:20 KORONA KRÓLÓW - ODC 62 Telenowela historyczna TVP, 24 min, Polska, 2017 Reżyseria: Wojciech Pacyna, Jacek Sołtysiak Scenariusz: Agnieszka Olejnik, Ewa Bulanda Zdjęcia: Krzysztof Pakulski, Jacek Fabrowicz Muzyka: Marcin Przybyłowicz Aktorzy: Mateusz Król, Marta Bryła, Paulina Lasota, Piotr Gawron - Jedlikowski, Agnieszka Mandat, Sławomir Orzechowski, Wenanty Nosul, Marek Karpowicz, Marcin Bubółka, Karina Seweryn, Krzysztof Wrona, Tomasz Sapryk, Grzegorz Kowalczyk, Krzysztof Pyziak, Zbigniew Waleryś Odc. 62 Król rozważa zamknięcie bram miasta z powodu podejrzenia wystąpienia zarazy w Krakowie. Choroba dosięga jedną z królewskich córek. Aldona, nie bacząc na konsekwencje, czuwa przy Kundzi. Gabija nadal jest w ciężkim stanie. Audre prosi matkę o użycie czarów, aby pomóc przyjaciółce. 15:55 SENSACJE XX WIEKU - BITWA POD MOKRĄ - SIŁA KAWALERII Widowisko historyczne, 46 min, Polska, 2004 Autor: Bogusław Wołoszański Reżyseria: Adek Drabiński Aktorzy: K. Dracz, R. Mohr, R. Pazura, A. Szopa, J. Schejbal, D. Deląg, E. Lubos, A. Szczytko, A. Ilczuk, W. Zakrzewski Zdjęcia: Waldemar Szmidt Widowisko z cyklu "Sensacje XX wieku" przypomina mało znaną historię z września 1939 roku. Atak Niemiec na Polskę pamiętamy zwykle jako pasmo klęsk i porażek naszej armii. Błędy taktyczne dowództwa, spowodowane ślepą wiarą w naszych sojuszników oraz oczywista przewaga wojsk niemieckich doprowadziły do ostatecznej przegranej. Ale w tej historii są epizody, w których niewielkie polskie oddziały zadawały jednostkom Wermachtu poważne straty. Jednym z nich jest bitwa pod miejscowością Mokra. Dowódca Armii Poznań, generał Tadeusz Kutrzeba, przewidział rozwój sytuacji na froncie i doprowadził do starcia, w którym znakomicie współpracowały ze sobą różne formacje wojskowe. Trzon polskiego natarcia stanowiła Wołyńska Brygada Kawalerii wspierana przez pociąg pancerny Śmiały oraz lotnictwo. Niemcy doznali ogromnych strat, ale bitwa pod Mokrą nie mogła zmienić biegu wydarzeń. 16:55 HISTORIA POLSKI - KOBIETY I WOJNA Film dokumentalny, 60 min, Polska, 2005 Reżyseria: Marek Widarski Scenariusz: Marek Widarski Zdjęcia: Grzegorz Borowski "W piątek, pierwszego września - wspomina jedna z bohaterek filmu - w pewnej chwili rozległo się coś w rodzaju bardzo głośnego trzepania dywanów. Moja matka wyszła do ogródka, bo mieszkaliśmy w domku z ogródkiem, i zapytała: Kto tak strasznie głośno trzepie od rana? A były to pierwsze bomby lecące na Warszawę..." Elżbieta, Genowefa, Eugenia, Zofia, Teresa, Marzenna i Maria były łączniczkami Armii Krajowej, imienniczka tej ostatniej - telefonistką w 1. Dywizji Kościuszkowskiej. Kolejna Maria pracowała w Biuletynie Informacyjnym AK, a Lidia, Halina i Eleonora służyły jako sanitariuszki w polskich siłach podziemnych. Tę samą służbę pełniła w wojsku Berlinga Janina, zaś Jadwiga, pilotka Air Transport Auxiliary, dostarczała nowiutkie myśliwce z wytwórni lotniczych do formacji bojowych. Przedtem młodziutkie dziewczęta zaznały goryczy przegranej batalii, bólu po utracie bliskich, represji okupantów, wywózki na kazachstańskie stepy, tułaczki na obczyźnie. Ale żadna z czternastu kobiet pochodzących z różnych stron kraju i różnych środowisk nie upadła na duchu. "Mężczyźni poszli do obozów - komentują - więc obowiązek walki spadł na nas. Byłyśmy dumne z powołania nas do służby w konspiracji. Byłyśmy uradowane, wkładając mundury kościuszkowców - prawdziwego wojska, z przysięgą, księdzem, śpiewaną przez oddziały "Rotą", polskimi sztandarami i orłami na czapkach, choć okaleczonymi, bo bez korony. Marzyłyśmy o zwycięstwie, liczyłyśmy dni dzielące nas od powrotu do Polski!" Niestety, dla wielu z nich wytęskniona ojczyzna okazała się macochą. Obcą, złą, sadystyczną macochą. Z końcem wojny nie zakończyły się trudy i cierpienia dziewcząt. Nowi władcy Polski, teraz Ludowej, okrutnie potraktowali walczące po "niesłusznej" stronie bojowniczki akowskiego podziemia. Po koszmarze okupacji i gehennie powstania nadszedł dla kombatantek czas aresztowań, przesłuchań, tortur, wyroków, więzień o zaostrzonym rygorze, niekiedy samobójstw popełnianych w skrajnym zwątpieniu i rozpaczy. "Trudno mi o tym spokojnie opowiadać, nawet teraz, po latach" - mówi jedna z bohaterek. Jednak nie traci ducha. Wie, po co żyła i w jakim celu. Dziękuje Bogu, że dał jej takie życie, jakie dał. Przejmujący dokument Marka Widarskiego nie tylko ukazuje trudne do przecenienia bojowe zasługi kobiet - żołnierzy. Jest także hołdem złożonym osiemdziesięciu tysiącom Polek walczących w II wojnie światowej w Armii Krajowej i innych formacjach podziemnych, w Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie, w I i II Armii Wojska Polskiego. Około pięć tysięcy z nich było represjonowanych i uwięzionych. 317 udekorowano krzyżami Virtuti Militari. 18:00 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - "KRYPTONIM T - 4" ODC. 315 Magazyn historyczny, 25 min, Polska, 2023 Autor: Bartek Wieczorek Reżyseria: Adam Sikorski Scenariusz: Izabela Fatalska "Kryptonim T - 4" Hitler podpisał stosowną dyrektywę wraz z wybuchem wojny z Polską - 1 września 1939 r. Dotyczyła ona ludzi niepełnosprawnych umysłowo i ruchowo. Do roku 1945 roku hitlerowcy zamordowali ponad 200 tysięcy Polaków, Żydów, Rosjan, Włochów i Niemców z frontu wschodniego, którzy zwariowali lub udawali niepełnosprawnych umysłowo. Niemcy z wrodzoną sobie poetycką finezją określili akcję T - 4 jako "eliminację życia niewartego życia". Mechanizm zbrodni poznajemy dzięki dokumentom oraz wspomnieniom obsługi szpitala psychiatrycznego "Dziekanka" w Gnieźnie. Najpierw przeznaczonym do eksterminacji podawano zastrzyki oszałamiające, o potem ładowano ich do ciężarówek po 40 - 60 osób i podłączano spaliny. Komora gazowa udawała wóz do przewozu kawy, wóz miał napis - "Caises Kaffe". Zagazowanych przewożono do przygotowanych dołów, gdzie zwłoki przesypywano palonym wapnem. W latach 1943 - 44, gdy hitlerowcy zdali już sobie sprawę, że nie wygrają wojny, zwłoki były wykopywane, a szczątki palone. Robiły to żydowskie komanda z Inowrocławia. Żydzi mieli jeszcze rozdeptywać kości i rozwozić popioły po okolicznych lasach i jeziorach. Nie wszystkich ludzi zabijał gaz - stąd w rejonach, gdzie próbowano ukryć szczątki, do dziś można znaleźć dużo łusek od pocisków, którymi dobijano ofiary. 18:30 KALENDARIUM POWSTANIA WARSZAWSKIEGO Felieton, 1 min, Polska, 2018 Autor: Anna Szołajska Lektor: Krzysztof Ziemiec Kalendarium Powstania Warszawskiego obejmie dni od 1 sierpnia do 3 października 1944 roku. Jest to cykl 63 felietonów, poświęconych wydarzeniom poszczególnych dni Powstania. Każdego dnia zostanie wyemitowany 60 - sekundowy felieton na temat tego, co danego dnia działo się w Warszawie roku 1944. Kalendarium opatrzone zostanie specjalną grafiką, archiwalnymi zdjęciami oraz nagraniami obrazującymi wydarzenia z poszczególnych dni Powstania oraz wypowiedziami świadków. 3 września. Walcząca Warszawa dzieli się na całkowicie odizolowane od siebie ośrodki oporu: - Mokotów - Śródmieście - Żoliborz Nieprzyjaciel naciera teraz na Powiśle. Chce odciąć powstańców od Wisły. Niemieckie oddziały Dirlewangera i pułkownika Willy’ego Schmidta przypuszczają zmasowany atak na Powiśle i Śródmieście Północne. Do obrony dzielnicy wyznaczono majora Stanisława Błaszczaka pseudonim "Róg". Naloty i ostrzał artylerii doprowadziają w Śródmieściu do pożarów, których nie da się gasić z powodu braku wody. Domy zamieniają się w gruzy. Polskie Radio nie nadaje audycji z powodu silnych bombardowań. 18:50 LUDZIE I BOGOWIE - ODC. 1 - DUET Serial historyczny, 40 min, Polska, 2020 Reżyseria: Bodo Kox Scenariusz: Wenanty Nosul, Krzysztof Węglarz Aktorzy: Dawid Dziarkowski, Jacek Feliks Knap, Adam Wietrzyński, Aleksandra Justa, Marianna Zydek, Dorota Landowska, Wiktoria Wolańska, Maja Rybicka, Julian Świeżewski, Krzysztof Szekalski, Bartosz Adamczyk, Mirosław Kropielnicki, Katarzyna Bernaś, Maciej Radel, Stefan Weinert Serial przedstawia wydarzenia związane z oddziałem o kryptonimie Pazur, działającego w czasie II wojny światowej w Warszawie, w strukturach kontrwywiadu Komendy Głównej Związku Walki Zbrojnej Armii Krajowej. Jego pierwowzorem był słynny oddział bojowy kontrwywiadu o kryptonimie Wapiennik", który powstał w 1941 r. , a jednym z jego głównych zadań była likwidacja osób skazanych wyrokami sądów podziemnych. Wydarzenia, o których mowa w serialu zostały zainspirowane prawdziwymi akcjami, o których głośno było w okupowanej Warszawie. Odc. 1 Warszawa, rok 1941. Porucznik Leszek Zaręba, ps. Onyks i kapral Tadeusz Korzeniewski ps. Dager po klęsce kampanii wrześniowej prowadzą w stolicy na pozór normalne życie cywili. Obaj jednak są zaangażowani w działalność Związku Walki Zbrojnej. Sąd kapturowy wydaje wyrok na Igo Syma i to ich oddział jest odpowiedzialny za jego likwidację. Po wykonaniu wyroku nasilają się represje ludności cywilnej. Matka Dagera ląduje na Pawiaku. Kapral wraz z bratem chcą ją wykupić. 19:40 CZAS PIENIĄDZA - ODC. 1. SKĄD POCHODZĄ PIENIĄDZE Magazyn, 15 min, Polska, 2021 Reżyseria: Agnieszka Żmijewska Scenariusz: Bartłomiej Grudnik Pierwszy odcinek cyklu "Czas pieniądza" dotyczy najstarszych znanych form płatności oraz procesu, w jakim powstały znane nam dziś pieniądze: monety i banknoty. Zaczęło się od handlu wymiennego usługa za towar. Ale w takiej transakcji wartość jednego i drugiego musiały być równe, bo nie sposób było wydać reszty. Dlatego od czasów wymiany usług i towarów, kiedy ludzie uświadomili sobie, że taka wymiana uniemożliwia np. wydanie reszty, zaczęli szukać wygodniejszej waluty. 3 tysiące lat p.n.e. w Mezopotamii było nią zboże, a np. w Korei ryż. Tymczasem około VII wieku przed Chrystusem w Azji Mniejszej pojawiły się pierwsze monety, coraz bardziej przypominające pieniądze, które dziś używamy. Pieniądze z metali, choć wygodniejsze niż zboże, czy płacidła były ciężkie i zajmowały sporo miejsca w bagażu kupców. Dlatego wymyślono pieniądze papierowe, które mając równowartość pieniędzy z kruszców, zajmowały mało miejsca i były dużo wygodniejsze w kupieckich transakcjach. Pionierami w wynalezieniu pieniędzy papierowych byli Chińczycy, co nie powinno nas dziwić, ponieważ byli tymi, którzy wynaleźli papier i sprawnie posługiwali się pismem. W czasach dynastii Tang, w latach 608 - 907 n.e. , papierowe pieniądze zwano latającymi, feiqian. Badania archeologiczne wykazały, że płacideł w postaci zboża używano na ziemiach polskich w jeszcze w II połowie X wieku. Pierwsze polskie monety pojawiły się wraz z rządami pierwszych władców z dynastii piastowskiej, na przełomie X i XI wieku. Zaś pierwsze banknoty, po rozbiorach, podczas powstania pod wodzą Tadeusza Kościuszki. Naczelnik, aby zebrać niezbędne do sformowanie oddziałów fundusze, wypuścił do obiegu pierwsze pieniądze papierowe. Banknoty nosiły nazwę polski złoty. O tym,, jakie były dalsze losy polskiego złotego już w kolejnym odcinku. 20:00 POCIĄGI, KTÓRE ZMIENIŁY ŚWIAT - ODC. 1/4. PRĘDKOŚĆ (TRAINS THA CHANGED THE WORLD) Serial dokumentalny, 50 min, Wielka Brytania, 2022 Seria opowiada o tym, jak cztery kultowe pociągi zrewolucjonizowały podróże koleją i zainspirowały niesamowite projekty kolejowe na całym świecie. Bez wątpienia od ponad 200 lat pociągi zmieniają życie ludzi. Zrewolucjonizowały sposób podróżowania, sposób pracy... a nawet sposób spędzania wakacji. Autorzy podróżują na pokładzie legendarnych lokomotyw kolejowych, takich jak Flying Scotsman i Stephenson's Rocket i w każdym odcinku przybliżają dziedzinę życia, która uległa dramatycznej przemianie dzięki pociągowi. 20:55 AUSTERIA Dramat, 101 min, Polska, 1982 Reżyseria: Jerzy Kawalerowicz Aktorzy: Franciszek Pieczka, Wojciech Pszoniak, Jan Szurmiej, Ewa Domańska, Wojciech Standełło O filmowej wersji "Austerii" głośno było jeszcze w trakcie produkcji. Ekranizacja jednej z najwybitniejszych powieści Juliana Stryjkowskiego wzbudzała zrozumiałe zainteresowanie. Potem przyszła premiera w Chicago, polska premiera w czasie "Konfrontacji", wreszcie: Złote Lwy '84 - główna nagroda na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdańsku - Gdyni. Już pierwsze sekwencje dzieła Kawalerowicza wprowadzają widza w świat dla wielu nieznany lub zapomniany, świat, który odszedł bezpowrotnie. Jest nim kultura Żydów polskich - oryginalnej i hermetycznej społeczności o własnej filozofii, obyczajowości, religijności i niepowtarzalnym humorze. "Zawsze wydawało mi się, że tylko w Polsce można nakręcić odpowiednio reprezentacyjny film, poświęcony tej tematyce. Żyją tu jeszcze ludzie, którzy pamiętają ten zaginiony świat, pracują artyści, którzy mają jeszcze w oczach kształt wizualny zamordowanej cywilizacji, którzy słyszą jeszcze dźwięki i melodie tamtych czasów" - mówił w jednym z wywiadów Jerzy Kawalerowicz. "Austerię" okrzyknięto jednym z najważniejszych filmów polskich i najważniejszym, obok "Matki Joanny od Aniołów", w dorobku Kawalerowicza. Znakomite recenzje zebrał Franciszek Pieczka jako odtwórca głównej roli Taga. Bardzo podobały się również sugestywne zdjęcia przedwcześnie zmarłego operatora Zygmunta Samosiuka. Dzięki niemu "Austeria jest najlepiej sfotografowanym - oprócz "Doliny Issy"- filmem polskim ostatnich lat - pisał branżowy magazyn Film. Pojawiły się nawet głosy, że dzieło Kawalerowicza przewyższa swój literacki pierwowzór. Rok 1914. Pierwszy dzień i pierwsza noc I wojny światowej. Przy drodze do małego galicyjskiego miasteczka stoi karczma, tytułowa austeria, prowadzona przez starego, mądrego Żyda Taga. Znajdują w niej schronienie pierwsi uciekinierzy zagrożeni kozackim pogromem. Są wśród nich bogaci, wyemancypowani Żydzi z miasteczka, są i chasydzi - mistycy i fanatycy religii, niezdający sobie sprawy z tego, co się wokół dzieje. Na tle tej barwnej zbiorowości rysuje się wyrazista postać Taga, filozofa i wolnomyśliciela, mającego świadomość nadciągającej katastrofy. Pełen trzeźwego sceptycyzmu otacza wszakże ciepłem i serdecznością wszystkich, których jego austeria przygarnęła na tę noc. Przeczuwa, że z nadejściem dnia nadejdzie także zagłada. 22:45 "SENSACJE XX WIEKU" - STRAŻNICY SKARBÓW (STRAŻNICY SKARBÓW) Widowisko, 44 min, Polska/Wielka Brytania, 2015 Reżyseria: Robert Wichrowski Scenariusz: Bogusław Wołszański Zdjęcia: Waldemar Szmidt Aktorzy: Jerzy Bończak, Adam Woronowicz, Mateusz Jordan Młodzianowski, Mariusz Jakus, Kazimierz Mazur To niezwykła historia, która do dziś rozpala emocje wśród historyków, poszukiwaczy skarbów i mieszkańców Dolnego Śląska. Skrzynie pełne złota, które Niemcy planowali wywieźć z zagrożonego oblężeniem Armii Czerwonej Wrocławia, ostatecznie trafiły w nieznane dotąd miejsce. O tym gdzie złoto zostało ukryte, nie wie nikt, ale punktem wyjścia do rozwikłania tej tajemnicy są trzy postaci. Generał Reinhard Gehlen, który przez trzy lata kierował oddziałem niemieckiego wywiadu wojskowego na ZSRR, a po wojnie budował wywiad RFN. SS - Sturmbannführer Otto Skorzeny - dowódca specjalnego oddziału komandosów, nazywany najgroźniejszym człowiekiem w Europie. Uważa się, że po wojnie dowodził tajną organizacją byłych esesmanów. Herbert Klose, prawdopodobnie policjant z Prezydium Policji we Wrocławiu, człowiek, który mógł znać miejsce ukrycia największego skarbu XX wieku. Po wojnie pozostał w Polsce, ukrywając się pod fałszywymi dokumentami nieopodal Wrocławia. Na co dzień pracował jako weterynarz, ale jego głównym zadaniem miało być strzeżenie ukrytego skarbu. Na jego trop wpadł UB, ale podczas przesłuchania nie zdradził on tajemnicy. To, co łączyło wysokiej rangi oficerów SS oraz ich udział w rabunku i ukryciu złota jest jedną z niewyjaśnionych i najbardziej strzeżonych tajemnic XX wieku. W tym odcinku serii Sensacje XX wieku w główne role wcielą się m.in. Adam Woronowicz i Jerzy Bończak. 23:40 URODZONY POD SZCZĘŚLIWYM MINERAŁEM Film dokumentalny, 51 min, Polska, 2022 Reżyseria: Marcin Kopeć Scenariusz: Tomasz Grzywaczewski, Tomasz Błasiak, Beata Pawelczyk - Błasiak, Maciej Pawełczyk Widz podąża za coraz bardziej emocjonalnymi poszukiwaniami śladów wyjątkowo ciekawego życia Ignacego Domeyki, urodzonego w szlacheckim domu na Litwie. Jego rodzina to ród o wielkich majętnościach, znaczących koligacjach (np. z Ancutami oraz rodem Pileckich, z którego pochodzi nasz inny narodowy bohater Witold Pilecki) oraz silnym przywiązaniu do narodowości polskiej, czego dowodzili orężnie przez wieki. Pierwszoplanowa postać jest odkrywana i opisywana przez narratora, podróżnika, a właściwie poszukiwacza niezmiernie fascynujących faktów z życia Domeyki. 00:45 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - "NA POLU CHWAŁY" ODC. 310 Magazyn historyczny, 25 min, Polska, 2023 Autor: Bartek Wieczorek Scenariusz: Izabela Fatalska 1. Pierwszy Pułk Morski. W miejscowości Kołaki Kościelne znajduje się pomnik cmentarz dziewięciu młodych marynarzy; mieli po 19 - 20 lat i zginęli po 17 września 1939 roku w bitwie z rosyjskimi agresorami pod wioską Wróble - Arciszewo. Okoliczni chłopi pochowali ich na wojennym cmentarzyku, ale znali tylko jedno nazwisko Kazimierz Burzyński. Pozostali pochowani są bezimienni. 2. Zbrodnia pomorska w Gogolinie pod Koronowem. Już we wrześniu 1939 roku Niemcy zaczęli "oczyszczać" pomorskie gminy z Polaków. Egzekucje odbywały się w rejonie Gogolina. Miejscowi pochowali rozstrzelanych gdziekolwiek na okolicznych polach. Ich zwłoki leżą tam do dziś. Ogółem na Pomorzu Niemcy zabili około 11.000 Polaków, swoich sąsiadów. Ostatecznie planowano się z Pomorzanami rozprawić w ciągu 5 lat, a najbardziej zasłużeni oprawcy mieli zagwarantowane przyjęcie do SS. 01:15 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - OBRONA HELU CZ. 2 Cykl dokumentalny, 19 min, Polska, 1995 Scenariusz: Maciej Zakrocki, Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Prowadzący: Bogusław Wołoszański Druga część programu poświęconego obronie Helu w 1939 roku.