TVP Historia Środa, 11.09.2024 06:55 BYŁ TAKI DZIEŃ - 11 WRZEŚNIA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1822 - Święte Oficjum zezwoliło na publikację dzieł Kopernika, Galileusza i innych uczonych; do tego czasu dzieła te znajdowały się na kościelnej liście ksiąg zakazanych; 1977 - pielgrzymka AK - owców na Jasną Górę; 1978 - w Londynie zamordowano bułgarskiego dysydenta Markowa; 2001 - ataki terrorystyczne na Nowy Jork i Waszyngton; 07:00 NA BITEWNYM SZLAKU - ODC. 7 BITWA POD WIEDNIEM Magazyn, 20 min, Polska, 2022 Scenariusz: Jacek Tokarczyk Prowadzący: Jacek Tokarczyk "Na bitewnym szlaku" to program przybliżający widzom w nowoczesny, dynamiczny i całościowy sposób spektakularne bitwy polskiego oręża. Nie samych triumfów i nie samych porażek. Bitew różnorodnych, tak jak i różnorodna jest polska historia. Tematami odcinków będą także mniej znane i rzadziej omawiane polskie działania militarne. Konwencja newsowego programu, eksperci, balistycy, stratedzy i historycy, pasjonujące detale przywracają klimat historycznych wydarzeń. 07:25 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - ODC. 333 ZAGINIONE MORSY Magazyn historyczny, 22 min, Polska, 2024 Autor: Adam Sikorski Scenariusz: Adam Sikorski Magazyn historyczny prezentujący wydarzenia i różne aspekty dawnej i najnowszej historii Polski. "Zaginione "Morsy" Każda wojna pozostawia po sobie skomplikowany splot zagadek. To będzie jedna z takich właśnie tajemnic. Nasz dzisiejszy cel to Tereszpol Zaorenda. To tędy 27 września 1939 roku maszerowały oddziały 39 Dywizji Piechoty. Przy kolejowych torach żołnierze zrzucali swoja broń - połamane karabiny, pokrzywione lufy, które celowo niszczyli, by przyzwoita broń nie wpadła w ręce Niemców. Wszystko, co stanowiło uzbrojenie 39 Dywizji legło tutaj. Zabrakło tylko jednego - pistoletów maszynowych "Mors". Gdzieś w tym właśnie terenie zostały one ukryte. Nas - co oczywiste - intryguje los zaginionych Morsów. "Podlaski Tesla" Zabieramy Państwa na Podlasie, gdzie poznamy historię Stanisława Szepietowskiego, podlaskiego wynalazcy. Urodzony w Warszawie w 1900 roku, prowadził wraz z ojcem zakład ślusarski. W wieku 25 lat przybył na Podlasie i poza pracą rzemieślnika zajął się pracą wynalazczą. Nas zaintrygowały jego wczesne próby pozyskania energii elektrycznej z wyładowań atmosferycznych. To dlatego miejscowi do dziś nazywają go łowcą piorunów. 08:00 LUDZIE I BOGOWIE - ODC. 6 - ŚMIERĆ I MEDYCYNA Serial wojenny, 42 min, Polska, 2020 Reżyseria: Bodo Kox Scenariusz: Wenanty Nosul, Krzysztof Węglarz Aktorzy: Dawid Dziarkowski, Jacek Feliks Knap, Adam Wietrzyński, Maja Rybicka, Dorota Landowska, Marianna Zydek, Edyta Olszówka, Jakub Kamieński, Anna Karczmarczyk, Maciej Maciejewski, Maciej Kosmala, Piotr Bondyra, Jędrzej Hycnar, Filip Gurłacz, Krzysztof Szekalski Jest wyrok na doktora Jana Nowotnego, podwójnego agenta, który wydał już wielu szpiegów w ręce gestapo. Akcja patrolu Pazur kończy się jednak niepowodzeniem. Pomysł, jak zlikwidować lekarza ma Bella. Na przyjęciu u gubernatora Fischera, wraz z Dagerem starają się zdobyć adres Nowotnego. Dager próbuje skontaktować się z Jadwigą. Bezskutecznie. Do mieszkania Komanów przychodzi załamana pani Łokietkowa. Z Wisły wyłowiono ciało jej męża. Onyks odwiedza Bronkę w jej mieszkaniu. Zauważa, że jej synek jest chory. Obiecuje pomóc. Do Akwarium przychodzi Zander. Prawie rozpoznaje Różę, której szczęśliwie udaje się wymknąć przez zaplecze. Waga nalega, aby dziewczyna rzuciła pracę w kawiarni. Członkowie Pazura porywają ochroniarza Nowotnego. Udaje im się wyciągnąć od niego adres kochanki lekarza i umówiony sygnał, po którym dziewczyna otworzy drzwi. W mieszkaniu kochanki, Dager i Onyks obiecują Nowotnemu, że darują mu życie, jeśli poda nazwiska wszystkich, których aktualnie rozpracowuje. 08:40 PIWO Film TVP, 24 min, Polska, 1965 Reżyseria: Stanisław Różewicz Scenariusz: Stanisław Różewicz Zdjęcia: Krzysztof Winiewicz Aktorzy: Stanisław Wyszyński, Marian Rułka, Aleksander Fogiel, Teresa Lipowska, Jerzy Turek, Jadwiga Kuryluk, Teresa Szmigielówna Bohater filmu, aby nie wpaść w ręce gestapowców, umiejętnie steruje swoimi emocjami. Potrafi z kamienną twarzą przypatrywać się, jak oprawcy z gestapo znęcają się nad jego matką. 09:10 HISTORIA POLSKI - POLSKIE TERMOPILE Film dokumentalny, 41 min, Polska, 2009 Reżyseria: Leszek Wiśniewski Scenariusz: Leszek Wiśniewski W dniach 7 - 10 września 1939 roku rozegrała się bitwa pod Wizną, jedna z bohaterskich epopei Wojny Obronnej 1939 roku. Punkt oporu "Wizna" na strategicznej przeprawie przez Narew tworzyła nieukończona linia fortyfikacji polowych budowana od wiosny 1939 roku. Składała się z 16 ciężkich i lekkich schronów bojowych. Naprzeciwko 720 polskich żołnierzy dowodzonych przez kapitana Władysława Raginisa stanęły jednostki XIX Korpusu Pancernego gen. Heinza Guderiana. Przewaga Niemców w ludziach i sprzęcie była ogromna, mimo to żołnierzom polskim udało się przez trzy dni powstrzymać marsz hitlerowskich kolumn pancernych. Bunkry broniły się w izolacji, zdobywane pojedynczo z użyciem miotaczy płomieni i materiałów wybuchowych. Z pola walki udało się wycofać jedynie 40 żołnierzom polskim, a dowódca odcinka kpt. Władysław Raginis popełnił samobójstwo w bunkrze koło Strękowej Góry. Obrona Wizny przeszła do historii i legendy jako "Polskie Termopile". 10:00 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - ZBRODNIA I KARA Cykl dokumentalny, 24 min, Polska, 1993 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Zbigniew Maziarz Prowadzący: Bogusław Wołoszański Film Bogusława Wołoszańskiego poświęcony procesowi norymberskiemu. Zdjęcia lotnicze zbombardowanego przez aliantów starego miasta i nowszych dzielnic; z gmachów publicznych w Norymberdze ocalał nienaruszony kompleks budynków sądu i więzienia. Wykorzystano nagrania z procesu zbrodniarzy niemieckich, kroniki nazistowskie, współczesne zdjęcia korytarzy i cel więzienia norymberskiego i Spandau. 10:35 WSZYSTKIE KOLORY ŚWIATA - NORMANDIA - KRAINA OBFITOŚCI (FLAVORS) Serial dokumentalny, 50 min, Francja, 2008 Reżyseria: Eric Bacos Ta niezwykła seria dokumentalna pomaga odkryć bogactwo, magię i piękno najciekawszych miejsc na świecie: ich naturalne cuda i zabytki, wytwory lokalnych rzemieślników i zapierające dech w piersiach krajobrazy. W każdym odcinku na widzów czeka niezapomniana podróż przez tradycję i historię kolejnego kraju, który jest wymarzonym miejscem docelowym każdego podróżnika. W tym odcinku wyprawa do Normandii. 11:30 HISTORIA KUCHNI POLSKIEJ - JAK KUCHARKA MIESZCZAŃSKA STAŁA SIĘ KUCHARZEM DOSKONAŁYM Cykl dokumentalny, 25 min, Polska, 2024 Reżyseria: Tomasz Rostworowski, Mirosław Bork Scenariusz: Jarosław Dumanowski, Mirosław Bork Trudno uwierzyć, że do tej pory nie powstał serial na temat polskiej kuchni pokazujący, w sposób systematyczny i zgodny z najnowszymi badaniami, dziedzictwo kulinarne otrzymane od naszych przodków. "Historia kuchni polskiej" w 26 czterdziestominutowych odcinkach wypełnia tę lukę zabierając widzów w podróż przez niezwykłe smaki, tradycje i obyczaje. Scenariusz serialu powstał w oparciu o prace naukowe prof. Jarosława Dumanowskiego - głównego eksperta i prowadzącego narrację. Odtworzenia potraw obecnych na polskich stołach od czasów Chrztu Polski do współczesności, dokonał Maciej Nowicki, twórca nowego trendu w polskiej kuchni - historycznej rekonstrukcji kulinarnej. Wnikliwe przedstawienie tła historycznego pozwala na zrozumienie okoliczności, w których kształtowała się polska kuchnia. Rozmowy ze specjalistami z Polski i ze świata uzupełniają narrację ukazując przenikanie idei i potraw ponad europejskimi granicami. Przywołanie konkretnych przepisów i ich odtworzenie w profesjonalnym studiu kulinarnym, ułatwia widzom zrozumienie smaków i technik przygotowywania potraw z przeszłości, a chronologia odcinków odpowiada najważniejszym zmianom zachodzącym w polskiej kuchni w kolejnych okresach historycznych. "Historia kuchni polskiej" to historia polskiej kultury materialnej w wersji dla każdego. Pod koniec XVIII wieku świat przeżywa ogromne zmiany. Kończy się wojna o niepodległość kolonii amerykańskich, powstańcy z pomocą Francji pokonują Anglię. Opromieniony sławą Kościuszko, w randze generała brygady, wraca do Polski. Francja triumfuje już nie tylko stolica elegancji, sztuki i literatury, ale i potęga militarna oraz gospodarcza. W Polsce następuje niewielka stabilizacja po pierwszym rozbiorze. Stanisław August, mimo rosyjskich nacisków podejmuje ostrożne reformy. Opozycja sięga po hasła narodowe powołując się na tradycje, ustrój i modę. A co z kuchnią? Jakie zmiany przyniosły ze sobą wpływy kuchni francuskiej? Trzeba było 100 lat, żeby obok wciąż wydawanego Czernieckiego pojawiła się kolejna popularna polska książka kucharska. Wojciech Wielądko, autor wydanego w 1783 roku "Kucharza doskonałego" to postać historykom dość dobrze znana, ale i jednocześnie ciągle tajemnicza. Kim był Wielądko, jak to to się stało, że jego "Kucharz doskonały" stał się bestsellerem swojej epoki? Na te i inne pytania odpowiada historyk Jarosław Dumanowski oraz zaproszeni do programu eksperci. Dawne potrawy rekonstruuje historyk i kucharz Maciej Nowicki. 12:15 NAJWAŻNIEJSZY DZIEŃ ŻYCIA - ODC. 9/9 - KARUZELA Serial obyczajowy, 50 min, Polska, 1974 Reżyseria: Ryszard Ber Scenariusz: Andrzej Zbych Aktorzy: Halina Buyno, Maria Zbyszewska, Irena Szymkiewicz, Andrzej Kierc, Anna Dymna, Małgorzata Pritulak, Halina Buyno, Władysław Dewoyno, Andrzej Gazdeczka, Wiktor Grotowicz, Zdzisław Kuźniar, Eugeniusz Priwieziencew, Cezary Kussyk, Andrzej Skupień, Leonard Szewczuk Zdjęcia: Maciej Kijowski Muzyka: Waldemar Kazanecki Tym razem reporter radiowy pyta o najważniejszy dzień życia młodego chłopaka, pochodzącego ze wsi. Indagowany przyjechał do miasta, aby ułożyć sobie życie wedle swoich marzeń i nadziei. Rzeczywistość wszakże - jak to często bywa - rozmija się boleśnie z młodzieńczymi marzeniami. Rozczarowany bohater postanawia wrócić do swej pierwszej dziewczyny. Jego "najważniejszy dzień życia" jeszcze nie nadszedł... 13:15 PLANETA SKARBÓW - ODC. 6 AZJA POŁUDNIOWO WSCHODNIA (PLANET OF TREASURES EP. 6 SOUTH EAST ASIA) Serial dokumentalny, 50 min, Niemcy, 2020 Reżyseria: Gero Von Boehm Serial dokumentalny (6 odcinków). Ludzie od dawna tworzyli listy niezwykłych wyczynów twórczych, od starożytnych siedmiu cudów świata po listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, która obecnie liczy 1121 skarbów. Prawie połowa z tych miejsc jest zagrożona przez klęski żywiołowe, wojny, urbanizację lub rozpad. W serii "Planeta skarbów" historyk sir Christopher Clark zabiera widzów w podróż dookoła świata, aby przybliżyć najbardziej niesamowite pomniki przyrody i przykłady kulturowego dziedzictwa ludzkości. Jego droga prowadzi od Wielkiej Piramidy w Gizie w Egipcie do Parku Narodowego Serengeti w Tanzanii, od Pałacu Wiatrów w Indiach do jordańskiej pustyni, od laguny w Wenecji do meksykańskiego miasta Teotihuacan i miasta Hue w Wietnamie, wraz z wieloma innymi imponującymi miejscami dziedzictwa kultury i pomnikami przyrody. Odc. 6 - "Azja południowo - wschodnia". Azja południowo - wschodnia to kraina magiczna. Kształtowały ją cuda natury i dawne, tajemnicze cywilizacje. Różnorodność ludów, języków, religii i świątyń wręcz fascynująca. Tutaj spotykają się dwie wielkie kultury, indyjska i chińska. Zapewne stąd bierze się powab tego regionu. W trakcie tej wyprawy twórcy zajrzą również na Bali, jednak najpierw kraje wciśnięte między Indie i Chiny. Będzie Wietnam i Laos, lecz najpierw Kambodża, kolebka jednej z największych cywilizacji tego świata. Angkor Wat to nie pałac, tylko świątynia boga Wisznu. W wolnym tłumaczeniu to 'miasto - świątynia'. I faktycznie, Angkor Wat to największa budowla sakralna w dziejach. Większa niż bazylika świętego Piotra i świątynie Inków. Azja południowo - wschodnia to region wstrząsany wojnami i dominowany przez kolejnych najeźdźców. Chińczycy przybywali do Wietnamu w kilku falach. Po nich zjawili się Francuzi, Japończycy oraz Amerykanie. Jego dziedzictwo kulturowe jest więc tym ważniejsze. Skarby tutejszej przeszłości i duma z historii stanowią źródło siły w obliczu niepewnej przyszłości. 14:15 POCIĄGI, KTÓRE ZMIENIŁY ŚWIAT - ODC. 2/4. MIASTA (TRAINS THA CHANGED THE WORLD) Serial dokumentalny, 50 min, Wielka Brytania, 2022 Seria opowiada o tym, jak cztery kultowe pociągi zrewolucjonizowały podróże koleją i zainspirowały niesamowite projekty kolejowe na całym świecie. Bez wątpienia od ponad 200 lat pociągi zmieniają życie ludzi. Zrewolucjonizowały sposób podróżowania, sposób pracy, a nawet sposób spędzania wakacji. Autorzy podróżują na pokładzie legendarnych lokomotyw kolejowych, takich jak Flying Scotsman i Stephenson's Rocket i w każdym odcinku przybliżają dziedzinę życia, która uległa przemianie dzięki pociągowi. 15:00 ANGLIK W OPOLU Film dokumentalny, 22 min, Polska, 2022 Reżyseria: Dagmara Spolniak Scenariusz: Dagmara Spolniak Film opowiada o Opolu z perspektywy Jima Partona. Typowy Anglik pracuje w City w zawodzie księgowego. Po pracy wpada do pubu i rozprawia o futbolu, polityce, ewentualnie o dziewczynach z trzeciej strony w "The Sun". Jim Parton to stuprocentowy londyńczyk, choć urodzony w Nairobi. Nie jest księgowym, ale byłym brokerem, nie czytuje tabloidów, ale pisze książki, samodzielnie lub na cztery ręce z Trevorem Jonesem i Robbim Williamsem. Od kilkunastu lat jest właścicielem barokowego pałacu w Piotrowicach Nyskich i przywraca mu dawny splendor. Typowy Ślązak jest oszczędny w słowach i nieoszczędny w robocie. Krzysztof Erm pochodzi z industrialnego pejzażu Chorzowa. Z Jimem różnią się wszystkim, od wzrostu po rozmiar buta, którego zresztą drugi z panów nie nosi, poza jednym: praktykowaniem codziennego slow life w barokowej scenerii pałacu w Ściborzu. Obaj panowie są bohaterami filmu "Anglik w Opolu". Potrafią ze swadą opowiadać o urokach Opola, który stał się pierwszą metą ich wypraw. Film licencyjny - zakup od Fundacji Galeon Historii. 15:30 KORONA KRÓLÓW - ODC 68 Telenowela historyczna TVP, 23 min, Polska, 2017 Reżyseria: Wojciech Pacyna, Jacek Sołtysiak Scenariusz: Agnieszka Olejnik, Ewa Bulanda Zdjęcia: Krzysztof Pakulski, Jacek Fabrowicz Muzyka: Marcin Przybyłowicz Aktorzy: Mateusz Król, Marta Bryła, Paulina Lasota, Robert Gonera, Sławomir Orzechowski, Karina Seweryn, Krzysztof Wrona, Jacek Kopczyński, Grzegorz Kowalczyk, Grzegorz Woś, Miron Jagniewski, Patryk Pietrzak, Kamil Toliński, Paulina Kondrak, Mariusz Krzemiński Odc. 68 Rok 1338. Król Kazimierz odbywa kolejną podróż do Wyszehradu. Po Sądzie Bożym, który przeżyła Egle, zaszła w niej ogromna przemiana. Tymczasem na Wawelu dwór żyje sprawami serca. Elżbietka zyskuje pierwszego adoratora, a Bożena i Małgorzata decydują się w końcu na kandydatów do zamążpójścia. Czy uda się doprowadzić do małżeństwa? 16:05 SENSACJE XX WIEKU - CZERWONA ORKIESTRA Widowisko, 49 min, Polska, 2003 Reżyseria: Adek Drabiński Scenariusz: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Waldemar Szmidt Aktorzy: Włodzimierz Adamski, Andrzej Szczytko, Zbigniew Paterak, Krzysztof Stelmaszczyk, Jerzy Braszka, Robert Więckiewicz, Sławomir Orzechowski, Andrzej Pściuk, Leon Charewicz, Antoni Ostrouch, Dariusz Krzemiński, Rafał Kuliński, Renata Cichecka, Mariusz Samociuk, Andrzej Bogdański Czerwona Orkiestra to komunistyczna organizacja szpiegowska, która aktywnie zaczęła działać na terenach okupowanych przez Niemców, krótko po ataku Hitlera na Rosję. Twórcą Czerwonej Orkiestry był polski Żyd z Nowego Targu, Leopold Trepper. Siatka, którą Trepper budował od 1938 roku, była najlepiej działającą organizacją szpiegowską drugiej wojny światowej i ogromnym problemem niemieckiej Abwehry. 17:05 HISTORIA POLSKI - ŻWIRKO I WIGURA. 15 DNI CHWAŁY Film dokumentalny, 53 min, Polska, 2020 Reżyseria: Piotr Kloc Bogata w unikatowe materiały archiwalne opowieść o wielkim zwycięstwie i tragicznej śmierci pilota Franciszka Żwirki i konstruktora samolotu Stanisława Wigury. Ich wygrana w międzynarodowych zawodach lotniczych Challenge International de Turisme w 1932 r. (29 lat po pierwszym locie braci Wright) była sukcesem, który wzbudził w Polsce ogromny entuzjazm. Niestety, obaj zginęli zaledwie 15 dni później w katastrofie pod Cierlickiem (na Śląsku Cieszyńskim). Bohaterami tej opowieści są legendarni pionierzy polskiego lotnictwa. Aby rozwijać swoją pasję często ryzykują. Porucznik Franciszek Żwirko jest brawurowym i obdarzonym wielką fantazją pilotem. Stanisław Wigura to młody, zdolny inżynier, który już podczas studiów na Politechnice Warszawskiej, mimo braku środków i odpowiedniego zaplecza, wraz z kolegami zaczął budować pierwsze samoloty (RWD). 18:05 TEATR HISTORII - SOCHACZEW 1939 Widowisko, 26 min, Polska, 2011 Reżyseria: Adek Drabiński, Bogusław Wołoszański Scenariusz: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Adam Sikora, Waldemar Szmidt Muzyka: Dariusz Żebrowski Spektakl ma charakter fabularyzowanego dokumentu. Ważnym jego elementem są bogate materiały archiwalne oraz wypowiedzi świadków tragicznego zdarzenia - bitwy nad Bzurą we wrześniu 1939 roku. Sochaczew zawsze był twierdzą broniącą dostępu do Warszawy. Tak też było we wrześniu 1939 roku, gdy Sochaczew odgrywał główną rolę w wielkiej bitwie, która mogła zmienić bieg kampanii wrześniowej. 18:35 GALERIA WIDMO - RELIKWIARZ WIKINGÓW I KAMIENIECKI SKARBIEC Serial dokumentalny, 7 min, Polska, 2021 Reżyseria: Beata Szuszwedyk - Sadurska Scenariusz: Beata Szuszwedyk - Sadurska "Galeria Widmo" prezentuje animowaną historię zaginionego pod koniec II wojny światowej Relikwiarza św. Korduli, arcydzieła sztuki wikińskiej z X wieku, ozdoby skarbca katedry w Kamieńcu Podolskim. 18:50 LUDZIE I BOGOWIE - ODC. 7 - OSTATNI SKOK Serial wojenny, 42 min, Polska, 2020 Reżyseria: Bodo Kox Scenariusz: Wenanty Nosul, Krzysztof Węglarz Aktorzy: Dawid Dziarkowski, Jacek Feliks Knap, Adam Wietrzyński, Maja Rybicka, Aleksandra Justa, Mariann Zydek, Wiktoria Wolańska, Jakub Kamieński, Anna Karczmarczyk, Maciej Maciejewski, Maciej Kosmala, Piotr Bondyra, Jędrzej Hycnar, Filip Gurłacz, Stefan Weinert Porucznik Martel, Skoczek, zostaje zdradzony przez Zajdera i trafia na Szucha, gdzie jest bestialsko torturowany. Zgadza się na współpracę i zostaje wypuszczony. Kontaktuje się z podziemiem, jednak oddział Pazur jest przekonany, że to zasadzka. Józef i Oskar są skłonni dać się wykazać Skoczkowi, jednak po pobycie na Szucha Martel nie funkcjonuje tak, jak dawniej. Jadwiga odwiedza Różę i pyta o Dagera. Róża opowiada, że Dager zabił szmalcownika, który ją przetrzymywał, a także Łokietka, który napisał donos na Komanów. Prawda przeraża dziewczynę. Róży udaje się zdobyć adres Zajdera. Dager i Portos dostają się do jego mieszkania, aby wykonać wyrok. Dager sugeruje Onyksowi, aby odwołać akcję ze Skoczkiem - sami załatwią Niemców. Według niego Skoczek nie jest jeszcze gotowy do działania. 19:35 CZAS PIENIĄDZA - ODC. 6. PIENIĄDZ PODCZAS II WOJNY ŚWIATOWEJ I W CZASIE OKUPACJI 15 min, Polska, 2021 Reżyseria: Agnieszka Żmijewska Scenariusz: Bartłomiej Grudnik Tematami tego odcinka cyklu są wojenne losy zasobów Banku Polskiego, i ciągłość pracy Banku na emigracji w czasie II wojny światowej, dzieje systemu monetarnego w okupowanej Polsce, a także procesy, które doprowadziły do powstania Narodowego Banku Polskiego. Wybuch II wojny stworzył zupełnie nową sytuację, w której znaleźli się Polacy i wszystkie instytucje życia publicznego. Wśród nich także emitent złotego Bank Polski. 4 września 1939 roku doszło do ewakuacji kierownictwa i zasobów Banku Polskiego. Znana jest historia żony Ignacego Matuszewskiego, słynnej olimpijki Haliny Konopackiej, która wraz z mężem towarzyszyła transportowi złota. Jest legendą, że prowadziła jedną z ciężarówek. Faktem jest, że zapas złota polskiego miał wartość 87 mln dolarów i ważył ok. 77 ton. Na początku września Bank Polski wraz ze złotem został ewakuowany najpierw do Lublina, a następnie do Rumunii, skąd złoto przybyło drogą morską do Stambułu, stamtąd koleją do Bejrutu i w końcu na pokładzie francuskiego krążownika do Tulonu. Ostatecznie złożono je we Francji w Nevers. Kolejna przeprowadzka nastąpiła po klęsce Francji latem 1940 roku. Wtedy kruszec trafił do Wielkiej Brytanii, Kanady i USA, a większość, wraz ze złotem belgijskim i częścią francuskiego została przetransportowana do Dakaru we francuskiej Afryce Zachodniej, skąd przewieziono je do fortu Cayes na Saharze. W 1942 roku złoto ponownie przetransportowano do Londynu. W odcinku także o losach polskiego złotego na terenach okupowanej Polski, gdzie władze niemieckie uznały markę niemiecką oraz złoty polski za ustawowe środki płatnicze. Kurs wymiany był skrajnie niekorzystny, przed wojną 1 zł był wart dwie marki, po wrześniu 1939 roku za jedną markę należało zapłacić 2 zł. Wprowadzono pomocniczy pieniądz okupacyjny, tzw. bony Kas Kredytowych (Reichskreditkassen), które częściowo uzupełniły braki na rynku pieniężnym. W Generalnym Gubernatorstwie nie można było utrzymać polskiej waluty, bowiem ewakuujący się we wrześniu Bank Polski wywiózł, oprócz zasobów złota, także matryce do druku banknotów oraz zapas samych banknotów. Dlatego Niemcy zgodzili się utworzenie Banku Emisyjnego, który emitował złotówki, na których wszystkie napisy były w języku polskim. Kierował nim były wiceprezes Banku Polskiego Feliks Młynarski, w porozumieniu z władzami polskimi na Zachodzie. Napisy na banknotach były wyłącznie w języku polskim, a w nazwie banku był przymiotnik polski. Emitowane pieniądze nazywano złotymi krakowskimi lub młynarkami, od nazwiska prezesa Banku. Na banknotach 20 i 50 zł były portrety Emilii Plater. Niemcy zgodzili się na to, dając wiarę zapewnieniom, że jest to głowa młodego mężczyzny. Na banknotach 10 zł przedstawiono pomnik Chopina z warszawskich Łazienek. Niemcy wykorzystywali młynarki przede wszystkim do utrzymywania swojej armii stacjonującej na terenie Gubernatorstwa. Tymczasem pieniądze emitowane przez Emisyjny Bank w Polsce były też elementem walki z okupantem. Zarówno mennica, jak i Państwowa Wytwórnia Papierów Wartościowych, prowadziły działalność na rzecz podziemia. Pieniędzy zaś używano do walki propagandowej. Na banknotach umieszczano patriotyczne hasła z polskim godłem czy znakiem Polski Walczącej. 20:00 KRONIKI HITLERA - ODC. 2. REWOLUCJONISTA I IDEOLOG. LATA 1919 - 1925 (HITLER CHRONICLES) Serial dokumentalny, 50 min, Niemcy, 2018 Reżyseria: Hermann Pölking Kroniki pokazują codzienność zwykłych ludzi w Europie w latach 1889 - 1945. Stanowi to tło dla szczegółowej relacji z życia Adolfa Hitlera - od jego dojścia do władzy po samobójstwo w berlińskim bunkrze. To najobszerniejsza do tej pory kompilacja materiałów archiwalnych, z których prawie połowa nie była wcześniej publikowana. 21:00 "303" Film dokumentalny, 58 min, Polska, 2016 Reżyseria: Tomasz Magierski Historia pilotów Dywizjonu 303: Witolda Urbanowicza, Mirosława Ferica i Johna Kenta. Bohaterami filmu są ich dzieci: Witold Urbanowicz junior, Filip Feric i Alexandra Kent, którzy podążając śladami ojców odkrywają nieznane dla widza fakty z kariery i życia osobistego asów Bitwy o Wielką Brytanię. Urodzeni i wychowani poza granicami Polski bohaterowie dokumentu komunikują się po angielsku, przez co opowiadana historia staje się łatwiej zrozumiała dla międzynarodowej widowni. Akcja filmu rozpoczyna się we wrześniu 2012 r. , kiedy to synowie pilotów odbywają podróż do Dęblina, aby wziąć tam udział w prezentacji samolotów Mig - 29 ozdobionych portretami Witolda Urbanowicza i Mirosława Ferica. Ważną częścią narracji filmu jest kronika Dywizjonu 303 założona przez Mirosława Ferica, a także niepublikowana dotąd korespondencja Witolda Urbanowicza z jego żoną Jadwigą Korsak oraz dzienniki Johna Kenta. Wykorzystane zostaną także oryginalne nagrania radiowe i unikalne filmowe materiały archiwalne. Współczesnym akcentem w filmie jest sekwencja malowania portretów polskich pilotów na samolotach Mig - 29 w jednostce w Mińsku Mazowieckim. Na tle tych scen przedstawiamy historię Eskadry Kościuszkowskiej oraz jej międzynarodowy charakter i znaczenie. Podobny wydźwięk ma scena odkopywania w podwarszawskich lasach szczątków samolotu P - 11c Mirosława Ferica, zestrzelonego we wrześniu 1939 roku. 22:10 UPADEK. JAK UKRAIŃCY ZNISZCZYLI IMPERIUM ZŁA - ODCINEK 7 (THE СOLLAPSE: HOW UKRAINIANS DESTROYED THE EVIL EMPIRE / KOLAPS. JAK UKRAJINCI ZRUJNUWAŁY IMPERIJU ZŁA) Film dokumentalny, 50 min, Ukraina, 2020 Reżyseria: Sergij Łysenko Dokładna i jak dotąd najpełniejsza opowieść o tym, jak deklaracja niepodległości Ukrainy umożliwiła ostateczny upadek ZSRR. W cyklu dokumentalnym widzowie zobaczą nigdy wcześniej nieprezentowane tajne dokumenty CIA i KGB; zeznania uczestników i świadków wydarzeń czy wypowiedzi amerykańskich, ukraińskich, rosyjskich oraz polskich polityków i historyków, po raz pierwszy omawiających tak szczegółowo wydarzenia z 1991 roku. 30 lat po upadku imperium zła mamy dostęp do tajnych niegdyś dokumentów CIA i KGB, wspomnień ludzi, którzy podejmowali decyzje oraz bezpośrednich świadków i uczestników masowych procesów w całym ZSRR. Obecnie nie ma ani jednej książki czy filmu, które w sposób całościowy i pełny przedstawiałyby upadek ZSRR. Opisy ówczesnych wydarzeń koncentrują się wokół Moskwy, pozostawiając w cieniu kluczowe procesy, które rozgrywały się poza nią i które faktycznie doprowadziły do upadku imperium zła. 23:20 SENSACJE XX WIEKU - FABRYKI ŚMIERCI CZ. 1 Cykl dokumentalny, 24 min, Polska, 1997 Reżyseria: Wojciech Pacyna Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Jan Tarczyński Prowadzący: Bogusław Wołoszański Napięcia międzynarodowe związane z zarzutami wobec Iraku sprawiły, że kwestia broni chemicznej i bakteriologicznej jest bardzo aktualna. Program przedstawia historię tej broni i stopień zagrożenia, jakie stanowi dla współczesnego świata. W czasie I wojny światowej wszystkie walczące państwa stosowały gazy, które spowodowały obrażenia u 1, 3 mln ludzi. Autor przedstawia całkiem nieznany plan amerykański zmasowanego ataku gazowego na japońskie miasta, w którego wyniku miało zginąć 5 mln ludzi. 23:50 SENSACJE XX WIEKU - FABRYKI ŚMIERCI CZ. 2 Cykl dokumentalny, 24 min, Polska, 1997 Reżyseria: Wojciech Pacyna Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Jan Tarczyński Prowadzący: Bogusław Wołoszański Wydarzenia i napięcie międzynarodowe związane z zarzutami wobec Iraku sprawiły, że sprawa broni chemicznej i bakteriologicznej jest bardzo aktualna. Program przedstawia zagrożenie jakie w ostatnich kilkunastu latach stanowiła broń chemiczna i bakteriologiczna produkowana w totalitarnych państwach: Libii, Iraku i Korei Północnej. Przypadki użycia broni przeciwko bezbronnej ludności cywilnej (Kurdowie w 1986 roku), i na froncie (wojna Irak - Iran w tym samym roku). Czy Irakijczycy użyli broni chemicznej w czasie interwencji mocarstw zachodnich? Operacja Pustynna Burza do dzisiaj jest tajemnicą. 00:25 SKALSCY. HEROICZNA I CHWALEBNA EPOPEJA Film dokumentalny, 45 min, Polska, 2021 Reżyseria: Ryszard Montusiewicz Scenariusz: Ryszard Montusiewicz Bohaterem filmu jest generał Stanisław Skalski, as polskiego lotnictwa II Wojny Światowej i jego rodzina, w tym dwóch kapłanów: ks. inf. Teofil Skalski i ks. prał. Antoni Skalski. Splot losów osobistych i rodzinnych na tle wojen i totalitaryzmów XX wieku. 1. Podolskie korzenie, zamieszkanie w rejonie Kodymy, na wschodnim Podolu. Losy ziemiańsko - inteligeckie polskiej rodziny (poniekąd typowe, zarazem zindywidualizowane): ojciec - zarządca majątku, wujowie: kapłan (proboszcz w Kodymie), lekarz, inż. kolejnictwa, ciotki po konserwatorium. Matka ze Zbaraża. 2. Exodus i prześladowania: rozproszenie ucieczki i tułaczka w obliczu I wojny światowej, rewolucji lutowej, rewolucji październikowej. Osiedlenie w Dubnie (szkoła podstawowa, gimnazjum). Rozłąka z ojcem do 1923. Prześladowania sowieckie różnych członków rodziny w tym obu kapłanów: Antoniego i Teofila 3. Chwała: Szkoła Podchorążych Lotnictwa w Dęblinie - edukacja wojskowa i lotnicza w II RP. Wojenne dokonania St. Skalskiego: kampania wrześniowa, Bitwa o Anglię: zwycięstwa lotnicze (najwięcej strąceń niemieckich samolotów), cyrk Skalskiego. 4. Represje w PRL: powrót do Polski w 1947. Aresztowanie (1948) więzienie mokotowskie do 1949 (przesłuchania, tortury), wyrok śmierci (1950), ułaskawienie w więzieniu do 1956 5. Powrót do służby samotność bohatera (zm. 2004). Uznanie dla obu kapłanów. 01:35 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - "PATENT NR 532" ODC. 316 Magazyn historyczny, 25 min, Polska, 2023 Autor: Bartek Wieczorek Reżyseria: Adam Sikorski Scenariusz: Izabela Fatalska Magazyn historyczny prezentujący wydarzenia i różne aspekty dawnej i najnowszej historii Polski. W programie podejmowane są zatarte, zagubione, zakłamane wątki polskiej historii. Autor poszukuje odpowiedzi na pytania o naszą wspólną przeszłość. Okazuje się, że wiele odpowiedzi leży w rodzinnych archiwach, zdjęciach, dokumentach i wspomnieniach ludzi. Program mobilizuje do poszukiwań lokalne środowiska miłośników historii, których nie brakuje w żadnym zakątku kraju. W odcinku 316 pod tytułem "Patent 532" autorzy programu wybierają się na Mazowsze do Młyna Przedpełce. 1870 roku praprapradziad obecnego właściciela postawił drewniany wiatrak. Do 1900 roku był to jedyny drewniany wiatrak w okolicy. Prowadzono tu przemiał zboża na mąkę i śrutę dla okolicznych rolników. Przemiał prowadzony był na kamieniach młyńskich. Dopiero w 1930 roku zamontowano silnik spalinowy parowy, który dostarczał energii w tym czasie, gdy nie było wiatru. W czasie trwania II wojny światowej wiatrak był nieczynny. Niemcy w czasie okupacji zakazali pracy w wiatraku, a oprócz tego skonfiskowali maszyny i urządzenia, łącznie z silnikiem. Dziś spróbujemy dopisać do końca historię tego zabytkowego silnika. Grzegorz Smela z Muzeum Silników Stacjonarnych w Konieczkowej dostał sygnał o stojącym w piwnicy czterosuwowym silniku systemu OTTO, znajdującym się tam prawdopodobnie od roku 1880. Jest to więc najstarszy silnik spalinowy w Polsce. W 1876 roku, w fabryce Doitz w Niemczech, inżynier i konstruktor Nikolas Otto zbudował prototypowy silnik spalinowy. Już 4 lata później silnik tego typu trafił do Polski. Fachowcy z Muzeum wydobywają silnik z piwnicy i niebawem będzie on oczyszczony i przygotowany do prezentacji na muzealnej wystawie. 02:15 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - SPALIĆ LONDYN CZ. 3 Cykl dokumentalny, 27 min, Polska, 1993 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Andrzej Ułłowicz Prowadzący: Bogusław Wołoszański Cykliczna audycja popularyzującą wiedzę o historii II wojny światowej. Odcinek poświęcony jednej z trzech niemieckich broni odwetowych V3. Bogusław Wołoszański prezentuje pozostałości po podziemnym kompleksie w Mimoyecques, niedaleko Calais we Francji, w którym zlokalizowano docelową baterię.