TVP Dokument Środa, 25.09.2024 05:40 DZIKA POLSKA - SZALEŃCY NATURY - STĘSKNIONY GEN Serial dokumentalny, 24 min, Polska, 2007 Reżyseria: Dorota Adamkiewicz, Joanna Łęska Scenariusz: Joanna Łęska, Dorota Adamkiewicz Zdjęcia: Tomasz Michałowski Prowadzący: Tomasz Kłosowski, Marcin Kostrzyński Tym razem bohaterem "Dzikiej Polski" będzie dr Marcin Ryszkiewicz - geolog, ewolucjonista, autor szeregu książek popularnonaukowych z zakresu paleontologii i ewolucji. Tłumacz artykułów naukowych z angielskiego i szeregu naukowych książek. Absolwent geologii Uniwersytetu Warszawskiego, doktorat napisał na Uniwersytecie Piotra i Marii Curie w Paryżu. Pracuje w Muzeum Ziemi Polskiej Akademii Nauk - zajmuje się popularyzacją wiedzy na temat ewolucjonizmu. Razem z nim wyruszymy w niezwykłą podróż w czasie - do przeszłości, sięgając samych początków istnienia człowieka. Australopithecus afarensis (Lucy), Australopithecus africanus, Homo habilis, Homo erectus, Homo sapiens - tak mogły wyglądać kolejne szczeble tej ewolucji i każdy gatunek mógł wyłaniać się z poprzedniego przez stopniowe nabywanie coraz bardziej ludzkich cech anatomicznych (na przykład duży mózg), behawioralnych (monogamia, łowiectwo) i psychicznych (mowa, przejawy sztuki). Za najlepszy "dowód" na rzecz ewolucji człowieka uważana jest Lucy (Australopithecus afarensis) składająca się ze szkieletu kompletnego w czterdziestu procentach. Została odnaleziona w 1974 roku w Etiopii poprzez Donalda Johansona. Wiek jej określono na 3, 2 mln lat. Johanson obliczył, że miała około 3 stopy i sześć cali wysokości (ok. 105 cm) i ważyła w przybliżeniu 50 funtów (ok. 25 kg). Pewne jej cechy sugerują, że mogła ona chodzić w pozycji pionowej, a więc ewoluowała w kierunku istoty ludzkiej. Więcej opowie nam o niej w programie dr Ryszkiewicz. 06:15 PODRÓŻE Z HISTORIĄ S.I - ODC. 2 JAK ZOSTAĆ HUSARZEM? Cykl dokumentalny, 27 min, Polska, 2015 Reżyseria: Radosław Kotarski Scenariusz: Radosław Kotarski Czy w ciągu zaledwie paru dni treningu ze zwykłego człowieka można zrobić husarza? Aby się o tym przekonać na własnej skórze prowadzący program, Radosław Kotarski, podróżuje do Zamku Gniew, gdzie spotyka jeźdźców kultywujących pamięć o husarii, piekielnie skutecznej formacji zbrojnej. Po zaznajomieniu się z teorią oraz po przeprowadzeniu treningu z kopią, koncerzem i szablą przystępuje do ostatecznego testu, w którym będzie musiał wykonać husarskie ewolucje. Poza tym rozprawia się z wieloma mitami na temat tej słynnej polskiej jazdy i razem z widzami odkrywa prawdę. 06:50 DZIKIE NIDERLANDY - KRAJ PONIŻEJ POZIOMU MORZA (WILD NETHERLANDS - A COUNTRY BELOW SEA LEVEL) Film dokumentalny, 50 min, Niemcy, 2022 Reżyseria: Hans Peter Kuttler Film dokumentalny o dzikiej przyrodzie Holandii. Niewiele krajów europejskich jest tak blisko związanych z morzem jak ten. Z linią brzegową o długości 2000 km. , a prawie połowa leży poniżej poziomu morza. Bez ochrony Holandia zostałaby całkowicie zalana przez Morze Północne. Ale Holendrzy są w swoim żywiole, jeśli chodzi o morze. Jeszcze sto lat temu pompowali wodę z nizin z powrotem do kanałów za groblami. Później zbudowali nowoczesne zapory przeciwpowodziowe i ogromne tamy, a nawet mozolnie odzyskali duże obszary z bezlitosnego morza. Stworzyli krainę, gdzie walczą dzikie konie, a lisy budują swoje nory. Holandia jest pełna zdumiewającej przyrody, od fok i warzęch, jeleni i danieli, błotniaków bagiennych, po bobry, a nawet wydry. A wszystko to w jednym z najgęściej zaludnionych krajów Europy. 07:50 KALAHARI, TWARDE PRAWO PUSTYNI - ODC. 2 (KALAHARI, LAND OF SECRET ALLIANCES EPISODE 2: PUSHED TO THE LIMITS) Film dokumentalny, 50 min, Francja, 2022 Mini seria dokumentalna, przyrodnicza. Co by było, gdyby świat przyrody był mniej samolubny, niż początkowo sądziliśmy? Obserwując milczące sojusze, wzajemne usługi, tajne pakty i altruistyczne ofiary, ten film dokumentalny o dzikiej przyrodzie bada tajemnice współpracy zwierząt. Istnieją na Ziemi obszary, na których życie wydaje się niemożliwe. Znajdujemy się w Niecce Kalahari - olbrzymim terytorium w Afryce Południowej. Jej nazwa w dialekcie tswana oznacza "Wielkie Pragnienie". Od zarania obszar ten wyróżnia się niezwykłą różnorodnością gatunków flory i fauny. Każdego dnia zwierzęta podejmują to samo wyzwanie: przetrwać na niegościnnej i jałowej ziemi, ale także - odchować i ochronić potomstwo. Klimat jest tu kapryśny, zasoby żywności - niewielkie, a konkurencja - bezlitosna. Można pomyśleć, że obowiązuje tu zawsze "prawo silniejszego". W rzeczywistości jednak siła tkwi tu w jedności. Zwinne. Sprytne i pomysłowe. Żyjące tu zwierzęta wypracowały niezwykłe strategie, oparte na wzajemnej pomocy, solidarności i współpracy. Poznamy dziś zadziwiające i nieznane historie o fascynujących sojuszach między zwierzętami. Historie o rodach, klanach i stadach, gotowych poświęcić życie w imię zbiorowości. Witamy w świecie, gdzie najsilniejszymi nie zawsze są ci, o których myślimy. Na Kalahari przetrwa tylko ten, kto nie jest sam. 08:50 PLANETA WULKANÓW (PLANET OF VOLCANOES) Film dokumentalny, 52 min, Wielka Brytania, 2019 Reżyseria: Alex Ranken Film dokumentalny o wulkanach. Każdego dnia na Ziemi gwałtownie wybucha około 30 wulkanów. Poznamy niektóre z najbardziej aktywnych wulkanów, takich jak Kilauea na wyspie Hawai, Etna w sercu Europy i Marum na południowym Pacyfiku, ujawniamy skrywane przez nie tajemnice. Spotykamy ludzi i dzikie zwierzęta, które żyją obok wulkanów i odkryjemy w jaki sposób wpływają one na życie na Ziemi. Pomimo swojej niszczycielskiej natury, wulkany są w rzeczywistości dawcami życia. Sercem tej historii jest przełomowa wyprawa do jednego z najbardziej aktywnych jezior lawy na świecie. Biolog Jens Kallmeyer chce się dowiedzieć, jak ekstremofile, najtwardsze formy życia na Ziemi, mogą przetrwać obok wrzącego jeziora lawy na Vanuatu. Wraz z zespołem poszukiwaczy przygód i alpinistów Jens schodzi do krateru wulkanu, aby zebrać próbki skał. Ma nadzieję znaleźć formy życia żyjące wewnątrz wulkanu, które mogą nam powiedzieć więcej o pochodzeniu życia na Ziemi, a także o prawdopodobieństwie znalezienia życia w innych częściach naszego wszechświata. Naszą podróż rozpoczynamy na południowym Pacyfiku, w wyspiarskim kraju Vanuatu. Ten dynamiczny archipelag skrywa wyjątkowy wulkan. Jeśli wulkany są dawcami życia na naszej planecie, to czy mogą one posiadać klucz do życia w innych miejscach wszechświata? 09:50 PODRÓŻE NA PÓŁNOC EUROPY - ODCINEK 2. LAPONIA (WONDERS OF NORTHERN EUROPE / VOYAGES EN TERRES DU NORD EPISODE 2 - LAND OF SNOWS - THE SAMI COUNTRY (FORMER LAPLAND)) Cykl dokumentalny, 51 min, Francja, 2020 Reżyseria: Xavier Lefebvre Laponia - kraina śniegu - kraj Sami. Zbadajmy najbardziej wysunięty na północ region Europy, poza kołem podbiegunowym: podzielony głównie między Norwegię, Szwecję i Finlandię. To ogromne terytorium, graniczące z krajami nordyckimi i obejmujące kilkaset tysięcy kilometrów kwadratowych. Na północnym zachodzie przechodzi w wybrzeża wzdłuż Norwegii, gdzie rozpada się na tysiące wysepek. Nieruchome fale krajobrazu komponują się z majestatycznymi obrazami, zwłaszcza na Lofotach słynących z dorsza i małych wiosek rybackich. Za naturalną barierą Alp Skandynawskich, kraj rozciąga swoje krajobrazy: wody, śniegi i lasy, sięgając daleko w głąb horyzontu. Pozornie nieskończony krajobraz polarny, który często jest zamarznięty; zima czasami trwa tutaj do ośmiu miesięcy. 10:55 GINĄCE ZAWODY - ZABAWKARZE LUDOWI Film dokumentalny, 29 min, Polska, 1973 Scenariusz: Krystyna Morgała Zdjęcia: Leszek Stafiński Wykonawcy: Krystyna Morgała Film poświęcony zabawkarzom ludowym, którzy wykonują drewniane zabawki, takie jak malowane bryczki z konikami czy kłapiące skrzydłami ptaszki. Spotkania z twórcami ludowymi w ich warsztatach podczas pracy w Lachowicach, Koszarawej, Stryszawie, Łącznej i Żołyni. Są to tereny południowej Małopolski, gdzie na obszarach górskich, wiejskich istniała tradycyjna produkcja wyrobów drewnianych. Produkcja jarmarcznych zabawek drewnianych rozwinęła się w okolicach, gdzie liczba ziemi i znaczne rozdrobnienie gruntów zmusiło ludność do szukania dodatkowego zarobku, poza rolnictwem. W audycji rozmowa z Heleną Pierzchałową, prezes krakowskiego oddziału Cepelii o Funduszu Rozwoju Twórczości Ludowej, który daje możliwość Cepelii sprawowania mecenatu nad twórcami ludowymi poprzez fundowanie stypendiów, organizowanie konkursów, szkoleń, warsztatów, jarmarków i pokazów. Wypowiedź etnograf Teresy Komornickiej o wartościach artystycznych i tradycyjnych zabawek drewnianych, o wkładzie twórczym pracy każdego z rzemieślników. 11:30 POLSKIE DZIEDZICTWO S.III - SEZON 3 ODC. 8 Magazyn historyczny, 28 min, Polska, 2023 Reżyseria: Maciej Kłobucki Scenariusz: Bartosz Kucharski, Tomasz Kępski, Kamil Szymański W ósmym odcinku trzeciej serii cyklu "Polskie Dziedzictwo" prowadzący Stefan Tompson zabierze widzów w fascynującą, historyczną podróż śladami polskiego dziedzictwa po Rumunii. Kraju, z którym Polska przez pewien okres swojej historii miała wspólną granicę. Podróż zacznie się od poszukiwania polskich śladów w Siedmiogrodzie, gdzie urodził się jeden z najwybitniejszych polskich władców - Stefan Batory. W odcinku dowiemy się także jaki związek miała polska księżniczka z hospodarstwem mołdawskim i jaki prezent dostała po ożenku od swojego męża. Stefan Tompson opowie także m.in. o wyjątkowo trudnej do zdobycia twierdzy w Suczawie, o dominacji jaką Polska miała nad hospodarstwem, o wspólnych walkach z Osmanami oraz o zdradzie. Czy polskie powiedzenie ''Za Króla Olbrachta Wyginęła Szlachta'' było słusznym powiedzeniem? Odpowiedź na to pytanie również w 8 odcinku "Polskiego Dziedzictwa". 12:10 GALERIA SZTUKI NA EKRANIE - DUŃSKI KOLEKCJONER (THE DANISH COLLECTOR. DELACROIX O GAUGIN) Cykl dokumentalny, 49 min, Wielka Brytania, 2021 Reżyseria: Phil Grabsky Filmowe spotkania z najbardziej znanymi artystami i dziełami sztuki na świecie. Każdy odcinek opowie o innym artyście i przybliży jego życie, odkrywając miejsca, w których żył i pracował, relacje z przyjaciółmi czy rodziną, przy pomocy prywatnych listów ożywiając ich osobiste historie. Wystawa na ekranie zapewnia uprzywilejowany dostęp do arcydzieł artystów w najbardziej renomowanych muzeach i galeriach na świecie. M. in. Leonardo, Rembrandt; Cezanne, Monet, Picasso. Odcinek 22. Duński kolekcjoner. Wilhelm Hansen był na tyle bogaty, że mógł sobie pozwolić na gromadzenie dzieł naprawdę liczących się artystów. Kupował nie wszystko, co było dostępne albo modne, jak robili zachłanni kolekcjonerzy w rodzaju Getty’ego. Oni także pasjonowali się sztuką, ale starali się zdobyć największe dzieła z każdej epoki i w każdym stylu. Hansen koncentrował się na wybranym okresie i zbierał prace tylko niektórych artystów. Stworzył wspaniałą kolekcję malarstwa, od dziewiętnastowiecznego realizmu francuskiego po postimpresjonizm. Miał świetne oko albo - a może oraz - dobrego doradcę. Wystawa w Królewskiej Akademii Sztuki nosi tytuł "Gauguin i impresjoniści". 13:05 WSZYSTKO JEST MOŻLIWE Film dokumentalny, 53 min, Polska, 2013 Reżyseria: Lidia Duda Scenariusz: Lidia Duda Zdjęcia: Kacper Lisowski Film o realizowaniu marzeń, o wielkim pragnieniu poznawania świata i ludzi. To również film o wolności i życiu bez granic, o pokonywaniu wszelkich barier, także obyczajowych i językowych. Bohaterką jest 79 - letnia Teresa Bancewicz, z wykształcenia plastyczka, podróżniczka z zamiłowania. Przejechała autostopem tysiące kilometrów, wspomina m.in. Skandynawię, Chiny, Japonię, Izrael, Cypr, Kolumbię i Saharę. Wyruszając w drogę, ucieka od codziennych problemów, z tych podróży czerpie też siłę, uczy się na nowo odkrywać uroki życia. Dopiero wtedy czuje się wolnym człowiekiem. Widz poznaje losy bohaterki z punktu widzenia jej samej i jej męża, Jana. Poznali się w szkole, chodzili do liceum sztuk plastycznych. Przyjaźń przerodziła się w miłość, pobrali się, przyszły na świat dzieci. On pracował, ona dbała o męża, dom, wychowywała dzieci, na karierę zawodową nie było już czasu. Przeżyli razem 60 lat. Teraz łączy ich już tylko adres zamieszkania. Każde z nich poszło w swoją stronę. Przychodzi rok 1989 i przemiany społeczno - polityczne w Polsce. Nie było pracy, Teresa i Jan przenieśli się z miasta na wieś. Pani Teresa popadła w głęboką depresję, leczyła się w zakładzie. W końcu postanowiła zmienić swoje życie. I zmieniła. Przeszkodą nie mogła się okazać nawet nieznajomość języków obcych. Pani Teresa zna zaledwie parę słów i podstawowych zwrotów po rosyjsku i niemiecku. Zdołała pokonać wszystkie bariery. Jak sama mówi - pragnienie poznawania świata mają wszyscy, ale ona się odważyła ruszyć z miejsca. W wieku 62 lat zaczęła podróżować, wybrała autostop ze względu na ograniczone fundusze. Spotkała wielu ciekawych i życzliwych ludzi, przeżyła mnóstwo przygód. Nigdy nie żałowała swej decyzji. Na promie poznała młodszego o 22 lata Greka, z którym połączyła ją wielka miłość. Znajomość trwa już 13 lat. Historia pani Teresy jest przykładem na to, że w życiu wszystko jest możliwe, że nigdy nie można się poddawać, zbyt szybko rezygnować ze swych marzeń i największych pasji. "Istotą podróżowania jest oczekiwanie na to, co może mnie spotkać. To adrenalina, zaskoczenie, niespodzianka. Nie mam żadnych obowiązków. Jestem wolna. Moim pragnieniem jest poznawanie człowieka pod wszystkimi szerokościami geograficznymi" - mówi podróżniczka Teresa Bancewicz. 14:10 KRAINA LWÓW - NOCĄ I ZA DNIA - ODC. 1 MŁODE I BEZBRONNE (LION COUNTRY: NIGHT AND DAY 1. YOUNG AND VULNERABLE) Film dokumentalny, 52 min, Wielka Brytania, 2017 Reżyseria: Beth Brooks, Nathan Pilcher Trzyczęściowa opowieść o świecie lwów. Lwy. Najbardziej imponujące koty na świecie. Grozi im zagłada. Ich naturalne środowisko w Afryce się kurczy i w ostatnich dwóch dekadach ich liczba spadła niemal o połowę. Więc każde lwiątko jest na wagę złota. Przetrwanie młodych lwów jest sprawą kluczową, bo od tego zależy przyszłość całego gatunku. Jednym z ostatnich lwich azylów jest rezerwat w zambijskiej dolinie Luangwy. Zespół filmowców przez pół roku obserwuje dwa stada lwów. Odc. 1 - "Młode i bezbronne". W maju w Zambii wreszcie kończy się półroczna pora deszczowa. Młody samiec Pip, nazwany tak przez miejscowych badaczy, jest z matką i resztą stada. Ta grupa rodzinna od pokoleń żyje w tym parku narodowym, Obecnie składa się z trzech matek i siedmiorga niesfornych młodych. Pip trzyma się blisko rodziny, bo ma tylko pięć miesięcy i daleko mu do samodzielności. Samice będą musiały go ustrzec przed zagrożeniami, jakie niesie ze sobą pora sucha. To stado żyje w jednym z najdzikszych miejsc w Afryce. Park Narodowy Południowa Luangwa ma dziewięć tysięcy kilometrów kwadratowych i jest ostoją wielu afrykańskich dzikich zwierząt. Prawdziwa siła lwów bierze się z więzów rodzinnych. Lwy są najbardziej społecznymi dużymi kotami. 15:10 NIEPOSKROMIONE WIELKIE JEZIORA - ODC. 1 OD ŹRÓDEŁ PO OCEAN (GREAT LAKES UNTAMED / DIE GROEN SEEN EP. 1. SOURCE TO SEA) Cykl dokumentalny, 50 min, Kanada/Niemcy, 2022 Reżyseria: Ted Oakes, Jeff Morales, Nicholas De Pencier Dokumentalna seria, ukazująca po raz pierwszy historię naturalną największego ekosystemu słodkowodnego na ziemi: pięciu Wielkich Jezior Ameryki Północnej. Od brzegów jeziora Superior po wodospad Niagara życie milionów ludzi jest kształtowane przez Wielkie Jeziora. W świecie, w którym brakuje słodkiej wody, są jednym z najważniejszych ekosystemów naszej planety, dostarczając jedną piątą światowych zasobów słodkiej wody powierzchniowej. Ta seria bada kluczową rolę działu wodnego Wielkich Jezior, piękno i historię tego stale ewoluującego środowiska oraz dziwne i wyjątkowe zachowanie zwierząt, które przystosowały się do brutalnych zim i niezwykle nieprzewidywalnych zmian temperatury wiosną. Odc. 1 - "Od źródeł po ocean". By dobrze poznać krainę, trzeba przeniknąć do jej świata, odkryć rządzące nim prawa i przygotować się na wszystko. Bowiem za tym, co widzimy, zwykle kryje się coś więcej. Wielkie Jeziora Ameryki Północnej zawierają jedną piątą światowych zasobów wody słodkiej. Dziś, gdy tej wody jest coraz mniej, są ważniejsze niż kiedykolwiek. Wciąż jednak niewiele o nich wiemy. Potrafią być gwałtowne jak wzburzone morze, a jednocześnie zasilają bogatą sieć życia ponad powierzchnią i pod wodą. Tworzą wokół siebie świat lasów i obszarów podmokłych. Zapewniają istnienie wielkim miastom dwóch krajów. By je poznać, nie wystarczy posłużyć się mapą. Musimy pokonać 3 tysiące kilometrów wodnym szlakiem przez kontynent: od źródeł po ocean. 16:10 ZDROWIE I DŁUGOWIECZNOŚĆ (HEALTH! LONGEVITY!) Film dokumentalny, 41 min, Szwajcaria, 2022 Reżyseria: Olivier Paul Film dokumentalny o długowieczności. Co sprawia, że z upływem lat chodzimy wolniej i mamy gorszą pamięć? Czy starzenie się jest nieuniknione? Czy przyszłe pokolenia będą się starzeć lepiej? Czy da się uniknąć przewlekłych chorób i bólu? Zachować sprawność narządów? Co możemy zrobić, by spowolnić starzenie biologiczne, a nawet je zatrzymać lub odwrócić? Co dzieje się z naszymi komórkami i genami w tym procesie? Na całym świecie naukowcy śledzą te mechanizmy w poszukiwaniu sekretu długowieczności. Starzenie się bez chorób to marzenie, które być może się spełni. Czy poszukiwany przez wszystkie laboratoria farmaceutyczne eliksir młodości będzie pochodził z programowania epigenetycznego, z telomerów, czy z Urolityny A, cząsteczki usprawniającej mitofagię? Lub ze wszystkich tych dróg razem wziętych, których tajniki ujawnia ten film? Dzięki dużej liczbie stulatków Szwajcaria przoduje w badaniach nad degeneracją komórek. Dowiemy się o najnowszych odkryciach naukowców przesuwających granice długowieczności. Poznamy kilkoro niezwykłych stulatków. 17:05 PODRÓŻE NA PÓŁNOC EUROPY - ODC. 3 SZWECJA (WONDERS OF NORTHERN EUROPE / VOYAGES EN TERRES DU NORD EPISODE 3 - FORESTED LAND - SWEDEN, FROM GÖTALAND TO NORRLAND;) Cykl dokumentalny, 51 min, Francja, 2020 Reżyseria: Xavier Lefebvre Szwecja - kaina lasów od Götalandu do Norrlandu. Szwecję charakteryzuje duża różnorodność pejzażu - od zielonych i sielankowych pól na południu, po bezkresne lasy na północy. Na większości obszaru kraju zimy są dość srogie. Dwie trzecie terytorium Szwecji jest pokryte śniegiem przez większą część zimy. Częściowo kraj rolniczy, pełen urokliwych, wiejskich krajobrazów. Jego centrum to przede wszystkim rozległe lasy, głównie iglaste. Cechuje się również urozmaiconą linią brzegową, z plażami pokrytymi drobnym piaskiem na południu i kamienistymi, wspaniałymi archipelagami na zachodzie. Leżąca na Bałtyku wyspa Öland jest rajem dla wędrownych ptaków. Skania jest spichlerzem Szwecji. Od niedawna w tym regionie pojawiły się uprawy winorośli. Na południowym zachodzie półwysep Kullen wżyna się w wody cieśniny Kattegat łączącej Morze Północne z Bałtykiem. W Szwecji mamy coś, co się nazywa prawem dostępu do przyrody, które oznacza, że z przyrody mogą korzystać wszyscy. Szwecja jest trzecim na świecie eksporterem drewna. 18:05 GALERIA SZTUKI NA EKRANIE - DAVID HOCKNEY W KRÓLEWSKIEJ AKADEMII SZTUKI (DAVID HOCKNEY AT THE ROYAL ACADEMY OF ARTS) Cykl dokumentalny, 48 min, Wielka Brytania, 2021 Reżyseria: Phil Grabsky Seria dokumentalna. To spotkanie z najbardziej znanymi artystami i dziełami sztuki na świecie. Każdy odcinek opowie o innym artyście i przybliży jego życie, odkrywając miejsca, w których żył i pracował, relacje z przyjaciółmi czy rodziną, przy pomocy prywatnych listów ożywiając ich osobiste historie. Wystawa na ekranie zapewnia uprzywilejowany dostęp do arcydzieł artystów w najbardziej renomowanych muzeach i galeriach na świecie. M. in. Leonardo, Rembrandt, Cezanne, Monet, Picasso. Odcinek 23. David Hockney w Królewskiej Akademii Sztuki jest jednym z kilku artystów, którzy pojawili się w Wielkiej Brytanii po drugiej wojnie światowej i na nowo wynieśli sztukę brytyjską na bardzo wysoki poziom. Taki, jaki osiągała w XIX wieku za czasów Turnera i Constable’a. Hockney oraz Francis Bacon, Lucien Freud, Frank Auerbach oraz paru innych, dokonali też czegoś, co zdaniem krytyków i historyków sztuki miało się już nigdy nie wydarzyć. Przywrócili do głównego nurtu sztuki malarstwo figuratywne. Hockney jest kwintesencją artysty brytyjskiego i jednym z najwybitniejszych artystów, jakich wydał ten kraj 19:10 NIE MAM CZASU NA NIEMIŁOŚĆ Film dokumentalny, 52 min, Polska, 2022 Reżyseria: Agnieszka Wąsikowska Maria Grzegorzewska, pedagog, psycholog, profesor, twórczyni pedagogiki specjalnej w Polsce. Skupiona na człowieku, któremu poświęciła całe życie. Wydaje się, że Maria Grzegorzewska po prostu kochała każdą minutę i każdy aspekt swojego życia. Spełniona, odważna. 100 lat temu stworzyła kawałek lepszego świata dla wyjątkowych ludzi. Wątki biograficzne zostały ukazane w formie kolaży, z wykorzystaniem archiwalnych zdjęć Marii Grzegorzewskiej. Wśród rozmówców: prof. Jacek Kulbaka, prof. Anna Hryniewicka, Felicja Mazurkiewicz, Henryk Romańczuk, Elżbieta Nowakowska, Małgorzata Lechowska, Agnieszka Borowa, Katarzyna Szatkowska, Anna Hołubowska. Biografistka Marii Grzegorzewskiej, wykładowcy, absolwenci, dyrektorka pierwszego w Polsce przedszkola specjalnego. Opowieściom towarzyszą obserwacje uczniów i nauczycieli Szkoły Podstawowej Specjalnej nr 177 w Warszawie oraz studentów Akademii Pedagogiki Specjalnej. To opowieść o akceptacji drugiego człowieka takim, jakim jest. O miejscach, ludziach i sercach wypełnionych po brzegi miłością. 20:15 UPADEK. JAK UKRAIŃCY ZNISZCZYLI IMPERIUM ZŁA - ODCINEK 5 (THE СOLLAPSE: HOW UKRAINIANS DESTROYED THE EVIL EMPIRE / KOLAPS. JAK UKRAJINCI ZRUJNUWAŁY IMPERIJU ZŁA) Cykl dokumentalny, 47 min, Ukraina, 2020 Reżyseria: Sergij Łysenko Dokładna i jak dotąd najpełniejsza opowieść o tym, jak deklaracja niepodległości Ukrainy umożliwiła ostateczny upadek ZSRR. W cyklu dokumentalnym widzowie zobaczą nigdy wcześniej nieprezentowane tajne dokumenty CIA i KGB; zeznania uczestników i świadków wydarzeń czy wypowiedzi amerykańskich, ukraińskich, rosyjskich oraz polskich polityków i historyków, po raz pierwszy omawiających tak szczegółowo wydarzenia z 1991 roku. 30 lat po upadku imperium zła mamy dostęp do tajnych niegdyś dokumentów CIA i KGB, wspomnień ludzi, którzy podejmowali decyzje oraz bezpośrednich świadków i uczestników masowych procesów w całym ZSRR. Obecnie nie ma ani jednej książki czy filmu, które w sposób całościowy i pełny przedstawiałyby upadek ZSRR. Opisy ówczesnych wydarzeń koncentrują się wokół Moskwy, pozostawiając w cieniu kluczowe procesy, które rozgrywały się poza nią i które faktycznie doprowadziły do upadku imperium zła. 21:20 BIAŁORUŚ I ŁUKASZENKA: MARIONETKOWY REŻIM PUTINA (INSIDE BELARUS: PUTIN’S PUPPET REGIME) Film dokumentalny, 51 min, Francja, 2022 Reżyseria: Pierre Chabert, Emilie Lob Obaj mają wspólną ideologię i wizję totalitarnej władzy, ale podobno Władimir Putin i Aleksandr Łukaszenka nienawidzą się wzajemnie. Ludowa opozycja na Białorusi i wojna na Ukrainie mają wiele wspólnego. W tym filmie przyglądamy się relacjom między tymi politykami. Spoglądamy również wstecz na dojście Łukaszenki do władzy i słyszymy opinie niektórych protestujących na tyle odważnych, by mu się przeciwstawić. Film został nakręcony ukradkiem na Białorusi w tygodniach poprzedzających i tuż po inwazji na Ukrainę. To właśnie uziemienie lotu Ryan Air w celu aresztowania dziennikarza Romana Protasiewicza wywołało surowe sankcje ze strony Europy. W odwecie Łukaszenko zwabił dziesiątki tysięcy uchodźców z Bliskiego Wschodu i wysłał ich do Polski. Kiedy ludzie zaczęli umierać w temperaturach poniżej zera, obwiniał Europę i poszedł grać w hokeja z Władimirem Putinem. Był to publiczny znak poparcia ze strony Kremla dla człowieka, którego muszą wspierać. Bez pomocy Rosji powszechne protesty w 2020 roku prawdopodobnie zakończyłyby reżim Łukaszenki. Na Białorusi wszyscy wiedzą, że żyją pod nieustanną inwigilacją, pod rządami rządu, który utracił legitymację i rządzi siłą. Istnieje obawa, że jeśli Ukraina przegra wojnę, jej los może być taki sam. 22:25 DWA ŚWIATY Film dokumentalny, 51 min, Polska, 2015 Reżyseria: Maciej Adamek Scenariusz: Maciej Adamek Bohaterką filmu jest 10 - letnia Laura, córka głuchoniemych rodziców. Dziewczynka w odróżnieniu od nich słyszy i mówi. To film o zbyt wczesnym wkraczaniu w dorosłe życie. Laura musi pomagać głuchoniemym rodzicom w wielu sprawach, w których zazwyczaj dzieci w jej wieku nie uczestniczą. Od urodzenia żyje w dwóch światach - w świecie ciszy, który panuje w jej domu, i w świecie osób słyszących - poza domem. Rodzice Laury urodzili się głuchoniemi, nigdy nie mówili i nigdy nie słyszeli. Co dziwniejsze w ich rodzinach wszyscy mówią i słyszą. Aneta - mama Laury - jest głuchoniema z niewiadomych powodów, a Adam - ojciec Laury - po urodzeniu zachorował na ospę. Poznali się na jednej z wycieczek organizowanych przez związek głuchoniemych i szybko pobrali się. Po ślubie zamieszkali z rodzicami Adama na wsi. Kiedy oni wkrótce zmarli, młodzi małżonkowie zostali sami na gospodarce. Dość długo nie mogli się zdecydować na dziecko, bo obawiali się, że też będzie głuchonieme. Tak dzieje się w wielu przypadkach. Laura urodziła się zdrowa. Kiedy córka była mała, rodzice przywiązywali jej sznurek do ręki, w ten sposób wiedzieli, że dziecko płacze lub czegoś potrzebuje. Laura nauczyła się, że może pociągnąć za sznurek, a wtedy rodzice przyjdą. W domu cały czas był włączony telewizor, żeby dziewczynka uczyła się mówić. Dość szybko rodzice zaczęli uczyć ją także języka migowego. W wieku 10 lat Laura perfekcyjnie posługuję się językiem migowym, ale też świetnie mówi i pisze. Dzięki temu jest oknem na świat rodziców. Bez niej ich funkcjonowanie w świecie ludzi słyszących wydaje się praktycznie niemożliwe. Film pokazuje, jak Laura porusza się w obu światach: osób słyszących i głuchoniemych. Konieczność pomagania rodzicom spowodowała, że dziesięciolatka jest o wiele bardziej dojrzała niż jej rówieśnicy. 23:30 POLSCY. SERYJNI - ODC. 7 TADEUSZ OŁDAK Cykl dokumentalny, 44 min, Polska, 2022 Reżyseria: Piotr Litka Scenariusz: Przemysław Semczuk, Piotr Litka Zdjęcia: Andrzej Misaczek, Maciej Mroziewski, Jeremi Grzywa Wykonawcy: Przemysław Semczuk Warszawa, wiosna 1950 r. W mieście pojawia się plotka o grasującym w stolicy tajemniczym mężczyźnie nazywanym wampirem, który napada samotne kobiety. Milicja sprawę utrzymuje w tajemnicy ze względu na dobro śledztwa. Pierwsza ofiara 40 - letnia wdowa, utrzymująca dwójkę nieletnich dzieci, zostaje znaleziona 7 kwietnia 1950 r. niedaleko torów kolejowych przy ulicy Podskarbińskiej. Okazuje się, że kobieta nie żyje od wielu godzin. Niedaleko zaś miejsca znalezienia jej zwłok śledczy natrafiają na stary skórzany niemiecki wojskowy pas ze spiłowanym z klamry napisem: Gott mit uns. Prawdopodobnie należał on do zabójcy, który po raz kolejny uderza miesiąc później. Tym razem ofiara napadu przeżyła. Dzięki jej zeznaniom śledczy poznali opis wyglądu sprawcy i prawdopodobne imię i nazwisko jednego z jego znajomych. Trzecia ofiara wampira z Warszawy nie przeżyła już jego ataku. Czwarta dosłownie cudem uszła z życiem i złożyła obszerne zeznania. Ponad miesiąc po pierwszej zbrodni domniemany sprawca zostaje ujęty. Pomogła w tym kontrola korespondencji z żoną podejrzanego i wskazówki zawarte w jednym z listów. Podczas przesłuchań Tadeusz Ołdak zachowuje się swobodnie. Nie wykazuje przed śledczymi jakiegokolwiek żalu czy skruchy. Przestępstwa i okrutne postępowanie wobec swoich ofiar opisuje w taki sposób (co było zaskoczeniem dla przesłuchujących go funkcjonariuszy i prokuratora), jakby było to coś zwyczajnego i normalnego. Pozwala sobie przy tym na żarty i cyniczne uwagi. Rozprawa przeciwko wampirowi z Warszawy ma wyłączoną jawność. Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie skazuje go na karę śmierci. Wyrok wykonano. 00:20 STADION, CZYLI JARMARK EUROPA Film dokumentalny, 55 min, Polska, 1998 Reżyseria: Andrzej Sapija Zdjęcia: Piotr Muszyński Ten stadion zbudowano w błyskawicznym tempie. Za budulec posłużyły gruzy zwiezione z odbudowywanej Warszawy. Otrzymał nazwę X - lecia PRL. Był świadkiem wydarzeń sportowych i świątecznych zgromadzeń. Z czasem zaczął podupadać. Omijali go sportowcy i dygnitarze. Msza celebrowana przez Jana Pawła II była ostatnim wielkim wydarzeniem, które zakończyło okres świetności jednej z najbardziej charakterystycznych budowli Warszawy. W 1989 roku jego ostateczny upadek stał się faktem. Właściciel, Centralny Ośrodek Sportu, ogłosił przetarg na zagospodarowanie stadionu. Przekształcono go w targowisko. Andrzej Sapija wybrał się tam z ekipą w sierpniu 1997 roku. Pokazał jeden dzień z życia tego największego bazaru w Europie. Jarmak od początku budził kontrowersje, choć wówczas handlowano tylko w soboty i niedziele. Tłumy jadące na Pragę, korki, bałagan i śmieci przeszkadzały nie tylko mieszkańcom najbliższej okolicy. Jarmak jednak trwał, rozwijał się, obrastał w stragany. Rosła też jego sława. Nad Wisłę w nadziei godziwego zarobku zaczęli ściągać Rosjanie, Białorusini, Ukraińcy, Wietnamczycy, Ormianie. Zjeżdżali długimi szeregami samochodów, a zwłaszcza autokarami, wypchanymi po brzegi charakterystycznymi torbami w paski. Przybyli jednak także złodzieje i bandyci z całej Warszawy i pobliskich miejscowości. Sapija patrzy na stadionowy bazar przez pryzmat spotkanych tam ludzi. Sam z kolei patrzy na nich z sympatią. Bo jego bohaterowie przyszli na Stadion X - lecia po swoją szansę i ją tam znaleźli. Harują ciężko, lecz i nie wyobrażają sobie, by mogli robić coś innego. Dzień na bazarze zaczyna się około północy. Przyjeżdżają "wózkarze", czyli ci, którzy krążą po stadionie, oferując sprzedającym i kupującym napoje, kanapki, słodycze. Wózek waży 60 kg, jednak kobieta, dzierżawiąca go od właściciela, nie skarży się - nie jest bezrobotna. Potem zjedżają ciężarówki i autobusy ze wschodnimi rejestracjami. Ich pasażerowie pędzą między stragany. Nim przyjadą pierwsi klienci z miasta, większość interesów będzie zakończona. Niemłoda już Rosjanka zaczynała karierę handlowca, sprzedając książki z własnej biblioteki, a dziś ma grono stałych odbiorców - Rosjan, ale i Polaków, którzy wolą czytać w oryginale. Dla jednego z nich szuka zbioru poezji Puszkina. Irina chciała zarobić na mieszkanie, zainwestowała oszczędności w "piramidę" i straciła wszystko. Trzy lata temu przyjechała na Stadion po raz pierwszy, za pożyczone pieniądze i z pożyczonymi drobiazgami. Dość szybko spłaciła długi. Pewna starsza Polka stoi nad rozłożonymi na gazetach ikonami. Wie, że nie są wiele warte, ale polubiła to zajęcie. Wyspecjalizowała się nawet w oczyszczaniu świętych obrazów. Wietnamczycy pracują po 16 godzin na dobę. Są przedmiotem nienawiści i zawiści. Trzymają się razem, są świetnie zorganizowani, uczą się polskiego, mają tani towar, i do tego zadowalają się 1 - 2 - procentowym zyskiem, podczas gdy Polacy nie wyobrażają sobie, by mogli brać marżę niższą niż 10 procent. Z kolei Ormianie zajęli górną koronę Stadionu. Także trzymają się razem. Próbują się zakotwiczyć w Polsce. Nie myślą o wyjeździe na Zachód. 01:30 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - "TEN ŚWIĘTY, PUŁKOWY ZNAK" ODC. 308 Magazyn historyczny, 25 min, Polska, 2023 Autor: Bartek Wieczorek Scenariusz: Izabela Fatalska Lektor: Artur Kalicki Dzisiejszy odcinek nosi tytuł "Ten święty, pułkowy znak". To wręcz niewiarygodne, iż wydarzenia wojenne odległe o dziesiątki lat i trzy pokolenia ciągle mogą tak niezwykle silnie oddziaływać na nasze emocje. Nie możemy już co prawda mieć wpływu na ich przebieg, ale możemy dopisać do końca niejasne wątki, a przy okazji zadziwić się nad siłą charakteru naszych ojców i dziadków. Odwiedzamy małą roztoczańską wioskę pod Tomaszowem Lubelskim. To tu, ostatni chorąży pocztu sztandarowego 73. pułku piechoty z Katowic, porucznik Edward Cebulski ukrył, we wrześniu 1939 roku, ten święty, pułkowy znak. Ruszymy też szlakiem odwrotowym oddziałów, które nie zdecydowały się na kapitulację po bitwie pod Tomaszowem. Celem jest Masyw Borowca i nieistniejąca już gajówka Głuchy. 02:05 PAWEŁ Film dokumentalny, 25 min, Polska, 1998 Reżyseria: Jacek Bławut Scenariusz: Jacek Bławut Zdjęcia: Jacek Bławut Opowieść o Pawle - upośledzonym umysłowo młodzieńcu, który jest światową gwiazdą "Olimpiad specjalnych". Sport jest dla niego walką o miejsce w życiu. 02:40 BYŁ TAKI CZŁOWIEK... JERZY BIŃCZYCKI Film dokumentalny, 51 min, Polska, 2000 Reżyseria: Marta Węgiel Wykonawcy: Elżbieta Bińczycka, Anna Dymna, Jerzy Trela, Andrzej Wajda, Jerzy Stuhr, Stanisław Radwan, Zbigniew Zapasiewicz, Jerzy Antczak, Jadwiga Barańska Próba zarysowania portretu zmarłego w 1998 roku aktora teatralnego i filmowego Jerzego Bińczyckiego. Wspominają go sceniczni partnerzy ze Starego Teatru w Krakowie, z którym Bińczycki związany był przez znaczną część swej kariery. Program przeplatany jest fragmentami archiwalnych wywiadów artysty oraz materiałami z rodzinnych taśm.