TVP Dokument Czwartek, 26.09.2024 05:45 DZIKA POLSKA - OSTOJA NA ZIELONEJ NÓŻCE Serial dokumentalny, 24 min, Polska, 2007 Reżyseria: Dorota Adamkiewicz, Joanna Łęska Scenariusz: Joanna Łęska, Dorota Adamkiewicz Zdjęcia: Tomasz Michałowski Prowadzący: Tomasz Kłosowski, Marcin Kostrzyński W tym wydaniu programu opowiemy widzom o miejscu i przedsięwzięciu niezwykłym. W Wandzinie, małej kaszubskiej osadzie, pośród pięknych lasów, ludzie "po przejściach" odnajdują szczęście, spokój i dzielą się nim z innymi. To miejsce nosi nazwę Ośrodek Readaptacji Stowarzyszenia Solidarni "Plus", Eko Szkoła Życia. Pierwsi bezdomni zjawili się tam jesienią 1992 roku. W zrujnowanym pałacu, bez prądu, wody, ogrzewania, łóżek i jakichkolwiek mebli, zamieszkało 130 osób. Ludzie z sąsiednich wsi przyszli im z pomocą. Przynosili, co mieli: proste narzędzia, jajka, trochę zboża. Mieszkańcy Wandzina pracowali ciężko. Sami kopali fundamenty, budowali, robili pustaki i zdobywali niezbędne materiały. Jednocześnie hodowali świnie, krowy, kury, uprawiali ziemię, zakładali tunele foliowe. Warto było, bowiem dziś Wandzin jest kwitnącym przedsiębiorstwem i ma jeszcze większe możliwości niesienia pomocy potrzebującym. W ramach opracowanego przez ONZ programu ochrony bioróżnorodności hoduje się tam zagrożonego wyginięciem królika białego, popielańskiego, a także mrozoodporne odmiany drzew owocowych. Jest tam odremontowany pałac, zabudowania gospodarskie, hotel i hospicjum. Króliki wandzińskie zdobywają wiele nagród na targach, co jest wielką satysfakcją dla opiekujących się nimi ludzi. Poza tym w Wandzinie pensjonariusze hodują jedną z najstarszych odmian kur - kurę zielononóżkę kuropatwianą, której jaja mają właściwości zdrowotne. 06:20 PODRÓŻE Z HISTORIĄ S.I - ODC. 3 NA STRAŻY GDAŃSKA Cykl dokumentalny, 27 min, Polska, 2015 Reżyseria: Radosław Kotarski Scenariusz: Radosław Kotarski Posiadanie Gdańska jest ważniejsze od wszystkich pieniędzy - tak mawiał dawniej pruski książę Karl August von Hardenberg. Historia pokazała, że nie pomylił się w tej ocenie ani trochę. Co jeszcze ciekawsze, aby bronić tego niezwykle ważnego miasta, wybudowano jeden z najbardziej tajemniczych i najpiękniejszych obiektów obronnych w Europie - Twierdzę Wisłoujście. Jak wyglądało życie dawnego obrońcy Gdańska? Co jadł? Jak spędzał czas wolny? Radosław Kotarski jedzie na miejsce, aby odpowiedzieć na te pytania i zrekonstruować dawne życie, jedzenie oraz sposoby obrony Gdańska. W tym celu uruchamia czynną armatę! 06:55 KRAINA LWÓW - NOCĄ I ZA DNIA - ODC. 1 MŁODE I BEZBRONNE (LION COUNTRY: NIGHT AND DAY 1. YOUNG AND VULNERABLE) Film dokumentalny, 52 min, Wielka Brytania, 2017 Reżyseria: Beth Brooks, Nathan Pilcher Trzyczęściowa opowieść o świecie lwów. Lwy. Najbardziej imponujące koty na świecie. Grozi im zagłada. Ich naturalne środowisko w Afryce się kurczy i w ostatnich dwóch dekadach ich liczba spadła niemal o połowę. Więc każde lwiątko jest na wagę złota. Przetrwanie młodych lwów jest sprawą kluczową, bo od tego zależy przyszłość całego gatunku. Jednym z ostatnich lwich azylów jest rezerwat w zambijskiej dolinie Luangwy. Zespół filmowców przez pół roku obserwuje dwa stada lwów. Odc. 1 - "Młode i bezbronne". W maju w Zambii wreszcie kończy się półroczna pora deszczowa. Młody samiec Pip, nazwany tak przez miejscowych badaczy, jest z matką i resztą stada. Ta grupa rodzinna od pokoleń żyje w tym parku narodowym, Obecnie składa się z trzech matek i siedmiorga niesfornych młodych. Pip trzyma się blisko rodziny, bo ma tylko pięć miesięcy i daleko mu do samodzielności. Samice będą musiały go ustrzec przed zagrożeniami, jakie niesie ze sobą pora sucha. To stado żyje w jednym z najdzikszych miejsc w Afryce. Park Narodowy Południowa Luangwa ma dziewięć tysięcy kilometrów kwadratowych i jest ostoją wielu afrykańskich dzikich zwierząt. Prawdziwa siła lwów bierze się z więzów rodzinnych. Lwy są najbardziej społecznymi dużymi kotami. 07:55 NIEPOSKROMIONE WIELKIE JEZIORA - ODC. 1 OD ŹRÓDEŁ PO OCEAN (GREAT LAKES UNTAMED / DIE GROEN SEEN EP. 1. SOURCE TO SEA) Cykl dokumentalny, 50 min, Kanada/Niemcy, 2022 Reżyseria: Ted Oakes, Jeff Morales, Nicholas De Pencier Dokumentalna seria, ukazująca po raz pierwszy historię naturalną największego ekosystemu słodkowodnego na ziemi: pięciu Wielkich Jezior Ameryki Północnej. Od brzegów jeziora Superior po wodospad Niagara życie milionów ludzi jest kształtowane przez Wielkie Jeziora. W świecie, w którym brakuje słodkiej wody, są jednym z najważniejszych ekosystemów naszej planety, dostarczając jedną piątą światowych zasobów słodkiej wody powierzchniowej. Ta seria bada kluczową rolę działu wodnego Wielkich Jezior, piękno i historię tego stale ewoluującego środowiska oraz dziwne i wyjątkowe zachowanie zwierząt, które przystosowały się do brutalnych zim i niezwykle nieprzewidywalnych zmian temperatury wiosną. Odc. 1 - "Od źródeł po ocean". By dobrze poznać krainę, trzeba przeniknąć do jej świata, odkryć rządzące nim prawa i przygotować się na wszystko. Bowiem za tym, co widzimy, zwykle kryje się coś więcej. Wielkie Jeziora Ameryki Północnej zawierają jedną piątą światowych zasobów wody słodkiej. Dziś, gdy tej wody jest coraz mniej, są ważniejsze niż kiedykolwiek. Wciąż jednak niewiele o nich wiemy. Potrafią być gwałtowne jak wzburzone morze, a jednocześnie zasilają bogatą sieć życia ponad powierzchnią i pod wodą. Tworzą wokół siebie świat lasów i obszarów podmokłych. Zapewniają istnienie wielkim miastom dwóch krajów. By je poznać, nie wystarczy posłużyć się mapą. Musimy pokonać 3 tysiące kilometrów wodnym szlakiem przez kontynent: od źródeł po ocean. 08:55 ZDROWIE I DŁUGOWIECZNOŚĆ (HEALTH! LONGEVITY!) Film dokumentalny, 41 min, Szwajcaria, 2022 Reżyseria: Olivier Paul Film dokumentalny o długowieczności. Co sprawia, że z upływem lat chodzimy wolniej i mamy gorszą pamięć? Czy starzenie się jest nieuniknione? Czy przyszłe pokolenia będą się starzeć lepiej? Czy da się uniknąć przewlekłych chorób i bólu? Zachować sprawność narządów? Co możemy zrobić, by spowolnić starzenie biologiczne, a nawet je zatrzymać lub odwrócić? Co dzieje się z naszymi komórkami i genami w tym procesie? Na całym świecie naukowcy śledzą te mechanizmy w poszukiwaniu sekretu długowieczności. Starzenie się bez chorób to marzenie, które być może się spełni. Czy poszukiwany przez wszystkie laboratoria farmaceutyczne eliksir młodości będzie pochodził z programowania epigenetycznego, z telomerów, czy z Urolityny A, cząsteczki usprawniającej mitofagię? Lub ze wszystkich tych dróg razem wziętych, których tajniki ujawnia ten film? Dzięki dużej liczbie stulatków Szwajcaria przoduje w badaniach nad degeneracją komórek. Dowiemy się o najnowszych odkryciach naukowców przesuwających granice długowieczności. Poznamy kilkoro niezwykłych stulatków. 09:50 PODRÓŻE NA PÓŁNOC EUROPY - ODC. 3 SZWECJA (WONDERS OF NORTHERN EUROPE / VOYAGES EN TERRES DU NORD EPISODE 3 - FORESTED LAND - SWEDEN, FROM GÖTALAND TO NORRLAND;) Cykl dokumentalny, 51 min, Francja, 2020 Reżyseria: Xavier Lefebvre Szwecja - kaina lasów od Götalandu do Norrlandu. Szwecję charakteryzuje duża różnorodność pejzażu - od zielonych i sielankowych pól na południu, po bezkresne lasy na północy. Na większości obszaru kraju zimy są dość srogie. Dwie trzecie terytorium Szwecji jest pokryte śniegiem przez większą część zimy. Częściowo kraj rolniczy, pełen urokliwych, wiejskich krajobrazów. Jego centrum to przede wszystkim rozległe lasy, głównie iglaste. Cechuje się również urozmaiconą linią brzegową, z plażami pokrytymi drobnym piaskiem na południu i kamienistymi, wspaniałymi archipelagami na zachodzie. Leżąca na Bałtyku wyspa Öland jest rajem dla wędrownych ptaków. Skania jest spichlerzem Szwecji. Od niedawna w tym regionie pojawiły się uprawy winorośli. Na południowym zachodzie półwysep Kullen wżyna się w wody cieśniny Kattegat łączącej Morze Północne z Bałtykiem. W Szwecji mamy coś, co się nazywa prawem dostępu do przyrody, które oznacza, że z przyrody mogą korzystać wszyscy. Szwecja jest trzecim na świecie eksporterem drewna. 10:50 ODLOT Film dokumentalny, 24 min, Polska, 1983 Scenariusz: Jerzy Boj Zdjęcia: Jerzy Augustyński Problem wyludniania się wsi na przykładzie małej miejscowości w Borach Tucholskich, z której wyjechała prawie cała młodzież. Starsza mieszkanka wsi wspomina dawne czasy. Obecnie trwają we wsi przygotowania do wesela. Wspomnienia dawnych zwyczajów przeplatają się z obrazem współczesnej wsi i przebiegiem uroczystości ślubnej oraz przyjęcia weselnego. Młodzi ludzie, uczestnicy uroczystości, mówią o trudach życia na wsi i powodach, dla których większość młodych wyjechała do pracy w mieście. Niewielu z nich tu zostanie. Wieś jest coraz bardziej wyludniona, młodzi nie widzą tu dla siebie przyszłości. 11:25 POLSKIE DZIEDZICTWO S.III - SEZON 3 ODC. 9 Magazyn historyczny, 28 min, Polska, 2023 Reżyseria: Maciej Kłobucki Scenariusz: Bartosz Kucharski, Tomasz Kępski, Kamil Szymański Trzeci sezon prowadzonego przez Stephana Thomsona cyklu dokumentalno - historycznego o polskim dziedzictwie kulturowym na Kresach Wschodnich i nie tylko, w którym przybliżona zostanie widzowi historia ziem polskich sprzed 1921 roku. Zaprezentowane zostaną najciekawsze polskie posiadłości oraz zabytki i świadectwa kultury związane z polskością, usytuowane poza naszymi obecnymi granicami (w znacznej mierze wschodnią). Ukazane zostaną najciekawsze miejsca, zarówno te oczywiste i znane z przewodników, jak również te o których już dawno zapomniano. Tym razem Stefan Tompson zabierze widzów w fascynującą, historyczną podróż śladami polskiego dziedzictwa po Słowackiej Lubowli. Opowie historię ponad 700 - letniego zamku lubowelskiego - jednej z najważniejszych twierdz w historii Rzeczypospolitej, położonej na terenie ziemi spiskiej w Karpatach. Lubowla na przestrzeni setek lat była schronieniem dla wielu polskich rycerzy i władców. To właśnie tutaj ważyły się losy licznych wojen i rozejmów. A w trakcie potopu szwedzkiego, w murach tej potężnej, nigdy nie zdobytej przez Szwedów twierdzy, ukryto wielki skarb polskich królów. Z zamkiem tym wiążą się różne legendy, a jedna z nich opowiada o jego powstaniu i czyhającym niebezpieczeństwie, które wisiało nad nim już od samego jego początku. Wszystko to i wiele więcej w dziewiątym odcinku cyklu ''Polskie Dziedzictwo''. 12:00 GALERIA SZTUKI NA EKRANIE - DAVID HOCKNEY W KRÓLEWSKIEJ AKADEMII SZTUKI (DAVID HOCKNEY AT THE ROYAL ACADEMY OF ARTS) Cykl dokumentalny, 48 min, Wielka Brytania, 2021 Reżyseria: Phil Grabsky Seria dokumentalna. To spotkanie z najbardziej znanymi artystami i dziełami sztuki na świecie. Każdy odcinek opowie o innym artyście i przybliży jego życie, odkrywając miejsca, w których żył i pracował, relacje z przyjaciółmi czy rodziną, przy pomocy prywatnych listów ożywiając ich osobiste historie. Wystawa na ekranie zapewnia uprzywilejowany dostęp do arcydzieł artystów w najbardziej renomowanych muzeach i galeriach na świecie. M. in. Leonardo, Rembrandt, Cezanne, Monet, Picasso. Odcinek 23. David Hockney w Królewskiej Akademii Sztuki jest jednym z kilku artystów, którzy pojawili się w Wielkiej Brytanii po drugiej wojnie światowej i na nowo wynieśli sztukę brytyjską na bardzo wysoki poziom. Taki, jaki osiągała w XIX wieku za czasów Turnera i Constable’a. Hockney oraz Francis Bacon, Lucien Freud, Frank Auerbach oraz paru innych, dokonali też czegoś, co zdaniem krytyków i historyków sztuki miało się już nigdy nie wydarzyć. Przywrócili do głównego nurtu sztuki malarstwo figuratywne. Hockney jest kwintesencją artysty brytyjskiego i jednym z najwybitniejszych artystów, jakich wydał ten kraj 13:00 DWA ŚWIATY Film dokumentalny, 51 min, Polska, 2015 Reżyseria: Maciej Adamek Scenariusz: Maciej Adamek Bohaterką filmu jest 10 - letnia Laura, córka głuchoniemych rodziców. Dziewczynka w odróżnieniu od nich słyszy i mówi. To film o zbyt wczesnym wkraczaniu w dorosłe życie. Laura musi pomagać głuchoniemym rodzicom w wielu sprawach, w których zazwyczaj dzieci w jej wieku nie uczestniczą. Od urodzenia żyje w dwóch światach - w świecie ciszy, który panuje w jej domu, i w świecie osób słyszących - poza domem. Rodzice Laury urodzili się głuchoniemi, nigdy nie mówili i nigdy nie słyszeli. Co dziwniejsze w ich rodzinach wszyscy mówią i słyszą. Aneta - mama Laury - jest głuchoniema z niewiadomych powodów, a Adam - ojciec Laury - po urodzeniu zachorował na ospę. Poznali się na jednej z wycieczek organizowanych przez związek głuchoniemych i szybko pobrali się. Po ślubie zamieszkali z rodzicami Adama na wsi. Kiedy oni wkrótce zmarli, młodzi małżonkowie zostali sami na gospodarce. Dość długo nie mogli się zdecydować na dziecko, bo obawiali się, że też będzie głuchonieme. Tak dzieje się w wielu przypadkach. Laura urodziła się zdrowa. Kiedy córka była mała, rodzice przywiązywali jej sznurek do ręki, w ten sposób wiedzieli, że dziecko płacze lub czegoś potrzebuje. Laura nauczyła się, że może pociągnąć za sznurek, a wtedy rodzice przyjdą. W domu cały czas był włączony telewizor, żeby dziewczynka uczyła się mówić. Dość szybko rodzice zaczęli uczyć ją także języka migowego. W wieku 10 lat Laura perfekcyjnie posługuję się językiem migowym, ale też świetnie mówi i pisze. Dzięki temu jest oknem na świat rodziców. Bez niej ich funkcjonowanie w świecie ludzi słyszących wydaje się praktycznie niemożliwe. Film pokazuje, jak Laura porusza się w obu światach: osób słyszących i głuchoniemych. Konieczność pomagania rodzicom spowodowała, że dziesięciolatka jest o wiele bardziej dojrzała niż jej rówieśnicy. 14:00 KRAINA LWÓW - NOCĄ I ZA DNIA - ODC. 2 ZWAŚNIONE STADA (LION COUNTRY: NIGHT AND DAY 2. PRIDES IN CONFLICT) Film dokumentalny, 52 min, Wielka Brytania, 2017 Reżyseria: Beth Brooks, Nathan Pilcher Trzyczęściowa opowieść o świecie lwów. Lwy. Najbardziej imponujące koty na świecie. Grozi im zagłada. Ich naturalne środowisko w Afryce się kurczy i w ostatnich dwóch dekadach ich liczba spadła niemal o połowę. Więc każde lwiątko jest na wagę złota. Przetrwanie młodych lwów jest sprawą kluczową, bo od tego zależy przyszłość całego gatunku. Jednym z ostatnich lwich azylów jest rezerwat w zambijskiej dolinie Luangwy. Zespół filmowców przez pół roku obserwuje dwa stada lwów. Odc. 2 - "Zwaśnione stada". Dolina Luangwy to jedna z ostatnich ostoi lwów na świecie. W porze deszczowej stada mogą żyć w dużej odległości od siebie. Ale w porze suchej wszystkie dzikie zwierzęta gromadzą się nad rzeką. Terytoria lwów zaczynają się wtedy zazębiać. Ta bliskość oznacza, że to, co się dzieje w jednym stadzie, nieuchronnie wpływa na życie innego. Przyszłość stada to jego młode. Jedna z tych lwich rodzin, zwana tu Hollywoodami, ma poważny problem z potomstwem. Przez niemal dwa lata żadne z jej lwiątek nie przeżyło. Czyżby obecne pokolenie Hollywoodów miało być ostatnim, które przemierza tę dolinę? 15:00 NIEPOSKROMIONE WIELKIE JEZIORA - ODC. 2 WIELKI CHŁÓD (GREAT LAKES UNTAMED / DIE GROEN SEEN EP. 2 THE BIG FREEZE) Cykl dokumentalny, 50 min, Kanada/Austria, 2022 Reżyseria: Ted Oakes, Jeff Morales, Nicholas De Pencier Wielki chłód. Na wstrzymanym oddechu pod półmetrową warstwą lodu nurkowie poznają największy słodkowodny zbiornik wodny świata. Tu, gdzie pływają, znajdował się niegdyś ogromny lądolód, wdzierający się w podłoże skalne dzisiejszej Ameryki Północnej. Po jego stopnieniu powstało pięć olbrzymich jezior. Lód powraca tu co roku. Wówczas zwierzęta muszą podjąć wyzwanie, by przetrwać w obliczu potężnych żywiołów zimy w krainie Wielkich Jezior Ameryki Północnej. Mroźne powietrze gwałtownie uderza o powierzchnię Wielkich Jezior. Sroga zima nadchodzi szybko i nieubłaganie. Miejscowe zwierzęta muszą poradzić sobie z najbardziej ekstremalnymi i nieprzewidywalnymi zmianami temperatury na ziemi. 16:00 ZAMIENNIKI ŻYWNOŚCI - LEPSZA ALTERNATYWA? (FOOD SUBSTITUTES THE BETTER ALTERNATIVE / FREI VON - SIND ERSATZLEBENSMITTEL DIE BESSERE ALTERNATIVE?) Film dokumentalny, 51 min, Niemcy, 2022 Reżyseria: Valerie Von Boehn, Fabian Korbinian Wolf Coraz częściej mówi się, że żywność ma być nie tylko smaczna i zdrowa, ale też dobra dla klimatu. Pojawiają się nowe, lepsze dla klimatu zamienniki ryb, mleka i mięsa - a przynajmniej tak są reklamowane. Łosoś z drukarki 3D, kiełbaski z alg, ser z orzechów i nie tylko. Wiele zamienników blisko przypomina oryginał pod względem wyglądu, faktury i smaku. Czy jednak rzeczywiście są dla klimatu lepsze od oryginałów? Jedzenie - jedna z najbardziej podstawowych potrzeb człowieka. Ale spożycie żywności już dawno przestało służyć tylko pełnemu żołądkowi. Jedzenie zawsze musi mieć wartość dodaną. Musi być zdrowe, przyjazne dla środowiska, a przede wszystkim służyć naszemu społecznemu wizerunkowi. Jaka żywność może dziś spełnić wszystkie te wymagania i które produkty spożywcze staną się podstawowym menu ludzkości za kilkanaście lat? Coraz więcej podstawowych produktów żywnościowych jest zastępowanych alternatywami: burgery z białka sojowego lub grochowego zamiast mielonej wołowiny, kawa z łubinu zamiast z ziaren kawy, ryby z drukarki 3D i ser z wegańskich zamienników, takich jak mleko migdałowe i orzechy nerkowca. Ale czy te alternatywy są naprawdę lepsze dla nas, pod względem zdrowotnym lub lepsze dla naszego środowiska? A co ta zmiana oznacza dla naszego społeczeństwa? Zamienniki żywności pomogą ludziom, którzy chcą zrezygnować z produktów zwierzęcych. Wiele z nich jest jednak wysoko przetworzonych. Świeże składniki zawsze są zdrowsze i lepsze dla środowiska - nawet jeśli trzeba się z nimi trochę pomęczyć przy garnkach. Krok do tyłu może czasem pchnąć nas do przodu. 17:00 PODRÓŻE NA PÓŁNOC EUROPY - ODCINEK 4. FINLANDIA (WONDERS OF NORTHERN EUROPE / VOYAGES EN TERRES DU NORD EPISODE 4 - LAND OF A (HUNDRED) THOUSAND LAKES - BOREAL FINLAND;) Cykl dokumentalny, 52 min, Francja, 2020 Reżyseria: Xavier Lefebvre Finlandia jest krajem przemian geograficznych i kulturowych na styku Rosji i Skandynawii, posiadającym jednocześnie własną, wyrazistą tożsamość. Narodziła się ona w miejscowych pejzażach, które są wyjątkowo piękne, a ich cechą charakterystyczną są czyste wody niezliczonych jezior i wszechobecne ciemnozielone lasy. Zlodowacenia czwartorzędowe ukształtowały fiński krajobraz. Bagna i torfowiska to kolejny ważny atrybut lokalnego pejzażu, zajmują prawie 15 procent terytorium Finlandii. 18:05 GALERIA SZTUKI NA EKRANIE - VAN GOGH I JAPONIA (VAN GOGH & JAPAN) Cykl dokumentalny, 48 min, Wielka Brytania, 2021 Reżyseria: Phil Grabsky Filmowe spotkania z najbardziej znanymi artystami i dziełami sztuki na świecie. Każdy odcinek opowie o innym artyście i przybliży jego życie, odkrywając miejsca, w których żył i pracował, relacje z przyjaciółmi czy rodziną, przy pomocy prywatnych listów ożywiając ich osobiste historie. Wystawa na ekranie zapewnia uprzywilejowany dostęp do arcydzieł artystów w najbardziej renomowanych muzeach i galeriach na świecie. M. in. Leonardo, Rembrandt; Cezanne, Monet, Picasso. Odcinek 24. Van Gogh i Japonia. Van Gogh nigdy nie był w Japonii, ale żywił głęboki podziw dla japońskiej sztuki. Dużo myślał o tym kraju, o jego kulturze i artystach, przy czym swoją wiedzę opierał na kolorowych drzeworytach, które kolekcjonował. W pewnym sensie zbudował sobie własny obraz Japonii, który z kolei oddziaływał na jego twórczość. Inspirował się grafiką japońską. Van Gogh pod wpływem sztuki japońskiej poważnie zmienił swój styl malowania. Wystawa o związkach Van Gogha z Japonią wydaje się czymś oczywistym. Sztuka japońska była dla niego najważniejszym źródłem inspiracji w najlepszym okresie twórczości. Zaczął od kopiowania japońskich drzeworytów. Stopniowo przyswoił sobie ich styl, tematykę i środki wyrazu. Odtąd zapożyczał z grafik pewne elementy, takie jak płaskie plamy koloru czy wysoki horyzont. 19:05 RYSZARD SZURKOWSKI - WYŚCIG PRZEZ ŻYCIE Film dokumentalny, 57 min, Polska, 2021 Reżyseria: Zbigniew Rytel Scenariusz: Zbigniew Rytel Zdjęcia: Ładysław Lipkowski, Marian Kostra Dla każdej telewizji trudnym momentem jest sytuacja, kiedy odchodzi jakaś wybitna postać ze świata sportu i nagle okazuje się, że nie ma żadnego materiału, który sumowałby jej/jego osiągnięcia. Okazuje się też, że już nie uda się porozmawiać z bohaterem dawnych czasów. Może warto rozpocząć produkcję filmów biograficznych, opisujących wielkich sportowców z naszej przeszłości. One są cenne nie tylko w momencie śmierci bohatera, ale też są atrakcyjnym uzupełnieniem bieżącej oferty programowej. Pierwszym przykładem jest Ryszard Szurkowski. Jego sportowe osiągnięcia wystarczą, żeby zrobić film z wykorzystaniem materiałów archiwalnych i wspomnień samego kolarza. 20:15 UPADEK. JAK UKRAIŃCY ZNISZCZYLI IMPERIUM ZŁA - ODCINEK 6 (THE СOLLAPSE: HOW UKRAINIANS DESTROYED THE EVIL EMPIRE / KOLAPS. JAK UKRAJINCI ZRUJNUWAŁY IMPERIJU ZŁA) Film dokumentalny, 48 min, Ukraina, 2020 Reżyseria: Sergij Łysenko Dokładna i jak dotąd najpełniejsza opowieść o tym, jak deklaracja niepodległości Ukrainy umożliwiła ostateczny upadek ZSRR. W cyklu dokumentalnym widzowie zobaczą nigdy wcześniej nieprezentowane tajne dokumenty CIA i KGB; zeznania uczestników i świadków wydarzeń czy wypowiedzi amerykańskich, ukraińskich, rosyjskich oraz polskich polityków i historyków, po raz pierwszy omawiających tak szczegółowo wydarzenia z 1991 roku. 30 lat po upadku imperium zła mamy dostęp do tajnych niegdyś dokumentów CIA i KGB, wspomnień ludzi, którzy podejmowali decyzje oraz bezpośrednich świadków i uczestników masowych procesów w całym ZSRR. Obecnie nie ma ani jednej książki czy filmu, które w sposób całościowy i pełny przedstawiałyby upadek ZSRR. Opisy ówczesnych wydarzeń koncentrują się wokół Moskwy, pozostawiając w cieniu kluczowe procesy, które rozgrywały się poza nią i które faktycznie doprowadziły do upadku imperium zła. 21:25 ŚWIAT POD NADZOREM (BIG BROTHER. THE WORLD UNDER SURVEILLENCE) Film dokumentalny, 52 min, Francja, 2019 Reżyseria: Sylvain Louvet Film dokumentalny o wykorzystywaniu najnowszych technologii do śledzenia i obserwowania ludzi. Świat zmienia się na naszych oczach. Potrzeba było pięćdziesięciu lat, aby sztuczna inteligencja dała rządom nieosiągalną wcześniej władzę. Teraz mogą nas podsłuchiwać i obserwować wszędzie, przez całą dobę. Wykorzystując hasła walki z terroryzmem, Europa, Stany Zjednoczone a przede wszystkim Chiny skupiły się na intensywnym rozwoju technologii i systemów inwigilacji. Ponad pół miliarda kamer na całym globie nie tylko obserwuje nas przez całą dobę. Rozpoznają nasze emocje, podejrzane zachowania i przewidują przestępstwa, zanim do nich dojdzie. W niektórych państwach obsesja na punkcie inwigilacji zrodziła nowy typ reżimu: totalitaryzm cyfrowy. Banki, szpitale, szkoły. System AnyVision stosuje się w całym Izraelu. Korzysta z niego także jerozolimska policja. Państwo Żydowskie jest jednym z największych eksporterów programów śledzących na świecie. Kapitalizuje w ten sposób zdobywane latami doświadczenie. W ciągu dwóch lat Pentagon wydał ponad siedemdziesiąt milionów dolarów na rozwój autonomicznych dronów, które potrafią zidentyfikować cel bez udziału człowieka. Xi Jinping zamienił Chiny w orwellowskie państwo. W dwa tysiące trzynastym roku, gdy przejmował władzę, w Chinach działało sto milionów kamer przemysłowych. Do dwa tysiące dwudziestego roku ich liczba wzrosła sześciokrotnie. Daje to jedną kamerę na dwie osoby. Europa dopiero szykuje się do objęcia obywateli totalną kontrolą. Autorzy filmu prowadzą międzynarodowe śledztwo i koncentrują się na najnowszych technologiach oraz ich wpływie na zakres wolności ludzi na całym swiecie. 22:35 UWOLNIĆ MOTYLA Film dokumentalny, 45 min, Polska, 2012 Reżyseria: Joanna Frydrych Poruszający dokument Joanny Frydrych przedstawia historię Katarzyny Rosickiej - Jaczyńskiej, zmagającej się przez 12 lat ze stwardnieniem zanikowym bocznym. Dziś wiadomo, że ostatecznie przegrała tę nierówną walkę. Katarzyna Rosicka - Jaczyńska jest autorką książki, w której opowiada o własnych doświadczeniach, wspomina o tym jak losowe wydarzenia podzieliły jej życie. Pisze o sobie jako o kobiecie biznesu, właścicielce agencji modelek. Z drugiej jednak strony jako o osobie zamkniętej w swoim ciele pełnym niemocy. "Uwolnić motyla" to film o niezwykłej kobiecie i o nadprzyrodzonej woli przetrwania. Kiedyś cały świat leżał u jej stóp, miała pieniądze, urodę i sławę. Potem przyszła choroba. Stwardnienie zanikowe boczne zabija średnio po czterech latach, ale bohaterka filmu żyje z tym dwanaście lat. Ta choroba nie daje szans na jakikolwiek ruch, a ona cały czas jest niezwykle aktywna. Nie może wymówić ani jednego słowa, ale napisała książkę, która stała się bestsellerem. Jak się jej to wszystko udało, o tym będzie mowa w dokumencie. 23:30 POLSCY. SERYJNI - ODC. 8 WŁADYSŁAW BACZYŃSKI Cykl dokumentalny, 44 min, Polska, 2022 Reżyseria: Piotr Litka Scenariusz: Piotr Litka, Przemysław Semczuk Wykonawcy: Przemysław Semczuk Zdjęcia: Jeremi Grzywa, Andrzej Misaczek, Maciej Mroziewski Rok po zakończeniu wojny w Bytomiu zastrzelona została handlarka spod Wrocławia. Jej ciało znaleziono w parku, obok zaś łuski z pistoletu kaliber 9 mm. Sprawa jako niewykryta trafiła do milicyjnego archiwum. Dziesięć lat później we Wrocławiu zostaje zastrzelony tym razem z pistoletu kaliber 5, 6 mm - rzemieślnik Chaim N. Postrzał w klatkę piersiową. Sprawca zabójstwa Chaima N. zabrał mu tylko zegarek. To ważny szczegół, ponieważ tydzień później - także we Wrocławiu - oprawkę z tegoż zegarka milicjanci odnajdują przy trzeciej ofierze. Przy ciele mężczyzny odnaleziono łuski kaliber 9 mm. Po wykonaniu ekspertyzy okazało się, że z tej samej broni zastrzelono 10 lat wcześniej handlarkę bytomskim parku. Do kolejnej zbrodni dochodzi w połowie stycznia 1957 roku, również we Wrocławiu. Strzały zostają oddane z broni kaliber 5, 6 mm. Sprawca tych zbrodni, Władysław Baczyński zostaje ujęty przypadkowo podczas spotkania z patrolem milicji. Sięgnął wówczas po broń, ale nie zdołał jej tym razem użyć. Proces jest wydarzeniem medialnym. Wyrok - kara śmierci. 00:25 PODAJ CEGŁĘ CZYLI POLSKI SOCREALIZM Film dokumentalny, 53 min, Polska, 2002 Reżyseria: Andrzej Sapija Scenariusz: Andrzej Sapija Zdjęcia: Henryk Janas Realizm socjalistyczny - artystyczna wersja stanilizmu - trwał w Polsce zaledwie kilka lat (1949 - 1955). Wciągnął w swoją orbitę setki artystów. Program przedstawia podstawowe założenia ideowo - artystyczne socrealizmu i ich przejawy w literaturze, poezji, filmie i architekturze. 01:30 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - "SZUKAMY TEGO SZTANDARU" ODC. 309 Magazyn historyczny, 25 min, Polska, 2023 Autor: Bartek Wieczorek Reżyseria: Adam Sikorski Scenariusz: Izabela Fatalska Lektor: Artur Kalicki Magazyn historyczny prezentujący wydarzenia i różne aspekty dawnej i najnowszej historii Polski. W programie podejmowane są zatarte, zagubione, zakłamane wątki polskiej historii. Autor poszukuje odpowiedzi na pytania o naszą wspólną przeszłość. Okazuje się, że wiele odpowiedzi leży w rodzinnych archiwach, zdjęciach, dokumentach i wspomnieniach ludzi. Program mobilizuje do poszukiwań lokalne środowiska miłośników historii, których nie brakuje w żadnym zakątku kraju. W tym odcinku - wielka wyprawa w lasy roztoczańskie, masyw Borowca, w celu poszukiwania ukrytego sztandaru 77. pułku piechoty z Lidy, który to pułk bijący się w końcu września 1939 roku w okrążeniu przez wojska rosyjskie i niemieckie w tym rejonie rozwiązał się i część żołnierzy została zwolniona na bezterminowy urlop i odeszła do domów, a druga część wyruszyła na Węgry w celu kontynuowania walki. Sztandar pułkowy zakopano w stodole gajówki Głuchy. Budynki te zostały spalone w czasie wojny. Teraz grupa ochotników i pasjonatów historii próbuje odnaleźć budynki. Mają też nadzieję na odnalezienie sztandaru. Uczestniczą w przedsięwzięciu specjaliści z georadarami, wykrywaczami metalu, leśnicy i pracownicy Muzeum Wojska Polskiego. Do akcji wkracza ciężki sprzęt. Niestety, po dwóch dniach poszukiwań historycy wracają z wyprawy "na tarczy". Ale obiecują, że jeszcze tu powrócą. 02:05 ŚWIĘTE DZIECI Film dokumentalny, 24 min, Polska, 2002 Reżyseria: Grzegorz Linkowski Scenariusz: Grzegorz Linkowski Zdjęcia: Jacek Knopp Muzyka: Robert Friedrich Wykonawcy: Arka Noego Poruszający film, z elementami poetyckiej symboliki, przesycony refleksją o cierpieniu i śmierci, która niesie mu kres. Jego bohaterami są podopieczni, pracownicy i wolontariusze z Lubelskiego Hospicjum dla Dzieci im. Małego Księcia. Dzięki tej placówce kilkuletnie dzieci i nastolatki cierpiące na nieuleczalne choroby pozostają w swych domach, wśród bliskich. Tam przyjeżdżają do nich lekarze, pielęgniarki, wolontariusze i ojciec Filip - ksiądz, który zainicjował powstanie hospicjum i jest jego prezesem. Niosą małym pacjentom pomoc medyczną, psychologiczną i duszpasterską. Służą też pomocą psychologiczną rodzicom i rodzeństwu chorych, wspierają ich w żałobie. Dla dzieci, które nie są przykute do łóżek, organizują spotkania, terapie i imprezy. Ojciec Filip, pielęgniarki, wolontariuszki opowiadają o sensie swojej trudnej pracy, a zwłaszcza o dzieciach, które los skazał na to, by żyły krótko i boleśnie. Kiedy odchodzą, ich rodzice sadzą przy hospicjum dąb. Rośnie tych dębów, opatrzonych imionami, trzydzieści. Za każdym kryje się wspomnienie wstrząsającej walki z chorobą, bólu i heroizmu, z jakim mali zmarli dźwigali ciężar ponad ludzkie siły, a jednak byli w stanie myśleć o swoich bliskich - by chronić ich przed cierpieniem. Opowieści towarzyszą symboliczne zdjęcia odchodzących dzieci i dębowych liści obmywanych deszczem oraz bajka o tym, skąd się wziął deszcz. Realizatorzy starali się trudną, chwilami wstrząsającą materię dokumentu potraktować delikatnie. Nie zawahali się jednak pokazać dziecięcego cierpienia w całym jego okrucieństwie rodzącym pytania, na które nie ma odpowiedzi. 02:40 PIWNICA Film dokumentalny, 58 min, Polska, 2001 Reżyseria: Antoni Krauze Scenariusz: Antoni Krauze Zdjęcia: Dariusz Szymura Aktorzy: Mirosław Obłoński, Krzysztof Litwin, Mieczysław Święcicki, Daniel Olbrychski, Andrzej Warchał Wykonawcy: Ewa Demarczyk, Ewa Sadowska, Anna Szałapak, Ola Maurer Wszystko zaczęło się od Jamy Michalika - wspomina Dorota Terakowska - gdzie stała wielka, skórzana kanapa. Święta kanapa, ponieważ należała do studenta historii sztuki, Piotra Skrzyneckiego. Nie wolno było na niej nikomu zasiadać, z wyjątkiem osób przez niego zaproszonych. Ja dostąpiłam tego zaszczytu. Byłam niekiedy zapraszana. Pewnego dnia Piotr wpadł na Floriańską i krzyknął: "Słuchajcie, mamy Piwnicę!" Już na nich czekała w podziemiach dawnego pałacu Potockich, na Rynku pod numerem 27. Zwały węgla pod ścianami, miał i wszechobecny pył nie zrażały młodych entuzjastów. Muzycy planowali urządzać w Piwnicy koncerty, plastycy - wystawy, a aktorzy marzyli o własnej estradzie do występów. Początki były skromniejsze. Udostępniony na fali październikowej odwilży lokal służył jako miejsce spotkań towarzyskich, niekiedy tańców. Bale zależały od dobrego humoru stróża, pana Sztyca. Albo wpuścił gości do środka, albo nie wpuścił. Wkrótce studenci krakowskich uczelni artystycznych stworzyli w Piwnicy kabaret. Spektale były absolutną improwizacją, składankami od Sasa do lasa. Każdy śpiewał, tańczył, recytował, jak umiał. Zwykle nie umiał. Skrzynecki nie mógł pochwalić się żadnym talentem. Nie potrafił zapamiętać tekstu, a na domiar złego seplenił. Nie miał prawa wstępu na scenę. Jednak pewnego wieczoru, z powodu nagłej i nieprzewidzianej absencji konferansjera, koledzy dali mu szansę. Piotr stanął przed publicznością. Zaseplenił, zapomniał tekstu, pomylił się, zacukał - i ludzie oszaleli z zachwytu! Mieli wszelkie powody do radości. Na ich oczach zrodziła się gwiazda, animator, podpora i legenda Piwnicy pod Baranami. Kabaret krzepł, z amatorskiej zabawy przemieniał się z wolna w kulturalną instytucję. Zygmunt Konieczny wzbogacił go swoją wspaniałą muzyką, Krystyna Zachwatowicz - scenograficznym kunsztem i talentem scenicznym. Sukcesom artystycznym towarzyszyły ciężkie, bytowe klęski. Za nie dość pilne dopełnianie obowiązków wobec cenzury twórcy stracili lokum. Wyrzucony z pałacu zespół przygarnęli Literaci na Krupniczej, by go następnie relegować z powodu bałaganu, zamieszania i zagrożenia pięknej wykładziny podłogowej deptanej przez tłumy widzów. Kabaret znalazł schronienie na Sławkowskiej, w Towarzystwie Społeczno - Kulturalnym Żydów. Po trzech latach tułacze wrócili triumfalnie na Rynek w radykalnie wzmocnionym składzie. Obecność Ewy Demarczyk nadała "Baranom" nową, artystyczną jakość. Kabaret się zmienił. Skończyły się czasy amatorskiej improwizacji. Nastała era profesjonalizmu. Ale magiczny klimat dawnej Piwnicy pozostał w odnowionych i wyremontowanych murach. Przetrwał także kolejną ciężką próbę - półtoraroczne zawieszenie działalności po stanie wojennym, aby znowu zawładnąć emocjami widzów i słuchaczy w odmienionej Polsce. Andrzej Krauze dokumentuje czterdziestoletnią historię słynnego, założonego w 1956 roku kabaretu. Archiwalnym materiałom filmowym towarzyszą wspomnienia twórców, wykonawców i sympatyków Piwnicy, między innymi Janiny Olczak - Ronikier, Krystyny Zachwatowicz, Kazimierza Wiśniaka, Rajmunda Jarosza, Zygmunta Koniecznego, Leszka Długosza i Grzegorza Turnaua. Artyści różnych pokoleń opowiadają o minionej chwale Piwnicy. Minionej, gdyż śmierć Piotra Skrzyneckiego 27 kwietnia 1997 roku na zawsze zakończyła dzieje jednego z najoryginalniejszych przedsięwzięć w polskiej kulturze czasów powojennych.