TVP Historia Poniedziałek, 23.09.2024 06:35 BYŁ TAKI DZIEŃ - 23 WRZEŚNIA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1968 - zmarł o. Pio; 1976 - powstanie KOR; 1985 - nowa moda w sztuce - "opakowywanie budowli" - Pont Neuf w Paryżu; 06:40 FAKE CZY HISTORIA? - ODC. 1 Program historyczny, 25 min, Polska, 2024 Autor: Elżbieta Szumiec - Zielińska Reżyseria: Marzena Strąg Prowadzący: Wojciech Szeląg "Fake czy historia?" to program, który zgłębia kontrowersyjne tematy XX wieku, poddając je dyskusji z udziałem dwóch ekspertów o odmiennych poglądach Program cechuje dynamiczne tempo i intensywne, 20 - minutowe debaty, które budują dramaturgię i wzbudzają emocje. Scenograficznym tłem dla debat są autentyczne przestrzenie Muzeum Historii Polski i Muzeum II Wojny Światowej, co nadaje głębi omawianym tematom. Interaktywny element polegający na głosowaniu widzów na eksperta, który przekonał ich do swojego stanowiska, angażuje publiczność, umożliwiając jej bezpośredni udział. Krótkie felietony pełnią funkcję narzędzia do pogłębiania omawianych tematów, zapewniając wszechstronne podejście. Narracja zachęca do krytycznego myślenia oraz do pogłębienia wiedzy widzów na temat spornych wydarzeń z przeszłości, ukazując różnorodne perspektywy i opinie. 07:30 PRZYPADEK POLSKI. POLITYKA I IDEE - ODC. 33 Magazyn historyczny, 15 min, Polska, 2024 Scenariusz: Jacek Kloczowski Zdjęcia: Wojciech Kursa "Przypadek Polski. Polityka i idee" to cykl programów przedstawiających najważniejsze postacie polskiej myśli politycznej XIX i XX wieku, reprezentujące różne nurty i środowiska ideowe. Wśród proponowanych ponad trzydziestu postaci są m.in. Stanisław Koźmian, Maurycy Mochnacki, Adam Jerzy Czartoryski, Zygmunt Krasiński, Stanisław Cat - Mackiewicz. Autorem scenariuszy poszczególnych odcinków jest dr Jacek Kloczowski, wiceprezes Ośrodka Myśli Politycznej w Krakowie. Realizacja cyklu będzie łączyć wypowiedzi narratora nagrywane w wybranych miejscach nawiązujących do biografii i idei politycznych przedstawianych postaci z uzupełniającymi je wypowiedziami ekspertów nagrywanymi w studio na odpowiednio graficznie zaaranżowanym tle. Całość uzupełnią ujęcia filmowe oraz ikonografia dotycząca danego tematu /zdjęcia, pisma, dzieła malarskie/ przedstawiona przy użyciu grafiki komputerowej. Towarzyszyć im będzie narracja prowadzona z offu. 08:00 STULECIE WINNYCH S.I - ODC. 1 Serial TVP, 44 min, Polska, 2019 Reżyseria: Piotr Trzaskalski Scenariusz: Ariadna Lewińska, Ilona Łepkowska Muzyka: Wojciech Lemański Aktorzy: Kinga Preis, Jan Wieczorkowski, Olaf Lubaszenko, Arkadiusz Janiczek, Adam Ferency, Karolina Bacia, Roman Gancarczyk, Barbara Wypych, Katarzyna Kwiatkowska, Witold Dębicki, Iwona Bielska, Katarzyna Wajda, Sebastian Łach, Dariusz Majchrzak, Krzysztof Kwiatkowski W czerwcową noc 1914 roku, w podwarszawskim Brwinowie przychodzą na świat bliźniaczki Mania i Ania. Podczas porodu umiera ich matka. Stanisław Winny, ojciec nowonarodzonych dziewczynek, nie umie pogodzić się z utratą ukochanej żony. Bracia i rodzice, Bronisława i Antoni, jednoczą swoje siły w obliczu rodzinnej tragedii. Bronia i uboga kuzynka Winnych - Andzia przejmują opiekę nad bliźniaczkami. Kiedy najmłodszy syn Broni, Kajetan dostaje powołanie do rosyjskiego wojska, wiadomo, że wojna jest już nieunikniona. Rodzina Winnych stara się trzymać razem, ale atakujące wojska zmuszają jej część do opuszczenia Brwinowa. Antoni przeprowadza Bronię, Andzię, Stanisława i dziewczynki do leśnej chaty. Gdy wraca do Brwinowa po resztę rodziny, na podwórzu syna pojawiają się trzej uzbrojeni Kozacy. 08:45 GAZ ZIEMNY W POLSCE. POCZĄTEK HISTORII - SPÓŁKA GAZOLINA - MARIAN WIELEŻYŃSKI ODC. 1 Serial dokumentalny, 20 min, Polska, 2024 Reżyseria: Janusz Sidor "Gaz ziemny w Polsce. Początek historii - Spółka Gazolina" to czteroczęściowy film o tym, jak, kto i dlaczego rozpoczął na ziemiach polskich wykorzystywać gaz ziemny w celach gospodarczych. Wcześniej gaz ziemny był niebezpiecznym odpadem, wypuszczany do powietrza, który czasem wybuchał przynosząc straty podczas wydobycia ropy naftowej. W 1912 roku więc Marian Wieleżyński wpadł na pomysł, by odprowadzać gaz z odwiertów naftowych rurociągami i spalać go w zakładach przemysłowych. Zaprosił do współpracy Władysława Szaynoka i tak w Borysławiu powstał pierwszy gazociąg, powstała koncepcja zakładów do wykorzystania gazu ziemnego. Z czasem założyli kilka firm, które zajmowały się przesyłem gazu, wytwarzaniem z gazu ziemnego paliw płynnych jak gazolina i gazol (dzisiejsze LPG), gazociągi zasilające Drohobycz, Stryj, Lwów. I sami zaczęli wydobywać gaz ziemny z pokładów gazonośnych w okolicach Daszawy. Aby rozwijać przedsiębiorstwa, założyli z Ignacym Mościckim Spółkę Metan, pierwszy w Polsce instytut naukowo badawczy (nazywany kuźnią patentów). Jeszcze przed odzyskaniem przez Polskę niepodległości zaczęli rozwijać - możliwe, że jako piersi na świecie - akcjonariat pracowniczy. Z czasem powołali Spółkę, w której udziały z prawem głosu, mieli pracownicy przedsiębiorstwa i okazało się, że była to jedyna w dwudziestoleciu międzywojennym spółka akcyjna, w pełni Polska. Nikt z pracowników nie sprzedał swoich akcji firmom spoza kraju. Przed wybuchem II wojny Spółka Gazolina była w czołówce przedsiębiorstw naftowo gazowniczych w Polsce. Kontrakty firmy sięgały 2006 roku - jak sam Marian Wilczyński pisał w raporcie w 1937 roku. W poszczególnych częściach przedstawiamy "Sp. Gazolina" poprzez postacie Mariana Wieleżyńskiego i Władysława Szaynoka - twórców przedsięwzięcia, Ignacego Mościckiego jako naukowca, współtwórcę Instytutu "Metan" oraz ich firmę, którą miała postać akcjonariatu pracowniczego, poprzez postać Bronisława Wojciechowskiego, który był posłem na sejm II RP oraz członkiem zarządu "Gazoliny". 09:10 HISTORIA POLSKI - TYNNE. TERMOPILE KRESÓW Reportaż, 31 min, Polska, 2021 Reżyseria: Leszek Wiśniewski Wykonawcy: Adam Sikorski Opowieść o postawie i czynach ppor. Jana Bołbotta, żołnierza 2. plutonu Rejonu Tynne Wieś i jego kolegów, poległych w boju z Rosjanami, w dniach 18 - 21 września 1939 roku. Podstawą opowieści jest relacja dowódcy, kapitana Emila Edmunda Markiewicza, spisana 31 stycznia 1951 roku. Zawiera ona wymianę meldunków i rozkazów z walk, w tym zapis rozmowy z podporucznikiem Bołbottem, świadomym już nieuchronnej śmierci w schronach pod Słuczą. 09:45 KRĄŻOWNIK Z WIELOPOLA Cykl reportaży, 15 min, Polska, 2011 Scenariusz: Tomasz Pomarański, Tomasz Kamiński Reportaż o Ilustrowanym Kurierze Codziennym, najwiekszym koncernie prasowym II Rzeczpospolitej, opowiedziany przez pryzmat historii sławnego, krakowskiego gmachu na ulicy Wielopole. 28 października 2011 roku skończyła się pewna epoka w Krakowie. Pałac prasy w centrum miasta, u zbiegu ulic Wielopole i Starowiślnej, opustoszał. Pracownicy "Dziennika Polskiego" przenieśli się, po sprzedaży gazety niemieckiej firmie wydawniczej, w nowe miejsce. W tym starym budynku, zwanym "krążownikiem na Wielopolu", nieprzerwanie od 1927 roku, tętniło zycie. Najpierw była tu siedziba potężnego Ilustrowanego Kuriera Codziennego, a od 1945 roku redakcje wielu gazet, wydawanych w Krakowie. 10:05 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - DROGA PRZEZ PIEKŁO CZ. 2 Cykl dokumentalny, 28 min, Polska, 1993 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Zbigniew Maziarz Prowadzący: Bogusław Wołoszański Program cykliczny popularyzujący wiedzę o historii II wojny światowej. Wykorzystano w niej materiały archiwalne. Odcinek poświęcony alianckim konwojom morskim dostarczającym zaopatrzenie w sprzęt wojskowy dla ZSRR do portów w Murmańsku i Archangielsku. 10:40 GÓRY - ŻYCIE PONAD CHMURAMI. GÓRY SKALISTE (MOUNTAINS. LIFE ABOVE THE CLOUDS. ROCKIES) Cykl dokumentalny, 51 min, Wielka Brytania, 2017 Reżyseria: Ted Oakes Seria dokumentalna BBC Worldwide o górach. W kolejnych odcinkach największe, najbardziej monumentalne łańcuchy górskie na naszej planecie: Himalaje, Andy i Góry Skaliste. Góry Skaliste, majestatyczne, piękne i inspirujące, wywołują zarówno zachwyt jak i strach, bo życie na dużych wysokościach jest trudne. Mieszkańcy gór muszą zmagać się z zimnem, dramatycznymi zmianami pogody. Wysoko ponad chmurami znajduje się inny świat. Niezbadany. Bezlitosny. Nieprzewidywalny. Ale nawet wśród najwyższych szczytów naszej planety istnieje życie. Na przekór wszelkim przeciwnościom nieliczne, wyjątkowe zwierzęta oraz równie niezwykli ludzie odnaleźli tu swój dom. Góry Skaliste to jeden z największych łańcuchów górskich świata. Ciągnie się na długości blisko pięciu tysięcy kilometrów, niczym kręgosłup Ameryki Północnej. By przetrwać w tej nieposkromionej, dzikiej krainie, potrzeba wyjątkowych umiejętności. Kto jednak zdoła podbić ten niegościnny świat, może korzystać z nieograniczonej swobody. W tych górach pory roku zmieniają się w ciągu zaledwie godzin. W tak ekstremalnych warunkach o wszystkim decyduje odpowiednie zgranie w czasie. Niektórzy próbują wykorzystać swoją szansę zimą, inni - w czasie upalnego lata. W Górach Skalistych pewna jest tylko zmiana. Nikt nie ma tu gwarancji przetrwania. Pasmo Gór Skalistych ciągnie się od południowego zachodu na północ przez stany Kolorado, Wyoming, Idaho i Montanę aż po Kolumbię Brytyjską w Kanadzie. W Górach Skalistych jest tak wiele szczytów, że duża ich część nie ma nawet swoich nazw. W tej krainie do dziś nie brak niezbadanych dzikich obszarów. Stada jeleni kanadyjskich, wapiti, wędrują wśród górskich szczytów. Niedźwiedzie grizzly wychowują młode. Wokół swobodnie przemieszczają się bizony. To ostatnia duża ostoja tych słynnych mieszkańców Ameryki Północnej. 11:35 BYŁ TAKI DZIEŃ - 23 WRZEŚNIA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1968 - zmarł o. Pio; 1976 - powstanie KOR; 1985 - nowa moda w sztuce - "opakowywanie budowli" - Pont Neuf w Paryżu; 11:40 SPÓR O HISTORIĘ - OBRONA BRZEŚCIA W 1939 ROKU Debata, 30 min, Polska, 2021 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Prowadzący: Tomasz Muller 22 września 1939 roku w centrum Brześcia Litewskiego niemiecki generał Heinz Guderian i sowiecki kombrig Siemion Kriwoszein odbierali wspólną defiladę żołnierzy Armii Czerwonej i Wehrmachtu, jako symbol zwycięstwa nad Wojskiem Polskim. Ale kilka kilometrów dalej, w twierdzy brzeskiej, nadal bronili się żołnierze polscy. Twierdzy nie zdobył ani Guderian, ani Kriwoszein. Dowodzeni przez generała Konstantego Plisowskiego Polacy skutecznie się bronili, a następnie potajemnie opuścili twierdzę. Ostatni żołnierze z batalionu kapitana Wacława Radziszewskiego wycofali się w nocy z 26 na 27 września. Sowieci zemścili się na bohaterskich obrońcach Brześcia. Wielu z nich zostało aresztowanych, gdy z bronią w ręku przebijali się w kierunku granicy rumuńskiej. Generał Plisowski został zamordowany w Katyniu, a kapitan Radziszewski w Charkowie. Goście: prof. Henryk Stańczyk, Wyższa Szkoła Menedżerska w Warszawie i prof. Marek Dutkiewicz, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach. 12:15 JAN SERCE - ODC. 2/10 - LUSIA Serial TVP, 55 min, Polska, 1981 Reżyseria: Radosław Piwowarski Scenariusz: Radosław Piwowarski, Zbigniew Kamiński Zdjęcia: Witold Adamek Muzyka: Seweryn Krajewski Aktorzy: Kazimierz Kaczor, Hanna Stankówna, Wiesław Michnikowski, Sława Kwaśniewska, Lena Wilczyńska, Włodzimierz Kwaskowski, Jadwiga Kuryluk Janek Serce załatwia formalności związane ze ślubem, choć ma poważne wątpliwości, czy na pewno kocha Lusię. Narzeczona przyjeżdża na zakupy, a ponieważ spóźniła się na ostatni pociąg, obydwoje spędzają noc w hotelu. Nocna rozmowa uświadamia im, że się nie kochają. Chcieli się pobrać przede wszystkim z lęku przed samotnością. Łączy ich przyjaźń, poczucie bliskości, ale to za mało. Lusia ciągle kocha mężczyznę, na którym kiedyś się zawiodła, a Janek marzy o prawdziwej, wielkiej miłości. Nad ranem rozstają się więc - na zawsze. 13:20 JAK ROZPĘTAŁEM II WOJNĘ ŚWIATOWĄ, CZ. 3 - WŚRÓD SWOICH (CZARNO - BIAŁY) Komedia, 72 min, Polska, 1970 Reżyseria: Tadeusz Chmielewski Scenariusz: Tadeusz Chmielewski Zdjęcia: Jerzy Stawicki Muzyka: Jerzy Matuszkiewicz Aktorzy: Marian Kociniak, Władysław Kowalski, Kazimierz Rudzki, Jan Świderski, Lech Ordon, Krystyna Borowicz, Anna Głębicka, Zdzisław Kuźniar Na płynącym do Włoch statku sanitarnym Franek zostaje zdemaskowany przez dezertera - faszystę. Grozi mu sąd wojenny. Udaje mu się zdobyć niemiecki mundur i uciec. Od urodziwej Włoszki Mirelli dostaje cywilne ubranie. Niemiecki mundur odrzuca ze wstrętem wprost na głowę jakiegoś hitlerowca. Z samolotu wiozącego go jako niemieckiego dezertera na front wschodni, wyskakuje na spadochronie i ląduje w Polsce. Dostaje się do oddziału partyzanckiego, który idzie na pomoc żołnierzom Wojska Polskiego. 14:40 HISTORIA POLSKIEGO SPORTU - KU NIEPODLEGŁOŚCI CZ. 1 Cykl dokumentalny, 48 min, Polska, 2021 Reżyseria: Zbigniew Rytel Scenariusz: Zbigniew Rytel Cykl dokumentalny, zrealizowany z okazji stulecia odzyskania niepodległości, podsumowujący sto lat sukcesów polskiego sportu. To historia polskich sportowców, ich osiągnięć, rekordów, zwycięstw, medali, sukcesów i porażek, pokazywana na tle dziejów Polski. Serial łączy formę klasycznego dokumentu z klipem, bazującym na emocjach, wynikających z pokazywania znanych wszystkim Polakom, sukcesów sportowych. To sentymentalna podróż przez dzieje polskiego sportu, opowiedziana ustami głównych bohaterów. Wszystko zmontowane w płynną opowieść, snutą niczym baśń, czytana wnukowi przez dziadka z pradawnej księgi. 15:30 KORONA KRÓLÓW - ODC 76 Telenowela historyczna TVP, 24 min, Polska, 2017 Reżyseria: Wojciech Pacyna, Jacek Sołtysiak Scenariusz: Monika Zięba, Ewa Bulanda Zdjęcia: Krzysztof Pakulski, Jacek Fabrowicz Muzyka: Marcin Przybyłowicz Aktorzy: Mateusz Król, Marta Bryła, Paulina Lasota, Piotr Gawron - Jedlikowski, Sławomir Orzechowski, Wenanty Nosul, Marcin Rogacewicz, Wojciech Czerwiński, Karina Seweryn, Krzysztof Wrona, Jacek Kopczyński, Zbigniew Waleryś, Piotr Ligienza, Jolanta Olszewska, Monika Radziwon Odc. 76 Na Wawel dociera umierający Mikołaj Ligęza, który chce prosić króla o wybaczenie. Jasiek wyjawia królowi, co się wydarzyło w Warszawie. Nekanda żyje nadzieją, że wkrótce Bożena go poślubi. Anna zaczyna się źle czuć, jednak Eliasz ma nadzieję, że młody organizm królowej pokona chorobę. 16:05 "SENSACJE XX WIEKU" - KREW, MIŁOŚĆ, ZDRADA (KREW, MIŁOŚĆ, ZDRADA) Widowisko, 43 min, Polska/Wielka Brytania, 2015 Reżyseria: Robert Wichrowski Scenariusz: Bogusław Wołszański Zdjęcia: Waldemar Szmidt Aktorzy: Mikołaj Roznerski, Natalia Klimas, Krzysztof Warunek, Maria Konarowska, Zbigniew Paterak, Ziemowit Pędziwiatr, Klaudiusz Kaufmann, Łukasz Konopka, Ksawery Szlenkier Rotmistrz Jerzy Sosnowski do dziś pozostaje legendą polskiego wywiadu. Ten bohater wojny polsko - bolszewickiej był jednym z najbardziej skutecznych polskich szpiegów w Berlinie. Nadzwyczaj przystojny kawalerzysta, a do tego skuteczny i śmiertelnie niebezpieczny szpieg. Wiedział jak korzystać ze swoich atutów - uwodził kobiety mające dostęp do tajemnic Reichswehry zdobywając cenne informacje wywiadowcze. Aresztowany przez niemiecki kontrwywiad został w drodze negocjacji wymieniony za kilku niemieckich szpiegów schwytanych w Polsce. Niespodziewanie polski sąd skazał go na długoletnie więzienie, ale co ciekawe nie odbył kary. Ewakuowany na wschód trafił w ręce NKWD. Tu zaczynają się mnożyć pytania, na które do dziś szukamy odpowiedzi. Czy był zdrajcą, podwójnym agentem pracującym dla niemieckiego wywiadu? Czy też polski wywiad poświęcił go, aby ochronić tajemnicę złamania Enigmy? Czy zdradził podwójnie, współpracując w czasie wojny z sowieckim wywiadem? W pierwszym odcinku "Sensacji XX wieku" w postać Sosnowskiego wcieli się Mikołaj Roznerski, a u jego boku pojawi się m.in. Natalia Klimas. 17:00 HISTORIA POLSKI - LEGENDA 27 WOŁYŃSKIEJ DYWIZJI PIECHOTY AK Film dokumentalny, 47 min, Polska, 2013 Reżyseria: Maria Wiśnicka, Andrzej Wyrozębski Scenariusz: Maria Wiśnicka, Michał Bronowicki, Andrzej Wrozębski Zdjęcia: Andrzej Wyrozębski Muzyka: Piotr Wierzejski Wykonawcy: Halina Górska - Grabowska, Józefa Marciniak, Barbara Kiwerska, Sabina Jakubicka, Józef Czerwiński, Władysław Filar, Wiesław Grochowski, Witold Kołodyński, Feliks Kostecki, Józef Łukaszewski, Zbigniwe Maguza, Stanisław Maślanka, Czesław Michalski, Eugeniusz Rachwalski, Tadeusz Wolak "Rawicz" Filmowy zapis niezwykłych wspomnień żołnierzy 27. Wołyńskiej Dywizji Piechoty Armii Krajowej, w którym wielkie militarne i historyczne wydarzenia nabierają ludzkiego wymiaru, jednostkowych wspomnień, strachu, radości, cierpienia, zwycięstwa i klęski. To niepowtarzalne świadectwo historii Polski, walki z okupantami, zbrojnej konspiracji, lecz także Polski XX - lecia międzywojennego oraz powojennych losów Polaków. 17:50 PORTRETY WOJENNE - BRONISŁAW HELLWIG Cykl dokumentalny, 25 min, Polska, 2014 Reżyseria: Tomasz Matuszczak Scenariusz: Tomasz Olejarczyk Zdjęcia: Jacek Kościuszko Muzyka: Łukasz Mrozik Aktorzy: Wojtek Zieliński, Magdalena Jadowska, Marta Kurzak, Dorota Kuduk, Igor Priwieziencew, Maciej Barski, Michał Mikołajczak, Mariusz Pawlik, Adam Niewęglowski, Dariusz Chromiński, Tomasz Zaród, Michał Tarkowski, Samanta Sala, Małgorzata Lipmann, Robert Kuraś Cykl dokumentalny o losach bohaterów okresu II wojny światowej. Kolejne odcinki zawierają przedstawiane z perspektywy postaci historie, pełne emocji i napięcia. Od strony wizualnej seria składa się z materiałów archiwalnych, wywiadów z ekspertami oraz sekwencji fabularyzowanych: ujęć stylizowanych na kadry komiksowe, gdzie żywy aktor współgra z ręcznie rysowaną scenografią przez twórców komiksowych. Pierwszy odcinek to historia żołnierza Oddziału Szturmowego Parasol, Bronisława Bruno Hellwiga, jednego z najlepszych kierowców bojowych, który brał udział w wielu ważnych i brawurowych akcjach na terenie okupowanej Warszawy. Film opowiada o momentach, kiedy ocierał się o śmierć i o tym, jak to doświadczenie na niego wpłynęło. Człowiek, który może nosić miano bohatera, jest też mężem i ojcem; jego poświęcenie dla sprawy dotyka bezpośrednio ludzi mu najbliższych. W filmie o ojcu opowiada córka Bruna, Hanna Hellwig - Stańczuk. 18:20 FLESZ HISTORII - ODC. 679 Cykl reportaży, 15 min, Polska, 2024 Autor: Piotr Mielech Program którego celem jest prezentowanie najciekawszych informacji o wydarzeniach historycznych, wystawach, inscenizacjach w całej Polsce. 18:50 STULECIE WINNYCH S.I - ODC. 2 Serial TVP, 42 min, Polska, 2018 Reżyseria: Piotr Trzaskalski Scenariusz: Ariadna Lewańska, Ilona Łepkowska Zdjęcia: Witold Płóciennik Muzyka: Wojciech Lemański Aktorzy: Adam Ferency, Arkadiusz Janiczek, Jan Wieczorkowski, Karolina Bacia, Katarzyna Kwiatkowska, Kinga Preis, Olaf Lubaszenko, Roman Gancarczyk, Barbara Wypych, Witold Dębicki, Iwona Bielska, Katarzyna Wajda, Sebastian Łach, Dariusz Majchrzak, Krzysztof Kwiatkowski Trwa I wojna światowa. W okolicach Brwinowa wciąż słychać wystrzały; w samej wiosce leżą trupy rosyjskich i niemieckich żołnierzy. Rodzina Winnych ukrywa się w trzech różnych miejscach. Bronia, Andzia, Stanisław, bliźniaczki i synowie Władka zostali w domu Batalków, nieopodal Brwinowa. We wsi pozostały rodziny Romana i Władka. Rana Antoniego nie jest groźna, ale Władka wymaga interwencji lekarza. Antoni sprowadza do syna doktora Brzozowskiego. Ten opatruje mu nogę i zostawia zapas morfiny. Roman ukrywa się z rodziną w piwnicy. Stan zagrożenia wzmaga w nim nowe pokłady agresji. Na oczach synów uderza ich matkę. Antoni przenosi Władka do jego domu, potem zagląda do Romana. Widząc, jak niemieccy żołnierze mordują jego sąsiadów, ma świadomość, że śmierć może przyjść w każdej chwili. Czuje potrzebę spowiedzi. Czy jak jest wojna, są winni? Tymczasem Bronia i Stanisław decydują się wrócić z dziewczynkami do swojego gospodarstwa. Na miejscu zastają splądrowany dom, zabite zwierzęta. Wojna nie oszczędziła nawet konfesjonału. Andzia namawia kuzyna, by dokończył jego budowę. Wierzy, że słów obietnicy trzeba dotrzymać. Między nią i Stanisławem zaczyna się tlić uczucie, ale wdowiec nie jest jeszcze na nie gotowy. Bronia szuka Antoniego. Odwiedza dom Władka. Zastaje syna w malignie. Dopytuje synową o Antoniego, jest przekonana, że mąż się upił i dlatego nie wraca do domu. Kazia relacjonuje przebieg ostatnich dni, podkreśla, że teść uratował im życie. Tymczasem wyczerpany Antoni, odziany w niemiecki mundur dociera do domu Batalków. Nie zastaje nikogo. Zasypia i nie słyszy, że do domu zbliża się niemiecki żołnierz. Roman z rodziną opuszczają piwnicę. Szybko dochodzi do kolejnej awantury. Pijany Winny rzuca się z pięściami na żonę. Wydaje się, że tym razem jest gotów ją zamordować. Florian, starszy syn, chcąc chronić matkę, uderza ojca pogrzebaczem w głowę. Ten osuwa się martwy na podłogę. Władzia z synem grzebią Romana w ogródku pod krzakiem róż. Są przekonani, że zbrodnia będzie ich tajemnicą. Nie dostrzegają obserwującego całe zajście Ignacego. Wkrótce ich dom odwiedza Bronia. Władzia informuje ją, że Romana zabrali Niemcy. Andzia dostrzega u małej Ani kolejny niewyjaśniony znak. Tym razem dziewczynka trzyma w zaciśniętej dłoni płatek róży. Jak tu się dostał? Bronia nie hoduje róż w ogrodzie. Stanisław zaniepokojony brakiem wiadomości o ojcu postanawia go poszukać. Wraca do domu Batalków. Zastaje dom spalony. Wśród zgliszczy znajduje zwęglone zwłoki i niemiecki guzik, jaki ostatnio do płaszcza ojca przyszywała Bronia. Nie ma odwagi powiedzieć matce o śmierci ojca. 19:40 CZAS PIENIĄDZA - ODC. 12 BANKOMAT I KARTA Magazyn, 15 min, Polska, 2021 Reżyseria: Agnieszka Żmijewska Scenariusz: Bartłomiej Grudnik Ten odcinek "Czasu pieniądza" będzie poświęcony historii ułatwień dla klientów w dostępie do usług bankowych. Zaczęło się w 1960 roku, kiedy amerykański wynalazca ormiańskiego pochodzenia Luther G. Simjian zbudował urządzenie o nazwie Bankograph, protoplastę współczesnego bankomatu. Maszynę usunięto po pół roku działania, ze względu na to, że korzystały z niego przede wszystkim osoby z półświatka, które świadomie wolały unikać identyfikacji, nieuniknionej, kiedy wypłaca się pieniądze w okienku kasowym. Kariera bankomatu zaczęła się 7 lat później, w 1967 roku, kiedy powstała maszyna zaprojektowana przez Johna Shepherda - Barrona dla londyńskiego oddziału Barclays Bank. Jak działał ten pierwszy bankomat i o pierwszych bankomatach, które pojawiły się w Polsce w połowie lat 80. XX wieku opowiemy w tym odcinku programu. Przybliżymy także historię kart płatniczych, które zaczęłą się przez przypadek. W 1949 roku Amerykanin Frank McNamara, będąc razem z przyjaciółmi w nowojorskiej restauracji, chcąc zapłacić rachunek, zorientował się, że zapomniał wziąć ze sobą portfela. Konsekwencją tego wydarzenia było opracowanie dokumentu, który byłby honorowany przez wybrane restauracje zamiast noszenia przy sobie gotówki. McNamara w 1950 roku założył z Ralfem Schneiderem firmę Diners Club, która zajmowała się emisją kart, które po dzień dzisiejszy funkcjonują na rynku kart płatniczych. Wynalazek w Europie pojawił się dopiero w latach 60. XX wieku i to z konieczności obsługi amerykańskich turystów i firm, regulujących swoje swoje wydatki właśnie posiadanymi kartami. W Polsce karty bankowe stały się popularne dopiero po 1989 roku. Późno, ale za to staliśmy się pionierami w popularyzacji płatności zbliżeniowych. W tym odcinku opowiemy także o obecnie wkraczających przebojem na rynek cyfrowych pieniądzach, czyli bitcoinach. 20:00 POGRZEB STALINA (STATE FUNERAL) Дзяржаўнае пахаванне (State Funeral), д/ф Film dokumentalny, 129 min, Litwa/Niderlandy (Holandia), 2019 Reżyseria: Siergiej Łoźnica 5 marca 1953 roku ludność ZSRR wstrzymała oddech na wieść o śmierci Stalina. Dzięki odnalezionym przez Siergieja Łoźnicę archiwom widzowie mogą przyjrzeć się z niezwykłej perspektywy pogrzebowi jednego z największych zbrodniarzy w historii ludzkości. 22:25 WOJNA O TRONY. PRAWDZIWA HISTORIA EUROPY S.IV - LUDWIK XIV. CZAS PRÓBY. 1680 - 1689. ODC. 5/6 (REAL WAR OF THRONES. ODC. 5/6) Serial dokumentalny, 50 min, Francja, 2021 Reżyseria: Vanessa Pontet, Alain Brunard W burzliwych czasach średniowiecznej Europy żądne władzy dynastie walczyły o dominację na kontynencie. Walczono na polach bitew, jednak często decydujące boje rozgrywały się w kuluarach. Za grubymi murami zamków zawierano strategiczne sojusze, dochodziło do aktów cudzołóstwa, spisków, zdrad i morderstw. Bezlitosne intrygi doprowadziły do zerwania więzi w wielu znamienitych rodach i wpłynęły na sposób, w jaki kierowały one swoimi imperiami. Serial przybliża losy postaci bezpośrednio zaangażowanych w spory dynastyczne, przedstawia ich motywacje w dążeniu do osiągnięcia celu oraz prezentuje skutki ich dobrych i złych decyzji. Dokument ukazuje również, jak pragnienie władzy i ludzkie namiętności były istotnymi czynnikami w tworzeniu się narodów europejskich. 23:20 KGB: TARCZA I MIECZ - ODC. 3/3 (KGB - THE SWORD AND THE SHIELD) Cykl dokumentalny, 50 min, Niemcy, 2019 Reżyseria: Jamie Doran Rosja to największy kraj na świecie. Przez wielu niezrozumiany, w innych wzbudzający przerażenie. W XX wieku historia Rosji była także historią jej służb bezpieczeństwa wykorzystywanych przez państwo sowieckie do tłumienia wszelkich przejawów sprzeciwu wobec władzy. Z ich rąk ucierpiały miliony osób. Ich agenci mają na swoim koncie masowe egzekucje, tajne wojny, zamachy stanu, kradzież bomby atomowej z USA, hakowanie i otrucia. To najbardziej niebezpieczne służby bezpieczeństwa na świecie. Ale choć w dzisiejszej Rosji wiele się zmieniło, służby te są prawdopodobnie silniejsze niż kiedykolwiek. Stało się tak za sprawą podoficera operacyjnego KGB, który został prezydentem, Władimira Putina. Film dokumentalny wyreżyserowany i wyprodukowany przez zdobywcę czterech nagród Emmy, Jamie Dorana. To historia opowiadana przez weteranów KGB i ich ofiary. Bohaterem odcinka trzeciego jest Władimir Putin. 00:20 SENSACJE XX WIEKU - OPERACJA "FOXLEY" Widowisko historyczne, 49 min, Polska, 2005 Autor: Bogusław Wołoszański Reżyseria: Adek Drabiński Zdjęcia: Waldemar Szmidt Aktorzy: Piotr Grabowski - Thornley, Tomasz Sapryk - Jeleń, Dariusz Jakubowski - Hombro, Jan Wieczorkowski - Szalewski, Henryk Majcherek - Churhill Po torach toczy się drezyna Banschutzu. Żołnierze oświetlają latarkami tor i pobocze. Nic nie przykuwa ich uwagi ani nie wzbudza podejrzeń. Lecz gdy wehikuł odjeżdża w mrok, z zarośli wyłaniają się dwie postaci. Owi tajemniczy ludzie szybko podkładają pod szyny ładunki wybuchowe, łączą je przewodami z zapalarką, zacierają ślady i dołączają do ukrytych wśród drzew kolegów. W samą porę - pociąg już nadjeżdża. Ciemności rozświetla ostry błysk, w huku detonacji i łoskocie wywracających się wagonów ginie trzask serii partyzanckiej broni. Żołnierze polskiego podziemia uderzali tysiące razy na niemieckie transporty wojskowe, lecz akcja wykonana jesienią 1941roku między stacjami Freidorf i Schwarzwasser na Pomorzu zasługuje na szczególną uwagę. Nie tylko z powodu znacznych strat poniesionych przez wroga, ale przypuszczalnego celu ataku. Tamtej nocy, po tych samych torach, miał bowiem jechać nieporównanie ważniejszy skład "Amerika" - osobisty pociąg Adolfa Hitlera! Nim fuehrer na dobre zaszył się w skalistym Berchtengaden, w bunkrach Wilczego Szańca w Gierłoży i na koniec w schronach Kancelarii Rzeszy, często i chętnie podróżował. Najchętniej - koleją. Odwiedzał oddziały na froncie, pokrzepiał żołnierzy, odznaczał lub rugał generałów, zbierał hołdy, pomagał sztabowcom, ku ich utrapieniu, prowadzić operacje wojenne. W specjalnym pociągu "Amerika" przemianowanym w roku 1943 na "Brandenburg" i napędzanym przez dwie potężne lokomotywy spalinowe było kilka pancernych salonek dla Hitlera i jego świty, wagony restauracyjne, konferencyjne, łazienkowe, prasowe, ochrony oraz z bronią przeciwlotniczą. Przed wodzowskim składem pędziła lokomotywa z wypełnionymi piaskiem platformami lub inny pociąg, by detonować ewentualne miny. Czy taki przypadek nastąpił na Pomorzu? Polski wywiad zawiadomił sojuszników, że była to zwykła operacja sabotażowa, niezwiązana z osobą Hitlera. Lecz udana akcja nasunęła brytyjskiemu SOE, czyli Zarządowi Operacji Specjalnych, pomysł zaatakowania fuehrera podczas podróży pociągiem, samolotem - wielkim Focke Wulfem FW 200 lub opancerzonym mercedesem. Z powodu doskonałej ochrony pojazdów, a zwłaszcza ich głównego pasażera, te plany spaliły na panewce. Specjaliści z SOE zaczęli wtedy rozważać szanse zlikwidowania przywódcy Trzeciej Rzeszy w pobliżu jego rezydencji "Berghof" w Alpach Bawarskich. Zamachu miał dokonać snajper przebrany w mundur niemieckiego strzelca górskiego, a pociski wypełnione rtęcią wykluczyć wszelkie szanse medyków na ocalenie postrzelonej ofiary... 01:35 TAJEMNICA ŚMIERCI WOJEWODY Film dokumentalny, 53 min, Polska, 2015 Reżyseria: Hanna Zofia Etemadi Scenariusz: Hanna Zofia Etemadi Zdjęcia: Jacek Grzelak Muzyka: Joanna Fidos W 2017 r. przypadła 700 - letnia rocznica lokacji Lublina, miasta o bogatej historii obfitującej w godne przypomnienia wydarzenia. Także i nowoczesna historia Lublina, zwłaszcza tragiczne lata okupacji to wiele faktów heroicznych a zapomnianych, będących tłem działania wybitnych osobowości. Jedną z nich - może najbardziej znaczącą - jest ostatni wojewoda lubelski II Rzeczypospolitej Jerzy Albin de Tramecourt, zamordowany przez Niemców jesienią 1939 roku w nieznanych dotąd okolicznościach. Autorzy filmu postawili sobie za cel wydobycie z zapomnienia jego postać. Był to człowiek od szesnastego roku życia związany z ruchem niepodległościowym, bohaterski legionista, wybitny żołnierz, społecznik, wreszcie starosta wileńsko - trocki i radomski, później wicewojewoda poleski, a od września 1937 roku do tragicznej śmierci w 1939 roku wojewoda lubelski. Dzięki dostępowi do unikalnego archiwum rodzinnego został zilustrowany nie tylko życiorys bohatera filmu, ale i życie Lublina od początku XX wieku do 1940 roku. Praca nad filmem miała też na celu wyjaśnienie tajemnicy śmierci wojewody, ustalenie miejsca i czasu, bo powód - odmowa współpracy z okupantem, znany jest z przekazu jego współpracowników. 02:45 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - TAJEMNICA KAPLICZKI (ODC. 295) Magazyn historyczny, 24 min, Polska, 2023 Autor: Adam Sikorski Lektor: Artur Kalicki "Tajemnica kapliczki" Kiedy w roku 1920 umilkły strzały polskich pułków przepędzających bolszewików na wschód, mieszkańcy mazowieckiej wsi Strachówka przy trakcie ciągle noszącym ślady straszliwych zmagań postawili kapliczkę wotywną, dziękując za ocalenie. Na bocznej ścianie fundamentów wmurowali tablicę, dziękując w inskrypcji opatrzności. Kiedy w roku 1939 we wrześniu ponownie pojawili się tu Sowieci, zażądali usunięcia tablicy. Mieszkańcy zwlekali, a niebawem pojawili się Niemcy, którym napis nie wadził. Kapliczka przetrwała nienaruszona do lata roku 1944. Mając w pamięci niedawne doświadczenia, kiedy czołówki pancerne Armii Czerwonej zbliżały się do Strachówki, mieszkańcy tablicę z kapliczki zdjęli i zakopali. W czasach komuny woleli o sprawie milczeć. Dziś dysponujemy tylko wtórnymi przekazami, ale zdecydowani jesteśmy podjąć poszukiwania. "Tymianki - Bucie. Reduta pamięci" Następnie przeniesiemy się na pogranicze Mazowsza i Podlasia, by pokazać jak wspaniałe owoce przynieść może pamięć lokalna. Maleńka wioska Tymianki - Bucie zaimponowała nam patriotyczna energią. Tu, gdzie spoczywa dwóch nieznanych żołnierzy Wojska Polskiego, poległych w obronie ojczyzny w sierpniu w 1920 roku, powstało niezwykłe miejsce pamięci. Historia łatwo dostępna. Dosyć uporczywie drążymy temat, który roboczo nazywamy powstańcza bitwa o szyny. W momencie wybuchu powstania styczniowego nowo wybudowana linia Petersburg - Warszawa dla Rosjan oznaczała możliwość przerzutu wielkich mas wojska, a dla kierownictwa powstania narastające, śmiertelne zagrożenie. I zawsze pragnęliśmy, by podróżny, czekający na dworcu w Łochowie choć na chwilę myślą odpłynął w tamten czas. "Miejsce straceń" Kolejne miejsce pamięci powstańców styczniowych. Metalowy krzyż na skrzyżowaniu trzech dróg w Skarżynie, w gminie Czerwin. Według ustnych przekazów w 1863 roku stała tu szubienica i przywożono tu ujętych powstańców na stracenie. Mieszkańcy nazywali owo miejsce bożą męką. 03:25 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - EBEN EMAEL CZ 1 Cykl dokumentalny, 28 min, Polska, 1992 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Prowadzący: Bogusław Wołoszański Cykl popularyzujący wiedzę o historii II wojny światowej. Bogusław Wołoszański przedstawia historię zdobycia przez niemieckich spadochroniarzy fortu Eben Emael, pełniącego kluczową rolę w belgijskim systemie obronnym. Fort ten, zbudowany w newralgicznym miejscu połączenia Mozy z Kanałem Alberta, miał w maju 1940 roku zagrodzić drogę wojskom niemieckim w ich pochodzie w głąb Belgii i Francji. Opanowanie fortu przez niemieckich spadochroniarzy pozwoliło na sforsowanie Kanału Alberta przez główne siły niemieckie i w konsekwencji szybkie opanowanie Belgii. W pierwszej części Bogusław Wołoszański opowiada o niemieckiej jednostce, która zdobyła belgijskie umocnienia i prezentuje fort Eben Emael, oprowadzając po wnętrzach bunkrów. Na zakończenie audycji spotkanie z telewidzami w ramach Klubu Encyklopedii II Wojny Światowej.