TVP Historia Wtorek, 24.09.2024 06:55 BYŁ TAKI DZIEŃ - 24 WRZEŚNIA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1929 - ogłoszono z dumą osiągnięcie 700 tys. nakładu książki o "Pszczółce Mai"; 1954 - Maria Dąbrowska w Dziennikach o zniewoleniu narodu i dominacji Rosji; 1958 - Władysław Gomułka na temat zakazu wieszania krzyży w klasach; 1989 - Kościół zrehabilitował Galileusza; 07:00 SPÓR O HISTORIĘ - OBRONA GRODNA W 1939 ROKU Debata, 30 min, Polska, 2022 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Prowadzący: Tomasz Muller Obrona Grodna w 1939 roku. 20 września 1939 roku Armia Czerwona rozpoczęła atak na Grodno. Miasta broniło około 2 - 2, 5 tys. mieszkańców, nie licząc żołnierzy 101. i 102. rezerwowych pułków ułanów. Po południu 21 września walki przeniosły się do centrum Grodna. Wieczorem miasto było zajęte. Sowieci stracili około 800 zabitych, rannych i zaginionych. Obrońcy zniszczyli około 20 czołgów i tankietek. Do niewoli trafiło koło tysiąca jeńców polskich. Za stawienie oporu najeźdźcom, większość pochwyconych oficerów rozstrzelano na miejscu. W dniach 21 i 22 września Sowieci zamordowali około 300 obrońców i mieszkańców miasta. Miejscami kaźni grodnian była tzw. "Psia Górka" i "Krzyżówka". Obrońcy Pohulanki i policjanci broniący koszar 81. Pułku Piechoty zostali rozstrzelani na miejscu swojej ostatniej walki. Dlaczego Sowieci zaatakowali Grodno dopiero w czwartym dniu agresji? Jakie siły Rosjanie przeznaczyli do ataku na miasto? Jakie siły WP zgromadzone były w Grodnie na przełomie sierpnia i września 1939 roku? Co się z nimi stało po ataku Niemiec? Gdzie zostały skierowane? Jakie siły zostały w Grodnie i broniły miasta? Kto nimi dowodził? Przebieg obrony. Udział cywilnych ochotników, harcerzy. Jakie straty ponieśli Rosjanie? Jak radzili sobie z walką w mieście? Los obrońców miasta. "Kresowe Westerplatte"? Dlaczego Wilno i Lwów tak szybko poddały się? Miejsce Grodna w dziejach "Golgoty Wschodu" - dokonana przez NKWD eksterminacja dużej grupy obrońców, zwłaszcza młodzieży. Depolonizacja Grodna i Grodzieńszczyzny [wywózki na Sybir]. Goście: prof. Henryk Stańczyk, prof. Wojciech Włodarkiewicz, Michał Bogdanowicz. 07:35 FLESZ HISTORII - ODC. 679 Cykl reportaży, 15 min, Polska, 2024 Autor: Piotr Mielech Program którego celem jest prezentowanie najciekawszych informacji o wydarzeniach historycznych, wystawach, inscenizacjach w całej Polsce. 08:00 STULECIE WINNYCH S.I - ODC. 2 Serial TVP, 42 min, Polska, 2018 Reżyseria: Piotr Trzaskalski Scenariusz: Ariadna Lewańska, Ilona Łepkowska Zdjęcia: Witold Płóciennik Muzyka: Wojciech Lemański Aktorzy: Adam Ferency, Arkadiusz Janiczek, Jan Wieczorkowski, Karolina Bacia, Katarzyna Kwiatkowska, Kinga Preis, Olaf Lubaszenko, Roman Gancarczyk, Barbara Wypych, Witold Dębicki, Iwona Bielska, Katarzyna Wajda, Sebastian Łach, Dariusz Majchrzak, Krzysztof Kwiatkowski Trwa I wojna światowa. W okolicach Brwinowa wciąż słychać wystrzały; w samej wiosce leżą trupy rosyjskich i niemieckich żołnierzy. Rodzina Winnych ukrywa się w trzech różnych miejscach. Bronia, Andzia, Stanisław, bliźniaczki i synowie Władka zostali w domu Batalków, nieopodal Brwinowa. We wsi pozostały rodziny Romana i Władka. Rana Antoniego nie jest groźna, ale Władka wymaga interwencji lekarza. Antoni sprowadza do syna doktora Brzozowskiego. Ten opatruje mu nogę i zostawia zapas morfiny. Roman ukrywa się z rodziną w piwnicy. Stan zagrożenia wzmaga w nim nowe pokłady agresji. Na oczach synów uderza ich matkę. Antoni przenosi Władka do jego domu, potem zagląda do Romana. Widząc, jak niemieccy żołnierze mordują jego sąsiadów, ma świadomość, że śmierć może przyjść w każdej chwili. Czuje potrzebę spowiedzi. Czy jak jest wojna, są winni? Tymczasem Bronia i Stanisław decydują się wrócić z dziewczynkami do swojego gospodarstwa. Na miejscu zastają splądrowany dom, zabite zwierzęta. Wojna nie oszczędziła nawet konfesjonału. Andzia namawia kuzyna, by dokończył jego budowę. Wierzy, że słów obietnicy trzeba dotrzymać. Między nią i Stanisławem zaczyna się tlić uczucie, ale wdowiec nie jest jeszcze na nie gotowy. Bronia szuka Antoniego. Odwiedza dom Władka. Zastaje syna w malignie. Dopytuje synową o Antoniego, jest przekonana, że mąż się upił i dlatego nie wraca do domu. Kazia relacjonuje przebieg ostatnich dni, podkreśla, że teść uratował im życie. Tymczasem wyczerpany Antoni, odziany w niemiecki mundur dociera do domu Batalków. Nie zastaje nikogo. Zasypia i nie słyszy, że do domu zbliża się niemiecki żołnierz. Roman z rodziną opuszczają piwnicę. Szybko dochodzi do kolejnej awantury. Pijany Winny rzuca się z pięściami na żonę. Wydaje się, że tym razem jest gotów ją zamordować. Florian, starszy syn, chcąc chronić matkę, uderza ojca pogrzebaczem w głowę. Ten osuwa się martwy na podłogę. Władzia z synem grzebią Romana w ogródku pod krzakiem róż. Są przekonani, że zbrodnia będzie ich tajemnicą. Nie dostrzegają obserwującego całe zajście Ignacego. Wkrótce ich dom odwiedza Bronia. Władzia informuje ją, że Romana zabrali Niemcy. Andzia dostrzega u małej Ani kolejny niewyjaśniony znak. Tym razem dziewczynka trzyma w zaciśniętej dłoni płatek róży. Jak tu się dostał? Bronia nie hoduje róż w ogrodzie. Stanisław zaniepokojony brakiem wiadomości o ojcu postanawia go poszukać. Wraca do domu Batalków. Zastaje dom spalony. Wśród zgliszczy znajduje zwęglone zwłoki i niemiecki guzik, jaki ostatnio do płaszcza ojca przyszywała Bronia. Nie ma odwagi powiedzieć matce o śmierci ojca. 08:40 GAZ ZIEMNY W POLSCE. POCZĄTEK HISTORII - SPÓŁKA GAZOLINA - WŁADYSŁAW SZAYNOK ODC. 2 Serial dokumentalny, 20 min, Polska, 2024 Reżyseria: Janusz Sidor "Gaz ziemny w Polsce. Początek historii - Spółka Gazolina" to czteroczęściowy film o tym, jak, kto i dlaczego rozpoczął na ziemiach polskich wykorzystywać gaz ziemny w celach gospodarczych. Wcześniej gaz ziemny był niebezpiecznym odpadem, wypuszczany do powietrza, który czasem wybuchał przynosząc straty podczas wydobycia ropy naftowej. W 1912 roku więc Marian Wieleżyński wpadł na pomysł, by odprowadzać gaz z odwiertów naftowych rurociągami i spalać go w zakładach przemysłowych. Zaprosił do współpracy Władysława Szaynoka i tak w Borysławiu powstał pierwszy gazociąg, powstała koncepcja zakładów do wykorzystania gazu ziemnego. Z czasem założyli kilka firm, które zajmowały się przesyłem gazu, wytwarzaniem z gazu ziemnego paliw płynnych jak gazolina i gazol (dzisiejsze LPG), gazociągi zasilające Drohobycz, Stryj, Lwów. I sami zaczęli wydobywać gaz ziemny z pokładów gazonośnych w okolicach Daszawy. Aby rozwijać przedsiębiorstwa, założyli z Ignacym Mościckim Spółkę Metan, pierwszy w Polsce instytut naukowo badawczy (nazywany kuźnią patentów). Jeszcze przed odzyskaniem przez Polskę niepodległości zaczęli rozwijać - możliwe, że jako piersi na świecie - akcjonariat pracowniczy. Z czasem powołali Spółkę, w której udziały z prawem głosu, mieli pracownicy przedsiębiorstwa i okazało się, że była to jedyna w dwudziestoleciu międzywojennym spółka akcyjna, w pełni Polska. Nikt z pracowników nie sprzedał swoich akcji firmom spoza kraju. Przed wybuchem II wojny Spółka Gazolina była w czołówce przedsiębiorstw naftowo gazowniczych w Polsce. Kontrakty firmy sięgały 2006 roku - jak sam Marian Wilczyński pisał w raporcie w 1937 roku. W poszczególnych częściach przedstawiamy "Sp. Gazolina" poprzez postacie Mariana Wieleżyńskiego i Władysława Szaynoka - twórców przedsięwzięcia, Ignacego Mościckiego jako naukowca, współtwórcę Instytutu "Metan" oraz ich firmę, którą miała postać akcjonariatu pracowniczego, poprzez postać Bronisława Wojciechowskiego, który był posłem na sejm II RP oraz członkiem zarządu "Gazoliny". 09:00 MARIAN NA WOJNIE. ANIMOWANA HISTORIA MARIANA WALENTYNOWICZA Film animowany, 10 min, Polska, 2019 Reżyseria: Agata Mianowska Scenariusz: Wojciech Kalwat Lektor: Zbigniew Zamachowski Koziołek Matołek i małpka Fiki - Miki, zwierzaki wymyślone przez Kornela Makuszyńskiego, to najbardziej znane postaci, które wyszły spod ołówka Mariana Walentynowicza. Ale już niewiele osób wie, że ten sam rysownik służył także jako korespondent wojenny w 1. Dywizji Pancernej gen. Stanisława Maczka. To, co widział, nie tylko opisywał, lecz także szkicował i malował. Pozostawione przez niego rysunki, dokumentujące szlak bojowy dywizji gen. Maczka, stały się inspiracją do stworzenia animowanej miniatury o wojennych losach samego Walentynowicza. 12 - minutowa animacja, utrzymana w tradycyjnej, wysmakowanej stylistyce, odbiegającej od współczesnych masowych produkcji, w przystępny i pogodny sposób przybliża najważniejsze wydarzenia z dziejów 1. Dywizji Pancernej. Film jest znakomitą pomocą edukacyjną dla nauczycieli pracujących z dziećmi i młodzieżą w wieku 10 - 14 lat i stanowi interesujący punkt wyjścia do rozmowy np. o historii Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Jego walory plastyczne, a także mistrzowska interpretacja Zbigniewa Zamachowskiego, narratora filmu, sprawią, że także dorośli towarzyszący młodszym widzom, będą mieli wiele radości z oglądania. 09:10 PRASA DONOSI - MOTORYZACJA W II RP Felieton, 6 min, Polska, 2021 Scenariusz: Magdalena Majewska W nowo odrodzonej Polsce w okresie międzywojennym nastąpił rozwój motoryzacji. W kolejnym odcinku z cyklu "Prasa donosi" opowiemy o tym, kto w tamtych czasach mógł sobie pozwolić na zakup auta, jakie zagrożenia czyhały na użytkowników samochodów i jak wyglądała sieć dróg, po których mogły się one poruszać. 09:25 HISTORIA POLSKI - LEGENDA 27 WOŁYŃSKIEJ DYWIZJI PIECHOTY AK Film dokumentalny, 47 min, Polska, 2013 Reżyseria: Maria Wiśnicka, Andrzej Wyrozębski Scenariusz: Maria Wiśnicka, Michał Bronowicki, Andrzej Wrozębski Zdjęcia: Andrzej Wyrozębski Muzyka: Piotr Wierzejski Wykonawcy: Halina Górska - Grabowska, Józefa Marciniak, Barbara Kiwerska, Sabina Jakubicka, Józef Czerwiński, Władysław Filar, Wiesław Grochowski, Witold Kołodyński, Feliks Kostecki, Józef Łukaszewski, Zbigniwe Maguza, Stanisław Maślanka, Czesław Michalski, Eugeniusz Rachwalski, Tadeusz Wolak "Rawicz" Filmowy zapis niezwykłych wspomnień żołnierzy 27. Wołyńskiej Dywizji Piechoty Armii Krajowej, w którym wielkie militarne i historyczne wydarzenia nabierają ludzkiego wymiaru, jednostkowych wspomnień, strachu, radości, cierpienia, zwycięstwa i klęski. To niepowtarzalne świadectwo historii Polski, walki z okupantami, zbrojnej konspiracji, lecz także Polski XX - lecia międzywojennego oraz powojennych losów Polaków. 10:20 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - BRYTANIA DWÓCH PREMIERÓW Cykl dokumentalny, 20 min, Polska, 1995 Scenariusz: Bogusław Wołoszański Prowadzący: Bogusław Wołoszański Lektor: Bogusław Wołoszański Cykliczna audycja popularyzująca wiedzę o historii II wojny światowej. Odcinek poświęcony polityce Wielkiej Brytanii w przededniu wybuchu wojny. W programie wykorzystano archiwalne materiały filmowe. 10:50 WSZYSTKIE KOLORY ŚWIATA - KONGO, SERCE AFRYKI (FLAVORS) Serial dokumentalny, 51 min, Francja, 2008 Reżyseria: Eric Bacos Ta niezwykła seria dokumentalna pomaga odkryć bogactwo, magię i piękno najciekawszych miejsc na świecie: ich naturalne cuda i sławne zabytki, wytwory lokalnych rzemieślników i zapierające dech w piersiach krajobrazy. W każdym odcinku na widzów czeka niezapomniana podróż przez tradycję i historię kolejnego kraju, który jest wymarzonym miejscem docelowym każdego podróżnika. W tym odcinku - Kongo. 11:45 WOJOWNICY CZASU - W CIENIU WARSZAWY, CZYLI PŁOCK 1920 ODC. 91 Cykl dokumentalny, 25 min, Polska, 2024 Reżyseria: Grzegorz Gajewski Scenariusz: Grzegorz Gajewski Zdjęcia: Grzegorz Gajewski, Krzysztof Krzyżanowski Muzyka: Krzysztof Ridan Cykl "Wojownicy czasu" prezentuje historię i tradycję polskich formacji wojskowych. Kolejne odcinki opowiadają o wyjątkowych ludziach, zapomnianych bitwach i przedmiotach. Program jest zrealizowany we współpracy z pasjonatami historii, którzy możliwie wiernie i widowiskowo starają się ją odtworzyć. Wojna z bolszewicką nawałą, którą rozpoczęło zajęcie przez Rosjan Wilna 4 stycznia 1919 roku, trwała ze zmiennym szczęściem już od kilkunastu miesięcy. Po wielu polskich sukcesach wiosną 1920 roku nastąpiła rosyjska kontrofensywa, która miała płomień proletariackiej rewolucji zanieść aż na zachód Europy. Latem czerwone dywizje zagroziły stolicy i całemu Mazowszu. Na ich drodze stanął też Płock. 12:15 JAN SERCE - ODC. 3/10 - MGIEŁKA Serial TVP, 68 min, Polska, 1981 Reżyseria: Radosław Piwowarski Scenariusz: Zbigniew Kamiński, Radosław Piwowarski Zdjęcia: Witold Adamek Muzyka: Seweryn Krajewski Aktorzy: Kazimierz Kaczor, Marian Kociniak, Jadwiga Jankowska - Cieślak, Anna Nehrebecka, Krystyna Feldman, Sława Kwaśniewska, Ewa Frąckiewicz, Ewa Jeziorna, Jadwiga Kuryluk Namówiony przez przyjaciela Janek zgłasza swoją ofertę do biura matrymonialnego. Wkrótce otrzymuje zaproszenie na wielki "Bal Nadziei" organizowany przez to biuro. Po paśmie nieszczęść i pomyłek Janek poznaje smutną, szarą dziewczynę, z którą zostają wybrani królewską parą balu. Po wyjściu z balu młodzi udają się na spacer. Janek odkrywa, że jest to dziewczyna jego marzeń. Umawiają się na następny dzień. Niestety, dziewczyna nie przychodzi. Zgnębiony Janek szuka jej wszędzie - niestety, dziewczyna rozwiała się jak "mgiełka"... 13:35 SZWAJCARIA NIEUJARZMIONA - ODC. 4 VALLE VERZASCA (UNTAMED SWITZERLAND 04. THE VALLE VERZASCA / WILDE SCHWEIZ 04. DAS VERZASCATAL) Serial dokumentalny, 50 min, Niemcy, 2017 Reżyseria: Anne Wigger Szwajcaria jest dzika i piękna, mała, a jednocześnie tak różnorodna. Ten kraj w środku Europy, charakteryzujący się pasmami górskimi, rzekami, jeziorami i lasami, oferuje zapierający dech w piersiach wachlarz różnorodnych krajobrazów: prawie 1500 jezior, ponad 80 czterotysięczników, 150 lodowców i las, który zajmuje prawie jedną trzecią kraju. I nadal istnieją miejsca, które obiecują nieskalaną przyrodę: łagodne wzgórza i urwiste klify, tajemnicze wrzosowiska i potężne wodospady - wszystkie są ważnymi siedliskami dla nieśmiałej kozicy, pachnących róż alpejskich, dzikiego pstrąga i rzadkich orchidei. Czas je odkryć, zbadać i podziwiać. To będzie wyprawa do rezerwatów przyrody świata zwierząt i roślin, ale także odkrycie mitów i legend dotyczących poszczególnych regionów. W odcinku czwartym - Valle Verzasca. Dolina Verzasca znajduje się w regionie Locarno, w kantonie Ticino, w Szwajcarii. Obejmuje gminy: Mergoscia, Vogorno, Corippo, Lavertezzo, Brione, Gerra, Frasco i Sonogno. 14:35 BAŁKANY W OGNIU - CZĘŚĆ 1. JUGOSŁAWIA NA BECZCE PROCHU (THE BALKANS IN FLAMES / BALKAN IN FLAMMEN 1. TINDERBOX YUGOSLAVIA) Serial dokumentalny, 52 min, Niemcy, 2019 Reżyseria: Veronika Mendler, Klaus Kastenholz Czteroodcinkowa seria dokumentalna o sytuacji na Półwyspie Bałkańskim. Upadek Jugosławii w XX wieku był wynikiem wielu wojen i konfliktów, które nękały Europę Południowo - Wschodnią od ponad stu lat. Przerażające okrucieństwa z przeszłości wciąż tkwią w wielu sercach i umysłach w dużych częściach regionu, powodując trwającą brutalną konfrontację, która jest jedną z przyczyn dalszego rozmieszczania żołnierzy ONZ w niebieskich hełmach. Często nie sposób zapomnieć o krwawej przeszłości. Ten serial dokumentalny dociera do sedna przyczyn konfliktów i wojen. Wypowiedzi współczesnych świadków i międzynarodowych ekspertów pomagają w dochodzeniu w sprawie kryzysu południowo - wschodniego. Jest to badanie genezy państwa, epoki dyktatora Tity, wojen jugosłowiańskich lat 90. , a także wpływu przeszłości na współczesność. 15:35 KORONA KRÓLÓW - ODC 77 Telenowela historyczna TVP, 24 min, Polska, 2017 Reżyseria: Wojciech Pacyna, Jacek Sołtysiak Scenariusz: Monika Zięba, Anna Stańko Zdjęcia: Krzysztof Pakulski, Jacek Fabrowicz Muzyka: Marcin Przybyłowicz Aktorzy: Halina Łabonaska, Mateusz Król, Marta Bryła, Wenanty Nosul, Renata Berger, Tadeusz Kwinta, Karina Seweryn, Maurycy Popiel, Piotr Ligienza, Jolanta Olszewska, Grzegorz Woś, Monika Radziwon, Kamil Toliński, Tadeusz Chudecki, Mateusz Kmiecik Odc. 77 Stan Anny bardzo się pogorszył. Kazimierz czuwa przy żonie. Czuje się winny, uważa, że choroba Anny ma związek z jego grzechami. Na dwór przybywa Arunas, którego wezwał król, by ratował królową. Zdaniem mnicha na ratunek jest już zbyt późno. Anna rozpoznaje Arunasa. Cały dwór modli się za królową. Elżbietka i Kundzia są przerażone. 16:10 "SENSACJE XX WIEKU" - ENIGMA CZ. 1 (ENIGMA CZ. 1) Widowisko, 43 min, Polska/Wielka Brytania, 2015 Reżyseria: Robert Wichrowski Scenariusz: Bogusław Wołszański Zdjęcia: Waldemar Szmidt Aktorzy: Krzysztof Czeczot, Mateusz Banasiuk, Grzegorz Małecki, Marcin Sztabiński, Marcin Czarnik, Marcin Kwaśny Największym polskim wkładem w zwycięstwo w II wojnie światowej było złamanie przez polskich kryptologów tajemnicy niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma. Szczodry dar polskiego wywiadu, przekazany aliantom w przededniu wybuchu wojny, dał im nadzieję w czasie klęsk wczesnego okresu wojny i umożliwił pierwsze zwycięstwa, prowadzące do wielkiego przełomu. Dzieło matematyków Mariana Rejewskiego, Jerzego Różyckiego i Henryka Zygalskiego, a także ich dowódców i towarzyszy broni z Biura Szyfrów, miało wiele wymiarów: historyczny (skracając o 2 - 3 lata koszmar wojny, a zdaniem niektórych historyków decydując o jej wyniku; humanitarny (ratując przed zagładą wiele milionów istnień ludzkich); naukowy (tworząc podwaliny współczesnej kryptologii, także w jej cywilnym wydaniu). Jednakże ten sukces został nam skradziony; tylko historycy wiedzą, że to Polacy złamali Enigmę. Prawdę o Enigmie ujawniono późno i w sposób deprecjonujący kluczowy wkład Polaków. Nawet, jeśli dzisiaj większość naukowców uznaje ich pionierską rolę, powszechna wiedza na ten temat nie jest kształtowana przez książki historyków, lecz produkty kultury masowej, prezentujące rolę polskich kryptologów w sposób zafałszowany. Czteroodcinkowe widowisko przedstawia, jak doszło do złamania szyfru Enigmy, przed którym skapitulowali brytyjscy i francuscy kryptolodzy, uznając, że jest to zadanie niemożliwe do wykonania. 17:05 HISTORIA POLSKI - ZAGRABIONY, ODNALEZIONY, ODZYSKANY Film dokumentalny, 51 min, Polska, 2021 Reżyseria: Leszek Staroń Scenariusz: Leszek Staroń Zdjęcia: Michał Bożek, Aleksander Trafas Losy ołtarza głównego w Bazylice Mariackiej w Krakowie, zwanego potocznie Ołtarzem Mariackim, już od momentu podjęcia decyzji o jego wykonaniu przez norymberskiego rzeźbiarza Wita Stwosza (Veit Stossa) były nierozerwalnie związane z polityką. Po wybuchu II wojny światowej, we wrześniu 1939 roku Polska jako pierwsza doświadczyła na sobie grabieży przez Niemców dzieł sztuki na niespotykaną dotychczas skalę, której w Polsce przyświecał cel usankcjonowania prawnego zdobytych ziem jako należących do dziedzictwa kulturowego Niemiec. Takim koronnym dowodem miał być Ołtarz Mariacki, który po zagrabieniu został przewieziony i ukryty w Norymberdze. Po jego odnalezieniu przez amerykańskie specjalne oddziały poszukujące i identyfikujące zagrabione dzieła sztuki, a powstałe z polskiej inicjatywy, ołtarz w ramach token restitution został w 1946 roku zwrócony Polsce, ale nie oznaczało to jego powrotu do Bazyliki Mariackiej. Walka z komunistyczną władzą trwała do października 1956 roku i dopiero w 1957 roku stało się możliwe ponowne umieszczenie Ołtarza w kościele. 18:05 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - ODC. 335 Magazyn historyczny, 25 min, Polska, 2024 Autor: Bartek Wieczorek Scenariusz: Adam Sikorski Magazyn historyczny prezentujący wydarzenia i różne aspekty dawnej i najnowszej historii Polski. W programie podejmowane są zatarte, zagubione, zakłamane wątki polskiej historii. Autor poszukuje odpowiedzi na pytania o naszą wspólną przeszłość. Okazuje się, że wiele odpowiedzi leży w rodzinnych archiwach, zdjęciach, dokumentach i wspomnieniach ludzi. Program mobilizuje do poszukiwań lokalne środowiska miłośników historii, których nie brakuje w żadnym zakątku kraju. Było nie minęło"to program realizowany techniką reporterską, pozwalający widzom wspólnie z realizatorami zmagać się z tajemnicą historyczną. Każdy z odcinków, poza nielicznymi wyjątkami, stanowi odrębną całość i ma charakter ponadczasowy. 18:50 STULECIE WINNYCH S.I - ODC. 3 Serial TVP, 44 min, Polska, 2019 Reżyseria: Piotr Trzaskalski Scenariusz: Ilona Łepkowska Zdjęcia: Witold Płóciennik Aktorzy: Adam Ferency, Arkadiusz Janiczek, Karolina Bacia, Katarzyna Kwiatkowska, Kinga Preis, Olaf Lubaszenko, Jan Wieczorkowski, Roman Gancarczyk, Barbara Wypych, Witold Dębicki, Iwona Bielska, Katarzyna Wajda, Dariusz Majchrzak, Bartek Szczerbiak, Antoni Tyszkiewicz Wiosna 1917 roku. Wojna nadal zbiera krwawe żniwo. Bomby i wybuchy zastąpili szabrujący niemieccy żołnierze. Za jedzenie są w stanie nawet zabić. Bronia angażuje się w pracę w pobliskim szpitalu. Razem z doktorem Brzozowskim mają pełne ręce roboty. Każdego dnia przybywa rannych. Rodzina Winnych stara się powoli przestawiać życie na normalne tory. Andzia pragnie zwrócić na siebie uwagę Stanisława. Zasięga nawet porad zielarki, ale Stanisław nie potrafi się w tę relację zaangażować. Bliźniaczki kończą 3 lata. Na urodzinach dochodzi do rozmowy między Stanisławem i Florianem. Florian oświadcza stryjowi, że jego ojciec już z wojny nie wróci, Stanisław zdradza bratankowi swój sekret o śmierci Antoniego. Stanisław prosi bratanka, by na razie nie zdradzać ich tajemnic Bronisławie. Sam próbuje handlować z niemieckimi dezerterami. Gdy oferuje bimber za jedzenie, zostaje ciężko pobity. Do domu wraca bez butów. Matka oddaje mu buty Antoniego, jednocześnie prosi, by zajrzał do domu Władzi. Synowej trzeba naprawić łóżko. Pierwsze odwiedziny w domu bratowej sprawiają, że tych dwoje, samotnych ludzi odkrywa wzajemną namiętność. Bronia i Andzia znajdują w modlitewniku Antoniego tajemniczą mapkę. Szkic prowadzi do pobliskiego krzyża. Przy nim kobiety znajdują zakopaną w ziemi puszkę, a w niej złote pieniążki ukryte przez Antoniego. Teraz można za nie kupić jedzenie, którego brak stawał się coraz dotkliwszy. Bronia zauważa zmianę w zachowaniu syna. Stanisław po kilku wizytach u bratowej zakochuje się w niej. Uczucie utrzymują w tajemnicy, oficjalnie nikt nie uznał Romana za zmarłego. Jednak Florian odkrywa romans matki ze stryjem. Odkrycie jest dla niego wstrząsem. Przychodzą dobre wieści od Kajetana. Udało mu się uciec z rosyjskiej armii i dostać do Legionów Piłsudskiego. Władzia odkrywa, że jest w ciąży. Nie zaprzestaje kontaktów z bratem męża, ale nie zdradza mu prawdy. Stanisław wyznaje Władzi miłość i obiecuje małżeństwo. Bratowa odrzuca to uczucie, wyrzuca kochanka z domu i zakazuje dalszych spotkań. Stanisław jest zrozpaczony, nadal przychodzi pod dom Władzi, ale nie zostaje do niego wpuszczony. Florian, do tej pory stroniący od wódki coraz częściej chodzi pijany. Między nim a Stanisławem dochodzi do awantury. Władzia bandażami ściska powiększający się brzuch, a przed rodziną udaje chorą. Nadchodzi Wigilia 1917 roku. Bronia zaprasza całą rodzinę na uroczystą wieczerzę. Władzia wymawia się gorączką. Młodszy syn, Ignacy, odkrywa prawdziwy powód choroby matki. Przez lekko uchylone drzwi dostrzega jej wielki, ciążowy brzuch. Kiedy rodzina Winnych biesiaduje przy wigilijnym stole, Władzia w pustym domu rodzi dziecko. Gdy Ignacy wcześniej wraca z Wigilii widzi przed domem ognisko. Z ukrycia dostrzega, że Władka wrzuca do ognia krwawe zawiniątko. Jest pewny, że matka zamordowała niemowlę. 20:00 POCIĄGI, KTÓRE ZMIENIŁY ŚWIAT - ODC. 4/4. WYPOCZYNEK (TRAINS THA CHANGED THE WORLD) Serial dokumentalny, 50 min, Wielka Brytania, 2022 Seria opowiada o tym, jak cztery kultowe pociągi zrewolucjonizowały podróże koleją i zainspirowały niesamowite projekty kolejowe na całym świecie. Bez wątpienia od ponad 200 lat pociągi zmieniają życie ludzi. Zrewolucjonizowały sposób podróżowania, sposób pracy, a nawet sposób spędzania wakacji. Autorzy podróżują na pokładzie legendarnych lokomotyw kolejowych, takich jak Flying Scotsman i Stephenson's Rocket i w każdym odcinku przybliżają dziedzinę życia, która uległa epokowej przemianie dzięki pociągowi. 20:55 ARMIA CIENI (L' ARMEE DES OMBRES) Film wojenny, 138 min, Francja/Włochy, 1969 Reżyseria: Jean-Pierre Melville Aktorzy: Christian Barbier, Alain Mottet, Alain Dekok, Jean-Pierre Cassel Zdjęcia: Pierre Lhomme Muzyka: Eric Demarsan Nagrodzony po latach przez Amerykańskie Stowarzyszenie Krytyków Filmowych film Jean - Pierre’a Melville’a jest świadectwem biograficznych doświadczeń wojennych francuskiego reżysera. Philippe, członek ruchu oporu zostaje zdradzony i wydany w ręce funkcjonariuszy Gestapo. Udaje mu się jednak uciec i przedostać do Marsylii gdzie wraz ze swoimi współtowarzyszami ma doprowadzić do egzekucji zdrajcy. Film w realistyczny sposób ukazuje historię bojowników ruchu oporu którzy muszą skonfrontować się nie tylko z przeciwnikiem ale także sprzecznymi zasadami moralnymi. 23:20 SENSACJE XX WIEKU - KUTRZEBA CZ. 1 Widowisko kameralne, 48 min, Polska, 2002 Reżyseria: Adek Drabiński Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Jan Tarczyński Zdjęcia: Adam Sikora Wykonawcy: Bogusław Wołoszański Czy Polska mogła odwrócić kataklizm, jaki spadł na nią 1 września 1939 roku, uniknąć zagłady 6 milionów obywateli, zniszczenia stolicy, wielu miast, miasteczek i wsi, ogromnych strat w gospodarce? Wydawałoby się, że wobec przygniatającej przewagi wroga - nie. Bogusław Wołoszański, analizując to, co działo się wówczas w naszym kraju - ruchy wojsk i działania dyplomatyczne - próbuje znaleźć odpowiedź na to pytanie. Szuka we wrześniu 1939 roku punktu zwrotnego, w którym był czas, by wydarzenia pobiegły innym torem, a bohaterem swojego kolejnego widowiska historycznego czyni generała Tadeusza Kutrzebę, dowódcę Armii "Poznań". Dla Tadeusza Kutrzeby była to trzecia wojna. W roku 1914 szedł do walki jako 28 - letni porucznik pełen przesadnego optymizmu, w roku 1920 - pełen wiary w jasną przyszłość Polski, w 1939 - z uczuciem przykrego niepokoju. Bardzo dobrze znał stan uzbrojenia i terenowego przygotowania polskiego wojska, zbyt dobrze znał jego braki, głównie w uzbrojeniu przeciwpancernym i przeciwlotniczym, aby sobie nie zdawać sprawy z trudnych warunków prowadzenia tej wojny. Broniąca Wielkopolski armia "Poznań" znalazła się pośrodku wielkich niemieckich kleszczy, które z północy i południa posuwały się w stronę Warszawy. Kutrzebę najbardziej interesował kierunek południowy, gdzie w stronę Łodzi posuwała się niemiecka 8. Armia. Była blisko obszaru jego oddziałów. Gdyby więc armia Kutrzeby, która stała bezczynnie, uderzyła z północy na 8. Armię, przyniosłoby to ogromną ulgę ponoszącej ciężkie straty Armii "Łódź". Polskie uderzenie byłoby tym potężniejsze, że Kutrzeba planował zespolenie sił swojej armii i armii "Pomorze" generała Bortnowskiego, razem 150 tysięcy żołnierzy. Ale na ten manewr Kutrzeba musiał uzyskać zgodę Naczelnego Dowództwa. Szef Sztabu Głównego, generał Stachiewicz, nie wyraził jednak zgody na realizację tego planu i w imieniu naczelnego wodza polecił Kutrzebie zarządzenie odejścia armii na ostateczną linię obrony Żnin - Gopło - Warta, przedmościa Koło - Konin. Sytuacja Armii "Łódź", której tak chciał pomóc generał Kutrzeba, stawała się coraz trudniejsza. Uderzenia niemieckich oddziałów pancernych zmusiły żołnierzy do odwrotu. Odchodzili w stronę Łodzi, ścigani przez oddziały niemieckiej 8. Armii, atakowani z powietrza, co uniemożliwiło sprawne przegrupowanie i obronę. Armia "Łódź" nie miała sił, aby zatrzymać wroga. Marszałek Rydz - Śmigły popełnił błąd. Nie pozwalając Kutrzebie na wsparcie Armii "Łódź", uniemożliwiał stworzenie silnego frontu i zatrzymanie wroga. Działał bardzo schematycznie. Ściągał armię na linię Wisły, gdzie miały okopać się i bronić, czekając na pomoc sojuszników. Co więcej, niemieckie oddziały odsłaniały swoje boki i niespodziewane uderzenie, które proponował Kutrzeba, mogło zdecydowanie zmienić sytuację. Mijał bezcenny czas, a marszałek nie dostrzegał, że brak zgody na propozycję Kutrzeby może mieć zgubny wpływ na przebieg kampanii wrześniowej. Zgodnie z rozkazem Rydza - Śmigłego Armia "Poznań" rozpoczęła odwrót z Wielkopolski w stronę Warszawy, choć generał Kutrzeba ani na chwilę nie porzucił planu uderzenia na niemieckie wojska toczące krwawe boje z Armią "Łódź". Musiał jednak wykonać rozkaz. Generał Kutrzeba zatrzymał się w dworze Mchówek koło Izbicy, gdzie miał przygotowaną bojową kwaterę. Wracał z Torunia, po rozmowie z dowódcą walczącej na północy Armii "Pomorze", generałem Władysławem Bortnowskim. Naczelne Dowództwo zmieniało decyzje. Marszałek Rydz - Śmigły zgodził się, aby armia Kutrzeby wspomogła Armię "Łódź", której sytuacja była już tragiczna. Szybko jednak ten rozkaz odwołał, nakazując odwrót Armii "Poznań" do linii Wisły. 00:35 AK - ARMIA PODZIEMNA Film dokumentalny, 60 min, Polska, 1995 Reżyseria: Józef Gębski Scenariusz: Jozef Gębski Zdjęcia: Leszek Winnicki Muzyka: Janusz Bogucki Film opowiada o genezie powstania Armii Krajowej i działaniach tej najsilniejszej i największej w Europie armii polskiego państwa podziemnego. Program ilustrowany wieloma nieznanymi szerzej zdjęciami filmowymi, fotografiami i innymi dokumentami pokazującymi bohaterstwo, waleczność i tragizm ludzi, dla których wojna nie zakończyła się w 1945 roku. 01:50 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - WALKI O PAMIĘĆ ODSŁONA KOLEJNA (ODC. 299) Magazyn historyczny, 24 min, Polska, 2023 Autor: Adam Sikorski Lektor: Artur Kalicki "Walki o pamięć odsłona kolejna" W przekazach ludowych na północno - zachodnim Mazowszu pojawiała się opowieść o grupie bojowników Polskiej Organizacji Wojskowej, która w październiku 1918 roku rozbiła dużą kolumnę niemieckich wojsk okupacyjnych z tzw. Ost Frontu. Historycy powiadali, że to tylko przekaz i nie ma dowodów na owo wydarzenie. Ale nam udało się dowód zdobyć. W domowym archiwum jednego z mieszkańców wsi Dobre odkryliśmy fotografie kapliczki z napisem "Na pamiątkę walki stoczonej w tym miejscu przez oddział POW z pruskim najeźdźcą w dniu 10 X 1918 roku - uczestnicy tejże w podzięce za wolność Ojczyzny krzyż ten stawiają". Na fotografii wokół kapliczki widzimy grupę kilkunastu mężczyzn, członków POW. Przez kilka dni przebadaliśmy wiele kapliczek, aż dotarliśmy do relacji, że Niemcy w 1939 roku kazali napis zalepić cementem. Mamy pewność, że wiemy, który to obiekt. "Już tylko las" Następnie ruszamy w okolice Płocka ku kolejnemu wyzwaniu. Lokalna legenda głosi, że gdzieś w okolicy była kiedyś mogiła powstańców styczniowych. Dziś nie ma po niej śladu, a my przy pomocy sprzętu georadarowego spróbujemy sprawdzić, czy jest szansa na jej odnalezienie. 02:30 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - EBEN EMAEL CZ 2 Cykl dokumentalny, 28 min, Polska, 1992 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Prowadzący: Bogusław Wołoszański Cykl popularyzujący wiedzę o historii II wojny światowej. Bogusław Wołoszański przedstawia historię zdobycia przez niemieckich spadochroniarzy fortu Eben Emael, pełniącego kluczową rolę w belgijskim systemie obronnym. Fort ten, zbudowany w newralgicznym miejscu połączenia Mozy z Kanałem Alberta, miał w maju 1940 roku zagrodzić drogę wojskom niemieckim w ich pochodzie w głąb Belgii i Francji. Opanowanie fortu przez niemieckich spadochroniarzy pozwoliło na sforsowanie Kanału Alberta przez główne siły niemieckie i w konsekwencji szybkie opanowanie Belgii. W drugiej części Bogusław Wołoszański kontynuuje oprowadzanie po zabudowaniach fortu Eben Emael. Na zakończenie audycji spotkanie z telewidzami w ramach Klubu Encyklopedii II Wojny Światowej.