TVP Dokument Poniedziałek, 21.10.2024 05:35 DZIKA POLSKA - DZIĘCIOŁ NA JĘZYKACH Serial dokumentalny, 24 min, Polska, 2009 Reżyseria: Joanna Łęska, Dorota Adamkiewicz Scenariusz: Dorota Adamkiewicz, Joanna Łęska Prowadzący: Tomasz Kłosowski, Artur Tabor Zdjęcia: Tomasz Michałowski Bohaterami kolejnego odcina programu będą dzięcioły. Choć mają długie języki, nie plotkują. Za to porozumiewają się, uderzając z werwą w rynny i latarnie traktowane jako blaszane bębenki. Zagrzebują się w mrowiskach dla zdrowia i urody. Potrafią spać przyczepione do pionowej drewnianej ściany, podpierając się ogonem. A nade wszystko umieją wykuć w drewnie głęboką dziuplę o zdumiewająco dużym otworze. To przez taki otwór do tych dziupli zmyślnym sposobem zagląda dr Tomasz Mazgajski z Muzeum i Instytutu Zoologii PAN w Warszawie. I to on wprowadzi nas w tym odcinku w tajniki życia dzięciołów, kto wie czy nie najdziwniejszych naszych ptaków. 06:05 PODRÓŻE Z HISTORIĄ S.III - ODC. 28 KULISY DAWNYCH PODRÓŻY Cykl dokumentalny, 27 min, Polska, 2016 Reżyseria: Radosław Kotarski Scenariusz: Radosław Kotarski Dziś podróżowanie rowerem, samochodem czy samolotem jest tak powszechne, że nie wymaga większej uwagi. Dwieście czy trzysta lat temu, gdy ktoś wybierał się w liczącą kilkaset kilometrów podróż, musiała z tej wyprawy powstać książka ze wspomnieniami. Tym razem Radosław Kotarski przenosi się właśnie w dawne czasy, aby przekonać się, jak wyglądało przemieszczanie się naszych pradziadów. Zapraszamy w niezwykłą podróż w czasie. 06:45 ŻYCIE W DZIESIĘCIU ODSŁONACH SERIA I S.I - ODC. 5 JOHN LENNON (A LIFE IN TEN PICTURES SERIES I/5 JOHN LENNON) Serial dokumentalny, 51 min, Wielka Brytania, 2021 Reżyseria: Julia Harrington, Matt Hill Seria dokumentalna BBC. Sezon 1 - 6 odcinków. Bohaterami będą: Freddie Mercury, Elizabeth Taylor, Tupac Shakur, Muhammad Ali, Amy Winehouse, John Lennon. Dziesięć fotografii z ich życia, prywatnych i takich, które pozostały w zbiorowej pamięci na zawsze. Oczywiście wywołanie wspomnień pociąga za sobą opowieści o wydarzeniach z bogatego życia tych niezwykłych osób. Na ich temat wypowiedzą się przyjaciele, rodzina i współpracownicy. 07:45 NAJMŁODSI WŚRÓD ZWIERZĄT - ODC. 2 MIESZKAŃCY WÓD (ANIMAL BABIES WATER BABIES) Film dokumentalny, 49 min, Wielka Brytania, 2016 Reżyseria: Gavin Boyland Miniserial dokumentalny BBC Worldwide, pokazujący w kolejnych częściach potomstwo zwierząt w trzech bardzo różnych środowiskach naturalnych. W tej części dowiemy się, jak młode radzą sobie w środowisku wodnym. Od rzek po skaliste wybrzeża, od otwartych oceanów po dziewicze rafy koralowe. Ponad 70 procent powierzchni naszej planety pokrywają wody. To środowisko wielkich możliwości, ale i trudnych wyzwań, szczególnie dla tych, którym brak doświadczenia. Wiele zwierząt żyjących w środowisku wodnym musi wychodzić na ląd, by się rozmnażać. Narodzone i dorastające w takich warunkach, już od najwcześniejszych chwil trafiają na liczne przeszkody. Czasem samo dotarcie do wody staje się najtrudniejszym sprawdzianem w ich młodym życiu. Te maleństwa muszą unikać drapieżników i doskonalić umiejętności, które zdecydują o ich przetrwaniu. Często już w bardzo wczesnym okresie życia mają do czynienia z najgroźniejszymi przeszkodami. Pokonując je, rozpoczynają swą drogę do dorosłości. Mimo licznych wyzwań trudnego środowiska młode starają się przetrwać najbardziej niebezpieczny etap swojego życia. Na drodze ku dorosłości będą szukać własnego miejsca w wodach naszej błękitnej planety. W ostatniej części zawitamy w góry, gdzie żywności jest bardzo mało, a warunki pogodowe są ekstremalne. 08:45 POZNAĆ I ZROZUMIEĆ RAKA (MAKING SENSE OF CANCER WITH HANNAH FRY / HANNAH FRY - HELLO CANCER) Film dokumentalny, 58 min, Wielka Brytania, 2022 Reżyseria: Harriet Bird Dokumentalna historia Hannah Fry - matematyczki i prezenterki, u której zostaje zdiagnozowany rak szyjki macicy. Postanawia ona dowiedzieć się więcej o tej chorobie i o tym jak ma sobie z nią poradzić. Ten dokument o raku łączy w sobie surowy i osobisty materiał filmowy z leczenia wraz z jej własną próbą dowiedzenia się więcej. Dużo pytań i odpowiedzi, mnóstwo przeczytanych książek i rozmów ze specjalistami. Kiedy można odmówić leczenia? A gdyby mogła cofnąć czas, czy postąpiłaby inaczej? 09:55 JEDWABNY SZLAK JOANNY LUMLEY - ODC. 4 UZBEKISTAN I KIRGISTAN (JOANNA LUMLEY'S SILK ROAD EP. 4 UZBEKISTAN & KYRGYZSTAN) Serial dokumentalny, 46 min, Wielka Brytania, 2018 Reżyseria: Clive Tulloh Seria dokumentalna BBC (4 odcinki). Joanna Lumley wyrusza w wielką i pełną wyzwań podróż do serca Jedwabnego Szlaku. To tu powstał jedwab, proch strzelniczy, papier i makaron. Zaczynając w Wenecji, miejscu narodzin najsłynniejszego podróżnika Jedwabnego Szlaku, Marco Polo, Joanna przenosi się do Albanii, Turcji, Gruzji, Azerbejdżanu, Iranu, Uzbekistanu i Kirgistanu, podziwiając piękne miasta i zachwycające krajobrazy. Odwiedza fantastyczną Kapadocję w Turcji, wspaniałe miasto Jedwabnego Szlaku Samarkandę w Uzbekistanie oraz starożytne miasta Isfahan i Shiraz w Iranie. Po drodze spotyka tkaczy jedwabiu, wirujących derwiszów i łowców orłów z kirgiskich gór Tien Szan. To wspaniała przygoda, która przenosi na ekran romantyczne i rzadko filmowane części świata. 10:50 OSTATNI POSTERUNEK Film dokumentalny, 25 min, Polska, 1989 Scenariusz: Michał Dąbrowski Zdjęcia: Roman Farat Hołd weteranów, angielskich lotników, którzy przylecieli do Polski, aby upamiętnić czasy II wojny światowej, poległych kolegów i pobyt w obozie jenieckim. Powitanie i dekoracja lotników, którzy pomogli Polakom w czasie II wojny światowej. Weterani składają wieńce przy pomniku Nike w Warszawie. Wspomnienia lotników o trudnych lotach oraz o czasie pobytu w obozie jenieckim, gdzie Niemcy zmuszali ich do bardzo ciężkich prac. Grupa brytyjska przybyła do Polski, aby pożegnać tych, którzy nie przeżyli. Poddają w wątpliwość zasadność ich śmierci w obliczu tego, że świat nadal niczego się nie nauczył. Ostatni posterunek jest wyrazem hołdu poległym. 11:25 LENA NA BAŁKANACH - ODC. 8. TRADYCJA Cykl reportaży, 24 min, Polska, 2021 Reżyseria: Konrad Zagórski Scenariusz: Konrad Zagórski Prowadzący: Lena Urbańska Wykonawcy: Agnieszka Barjasz Seria podróżnicza, niewiele mająca wspólnego z typowym przewodnikiem turystycznym. Spróbujemy wejść głębiej w tkankę społeczeństwa, zanurzymy się w bałkańskim kotle, czyli mieszance religii, wyjątkowych kultur i ich burzliwej historii. W każdym odcinku będziemy skupiać się na wybranym zagadnieniu współczesnych Bałkanów. Zagadnienia te będą przedstawione poprzez kilku lokalnych bohaterów, którzy przybliżą nam swoją kulturę i opowiedzą o swojej działalności. Jest to seria skupiająca się na człowieku, opowiadająca o regionie przez poznanie ludzi. To seria o podróżach poza utartym szlakiem. 12:00 NEFERTITI: DO KOGO NALEŻY JEJ URODA? (NEFERTITI - TO WHOM BELONGS THE BEAUTY? / NOFRETETE - WEM GEHÖRT DIE SCHÖNHEIT? 2022 / BY GRIT LEDERER) Film dokumentalny, 52 min, Niemcy, 2022 Reżyseria: Grit Lederer Film dokumentalny. Popiersie królowej Nefertiti jest magnesem dla każdego odwiedzającego Berlin. Jednak nad Nilem bardzo brakuje ikony kultury egipskiej. Formalnie struktura własnościowa wydaje się być przejrzysta. Dystrybucja znalezisk odbywała się ściśle według prawa. Ale są co do tego wątpliwości. Już w 1924 roku odzyskano wizerunek królowej. Popiersie Nefertiti jest przykładem szerszego problemu, gdzie powinny się znajdować ikony światowej kultury i czyją tak naprawdę są własnością - państwa, na obszarze którego powstały czy całej ludzkości, której kulturową tożsamość kształtują. 13:00 FILM DLA STASIA Film dokumentalny, 53 min, Polska, 2015 Reżyseria: Monika Meleń Film dla małego Stasia nagrywa amatorską kamerą dorosły Stanisław. Długo i cierpliwie tłumaczy dziecku, co jest w życiu ważne, a także jak sobie radzić z najprostszymi czynnościami, które małemu Stasiowi mogą sprawiać trudność. Uczy go siły, pokazuje jak mimo wszystko cieszyć się życiem i brać z niego tyle, ile się zamarzy. Duży Stanisław to artysta, malowanie obrazów jest jego pracą i pasją, którą także stara się zarazić małego Stasia. Są przyjaciółmi, choć dzieli ich spora różnica wieku. Obaj mają ułomność, która z pozoru powinna im utrudniać normalne życie, a jednak każdego dnia udowadniają sobie i światu, że jeśli się naprawdę chce, można osiągnąć wszystko. To film o sile przyjaźni i radości życia. 14:00 BELIZE NIEZNANE - ODC. 1 (UNKNOWN BELIZE EP. 1) Serial dokumentalny, 46 min, Wielka Brytania, 2023 Reżyseria: Ben Summers Mini - seria dokumentalna (4 odcinki), która przybliży nam Belize - mały kraj w Ameryce Środkowej, leżący na półwyspie Jukatan, nad Morzem Karaibskim, od północy graniczący z Meksykiem, a na zachodzie z Gwatemalą. Poznamy ten kraj i jego piękny krajobraz, sposób życia i historię sukcesu w zakresie integracji współczesnego życia z ochroną środowiska. To podróż pełna zapierających dech w piersiach scenerii i najwspanialszych zwierząt. W serialu występuje m in Francis Ford Cappola. Rafa koralowa przy Belize ma 320 km długości i rozciąga się wzdłuż wybrzeża w kierunku południowym. Jest drugą co do wielkości rafą koralową na świecie. Około połowy terytorium kraju zajmują strefy ochrony z lasami tropikalnymi i sosnowymi, namorzynami i bogatą przyrodą. Odc. 1. Udajemy się do północnego Belize, znanego z rolnictwa i lasów. Odwiedzimy rezerwat wyjców, Wyruszymy w morze, aby łapać i oznaczać rekiny. Dalej na północ dołączymy do innej grupy zajmującej się ochroną przyrody podczas nocnego polowania na krokodyle. Będziemy obserwować ptaki na lagunie Crooked Tree. Spotkamy rolników mennonickich, zarówno zwolenników, jak i przeciwników ochrony przyrody, a następnie wyruszymy w głąb lasu deszczowego, gdzie dowiemy się o epickich zmaganiach o ochronę lasów, a także poznamy niezwykłą przyrodę. 15:00 ROPUCHY I LUDZIE (TOAD PEOPLE) Film dokumentalny, 52 min, Kanada, 2020 Reżyseria: Mika Mcknley, Isabelle Groc Film dokumentalny, którego bohaterami są płazy od dawna uważane za istotny składnik globalnej różnorodności biologicznej. Ze względu na wrażliwość na zmiany w środowisku, płazy są szczególnie dobrymi wskaźnikami zdrowia ekosystemu. Spadek ich populacji może sygnalizować zmiany w środowisku, w tym jakości powietrza lub wody - zmiany, które ostatecznie wpływają na inne gatunki zamieszkujące przestrzeń, w tym na ludzi. Kiedy więc populacja zachodniej ropuchy w wiejskiej społeczności Kanady zaczęła spadać, problem ten nie był tylko powodem do niepokoju dla mieszkańców, ale wezwaniem do działania. Ten film podąża za potężnym, kierowanym przez społeczność ruchem na rzecz ratowania tego zagrożonego gatunku. Od lobbowania na rzecz wprowadzenia w życie przepisów dotyczących gatunków zagrożonych wyginięciem, po wprowadzanie zmian strukturalnych w swoich społecznościach. Aby zapobiec ingerencji w migrację ropuch, ci pełni pasji obywatele postawili sobie za misję ochronę siedlisk ropuch. To również opowieść o nadziei i o ludziach, którzy przypominają nam, że ochrona przyrody zaczyna się u nas. 16:00 CHEMICZNY ŚWIAT - ODC. 1 POCZĄTKI (THE CHEMICAL WORLD EP. 1 ORIGINS) Cykl dokumentalny, 52 min, USA, 2021 Reżyseria: Marck Radomsky, Alice Tylor Scenariusz: Dr Jordan Nguyen Seria dokumentalna (3 odcinki) o tym, jak chemia ukształtowała naszą planetę, ludzkie życie i całe życie na Ziemi od gigantycznego płetwala błękitnego do najmniejszego organizmu jednokomórkowego. Co zaskakujące, ze wszystkich pierwiastków chemicznych w układzie okresowym tylko sześć: węgiel, wodór, azot, tlen, fosfor i siarka łączy się, tworząc wszystko, co znamy, od planet w naszym Układzie Słonecznym po niewidzialne bakterie i wirusy. Odc. 1. Przełomowe odkrycia naukowe i technologiczne, które pozwoliły nam zrozumieć, jak zaczęło się życie, jak ewoluowało, co je utrzymuje, jak człowiek wykorzystał wiedzę o chemii, aby poprawić swoją egzystencję. Od czasu odkrycia struktury DNA w 1955 r. i późniejszego zsekwencjonowania całego ludzkiego kodu genetycznego przez Human Genome Project w 2000 r. , naukowcy coraz bardziej potrafili wyjaśnić reakcje chemiczne zachodzące w organizmie człowieka. Dzięki temu można teraz leczyć wcześniej nieuleczalne choroby genetyczne, rozumieć rolę, jaką chemia odgrywa w miłości, wyjaśniać tajemnice macicy i jak nienarodzony płód kontroluje chemicznie zarówno matkę, jak i ojca. Znaleziono nawet sposoby na spowolnienie nieuchronnego słabnięcia naszych ciał z powodu starzenia się. 17:05 WSZYSTKIE KOLORY ŚWIATA - EGIPT - WOKÓŁ NILU (FLAVORS) Serial dokumentalny, 51 min, Francja, 2008 Reżyseria: Eric Bacos W kolejnym odcinku serii podróż do Egiptu. Dotrzemy do piramid w Aleksandrii i do delty Nilu, a także do Kairu, gdzie odkryjemy wyjątkowe muzeum. Nil zaprowadzi nas do Górnego Egiptu, gdzie będziemy podziwiać niezwykłe świątynie. Przeprawimy się przez pustynię, by zanurkować w Morzu Czerwonym. 18:05 PODRÓŻ PRZEZ WŁOCHY - ODC. 1 VIA CASSIA (VIA ITALIA LA CASSIA) Cykl dokumentalny, 51 min, Francja, 2020 Reżyseria: Benoit Felici Czteroodcinkowa mini - seria dokumentalna. Podróż po starych Włoszech. To najlepszy sposób na odkrycie pięknych i tajemniczych krain na Półwyspie Peloponeskim. Pojawiają się różne regiony Italii. Podążamy za pięknymi krajobrazami i spotykamy tych wszystkich, którzy nadal je ożywiają. Odc. 1 - "Via Cassia". Jak wszystkie starożytne drogi, Via Cassia zaczyna się w Rzymie. Drogom rzymskim nadawano nazwę na cześć osób, które zleciły ich budowę. Via Cassia swoje powstanie zawdzięcza Gajuszowi Kasjuszowi Longinusowi. Nasza podróż rozpoczyna się od mostu Mulwijskiego. Jest on jednym z najstarszych w Rzymie. Będziemy jechać po śladach Via Cassii przez ponad 450 km. Odwiedzimy północne Lacjum i Toskanię. Spotkamy się z tymi, którzy ożywiają te ziemie. Via Cassia nie straciła nic ze swojego historycznego, symbolicznego i kulturalnego znaczenia. Via Cassia kieruje się w stronę Florencji i biegnie do portu Carrara. Przecina miasta Viterbo i Montefiascone, prowadzi przez Toskanię do Sieny. Za Florencją skręca w stronę wybrzeża i kończy się w Carrarze - światowej stolicy marmuru. Powędrujemy Via Cassią i z jej perspektywy spojrzymy na dzisiejsze Włochy. 19:10 CZY PANI MNIE SŁYSZY? Film dokumentalny, 50 min, Polska, 2022 Reżyseria: Agnieszka Krótka-Żmijewska Scenariusz: Agnieszka Krótka-Żmijewska Profesor Henryk Skarżyński, światowej sławy otolaryngolog. Z jednej strony pedantyczny, skupiony na pracy, wybitny mikrochirurg, z drugiej wrażliwy poeta, rzeźbiarz, wnikliwy obserwator ludzkiej natury. Wydawałoby się, że niemożliwe połączenie. Ale przecież mówi się, że ludzie genialni zawsze są trochę inni, a on jest geniuszem. Jego życiorys to gotowy scenariusz na film. Film o pisarzu, poecie, stolarzu, o rozkochanym w muzyce pasjonacie historii i wreszcie o humaniście, który żyje dzięki swoim pasjom i dla nich. Ten film to historia opowiedziana emocjami pacjentów, którzy zatopieni w ciszy stracili już nadzieję, potem po raz pierwszy słyszą otaczające ich dźwięki, wreszcie płaczą ze szczęścia, bo usłyszeli brzmienie własnego głosu. I kiedy już wydaje się, że nic bardziej nie może nas poruszyć, zaczynają wyłaniać się wyjątkowo mocno skrywane emocje samego bohatera. Profesor Henryk Skarżyński rusza w podróż do samego siebie, podróż przez wzruszenia, radości, szokujące odkrycia i łzy. 20:15 CZARNA WOŁGA - TEN BANK ZOSTAŁ OBRABOWANY Cykl dokumentalny, 41 min, Polska, 2023 Reżyseria: Piotr Litka Scenariusz: Piotr Litka, Przemysław Semczuk Zdjęcia: Marian Bobrowski, Jeremi Grzywa, Michał Bożek Wykonawcy: Przemysław Semczuk Komunistyczne władze robiły wszystko, by stworzyć wrażenie, że przestępczość jest wyłącznie problemem państw kapitalistycznych. O kryminalnych historiach z lat PRL nie wspominała ani prasa, ani Dziennik Telewizyjny. Wiedzieli o nich nieliczni: milicjanci, esbecy, prokuratorzy, sędziowie, a także społeczność lokalna, przed którą nie udawało się ukryć tych wydarzeń. Ludzie najczęściej znali pojedyncze fakty, zaledwie wycinek skomplikowanego śledztwa, co sprzyjało domysłom i plotkom. Dopiero po latach, dzięki zachowanym dokumentom archiwalnym, relacjom uczestników, świadków, a czasem i sprawców, możemy poznać te pilnie strzeżone tajemnice. Zwłaszcza że w wielu przypadkach dopiero dziś udaje się odtworzyć ich rzeczywisty przebieg i obalić wersje stworzone na rzecz ówczesnej propagandy. 21:20 CYBERWOJNA (CYBERWAR 2022) Film dokumentalny, 51 min, Ukraina, 2022 Reżyseria: Pavel Cherepin, Pavlo Stupak Scenariusz: Kataryna Mizina, Radek Houska Film o rozwoju nowoczesnych technik informatycznych wykorzystywanych we współczesnych wojnach. Głównym przykładem jest trwająca wojna w Ukrainie. Cyberwojna nigdy się nie kończy. Można ją rozpocząć, ale nie zakończyć. Jeśli mówimy o wojnie w kontekście konwencjonalnej inwazji, to otwarta agresja rozpoczęła się nie 24 lutego, lecz 13 stycznia. Wtedy miały miejsce masowe ataki na infrastrukturę krytyczną Ukrainy. To był pierwszy sygnał, że się zaczęło. Zaatakowali około trzynastu kluczowych zasobów informacyjnych Ukrainy. W tym portal biura ubezpieczeń komunikacyjnych. Razem z zasobami identyfikacji elektronicznej. Dużo tego było. Wyrządzili wiele szkód. Rosjanie zrobili to nagle i otwarcie. Przeprowadzili informacyjną i psychologiczną operację specjalną. Udawali inne kraje, nawet Polskę, mówiąc: "Ukraińcy, poddajcie się, nastał nowy świat". To było przełomowe w historii Ukrainy. Pamiętajmy, że w cyberprzestrzeni każdy może stać się celem agresorów lub inżynierów społecznych. Dla hakerów i napastników osoba jest kluczem do organizacji, firm i ważnych środowisk. Cyberwojna nigdy się nie skończy. 22:25 TYLKO WIATR Film dokumentalny, 58 min, Polska, 2021 Reżyseria: Zofia Kowalewska Muzyka: Jesimchan Turechanowicz Tokubajew 92 - letni Zdzisław i jego 25 - letnia wnuczka wyruszają w liczącą 5000 km podróż do odległej wioski w Kazachstanie. Dla niego jest to powrót do miejsca, w które jako nastolatek został zesłany przez Sowietów podczas II wojny światowej. Po 70 latach ponownie wyrusza w podróż do kraju dzieciństwa w poszukiwaniu swojej pierwszej miłości, którą musiał zostawić za sobą. Wnuczka pragnie wesprzeć go w tej trudnej podróży, jednocześnie odkrywając rzeczywistość kryjącą się za bajkami, które słyszała w dzieciństwie. Jest to ostatnia szansa dla nich, aby się pożegnać. 23:35 MROCZNE DUSZE - ODC. 1 GUY GEORGES. BESTIA Z BASTYLII (DEADLY SOULS EP. 1 GUY GEORGES: THE BEAST OF THE BASTILLE (FRANCE)) Serial dokumentalny, 45 min, Francja, 2018 Reżyseria: Carsten Oblaender, Justin Wolfe Dokumentalna seria kryminalna (6 odcinków). Seryjni mordercy pozbawiają życia bez litości i wyrzutów sumienia. Co ich prowokuje? Co skłania do zabijania? Kapitan policji ze Stanów wraz ze znanym brytyjskim psychologiem sądowym ponownie zbadają akta niektórych z najbardziej wstrząsających seryjnych morderstw na świecie. Psycholog wraz z policjantem przeanalizują patologiczne umysły seryjnych morderców. Razem pozwolą widzowi zrozumieć, co powoduje, że niektóre mroczne dusze zabijają w najokrutniejszy sposób. Odc. 1. Guy Georges: Bestia z Bastylii. Bohaterem tego odcinka jest jeden z najbrutalniejszych zabójców seryjnych Francji. Gwałcił, torturował i zabijał dla przyjemności. Okolice Bastylii w Paryżu to ośrodek życia nocnego. Bary, kawiarnie i kluby przy każdej ulicy. Pełno młodych ludzi szukających rozrywki. Jednak w oczach tego człowieka ośrodek życia nocnego to tereny łowieckie. Ledwo budził się rano, od razu miał ochotę mordować. Na ofiary wybierał piękne, młode kobiety. Takie, które promieniały radością życia. Guy Georges należy do najgroźniejszych zabójców seryjnych, a zarazem do najtragiczniejszych postaci we Francji. Jego przypadek pokazał, jak ważną rolę odgrywa baza danych DNA, która pomaga łapać morderców, zanim ci staną się seryjnymi zabójcami. 00:30 PRZESTRZENIE BANACHA Film dokumentalny, 48 min, Polska, 2005 Reżyseria: Krzysztof Lang Scenariusz: Krzysztof Lang, Jerzy Janicki Aktorzy: Wojciech Dmochowski Jest rok 1926. Kawiarnia Szkocka we Lwowie (inscenizacja). Wśród kawiarnianych gości znajduje się grono matematyków - Banach, Mazur, Ulam, Stożek, Szuder. Trwa zażarta dyskusja. Ci młodzi matematycy to pracownicy uniwersytetu Jana Kazimierza. Świat usłyszy o nich niebawem. Najbłyskotliwszym z nich był Stefan Banach (1892 - 1945). Kim był ów genialny samouk? Skąd się znalazł we Lwowie? Mimo że należał do najwybitniejszych uczonych XX wieku, nie zachowało się zbyt wiele zdjęć portretujących jego ciekawe życie. Do dziś pozostaje postacią mało znaną w Polsce. Ze względu na ubogą dokumentację fotograficzną, jak też z powodu całkowitego braku archiwaliów filmowych dotyczących samego Banacha, zasadne w tym przypadku stało się wykorzystanie inscenizacji fabularnych, które przywołują istotne wydarzenia z życia uczonego i przybliżają jego postać. Twórcy filmowego portretu Stefana Banacha zadbali o odtworzenie atmosfery kawiarni Szkockiej we Lwowie, przypomnieli słynną próbę przekupienia i nakłonienia Banacha do wyjazdu do Stanów Zjednoczonych, obronę doktoratu na uniwersytecie we Lwowie, karmienie wszy w czasie okupacji w instytucie Weigla itp. Warstwa dokumentalna przeplata się z inscenizacjami. W filmie pojawiają się ludzie, którzy opowiadają o niezwykłości postaci geniusza matematycznego, jakim niewątpliwie był Stefan Banach. Przed kamerą wystąpił uczeń samego mistrza, wybitny uczony amerykański, człowiek, który stworzył podwaliny matematycznego modelu bomby wodorowej - Stanisław Ulam. Opowiada o szkole lwowskiej i jej znaczeniu w nauce polskiej i światowej. W filmie wystąpiła także wdowa po synu Banacha. 01:30 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - TAJEMNICA KAPLICZKI (ODC. 295) Magazyn historyczny, 24 min, Polska, 2023 Autor: Adam Sikorski Lektor: Artur Kalicki "Tajemnica kapliczki" Kiedy w roku 1920 umilkły strzały polskich pułków przepędzających bolszewików na wschód, mieszkańcy mazowieckiej wsi Strachówka przy trakcie ciągle noszącym ślady straszliwych zmagań postawili kapliczkę wotywną, dziękując za ocalenie. Na bocznej ścianie fundamentów wmurowali tablicę, dziękując w inskrypcji opatrzności. Kiedy w roku 1939 we wrześniu ponownie pojawili się tu Sowieci, zażądali usunięcia tablicy. Mieszkańcy zwlekali, a niebawem pojawili się Niemcy, którym napis nie wadził. Kapliczka przetrwała nienaruszona do lata roku 1944. Mając w pamięci niedawne doświadczenia, kiedy czołówki pancerne Armii Czerwonej zbliżały się do Strachówki, mieszkańcy tablicę z kapliczki zdjęli i zakopali. W czasach komuny woleli o sprawie milczeć. Dziś dysponujemy tylko wtórnymi przekazami, ale zdecydowani jesteśmy podjąć poszukiwania. "Tymianki - Bucie. Reduta pamięci" Następnie przeniesiemy się na pogranicze Mazowsza i Podlasia, by pokazać jak wspaniałe owoce przynieść może pamięć lokalna. Maleńka wioska Tymianki - Bucie zaimponowała nam patriotyczna energią. Tu, gdzie spoczywa dwóch nieznanych żołnierzy Wojska Polskiego, poległych w obronie ojczyzny w sierpniu w 1920 roku, powstało niezwykłe miejsce pamięci. Historia łatwo dostępna. Dosyć uporczywie drążymy temat, który roboczo nazywamy powstańcza bitwa o szyny. W momencie wybuchu powstania styczniowego nowo wybudowana linia Petersburg - Warszawa dla Rosjan oznaczała możliwość przerzutu wielkich mas wojska, a dla kierownictwa powstania narastające, śmiertelne zagrożenie. I zawsze pragnęliśmy, by podróżny, czekający na dworcu w Łochowie choć na chwilę myślą odpłynął w tamten czas. "Miejsce straceń" Kolejne miejsce pamięci powstańców styczniowych. Metalowy krzyż na skrzyżowaniu trzech dróg w Skarżynie, w gminie Czerwin. Według ustnych przekazów w 1863 roku stała tu szubienica i przywożono tu ujętych powstańców na stracenie. Mieszkańcy nazywali owo miejsce bożą męką. 02:05 PLUS MINUS, CZYLI PODRÓŻE MUCHY NA WSCHÓD Film dokumentalny, 45 min, Polska, 2014 Reżyseria: Bogdan Dziworski Zdjęcia: Paweł Dyllus, Marcin Koszałka Pierwszy film Bogdana Dziworskiego po długiej przerwie. Autor powraca w nim do projektowanego jeszcze w czasach PRL - u filmu o Gruzji, która inspiruje go od lat. Jak sam mówi: "W Gruzji jeszcze można znaleźć tę specyficzną atmosferę wolności w totalitaryzmie, ten powrót do przeszłości i kontakt z ludźmi, którzy mentalnie jeszcze żyją w tamtych czasach." Produkcja jest rodzajem filmu drogi przeplatanego scenami kreacyjnymi. "Do tego wszystkiego, czego poszukuję w Gruzji i co powoduje, że ten kraj wywołuje we mnie chęć opowiadania kolejnej historii, dochodzi moja fascynacja Stalinem - jako ideą, postacią i mitem". Reżyser widzi też Gruzję jako w pewnym sensie krainę wiecznej młodości - żyją tam najstarsi ludzie na świecie, nieustannie biesiadujący, co szczególnie ciekawe we współczesnym świecie, który za podstawową wartość obiera młodość. "Ten film jest dla mnie filmem o fundamentalnych pytaniach ludzkości - o przemijanie, starość, koniec. Film nie jest pesymistycznym rozliczeniem się z przeszłością, tylko mam nadzieję, początkiem nowej epoki". 03:00 HENRYK SŁAWIK. POLSKI WALLENBERG Film dokumentalny, 49 min, Polska, 2004 Reżyseria: Grzegorz Łubczyk, Marek Maldis Scenariusz: Marek Maldis, Grzegorz Łubczyk "Miał tu, na Śląsku, ulicę swego imienia - wspomina córka Sławika. Przez trzy dni. Potem miejscowe władze zorientowały się, że patron nie wywodzi się z kręgu socjalistów tych komunizujących, właściwych, i szybko zmieniły nazwę ulicy na Zbarską... Ocalił życie tysiącom ludzi. Za swą odwagę i poświęcenie zapłacił najwyższą cenę, taką samą, jak Raoul Wallenberg. Ale, w przeciwieństwie do znanej w świecie misji szwedzkiego przemysłowca i dyplomaty, dzieło Henryka Sławika pozostaje mało znane, nawet wśród jego rodaków. Twórcy dokumentalnego filmu TVP pragną widzom przybliżyć postać bohatera. Dziennikarz i wydawca, naczelny redaktor "Gazety Robotniczej", prezes Syndykatu Dziennikarzy Śląskich, poseł na Sejm Śląski. Wystarczyłoby tych tytułów i funkcji, by zapewnić sobie poczesne miejsce na listach osób poszukiwanych przez niemieckie ograny policyjne. Henryk Sławik był też śląskim powstańcem. Dlatego, ratując się przed niechybnym aresztowaniem, we wrześniu 1939 roku opuścił ojczyznę i przedostał się na Węgry. Było już tam wielu Polaków, zarówno żołnierzy, jak i cywilów. Sławik brał czynny udział w tworzeniu Komitetu Obywatelskiego ds. Opieki nad Uchodźcami Polskimi - agendy Rządu RP. Dzięki staraniom Komitetu i przychylności węgierskich przyjaciół, od września roku 1939 do czerwca 1940 na Zachód wyjechało około pięćdziesięciu tysięcy internowanych polskich żołnierzy. Następnie Sławik wraz ze współpracownikami zajął się losem polskich Żydów przebywających na Węgrzech. Otrzymywali nowe, fałszywe dane personalne umieszczone w nowych, jak najbardziej legalnych papierach - i tym samym możliwość wyjazdu na Zachód. Ta akcja miała coraz więcej przeciwników w miejscowych, coraz bardziej zdominowanych przez Rzeszę kręgach centralnej administracji i armii. Dla polskich organizacji nadchodziły ciężkie czasy. A jednak jeszcze w 1943 roku około pięciu tysięcy uciekinierów z likwidowanych w okupowanej Polsce gett zyskało szansę ucieczki przed Zagładą. To był najwyższy czas. W marcu roku 1944 na Węgry wkroczyły niemieckie wojska okupacyjne. Kilka miesięcy później Henryk Sławik, prezes Komitetu Obywatelskiego ds. Opieki nad Uchodźcami Polskimi na Węgrzech, został aresztowany przez gestapo. Zginął 25 lub 26 sierpnia roku 1944, rozstrzelany w obozie koncentracyjnym Mauthausen.