TVP Historia Wtorek, 24.12.2024 06:45 BYŁ TAKI DZIEŃ - 24 GRUDNIA Felieton, 2 min, Polska, 2005 Autor: Janusz Weychert 1978 - Marian Brandys w swoim dzienniku o braku chleba w Warszawie; 1962 - Kuba przekazała USA 1100 więźniów politycznych w zamian za żywność wartą 53 mln USD; 1925 - we włoskiej ustawie pierwszy raz użyto określenia "państwo totalitarne"; 1871 - premiera "Aidy" Giuseppe Verdiego w Kairze; 1906 - pierwsza audycja radiowa; 06:50 SPÓR O HISTORIĘ - WOJNA POLSKO - ROSYJSKA 1654 - 1667 Debata, 30 min, Polska, 2019 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Prowadzący: Tomasz Muller W 1654 roku w granice Rzeczpospolitej, pod pretekstem pomocy Bohdanowi Chmielnickiemu i poddania terytorium Hetmanatu carowi rosyjskiemu na podstawie ugody perejasławskiej oraz rzekomej obrony ludności prawosławnej w Rzeczypospolitej, wkroczyły wojska moskiewskie. Liczyły one - według różnych źródeł - od 70 tysięcy do ponad 150 tysięcy żołnierzy. Na czas trwającej z przerwami niemal 14 lat wojny przypada także potop szwedzki i najazd Rakoczego. Wojna ta, nazywana także drugą wojna trzynastoletnią zakończyła się rozejmem w Andruszowie w 1667 roku. Na jego mocy Polska utraciła Smoleńsk, Kijów i Ukrainę Zadnieprzańską. Co było pretekstem do wkroczenia armii rosyjskie w granice Rzeczypospolitej? Jakie szanse dla siebie widziała Moskwa w rebelii Chmielnickiego? Potencjał militarny Rzeczpospolitej na początku wojny z Moskwą. Polska polityka wewnętrzna w momencie zawarcia umowy w Perejasławiu. Jak została ona przyjęta przez Jana Kazimierza? Przebieg walk do czasu zawarcia rozejmu w Niemieży. Czy groziło nam panowanie Aleksa I Romanowa? Jak do tego nie doszło? Potop szwedzki - co z wojskami moskiewskimi? Działania Janusza Radziwiłła w zatrzymaniu Rosjan. Działania z przewagą Rosjan do 1660 roku - sytuacja odwraca się po bitwie pod Płonką i Cudnowem. Rokosz Lubomirskiego. Pokój w Andruszowie 1667. Na jakich warunkach został zawarty? Co Rzeczpospolita straciła? Bilans wojny. Porównanie strat poniesionych w walkach ze Szwecją i Rosją. Starcie dwóch odmiennych cywilizacji. Goście: dr hab. Konrad Bobiatyński - Instytut Historyczny PAN, dr Przemysław Gawron - Instytut Historyczny UW, dr Piotr Kroll Instytut - Historyczny UW. 07:25 WIGILIE POLSKIE - ŻYWIECCZYZNA Reportaż, 15 min, Polska, 2022 Scenariusz: Piotr Poraj Poleski, Anna Szałańska, Marzena Strąk Zdjęcia: Jacek Pakuła, Robert Jażdżyk Prowadzący: Brygida Sordyl Reportaż prezentujący widzom tradycje wigilijne na Żywiecczyźnie. Wybierzemy się z kamerą do miejscowości Ciecina, by przyjrzeć się, jak mieszkańcy tego regionu obchodzą najważniejszy czas w roku, jakie potrawy spożywają i jak pielęgnują świąteczne tradycje zapoczątkowane przez ich przodków wiele lat temu. Sprawdzimy, co znajduje się na wigilijnym stole, jakie pieśni się przy nim śpiewa i jak spędza się święta Bożego Narodzenia. 07:40 FLESZ HISTORII - ODC. 692 Cykl reportaży, 15 min, Polska, 2024 Program którego celem jest prezentowanie najciekawszych informacji o wydarzeniach historycznych, wystawach, inscenizacjach w całej Polsce. 08:00 CZAS HONORU - ODC. 13 WŁADEK Serial wojenny, 44 min, Polska, 2008 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa, Wojciech Wójcik Scenariusz: Jarosław Sokół, Jerzy Matysiak Aktorzy: Jan Englert, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki, Maja Ostaszewska, Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Krzysztof Stelmaszyk, Piotr Żurawski, Agnieszka Więdłocha, Anna Romantowska, Krzysztof Globisz Lena z trudnością adaptuje się do życia po aryjskiej stronie. Czesław prosi Marię o dostarczenie Władkowi zarazków tyfusu. Jeśli chłopak zachoruje, zostanie przewieziony do szpitala, skąd łatwiej będzie go odbić. Karol dowiaduje się, że jego siostra nie żyje. Niemcy cały czas go oszukiwali. Antek rozpoznaje zdjęcie Karola. Wie, że jest on zdrajcą. Karol odwiedza Wandę, przyznaje się, że ją oszukiwał, ale ostrzega też, że grozi jej aresztowanie i nalega, żeby wyjechała z Warszawy. Rozpoczyna się akcja odbicia Władka. 08:50 HISTORIA POLSKI - ZAGRABIONY, ODNALEZIONY, ODZYSKANY Film dokumentalny, 51 min, Polska, 2021 Reżyseria: Leszek Staroń Scenariusz: Leszek Staroń Zdjęcia: Michał Bożek, Aleksander Trafas Losy ołtarza głównego w Bazylice Mariackiej w Krakowie, zwanego potocznie Ołtarzem Mariackim, już od momentu podjęcia decyzji o jego wykonaniu przez norymberskiego rzeźbiarza Wita Stwosza (Veit Stossa) były nierozerwalnie związane z polityką. Po wybuchu II wojny światowej, we wrześniu 1939 roku Polska jako pierwsza doświadczyła na sobie grabieży przez Niemców dzieł sztuki na niespotykaną dotychczas skalę, której w Polsce przyświecał cel usankcjonowania prawnego zdobytych ziem jako należących do dziedzictwa kulturowego Niemiec. Takim koronnym dowodem miał być Ołtarz Mariacki, który po zagrabieniu został przewieziony i ukryty w Norymberdze. Po jego odnalezieniu przez amerykańskie specjalne oddziały poszukujące i identyfikujące zagrabione dzieła sztuki, a powstałe z polskiej inicjatywy, ołtarz w ramach token restitution został w 1946 roku zwrócony Polsce, ale nie oznaczało to jego powrotu do Bazyliki Mariackiej. Walka z komunistyczną władzą trwała do października 1956 roku i dopiero w 1957 roku stało się możliwe ponowne umieszczenie Ołtarza w kościele. 09:50 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - JAPONIA Magazyn historyczny, 19 min, Polska, 1995 Scenariusz: Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański "Jeśli pragniesz zaatakować przeciwnika, uczyń to o trzeciej nad ranem, w oślepiającej zamieci śnieżnej..." Japończycy z pewnością studiowali pilnie idee klasyka strategii chińskiej, Sun - tsu. Jednak wymogi techniki i dwudziestowiecznej sztuki wojennej sprawiły, że dopiero o godzinie szóstej samoloty z lotniskowców grupy uderzeniowej admirała Magumo zaczęły zapuszczać silniki. Mimo zwłoki atak zaskoczył amerykańską Flotę Pacyfiku: po nalocie w Pearl Harbor zostały ruiny, wraki i zgliszcza. Dalsze wydarzenia potoczyły się zgodnie ze scenariuszem opracowanym przez głównodowodzącego Połączonej Floty, admirała Yamamoto. Japońskie lotnictwo rozniosło w strzępy brytyjskie siły morskie pod Kuantanem, padły amerykańskie bazy Guam, Wake i Tarawa, poddał się Singapur, Sprzymierzeni wycofali się z Filipin i Indii Holenderskich. Srogie cięgi przyjęła flota amerykańska w bitwie na Morzu Koralowym. Kolejnym etapem japońskiego blitzkriegu był Midway, atol leżący na zachód od Wysp Hawajskich, zgodnie z nazwą - w połowie drogi ze Stanów Zjednoczonych do Japonii. Do zajęcia wyspy Japończycy wyznaczyli ogromne siły zahartowane w bojach z przeciwnikiem. Amerykanie przeciwstawić im mogli zaledwie trzy lotniskowce, w tym jeden prowizorycznie naprawiony stolarskimi metodami, po ciosach na Morzu Koralowym, i kilka krążowników. Początek bitwy pod Midway, przełomowego etapu zmagań na Zachodniej Półkuli, nie był dla Sprzymierzonych obiecujący. Kolejne eskadry lotnicze atakujące flotę japońską, ginęły w ogniu japońskiej osłony. I nagle zdarzył się cud: kilkanaście powolnych samolotów torpedowych zespołu kapitana McCluskiego zaskoczyło siły przeciwnika podczas przezbrajania maszyn pokładowych z bomb na torpedy lotnicze. W ciągu paru minut dumne lotniskowce cesarskiej floty przemieniły się w płonące wraki. Środek Drogi - Midway - stał się symbolem przełomu w wojnie na Pacyfiku. 10:15 PLANETA SKARBÓW - ODC. 4 AMERYKA ŁACIŃSKA (PLANET OF TREASURES EP. 4 LATIN AMERICA) Serial dokumentalny, 52 min, Niemcy, 2020 Reżyseria: Gero Von Boehm Serial dokumentalny (6 odcinków). Ludzie od dawna tworzyli listy niezwykłych wyczynów twórczych, od starożytnych siedmiu cudów świata po listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, która obecnie liczy 1121 skarbów. Prawie połowa z tych miejsc jest zagrożona przez klęski żywiołowe, wojny, urbanizację lub rozpad. W serii "Planeta skarbów" historyk sir Christopher Clark zabiera widzów w podróż dookoła świata, aby przybliżyć najbardziej niesamowite pomniki przyrody i przykłady kulturowego dziedzictwa ludzkości. Jego droga prowadzi od Wielkiej Piramidy w Gizie w Egipcie do Parku Narodowego Serengeti w Tanzanii, od Pałacu Wiatrów w Indiach do jordańskiej pustyni, od laguny w Wenecji do meksykańskiego miasta Teotihuacan i miasta Hue w Wietnamie, wraz z wieloma innymi imponującymi miejscami dziedzictwa kultury i pomnikami przyrody. Odc. 4 - "Ameryka Łacińska". Poznamy obiekty z listy dziedzictwa UNESCO. Oblicze tej ziemi to efekt pracy pradawnych kultur i europejskich konkwistadorów. Poznamy trudną historię Kuby oraz jej mieszkańców nietypowe podejście do życia. W Ekwadorze zbadamy spuściznę epoki kolonializmu. Następnie, półtora tysiąca kilometrów dalej, zajrzymy na Wyspy Galapagos. Odwiedzimy też zabytkową Hawanę, gdzie poznamy historię niewolnictwa. Najpierw Meksyk i starożytne światy Majów oraz Azteków. Tutaj, pośrodku dżungli, wyrastają ruiny Palenque Majów. Hiszpański podbój Ameryki Łacińskiej i Karaibów otwierał nowy rozdział. Miejscami wymierały całe populacje. Opresja i niewolnictwo były na porządku dziennym. Ruchy oporu i zrywy niepodległościowe pojawiały się co raz. Mimo to europejskie podboje dalej kształtowały tutejszą historię. 11:15 HISTORIA KUCHNI POLSKIEJ - OD ŚW. MARCINA DO BOŻEGO NARODZENIA Cykl dokumentalny, 40 min, Polska, 2024 Reżyseria: Tomasz Rostworowski, Mirosław Bork Scenariusz: Jarosław Dumanowski, Mirosław Bork Trudno uwierzyć, że do tej pory nie powstał serial na temat polskiej kuchni pokazujący, w sposób systematyczny i zgodny z najnowszymi badaniami, dziedzictwo kulinarne otrzymane od naszych przodków. "Historia kuchni polskiej" w 26 czterdziestominutowych odcinkach wypełnia tę lukę zabierając widzów w podróż przez niezwykłe smaki, tradycje i obyczaje. Scenariusz serialu powstał w oparciu o prace naukowe prof. Jarosława Dumanowskiego - głównego eksperta i prowadzącego narrację. Odtworzenia potraw obecnych na polskich stołach od czasów Chrztu Polski do współczesności, dokonał Maciej Nowicki, twórca nowego trendu w polskiej kuchni - historycznej rekonstrukcji kulinarnej. Wnikliwe przedstawienie tła historycznego pozwala na zrozumienie okoliczności, w których kształtowała się polska kuchnia. Rozmowy ze specjalistami z Polski i ze świata uzupełniają narrację ukazując przenikanie idei i potraw ponad europejskimi granicami. Przywołanie konkretnych przepisów i ich odtworzenie w profesjonalnym studiu kulinarnym, ułatwia widzom zrozumienie smaków i technik przygotowywania potraw z przeszłości, a chronologia odcinków odpowiada najważniejszym zmianom zachodzącym w polskiej kuchni w kolejnych okresach historycznych. "Historia kuchni polskiej" to historia polskiej kultury materialnej w wersji dla każdego. 12:00 WSZYSTKIE KOLORY ŚWIATA - RIWIERA WŁOSKA (FLAVORS) Serial dokumentalny, 50 min, Francja, 2008 Reżyseria: Eric Bacos Ta niezwykła seria dokumentalna pomaga odkryć bogactwo, magię i piękno najciekawszych miejsc na świecie: ich naturalne cuda i sławne zabytki, wytwory lokalnych rzemieślników i zapierające dech w piersiach krajobrazy. W każdym odcinku na widzów czeka niezapomniana podróż przez tradycję i historię kolejnego kraju, który jest wymarzonym miejscem docelowym każdego podróżnika. W tym odcinku - Riwiera Włoska. 12:55 WALIA - DZIKA KRAINA - ODC. 3 NA GORĄCO (WALES: LAND OF THE WILD EP. 3 THE HEAT IS ON) Serial dokumentalny, 50 min, Wielka Brytania, 2021 Reżyseria: Adrian Seymur Seria dokumentalna (4 odcinki) o dzikich ekosystemach Walii na przestrzeni dwunastu miesięcy w roku. Każdy odcinek to opowieść o najbardziej dramatycznych momentach jednej z czterech pór roku. Narodziny i regeneracja po zimie w wiosennych miesiącach, dorastanie i budowanie nowego życia przez lato, przygotowywanie się do zmian jesienią, aż po nastanie i przetrwanie zimy. Będziemy się przyglądać niektórym z najbardziej niezwykłych i charyzmatycznych zwierząt Walii. Odc. 3 - "Na gorąco". Nastał czerwiec. Temperatura stale rośnie. W Walii zaczyna się być może najgorętsze i najsuchsze lato w tym pokoleniu. Cały kraj praży się na słońcu. To powinien być czas szczodrobliwości przyrody, ale walijską faunę czeka ciężka przeprawa. W tym czasie skrajności mniejsze i mniej pospolite gatunki mają okazję zabłysnąć. Północna Walia. Na plaży Gronant, o rzut kamieniem od Prestatyn, szukają orzeźwienia wymęczeni skwarem urlopowicze. Są tu również goście, którzy przybyli z odleglejszych terenów. Rybitwy białoczelne. Przyleciały tu aż z zachodniej Afryki - na lęgi. Linia brzegowa Walii charakteryzuje się pięknem i zróżnicowaniem. To jedyny na świecie kraj, w którym nadmorska droga ciągnie się przez całą jego długość. I znaleźć tu można niezwykłe bogaty świat zwierząt. 14:00 W SAMO POŁUDNIE (HIGH NOON) Western, 81 min, USA, 1952 Reżyseria: Fred Zinnemann Scenariusz: Carl Foreman Aktorzy: Gary Cooper, Thomas Mitchell, Lloyd Bridges, Katy Jurado, Grace Kelly, Otto Kruger, Lon Chaney, Henry Morgan Uhonorowane czterema Oscarami (za główną rolę męską, montaż, muzykę i piosenkę) "W samo południe" okazało się jednym z najlepszych filmów w historii kina i drugim, po "Dyliżansie", przełomowym dziełem w historii swego gatunku. Film powstał w 1952 r. - okresie największego nasilenia maccartyzmu, kiedy cała Ameryka żyła w strachu, a Komisja do Badania Działalności Antyamerykańskiej zbierała w Hollywood bogate żniwo. Analogie z sytuacją ukazaną w filmie były aż nadto wyraźne i scenarzysta Carl Foreman, który zaadaptował na ekran opowiadanie Johna W. Cunninghama opublikowane w "Saturday Evening Post", rozwiał wszelkie wątpliwości co do swych intencji mówiąc: "To, co interesowało mnie w owych czasach, to był Hollywood, żadne inne miejsce tylko Hollywood i to, co się tam działo". "W samo południe" było westernową wersją jak najbardziej współczesnego problemu moralnego: odwagi jednostki przeciwstawiającej się tchórzostwu biernej masy. Układ treści i liczne aluzje w dialogach potwierdzały taką interpretację. Rzeczywistość dopisała zresztą do poczynań scenarzysty kolejny rozdział: naciskany przez osławioną komisję Foreman wkrótce po realizacji filmu opuścił Stany Zjednoczone i osiadł w Wielkiej Brytanii. Artystyczna manifestacja twórców "W samo południe" spowodowała niebawem odzew. Przeciwko filmowi Zinnemanna wystąpił John Wayne, dowodząc, że jest to parodia westernu: surowi, zahartowani ludzie Dzikiego Zachodu nie zlękliby się grupki bandytów i wystąpili przeciwko nim zwartą grupą. Ponieważ u Zinnemanna to nie nastąpiło, Wayne uznał obraz za fałszywy. Ale fałszywy czy prawdziwy, film ten jest bez wątpienia perfekcyjnie zrealizowanym westernem. Utrzymany w tonacji ballady, ze znakomicie wyważonym tempem i piękny wizualnie. Akcja filmu, rozgrywająca się między 10.30 i południem, odpowiada czasowi projekcji. Wskazówki zegara nie są tu nadużywanym rekwizytem, ale nierozłączną częścią dramatu, elementem potęgującym napięcie, zapowiadającym nieuchronne starcie sprawiedliwości z bezprawiem. Rytm filmu podkreśla również ballada Dimitriego Tiomkina do słów Neda Washingtona, nadająca filmowi romantyczną otoczkę. Wylansowana w radiu, pomogła filmowi wejść - po początkowych kłopotach - na ekrany. Miasteczko Hadleyville, rok 1870. Szeryf Will Kane, któremu właśnie kończy się kadencja, bierze ślub z młodą kwakierką, Amy Fowler. Po ślubie chce się przenieść do innego miasteczka i zająć prowadzeniem sklepu. Robi to głównie z myślą o żonie, która nie zgadza się, aby mąż nadal prowadził niebezpieczne życie stróża prawa. Nieoczekiwanie do Hadleyville dociera wiadomość, że bandyta Frank Miller został ułaskawiony i wyszedł na wolność. Pięć lat wcześniej szeryf Kane rozbił jego bandę, a jego samego oskarżył o morderstwo. Millerowi zamieniono karę śmierci na dożywotnie więzienie, ale i ten wyrok właśnie anulowano. Frank zmierza teraz do miasteczka, gdzie wyznaczył spotkanie swym byłym kompanom. Wszyscy trzej: brat Franka - Ben oraz James Pierce i Jack Colby są już w Hadleyville i na stacji kolejowej czekają na swego przywódcę. Jest godzina 10.40, pociąg ma przyjechać w południe. Wiadomość o przybyciu Franka i jego bandy elektryzuje mieszkańców. Kane, którego żona już pakuje się do wyjazdu, początkowo zdaje się nie zwracać uwagi na złą nowinę. Wkrótce jednak zmienia zdanie. Ponieważ Miller odgrażał się, że go zabije, stwierdza, że nie chce przez całe życie obawiać się jego zemsty. W rzeczywistości czuje się w obowiązku przeciwstawić złu, które znów wymknęło się spod kontroli. Ale poza nim nikt nie chce się narażać. Szeryf musi sam stawić czoło czterem bandytom. 15:25 KOMANDOR Film dokumentalny, 40 min, Polska, 2023 Reżyseria: Maciej Kieres Scenariusz: Daniel Jasiński Zdjęcia: Jerzy Szota, Artur Stroiński, Jacek Jaworski, Jarosław Radwański Julian Gozdowski to człowiek legenda, człowiek instytucja, osobność Karkonoszy, którego determinacja przyczyniła się do powstania, rozwoju i potem utrzymania, ponad 40 lat, Biegu Piastów, największej i najstarszej imprezy sportowej w Polsce. Dzisiaj Bieg Piastów jest jedną z niewielu imprez, która zrzeszona jest w prestiżowej Europejskiej Federacji Biegów Długodystansowych (Euroloppet) i Światowej Federacji Biegów Długodystansowych (Worldloppet). W imprezie co roku bierze udział ponad 4000 sportowców z 24 krajów, promując Polskę w całym świecie. Jest to jedna z największych imprez sportów zimowych na świecie. Jest to też ukochane miejsce mistrzyni olimpijskiej Justyny Kowalczyk, która trenowała u pana Juliana i co roku bierze udział w Biegu Piastów. Julian Gozdowski pochodzi z Czortkowa na dzisiejszej Ukrainie. Dzisiaj ma 86 lat. Jest odznaczony Krzyżem Oficerskim i Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. 16:05 JOANNA GRYZIK. ŚLĄSKI KOPCIUSZEK Film dokumentalny, 25 min, Polska, 2020 Scenariusz: Anna Popek Zdjęcia: Jakub Jedras, Sławomir Chudowski Prowadzący: Anna Popek Wykonawcy: Marcin Luzer W 2020 roku, w Mauzoleum rodu Schaffgothów, w Kopicach na Dolnym Śląsku została ponownie złożona w rodzinnym grobowcu hrabina Joanna von Schaffgotsch z domu Gryczik von Schomberg - Godula i jej mąż Hans Ulrych. Joanna, która zmarła równo 110 lat temu, spoczęła w mauzoleum rodzinnym w Kopicach. W 1945 roku grobowiec został splądrowany, a zwłoki jej i jej męża porzucone w okolicznym parku. Dzięki staraniom lokalnej społeczności, wolontariuszy, osób pragnących zachować pamięć o tej niezwykłej postaci w 2020 roku odbył się ponowny, uroczysty pochówek. Mauzoleum w Kopicach odrestaurowano dzięki pomocy MKiDN. Uroczystości odbyły się 20 czerwca 2020 roku w Kopicach. Wzięli w nich udział m.in. potomkowie Schaffgotschów, którzy w prostej linii są spadkobiercami piastów śląskich linii legnicko - brzeskiej. To doskonały moment, by opowiedzieć o niezwykłym życiu niezwykłej kobiety jaką była Joanna Gryczik - uboga sierota, która została hrabiną. Historia, która wydarzyła się naprawdę, wydaje się być bajką. Historia w której siła dobra odmieniła życie biednej, małej, osieroconej dziewczynki, przekształcając je w pasmo zaszczytów, splendorów bogactwa i osobistego szczęścia. Czy to możliwe? Tak. Historia ta wydarzyła się w XIX wieku na Górnym Śląsku. Być może splot tak wielu nieprawdopodobnych i korzystnych zdarzeń mógł zaistnieć po to, by szerzyć dobro i aby pokazywać, że życie można przeżyć pięknie i z pożytkiem dla innych. Do dzisiaj na Górnym Śląsku funkcjonują, ufundowane jeszcze przez Joannę szkoły, szpitale i zakłady. Materialne ślady jej aktywnego życia widoczne są w wielu miejscach od Bytomia, przez Rudę Śląską, Chebzie, Zabrze po Gliwice. Ta kobieta zmieniła nie tylko los wielu ludzi, ale także oblicze przemysłowe Górnego Śląska. Historia Śląskiego Kopciuszka, jak nazywano hrabinę Joannę Gryzik von Schomberk - Godula Schaffgotsch, jest historią niezwykłego awansu społecznego ubogiej półsieroty, pochodzącej z gminu, na tle XIX - wiecznego procesu uprzemysławiania Górnego Śląska. Joanna pomnożyła odziedziczony majątek, rozwinęła osady robotnicze, m.in. Rudę Śląską, Chebzie, Orzegów na Górnym Śląsku, dbając o równy rozwój swoich licznych zakładów, jak i o edukację i zabezpieczenie socjalne, pracujących w nich robotników. Wspaniałe dzieła, które pozostawiła po sobie i które możemy oglądać do dziś, wypływały zarówno z jej charakteru, jak i ze sposobu, w jaki została wychowana. 16:35 HISTORIA POLSKI - WIGILIE ANNY SZAŁAŚNEJ Film dokumentalny, 58 min, Polska, 2020 Reżyseria: Grzegorz Gajewski Scenariusz: Grzegorz Gajewski Zdjęcia: Jan Gajewski Muzyka: Igor Awdiejew Ten godzinny film dokumentalny prezentuje postać pani Anny Szałaśnej, etnomuzykolog, byłej więźniarki obozów koncentracyjnych w Auschwitz i Ravensbruck. We wrześniu 1939 roku Anna Szałaśna straciła nogę w ostrzelanym przez niemiecki samolot pociągu, którym wraz z rodziną ewakuowała się z Torunia. Pomimo kalectwa przeżyła prawie trzy lata obozowego koszmaru, o którym opowiada na spotkaniach z polską i niemiecką młodzieżą. Wspomina też lata powojenne, studia muzykologiczne oraz lata pracy polegającej na dokumentowaniu muzyki ludowej. 17:40 SZOPKA BETLEJEMSKA. KONTEMPLACJA WCIELENIA Reportaż, 21 min, Polska, 2023 Reżyseria: Jan Sobierajski Scenariusz: Jan Sobierajski Zdjęcia: Jan Sobierajski Prowadzący: Michał Koźlik Lektor: Michał Koźlik, Andrzej Kocuba Święta Bożego Narodzenia to jedno z najważniejszych wydarzeń na świecie. Gdy myślimy o świątecznej atmosferze, nie sposób nie wspomnieć o szopkach, które ustawiamy na placach, w kościołach czy w naszych domach. Czy jednak kiedykolwiek ktoś z nas zastanawiał się nad tym, dlaczego tak naprawdę ustawiamy betlejemskie stajenki? Co one symbolizują i do czego się odwołują? Czy są tylko zwykłym przedstawieniem biblijnej sceny narodzenia Pana Jezusa? A może ta wizualizacja ma głębszy, teologiczny sens, do którego szopka chce nas zaprosić, abyśmy go odkryli i kontemplowali podczas modlitwy? To doskonały czas, żeby przez chwilę się nad tym zastanowić. W 2023 roku obchodziliśmy 800-lecie powstania pierwszej żywej, bożonarodzeniowej szopki. 18:05 NIEZNANE TWARZE HISTORII - MARYJA. (THE FACES OF HISTORY) Serial dokumentalny, 36 min, Wielka Brytania, 2022 Pamięć o niektórych osobowościach przetrwała próbę czasu. Wielu ludzi kojarzy Kleopatrę, Joannę d'Arc, Marco Polo, Szekspira czy św. Mikołaja, ale czy na pewno ich znają i czy wiedzą jak wyglądali. Seria zagłębia się w osobiste historie tych niezwykłych postaci. Aktor Derek de Lint podróżuje po całym świecie, aby odkryć nowe dowody, które przybliżą nas do nich jak nigdy wcześniej i ujawnią nam psychologiczne, fizyczne i społeczne profile każdej z tych osób. W trakcie podróży zespołu badawczego każdy nowy dowód jest przekazywany uznanemu grafikowi 3D Mao Lin Liao, który wykorzystuje wyniki badań do stworzenia zdumiewającej, przypominającej wyglądem postać historyczną, rekonstrukcji. W końcu jesteśmy w stanie spojrzeć im w oczy. 18:40 KOLĘDY POD TATRAMI CZ. 1 Koncert, 48 min, Polska, 2024 Reżyseria: Małgorzata Kosturkiewicz Scenariusz: Małgorzata Kosturkiewicz Wykonawcy: Natalia Kukulska, Basia Giewont, Mietek Szcześniak, Kamil Bednarek, Mateusz Ziółko, Ania Rusowicz, Dorota Miśkiewicz, Staszek Z Gór, Józefina Lubieniecka, Stokłosa Collective Orchestra Koncert kolęd z Sanktuarium Narodowego Matki Boskiej Fatimskiej w Zakopanem. Na świąteczne widowisko złożą się najbardziej znane, tradycyjne kolędy i pastorałki, które od pokoleń towarzyszą nam podczas wigilijnych spotkań w polskich domach. W koncercie wezmą udział zakopiańscy artyści oraz czołówka gwiazd polskiej sceny muzycznej, m.in.: Natalia Kukulska, Basia Giewont, Mietek Szcześniak, Kamil Bednarek, Mateusz Ziółko, Ania Rusowicz, Dorota Miśkiewicz, Staszek z Gór, Józefina Lubieniecka. Artystom towarzyszy Stokłosa Collective Orchestra pod batutą Jana Stokłosy. 19:35 MISTRZ. JAN MATEJKO ZNANY I NIEZNANY Film dokumentalny, 80 min, Polska, 2021 Reżyseria: Maria Guzy Scenariusz: Maria Guzy Zdjęcia: Jeremi Grzywa Malarz, rysownik związany z Krakowem, najwybitniejszy reprezentant nurtu historyzmu w malarstwie polskim. Urodzony w 1838 r. w Krakowie, zmarł tamże w 1893, mając zaledwie 55 lat. Jan Matejko. Chyba każdy Polak zna to nazwisko, kiedy idziemy do szkoły, na jej ścianach lub w podręcznikach poznajemy naszą historię w oparciu o jego "Poczet królów i książąt polskich" i obrazy ilustrujące najważniejsze wydarzenia historyczne. Większość z nas z wycieczkami klasowymi udawała się do muzeów z jego obrazami. I choć słyszeliśmy wówczas, że Matejko wielkim artystą był, w miarę upływu lat, przyglądając się jego obrazom, zastanawiamy się, czy to aby prawda? Chyba bardzo niewielu z nas - a może nikt - wskazałoby jego obrazy jako swoje ulubione, a jego - jako malarza numer jeden. Czy więc jest wielki, czy tylko kiedyś był? I dlaczego? Odszedł jako zasłużony Polak, wielki artysta, wybitny pedagog i obrońca zabytków Krakowa. Jego malarstwa nie sposób rozpatrywać w kategoriach czysto artystycznych, w oderwaniu od funkcji, jaką pełniło i pełni nadal w społecznym odbiorze. Stworzona przez niego synteza dziejów narodowych na zawsze wpisała się w kanon wiedzy historycznej i patriotycznego wychowania kolejnych pokoleń Polaków. W filmie zobaczymy Matejkę na tle jego czasów, jego epoki, przede wszystkim poprzez wspomnienia ludzi mu współczesnych oraz jego własne słowa. Celem filmu nie jest analiza malarstwa, choć mówi się o nim najważniejsze rzeczy. Film jest próbą odpowiedzi na pytanie, dlaczego uznano Matejkę za najwybitniejszego malarza swojej epoki, o czym świadczyły liczne zaszczyty i nagrody, które za swe dzieła otrzymał. Można by powiedzieć, że był pierwszym wielkim Polakiem celebrytą, znanym w całej Europie. Pokazujemy także inną jego działalność mistrza, której ślady w mieście Kraków spotkamy, nie wiedząc, kto za tym stoi. Jednak przede wszystkim film pokazuje Matejkę jako człowieka. 21:00 SPRAWA KRAMERÓW (KRAMER VS KRAMER) Dramat, 100 min, USA, 1979 Reżyseria: Robert Benton Scenariusz: Robert Benton Zdjęcia: Nestor Almendros Aktorzy: Dustin Hoffman, Meryl Streep, Jane Alexander, Justin Henry, Howard Duff, George Coe Jeden z najgłośniejszych filmów końca lat 70. nagrodzony 5 Oscarami (za najlepszy film, reżyserię, scenariusz oraz dla najlepszego aktora Dustina Hoffmana i dla Meryl Streep za rolę drugoplanową) oraz 4 nominacjami do tego prestiżowego wyróżnienia (zdjęcia, montaż i najlepsze role drugoplanowe - Justin Henry i Jane Alexander). "Sprawa Kramerów" to historia przeznaczona dla wszystkich widzów. Wzrusza, skłania do refleksji nad zwykłymi, codziennymi problemami życiowymi, zazwyczaj umykającymi w natłoku innych, "ważniejszych" spraw. Melodramatyczna opowieść o kryzysie małżeńskim, rozpadzie rodziny i rozterkach kilkuletniego dziecka, o które walczą w sądzie rozwodzący się rodzice, zyskała aplauz krytyki i podbiła publiczność. O sile filmu stanowi przede wszystkim znakomite aktorstwo Dustina Hoffmana, Meryl Streep i małego Justina Henry'ego (wielkie odkrycie reżysera). Najwyższe słowa uznania krytycy skierowali również pod adresem pozostałych aktorów, którym przypadły w udziale pomniejsze role. Akcja filmu rozgrywa się w Nowym Jorku, gdzie mieszka zwyczajna amerykańska rodzina Kramerów. On, grafik i specjalista w dziedzinie reklamy, poświęca się karierze zawodowej. Niestety, kosztem bliskich, których zaniedbuje, troszcząc się jedynie o ich finansowe zabezpieczenie. Ona, piękna i zaradna kobieta, zajmuje się prowadzeniem domu i wychowaniem ich 7 - letniego syna. To na jej barki spadają wszystkie rodzinne sprawy i problemy. Ale rola zwykłej gospodyni domowej już nie wystarcza ambitnej kobiecie. Pewnego dnia Joanna Kramer postanawia "odnaleźć swoją prawdziwą osobowość" i odchodzi, porzucając dom, męża i syna. Ted Kramer znajduje się nagle w sytuacji, która go przerasta. Nie potrafi opiekować się dzieckiem, którym właściwie nigdy się nie zajmował. Nie rozumie problemów kilkulatka, nie zna jego potrzeb ani upodobań. Nie wie nawet, do której klasy chłopak chodzi. Świat wali się Tedowi na głowę, zwłaszcza że akurat teraz, świeżo po awansie, ma bardzo mało czasu. Szybko okazuje się jednak, że dobro dziecka jest dla ojca sprawą najważniejszą. Poświęca mu każdą chwilę i to kosztem kariery zawodowej. W końcu traci intratną posadę, ale za to zdobywa zaufanie i miłość syna. Po kilkunastu miesiącach nieobecności Joanna wraca do Nowego Jorku. Chce odzyskać Billy'ego. Ted uważa jednak, że to on ma prawo do opieki nad synem. Sprawa Kramerów trafia do sądu. 22:45 TYLE RADOŚCI Film dokumentalny, 51 min, Polska, 2021 Reżyseria: Dagmara Drzazga Scenariusz: Dagmara Drzazga Zdjęcia: Bartosz Dominik Bohater to "biskup ubogich" - biskup Czesław Domin. Akcja Koza żywicielka, Fundacja Zaopatrzenia Wsi w Wodę, gospodarstwo rolnicze Carol, Fundacja Chlebidach, ośrodki dla niepełnosprawnych dzieci, Dom Aniołów Stróżów w Kołobrzegu, Bursa dla młodzieży w Szczecinku, Przytulisko w Giezkowie, zbiórki dla biednych, kolonie, kuchnie polowe, akcja pralka dla wielodzietnych rodzin można by jeszcze długo wyliczać inicjatywy charytatywne i społeczne, które stworzył śp. ks. biskup Czesław Domin. Do tej listy trzeba dopisać koniecznie starania o reaktywację Caritas Polska (została rozwiązana w latach pięćdziesiątych) i kierowanie tą organizacją w latach 1990 - 1993, a więc w najtrudniejszym okresie tuż po transformacji ustrojowej. Biskup Domin był człowiekiem niezwykle skromnym, radosnym, pracowitym. Wielbicielem Mahatmy Gandhiego i Michała Archanioła. Biskup ubogich był wielkim czcicielem Bożego Miłosierdzia i Siostry Faustyny Kowalskiej. Postanowił o tym zaświadczyć w najprostszy i zarazem najtrudniejszy sposób, pracując dla ludzi, którzy w komunistycznej Polsce stracili już wszelką nadzieję na godne i uczciwe życie. O tym przede wszystkim jest ten film. 23:45 KOLĘDY POD TATRAMI CZ. 2 Koncert, 49 min, Polska, 2024 Reżyseria: Małgorzata Kosturkiewicz Scenariusz: Małgorzata Kosturkiewicz Wykonawcy: Stokłosa Collective Orchestra, Mateusz Ziółko, Kamil Bednarek, Basia Giewont, Ania Rusowicz, Natalia Kukulska, Mietek Szcześniak, Dorota Miśkiewicz, Staszek Z Gór, Józefina Lubieniecka Koncert kolęd z Sanktuarium Narodowego Matki Boskiej Fatimskiej w Zakopanem. Na świąteczne widowisko złożą się najbardziej znane, tradycyjne kolędy i pastorałki, które od pokoleń towarzyszą nam podczas wigilijnych spotkań w polskich domach. W koncercie wezmą udział zakopiańscy artyści oraz czołówka gwiazd polskiej sceny muzycznej, m.in.: Natalia Kukulska, Basia Giewont, Mietek Szcześniak, Kamil Bednarek, Mateusz Ziółko, Ania Rusowicz, Dorota Miśkiewicz, Staszek z Gór, Józefina Lubieniecka. Artystom towarzyszy Stokłosa Collective Orchestra pod batutą Jana Stokłosy. 00:35 WIELKI GATSBY (THE GREAT GATSBY) (THE GREAT GATSBY) Melodramat, 137 min, USA, 1974 Scenariusz na podstawie powieści Francisa Scotta Fitzgeralda: Francis Ford Coppola Reżyseria: Jack Clayton Aktorzy: Mia Farrow, Robert Redford, Karen Black, Bruce Dern, Sam Waterston, Scott Wilson, Lois Chiles, Howard Da Silva Po słynną powieść F. Scotta Fitzgeralda z 1925 r. filmowcy sięgali wielokrotnie. Pierwsza ekranizacja powstała już w 1926 r. i dokonał jej Herbert Brennon, kolejną firmował w 1949 r. Elliott Nugent. W 2000 r. Robert Markowitz zrealizował wersję telewizyjną, powierzając główne role Toby’emu Stephensowi i Mirze Sorvino. Do dziś najsłynniejszą pozostaje jednak adaptacja z 1972 r. w reżyserii Jacka Claytona. Prace nad nią przebiegały dość burzliwie: najpierw producent odrzucił scenariusz samego Trumana Capote i Francis Ford Coppola pośpiesznie napisał drugi, który zresztą Clayton przez następny rok poprawiał. Później wycofała się przewidziana do głównej roli kobiecej Ali McGraw i długo nie można było znaleźć odpowiedniej kandydatki na jej miejsce. Dzieło Claytona natomiast znakomicie wpisało się w wielki powrót fali retro: ludzie nosili stroje, fryzury, gadżety a la Gatsby. Sam film został przyjęty przez krytykę i publiczność dość chłodno, chociaż nagrodzono go dwoma Oscarami: za kostiumy i muzykę. Zarzucano reżyserowi, że mimo całej staranności realizacji, troski o odtworzenie realiów epoki, nie zdołał oddać na ekranie prawdziwego sensu tej tragicznej opowieści o niezłomnym idealiście, zniszczonym przez okrucieństwo świata bogatych, do którego tak bardzo starał się dostać. Obsesyjna miłość do pustej i głupiutkiej Daisy, symbolizującej blichtr i powierzchowność jej sfery, przywiedzie go ostatecznie do zguby. Nick Carraway, początkujący pracownik nowojorskiej giełdy, wynajmuje niewielki dom na Long Island. Po drugiej stronie zatoki mieszka jego kuzynka, Daisy Buchanan, ze swoim bogatym mężem Tomem. Ich małżeństwo nie jest udane: Daisy zwierza się Nickowi, że nie jest szczęśliwa, a Tom przedstawia mu swoją kochankę, Myrtle, żonę właściciela podupadającego warsztatu samochodowego, George’a Wilsona. Z Nickiem sąsiaduje tajemniczy Jay Gatsby, człowiek bardzo bogaty, słynący w okolicy z urządzania wystawnych przyjęć. Nick zostaje zaproszony na jedno z nich i przy okazji słyszy różne plotki na temat gospodarza i pochodzenia jego fortuny. Parę dni później Nick dowiaduje się, że Gatsby kocha Daisy od czasu, gdy poznał ją pięć lat temu, będąc jeszcze skromnym oficerem. Dzięki pomocy Nicka udaje się zorganizować randkę Daisy i Jaya, ich romans rozkwita na nowo. Ale niebawem Tom poznaje prawdę i podczas wspólnej wycieczki do miasta między małżonkami dochodzi do awantury. W drodze powrotnej Daisy, prowadząc samochód Gatsby’ego, zabija Myrtle Wilson, która z kolei, zdemaskowana przez zazdrosnego męża, czekała na drodze na przyjazd Toma. Gatsby zataja jednak fakt, że jego auto prowadziła Daisy i to ona spowodowała wypadek. Tymczasem George Wilson dowiaduje się, do kogo należy żółty rolls-royce, pod którego kołami zginęła Myrtle. Zrozpaczony mężczyzna pragnie zemsty. 02:55 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - "NIE POZWOLIMY O WAS ZAPOMNIEĆ". ODC. 274 Magazyn historyczny, 24 min, Polska, 2022 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki "Nie pozwolimy o Was zapomnieć" Wyruszamy do lasów Roztocza, gęsto utkanych powstańczymi ścieżkami, na wezwanie jednego z widzów. Tu, pośród leśnych ostępów, ukryta jest, według wskazań najstarszych mieszkańców, powstańcza mogiła. Powrócimy tu niebawem, uzbrojeni w stosowane zezwolenia, by wykonać wstępne, nieinwazyjne badania terenu. "Wronów 1831" Następnie opowiemy historię podobną, jednak geograficznie umiejscowioną na przedpolach Kazimierza Dolnego, a dotyczącą dramatycznego czasu powstania listopadowego. Wronów, to miejscowość bardzo wyraźnie zapisana w historii tego niepodległościowego zrywu. 17 kwietnia 1831 roku pod Wronowem doszło do starcia wojsk polskich i rosyjskich, zakończonego porażką wojsk polskich dowodzonych przez Jana Kantego Juliana Sierawskiego. "I dokonało się" Przez wiele lat przypominaliśmy widzom historię Józefa Seweryna Liniewskiego, który był organizatorem cywilnej siatki powstańczej w okolicach Parczewa. Kiedy Rosjanie pojmali i stracili w Lublinie jego szwagra Kazimierza Bogdanowicza, nie bacząc na ryzyko aresztowania, postawił pod świątynią w Lejnie krzyż ze stosowną dedykacją bohaterowi. Zaborcy próbowali go zmusić do usunięcia świętego znaku, ale nawet w obliczu utraty majątku nie ustąpił. Krzyż przetrwał zabory, ale nie przetrwał PRL - u. Teraz powrócił. Pokażemy go.