„Niezłomni” we wspomnieniach najbliższych. Poruszający cykl w TVP VOD

Zobacz: „Niezłomni” w TVP VOD

„Niezłomni” to cykl etiud filmowych, w których sylwetki Żołnierzy Niezłomnych i osób związanych z Polskim Państwem Podziemnym przybliżają członkowie ich rodzin. Opowiadane przez nich historie nierzadko przeszyte są mrokiem, strachem, ale też tęsknotą. Kogo wspominają narratorzy cyklu? Przedstawiamy bohaterów niepodległościowego podziemia.

Major Zygmunt Szendzielarz ps. „Łupaszka” urodził się 20 marca 1910 r. w Stryju. Był jednym z najsławniejszych polskich partyzantów. Ducha walki przejawiał już od młodych lat. Kiedy ukończył gimnazjum, wstąpił do Szkoły Podchorążych Piechoty w Ostrowi Mazowieckiej. W 1943 r. utworzył 5. Wileńską Brygadę, zwaną „Brygadą Śmierci”, odnosząc zwycięstwa nad oddziałami litewskimi, niemieckimi i sowiecką partyzantką. W 1950 r. został skazany na 18-krotną karę śmierci. Zginął w warszawskim więzieniu 8 lutego 1951 r.

Po raz pierwszy zetknął się z brutalnością świata, gdy miał 20 lat. Kazimierz Kamieński ps. „Huzar” był jednym z najdłużej walczących żołnierzy polskiego podziemia. Uczestniczył w ostatniej walce kampanii wrześniowej, czyli bitwie pod Kockiem. Udało mu się zbiec z niewoli niemieckiej, by zaraz potem zostać członkiem jednej z najpotężniejszych lokalnych organizacji konspiracyjnych, Batalionu Śmierci Strzelców Kresowych. W kleszczach wojny pozostał do końca swojego krótkiego życia. W 1952 r. SB podstępnie zwabiło go do Warszawy i wtrąciło do aresztu. „Huzar”, skazany na karę śmierci, został stracony 11 października 1953 r.

Ojciec i syn, którzy byli wierni ojczyźnie do samego końca. Kazimierz Żebrowski ps. „Bąk” i Jerzy Żebrowski ps. „Konar” zginęli w tragicznych okolicznościach. 3 grudnia 1949 r. w Mężeninie otoczyła ich grupa operacyjna 2. brygady KBW i UB. Próbowali uciec, lecz jeden z partyzantów postrzelił Jerzego. Kazimierz wiedział, że jeśli jego syn przeżyje, trafi w ręce bezpieki. Nie mógł na to pozwolić, wobec czego postrzelił syna w głowę, a kolejną kulę wymierzył w siebie, odbierając sobie życie. Ciała mężczyzn nigdy nie zostały zwrócone rodzinie. Nikt nie wie też, gdzie bohaterowie zostali pogrzebani.

„Młot” urodził się 2 lutego 1906 r. we wsi Tokary. W 1929 r. został powołany do wojska i pełnił służbę w 3. Pułku Strzelców Konnych w Wołkowysku. Pewnego dnia uległ poważnemu wypadkowi – spadł z konia i złamał kolano lewej nogi. Trwałe kalectwo miało wykluczyć go z walki w imię ojczyzny, lecz żołnierz nie miał zamiaru tak łatwo się poddać. Przez trzy lata był dumnym dowódcą 6. Wileńskiej Brygady Armii Krajowej. Zginął 27 czerwca 1949 r., postrzelony przez jednego ze swoich żołnierzy. Badaczom do dziś nie udało się ustalić, gdzie spoczywają jego szczątki.

Zginęła tuż przed swoimi 18. urodzinami. Danuta Siedzikówna ps. „Inka” była sanitariuszką Żołnierzy Wyklętych. Wraz ze swoim oddziałem uczestniczyła w wielu akcjach bojowych na Pomorzu, w tym napadach na posterunki i patrole UB, milicji i KBW. Została aresztowana 20 lipca 1946 r. w Gdańsku, wydana przez swoją koleżankę. Mimo nacisków nie wyjawiła nazwisk swoich współtowarzyszy i odmówiła jakiejkolwiek współpracy. Wiedziała, że zginie. Jeszcze przed śmiercią pożegnała się ze swoimi siostrami grypsem z więzienia. Napisała w nim:

„Inka” została rozstrzelana 28 sierpnia 1946 r. Jej grób znajduje się na Cmentarzu Garnizonowym przy ul. Giełguda w Gdańsku.

„Orlik” odznaczył się niebywałą odwagą i sprytem. Gdy miał 22 lata, udało mu się uciec z transportu wiozącego go do obozu w Kozielsku, cudem unikając śmierci. Do jego największych sukcesów niewątpliwie należy zajęcie miasta Ryki. Rozbił także Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa w Puławach 24 kwietnia 1945 r., dzięki czemu wolność odzyskały setki więźniów.

Zginął po tym, jak został wydany przez sołtysa jednej z wsi, w której razem ze swoim oddziałem zatrzymał się, wracając z odprawy dowództwa Inspektoratu Puławskiego Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”. Postrzelony dwukrotnie, najprawdopodobniej później sam odebrał sobie życie.

Była radiotelegrafistką, a w 1942 r. została członkinią Armii Krajowej. Pełniła także funkcję kierowniczki łączności organizacyjnej Komendy Głównej NZW. W 1946 r. Ruta Czaplińska ps. „Ewa” została skazana na 10 lat pozbawienia wolności. Później była jeszcze więziona na Mokotowie, Fordonie i w Inowrocławiu. Łącznie za więziennymi murami spędziła 3600 dni.

„Ewa” odzyskała wolność dopiero w 1956 r. Chcąc odrobić utracone lata, zapisała się na studia na Uniwersytecie Wrocławskim, a potem prowadziła działalność akademicką, społeczną i charytatywną. Jako jedna z nielicznych Wyklętych dożyła późnej starości i zmarła w 2008 r. w wieku 90 lat.

Ostatni żołnierz polskiego podziemia i zarazem symbol końca walk Żołnierzy Wyklętych. W 1939 r. walczył na Kresach Wschodnich, a po wcieleniu do Armii Krajowej został dowódcą drużyny oraz dowódcą plutonu. Józef Franczak ps. „Lalek” wymykał się komunistom wielokrotnie. Wysyłano za nim listy gończe, lecz przez ponad 20 lat nie udało się namierzyć jego tropu. Dopiero w 1963 r. został wydany przez kuzyna swojej narzeczonej Danuty Mazur.

Jeszcze w tym samym roku SB i ZOMO przygotowało na niego zasadzkę. Żołnierz próbował się bronić, lecz ostatecznie został postrzelony i zmarł. Jego ciało, pozbawione głowy, pochowano na cmentarzu w Lublinie. Czaszkę odnaleziono dopiero po wielu latach, w 2014 r., w zbiorach Uniwersytetu Medycznego w Lublinie.

Wszystkie odcinki cyklu „Niezłomni” można obejrzeć na platformie TVP VOD.