Śmierć Stalina w marcu 1953 roku, w Polsce nie przyniosła natychmiastowych efektów. Represje w 1953 roku osiągnęły jeden ze szczytowych punktów. Już po śmierci generalissimusa nadeszło najsilniejsze uderzenie w Kościół katolicki. Wydarzeniem o ogromnej wadze, które w istotny sposób wpłynęło na przekształcenie dotychczasowej bardzo ograniczonej destalinizacji był XX Zjazd Komunistycznej Partii Związku Sowieckiego, odbywający się w Moskwie w lutym 1956 roku. W tajnym referacie Chruszczow zaatakował Stalina, obciążając go odpowiedzialnością za straszliwy terror, którego doświadczyli sowieccy komuniści, za dyktatorskie metody rządzenia, zbrodnicze przesiedlenia całych narodów, przerażającą niekompetencję, doprowadzenie kraju niemal do katastrofy w czasie II wojny światowej, poważne błędy w polityce zagranicznej. Wiosną 1956 roku wyraźny był konflikt wewnętrzy w polskiej partii komunistycznej między proreformatorsko nastawionymi puławianami i konserwatywnymi natolińczykami, posługującymi się populistyczną, antyinteligencką i niekiedy antysemicką frazeologią, pozostającymi w bliskim kontakcie z ambasadą sowiecką w Warszawie. 28 czerwca 1956 roku poznańscy robotnicy masowo porzucili pracę i wyszli na ulice. Bezpośrednim źródłem wybuchu niezadowolenia były żądania natury socjalnej i ekonomicznej, dotyczące płac, norm, warunków pracy. Wśród haseł demonstrantów najczęściej pojawiały się antysowieckie. Na ulice Poznania skierowano oddziały wojska, których liczba i metody działania były niewspółmierne do rzeczywistych rozmiarów oporu. Gomułka w sierpniu 1956 roku otrzymał z powrotem legitymację partyjną, a w październiku po raz pierwszy uczestniczył w posiedzeniu Biura Politycznego. 19 października na warszawskim lotnisku wylądowała sowiecka delegacja z szefem partii Nikitą Chruszczowem. Biuro Polityczne wraz z Gomułką udało się do Belwederu na rozmowy z sowieckim kierownictwem. Gomułce udało się przekonać Chruszczowa, że jego dojście do władzy nie niesie zagrożenia dla socjalizmu i sowieckich interesów w Polsce. Odejście od Października zostało przesądzone w tym samym momencie, gdy większość społeczeństwa świętowała jego początek.