Akcja sztuki toczy się w Paryżu w latach czterdziestych XIX wieku w środowisku polskiej emigracji. Zgodnie z zamierzeniem autora, fikcja miesza się tu z rzeczywistością, a "prezentowanych wydarzeń nie wolno traktować jako prawdy historycznej". Treścią "Mistrza" jest fragment biografii Adama Mickiewicza, a konkretnie związek poety z kołem Andrzeja Towiańskiego i ponętną szansonistką Ksawerą Deybel. W dramacie Rutkowskiego twórca "Dziadów" pojawia się wszakże tylko w tle. Na plan pierwszy wysuwa się zaś intryga francuskich władz, uosabianych przez prefekta Heberta, zmierzająca do skompromitowania zarówno Towiańskiego, jak i Mickiewicza. W oczach nadsekwańskich rojalistów działalność obu Polaków ma charakter rewolucyjno - wywrotowy i godzi w spokój społeczny. Trzeba więc zamknąć im usta. Więcej - pozbawić ich autorytetu i dotychczasowego znaczenia. Prefekt Hebert przy pomocy polskiego konfidenta Ibusia Ostrowskiego postanawia użyć do tego celu Ksawery Deybel - atrakcyjnej szansonistki, która niedawno przyjechała na występy do Paryża. Pieśniarce udaje się przeniknąć do koła Towiańskiego. Wykorzystując swą urodę i udając wielkie zaangażowanie w "sprawę" zyskuje coraz większy wpływ na prominentnych członków sekty. Niebawem z niezwykłą przebiegłością zaczyna wykorzystywać go do własnych celów.