Dzień Matki, który corocznie obchodzimy w Polsce 26 maja, jest wyjątkowym świętem. Ma on na celu podziękowanie naszym mamom za trud, jaki włożyły w wychowanie nas, i został ustanowiony jako wyraz szacunku dla nich. Tradycja jego obchodzenia sięga czasów starożytnych.
Historia Dnia Matki, która oficjalnie rozpoczyna się w XVII-wiecznej Anglii, jest w rzeczywistości znacznie dłuższa i ma swoje prawdziwe korzenie w najodleglejszych dziejach ludzkiej cywilizacji. Kult rodzicielki obchodzono już m.in. w starożytnym Sumerze, gdzie najważniejszą boginią była Ninhursag, wielka bogini-matka nazywana „matką bogów”, symbol życia i płodności ziemi oraz żona „pana powietrza” Enlila lub Enki, boga wód praoceanu.
Mleko z jej piersi, którym karmiła ziemskich władców, przekazywało im boską naturę i ją objawiało. To dlatego wielu królów Mezopotamii, w tym także słynny Nabuchodonozor II, aby podkreślić swoje prawa do władzy, nazywało siebie dziećmi Ninhursag. „Pani świętej góry” była również patronką narodzin. Miała nadawać formę życiu w łonie matki i była boską akuszerką zarówno dla bogów, jak i dla ludzi. Moment, w którym oddawano jej cześć, był również świętem wszystkich matek.
Dzień Matki w starożytnym Egipcie
Także starożytni Egipcjanie obchodzili święto, które można uznać za antyczny Dzień Matki. Mieli dla niego wiele nazw, takich jak Święto Matki, Dzień Matki Istnienia, Dzień Matki Życia i Dzień Pięknej Matki. Celebrowali go pod koniec marca, a termin wybrali nieprzypadkowo – wtedy ziemia była już użyźniona przez Nil i przygotowana do wysiania nasion, aby mogły rosnąć, wzbudzając na nowo otaczające ich życie.
Wędrującymi po miastach i ulicach kolorowymi, kwiecistymi procesjami honorowano wówczas matki, które – jak zauważano – poświęcały własny komfort, aby opiekować się dziećmi i starały się pomóc w kształtowaniu ich osobowości, tak żeby wyrosły na dobrych ludzi, zdolnych do budowania zgodnej wspólnoty.
To, jak wielkim szacunkiem je otaczano, możemy zrozumieć m.in. dzięki pięknemu papirusowi „Ani”. Tam mędrzec radzi młodzieńcowi, aby szanował swoją matkę i był jej posłuszny, ponieważ jest ona dla niego delikatnym, czułym i ofiarnym boskim darem, który nie oczekuje niczego w zamian za swoją miłość. Starzec w rozmowie przypomina młodemu mężczyźnie, że przez dziewięć miesięcy kobieta nosiła go pod sercem, a następnie karmiła własną piersią, pomagała poznać świat i wychowała.
Egipcjanie zauważali w swoich pismach również, że „matka to płynąca rzeka czułości i dawania, która nigdy nie wysycha”. Należało jej okazywać cześć również dlatego, że była uosobieniem Izydy, bogini szczęścia i obrończyni zmarłych oraz żony Ozyrysa, z której narodził się Horus. To sprawiało, że status matki był niemal boski, a kto nie okazywał jej szacunku, narażał się na gniew bogów i ludzi.
Dzień Matki w starożytnej Grecji
Tradycję tego święta kultywowano również w starożytnej Grecji, w której od 15 do 18 marca obchodzono Dni Matki Natury ku czci Gai, bogini-matki uosabiającej Ziemię. Następnie kult przeszedł na jej córkę Reję, będącą boginią płodności i opiekunką dzieci oraz matką Demeter, Hadesa, Hery, Hestii, Posejdona i Zeusa.
Zgodnie z mitami to żona Kronosa, rodzicielka wszechświata oraz wszystkich bóstw jako pierwsza nakarmiła dzieci matczynym mlekiem, a później tą zdolnością obdarowała ludzi. Podczas obchodów kapłani i lud składali jej hołd poprzez spalenie ofiary składającej się z mięsa lub owoców czy warzyw.
Matką, którą otaczano czcią, była również wymieniona już wyżej Demeter, bogini płodności ziemi, urodzaju, ziemi uprawnej, zbóż, rolnictwa. Dedykowane jej święto płodności wyznaczało początek wiosny, kiedy ziemia zaczyna wydobywać na powierzchnię to, co kryje się w jej trzewiach wraz z życiem.
Dzień Matki w starożytnym Rzymie
Hiliaria, które nazywano również Świętem Radości i obchodzono wiosną ku czci bogini Kybele i Attisa, również można uznać za przodka dzisiejszego Dnia Matki. Festiwal odbywał się w dniach 15–28 marca, a podstawową strukturę święta znamy m.in. dzięki opisowi Salustiusza.
,,Z początku my sami, spadnąwszy z nieba i żyjąc z nimfą, jesteśmy przygnębieni i powstrzymujemy się od zboża oraz wszelkiego tłustego i nieczystego jedzenia, ponieważ jedno i drugie jest wrogie duszy. Potem następuje ścięcie drzewa i post, jakbyśmy również odcinali dalszy proces rodzenia. Potem karmienie mlekiem, jakbyśmy się na nowo narodzili; po których nadchodzą radości i girlandy i niejako powrót do bogów
Po pierwszym dniu, przez dziewięć kolejnych dni powstrzymywano się od spożywania innych pokarmów niż mleko – aż do 24 marca. To wtedy obchodzono dzień krwi, podczas którego biczowano się i zakopywano drzewo. Nazajutrz po tym następowały właściwe Hilaria upamiętniające ożywienie frygijskiego bożka, podczas których radośnie ucztowano. „Tłum matek”, jak opisywał je Owidiusz, zbierał się wówczas w świątyni Junony/Lucyny będącej m.in. patronką porodów. Mężatki zakładały wieńce i składały ofiary z kwiatów, zaś kobiety w ciąży rozwiązywały włosy i modliły się o dobry poród. Mężowie z kolei ofiarowywali kadzidło w modlitwie z prośbą o kontynuację ich małżeństwa.
Niezwykłym wydarzeniem było również odwrócenie ról i złamanie zakazów. Tego dnia kobiety serwowały świąteczną ucztę swoim domowym niewolnikom, zaś mężowie obdarowywali żony prezentami, mimo iż oficjalnie, prawnie było to niedozwolone. Nadto upominki wręczano także znajomym. „Wszędzie wędrują liczne prezenty podróżne. W procesji, ulicami i domami miasta” – pisał jeden z poetów.
„Bóg jest naszym Ojcem, Bóg jest naszą Matką”
Kiedy Cesarstwo Rzymskie upadło, przepadły również starożytne zwyczaje, w tym i święta celebrujące matki. To oczywiście nie oznacza, iż kobietom nie okazywano szacunku, a swoich mam nie czczono.,,Jak zaprawdę Bóg jest naszym Ojcem, tak zaprawdę Bóg jest naszą Matką; i to pokazał On we wszystkim, a szczególnie w tych słodkich słowach, w których mówi: JESTEM. To znaczy JESTEM Potęgą i Dobrocią Ojcostwa; JAM JEST Mądrością Macierzyństwa; JESTEM Światłem i Łaską, która jest cała błogosławiona. Miłość: JESTEM Trójcą, JESTEM Jednością. JESTEM najwyższą Dobrocią wszelkiego rodzaju rzeczy. JESTEM, który sprawia, że kochasz. JESTEM, który sprawia, że tęsknisz. JESTEM nieskończonym spełnianiem wszystkich prawdziwych pragnień
– zauważała m.in. angielska mistyczka Julianna z Norwich.
Trudno nie zauważyć również, że w średniowieczu i renesansie rozwijał się prężnie kult maryjny i tak naprawdę dni matki – pod różnymi datami – obchodzono podczas świąt poświęconych Matce Boskiej. Tak było np. w Anglii, gdzie podczas święta Najświętszej Marii Panny pieczono ciasta i zrywano kwiaty dla swoich mam.
Dzień Matki. Kiedy zaczęto go obchodzić?
Dzień Matki, który znamy dziś, wywodzi się bezpośrednio właśnie z Wysp Brytyjskich. To właśnie tam w XVII wieku zaczęto obchodzić „matczyną niedzielę”, którą początkowo celebrowano w czwartą niedzielę postu. Tradycyjnie wówczas składano na ręce rodzicielki podarki, przede wszystkim kwiaty (zwyczajowo fiołki) i słodycze lub wypieki, w zamian otrzymując jej błogosławieństwo.
Był to dzień wolny od pracy dla wszystkich, dzięki czemu synowie i córki, którzy wyjechali za chlebem do innych miast, mogli powrócić w rodzinne strony i spędzić czas z najbliższymi oraz razem z nimi odwiedzić kościół znajdujący się w miejscowości swojego dzieciństwa.
Pierwszy raz oficjalnie Dzień Matki obchodzono jednak dopiero w XIX wieku w Stanach Zjednoczonych. Został on zorganizowany dzięki zabiegom amerykańskiej nauczycielki Annie Marii Reeves Jarvis, która – inspirując się brytyjskim świętem – dała w 1858 roku pomysł na Dni Matczynej Pracy. Te były celebrowane do 1905 roku, kiedy jej córce udało się przekonać władze stanowe do ogłoszenia świętem Dnia Matki. Z biegiem czasu zwyczaj ten rozpowszechnił się niemal w całym kraju, zaś w 1914 roku Kongres Stanów Zjednoczonych uznał przypadający na drugą niedzielę maja Dzień Matki za święto narodowe.
Następnie ów dzień zaczęto obchodzić na całym świecie, w tym również w przedwojennej Polsce, gdzie pieczę nad organizacją święta miał Polski Czerwony Krzyż. Było ono ruchome – np. w 1934 roku przypadło 13 maja, a pięć lat później 7 maja. Tuż po wojnie jego datę ustanowiono na 26 maja.
RS
Źródła:
The American University in Cairo. History of Mother's Day: From Ancient Egypt to Modern Times (21.03.2016)
Olivia Mustafa. The Surprising Origins of Egyptian Mother’s Day. Egyptianstreets.com (21.03.2021)
Sallustius. On the Gods and the World, wyd. angielskie 1793
Henrietta Leyser. Medieval Women: a Social History of Women in England 450–1500, wyd. 2002
