Pamięć o Żołnierzach Wyklętych jest niezwykle ważna w kontekście tego, co zrobili oni w obronie ojczyzny i naszej wolności, zwłaszcza że przez lata odbierano im miano polskich bohaterów. W związku z tym co roku 1 marca obchodzimy dzień, który ma na celu pielęgnowanie obrazu żołnierzy niezłomnych, walczących i umierających w tak słusznej dla całego kraju sprawie. Z tej okazji TVP Historia przygotowała dla widzów programy dokumentalne i filmy.
„Ostatni wyrok Podziemia”
Film dokumentalny przedstawia losy Stefana Martyki, spikera i propagandowego głosu Radia „Fala 49”. Został zamordowany w 1951 r. przez bardzo młodych członków podziemnej organizacji „Kraj”. Martyka był przeciętym aktorem teatralnym o niejasnej przeszłości okupacyjnej. W 1949 r. został głównym głosem audycji Radia Polskiego „Fala 49”. Zawierała ona przede wszystkim ataki na Polskie Podziemie, Armię Krajową i tzw. kraje imperialistyczne.
Postawa Martyki sprawiła, że zamach na niego przypominał wyroki śmierci wydawane na zdrajców ojczyzny podczas niemieckiej inwazji. Członkowie organizacji byli przekonani o słuszności sprawy i bez sprzeciwu wykonali rozkaz swojego dowódcy. Jednak władze komunistyczne nie mogły przejść obojętnie wobec takiego uderzenia w swoją propagandę. Zamordowanie Stefana Martyki skończyło się więc procesem pokazowym i wieloletnimi wyrokami śmierci.
Film to zbiór archiwalnych materiałów wideo i odegranych przez aktorów fragmentów tej historii. Za reżyserię i scenariusz odpowiada Stefan Skrzypczak, a w fabularyzowanych inscenizacjach minionych wydarzeń w Martykę wciela się Marcin Szaforz.
TVP Historia, 1 marca 2024 r., godz. 10:30.
„Historia Polski – Żołnierze Wyklęci”
Wielu członków Armii Krajowej nie postrzegało wkroczenia Sowietów na polskie ziemie jako wyzwolenia. Choć byli nieświadomi ustaleń wielkiej polityki na konferencjach w Teheranie i Jałcie, przeczuwali najgorsze. Szybko również wyszło na jaw, że ich nadzieje na demokratyczny charakter Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej były próżne. Gdy na ich oczach zaczął szaleć terror komunistyczny, a coraz więcej akowców trafiało do kaźni Urzędu Bezpieczeństwa, żołnierze Armii Krajowej zdecydowali się jeszcze raz chwycić za broń. W latach 1945-1956 przez szeregi partyzantów przewinęło się około 150 tysięcy ludzi, a do czasu tzw. ujawienia w 1947 r. w lasach walczyło ponad 10 tysięcy żołnierzy. Choć władze od początku mobilizowały przeciwko partyzantom znaczne siły, szeregi przeciwników komunistycznego reżimu wciąż się powiększały. Żołnierze wykonywali różnego rodzaju misje, atakowali posterunki wojskowych, walczyli z Sowietami i odbijali więźniów.
Film Wincentego Ronisza opowiada o losach tysięcy takich uczestników powojennego podziemia zbrojnego. Walczyli oni bez nadziei na zwycięstwo, ale wciąż byli wierni ideałom i wizji wolnej Polski. Dopiero po blisko pół wieku historia przyznała im rację, a także należny honor.
TVP Historia, 1 marca 2024 r., godz. 16:55.
„Ostatni partyzant Rzeczypospolitej”
Józef Franczyk, pseudonim Lalek od 1939 r. działał jako antykomunistyczny partyzant. Był również zawodowym oficerem Wojska Polskiego, a po klęsce wrześniowej udało mu się uciec z sowieckiej niewoli i przejść do AK. W 1944 r. wstąpił w szeregi Armii Polskiej, którą formowano na terytorium ZSRR. Jesienią tego samego roku jego oddział został skierowany do Kąkolewnicy koło Radzymina. Tam Franczyk zobaczył masowe rozstrzeliwania członków AK przez NKWD. Ten widok sprawił, że zdezerterował z armii i od tej pory się ukrywał, choć nie zrezygnował z walki o niepodległość narodu. Został wydany 21 października 1963 r. w czasie obławy zorganizowanej przez UB.
Film Tadeusza Arciucha przypomina historię tego ostatniego partyzanta Rzeczypospolitej, który swojej ojczyźnie służył wiernie przez 18 lat. Dwie dekady bycia w ciągłej konspiracji czynią go Żołnierzem Wyklętym walczącym najdłużej o swoją ojczyznę i jednocześnie ostatnim przedstawicielem AK, który został bestialsko zamordowany.
TVP Historia, 1 marca 2024 r., godz. 15:25.
„Polskie 100 lat – Podziemie niepodległościowe 1944-1953”
Podziemie niepodległościowe stanowiło bezpośrednią kontynuację organizacyjno-ideową konspiracji działającej w okresie II wojny światowej. Mimo że po wojnie dowództwo AK pozostające w stanie likwidacji starało się wygłuszać działalność partyzancką, represje ze strony komunistów popychały coraz więcej ludzi do dołączania do Podziemia. Chociaż amnestia ogłoszona 22 lutego 1947 r. objęła ponad 100 tysięcy członków, poszczególnie oddziały były w latach 1947-1953 systematycznie rozbijane i likwidowane przez funkcjonariuszy KBW, UB i MO. Po 1953 r. pozostali jedynie partyzanci, którzy ukrywali się pojedynczo lub w małych grupach i jedynie w wyjątkowych sytuacjach przeprowadzali akcje z bronią w ręku. Funkcjonariusze sowieckich grup wciąż ich bowiem ścigali. Ci, którym udało się dotrwać do jesieni 1956 r., korzystając z zachodzących zmian w kraju, wyszli z podziemia. Po tej dacie w lesie zostało sześciu partyzantów, z których ostatni Józef Franczak „Lalek” zginął w obławie w 1963 r.
Program „Polskie 100 lat” pokazuje wydarzenia i procesy, które w minionych latach kształtowały postawy patriotyczne i polityczne obywateli naszego kraju. W półgodzinnych odcinkach cyklu omawiane są wybrane zagadnienie dotyczące m.in. gospodarki II Rzeczypospolitej, stalinizmu w Polsce czy emigracji politycznej w latach 1957-89. W ramach Narodowego Dnia Pamięci „Żołnierzy Wyklętych” wyemitowany zostanie odcinek poświęcony Podziemiu niepodległościowemu.
TVP Historia, 1 marca 2024 r., godz. 18:30.
„Generał Nil”
Dramat „Generał Nil” to próba rekonstrukcji ostatnich miesięcy życia gen. Augusta Emila Fieldorfa „Nila”, który po sfingowanym procesie został skazany na karę śmierci wyrokiem stalinowskiego sądu. Był legendarnym dowódcą kedywu Armii Krajowej i generałem brygady Wojska Polskiego. Pośmiertnie został odznaczony Orderem Orła Białego.
Akcja rozgrywa się w momencie powrotu bohatera z zesłania w głąb Związku Sowieckiego. Po aresztowaniu przez NKWD w marcu 1945 r. „Nil” został wywieziony do obozu pracy na Uralu, skąd powrócił do Polski w 1947 r. Główną osią filmu jest pobyt generała w więzieniu oraz tortury, jakim był poddawany przez komunistów. Produkcję zwieńcza wykonanie wyroku śmierci na Fieldorfie. Egzekucja odbyła się w lutym 1953 r. w mokotowskim więzieniu przy ul. Rakowieckiej. W fabułę wplatają się również wątki retrospekcyjne z okresu okupacji i konspiracyjnej działalności generała, a w szczególności wydanie przez niego rozkazu likwidacji kata Warszawy – generała SS Franza Kutschery.
W rolę Augusta Emila Fieldorfa wcielił się Olgierd Łukasiewicz, a za reżyserię odpowiedzialny jest Ryszard Bugajski, który w swoim dorobku filmowym ma także takie produkcje jak „Przesłuchanie”, „Układ zamknięty” czy „Zaćmę”.
TVP Historia, 1 marca 2024 r., godz. 23:00.
