13 kwietnia obchodzimy Dzień Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej. W tym dniu wspominamy polskich obywateli zabitych w Katyniu w kwietniu 1940 r. Na platformie TVP VOD można obejrzeć produkcje opowiadające o zbrodni katyńskiej, która przez kilka dekad była w Polsce zatajana i przekłamywana.
„Cena wyzwolenia” (2022), reż. Paweł Domański
Punktem wyjścia filmu dokumentalnego jest rosyjski atak na Ukrainę. Współczesna wojna staje się dla twórców przyczynkiem do rozliczenia z grzechami komunizmu. Jednym z głównych tematów „Ceny wyzwolenia” jest atak na Polskę we wrześniu 1939 r., do którego Rosja się nie przyznała. W oficjalnej historiografii tego kraju określa się tamtą agresję jako „wyzwoleńczy pochód Armii Czerwonej”. Doprowadził on do śmierci polskich jeńców w Katyniu, mordowania i terroryzowania obywateli naszego kraju oraz wywózki setek tysięcy Polaków w najdalsze rejony Związku Sowieckiego.
„Epitafia katyńskie” (2010), reż. Paulina Brzezińska, Maciej Dancewicz, Marek Drążewski, Paweł Pawlicki, Piotr Wejchert
Dokumentalny serial krótkometrażowy został poświęcony polskim oficerom zamordowanym wiosną 1940 r. w Katyniu. Produkcja składa się z trzydziestu ośmiu kilkuminutowych odcinków, a każdy jest poświęcony innej ofierze tej zbrodni.
„Katyń” (2007), reż. Andrzej Wajda
Film wybitnego twórcy był pierwszą w polskim kinie fabularną opowieścią o zbrodni katyńskiej. Po wielu latach zakłamywania tej historii w PRL-u reżyser mógł nareszcie zrealizować produkcję, która była dla niego obrazem bardzo osobistym. Ojciec Andrzeja Wajdy został bowiem zamordowany w Katyniu. Reżyser i jego matka jeszcze po wojnie go szukali. Wciąż wtedy mieli nadzieję, że żyje. „Katyń” to opowieść o zamordowanych oficerach i ich rodzinach, próbujących dociec prawdy.
„Katyń – 60 lat kłamstw” (2005), reż. Tomasz Orlicz
Twórcy filmu opowiadają nie tylko o jeńcach poległych w Katyniu. Ważną częścią produkcji staje się tytułowy okres sześćdziesięciu lat, który związany był zarówno z próbami zrzucania odpowiedzialności za tę zbrodnię na Niemców, jak i z walką Polaków o ujawnienie prawdy. Wydarzenia związane ze zbrodnią katyńską komentują w filmie: ksiądz prałat Zdzisław Peszkowski – kapelan Rodzin Katyńskich, profesor Paweł Wieczorkiewicz – historyk XX wieku, profesor Witold Kulesza – historyk IPN, Adam Macedoński i Andrzej Kostrzewski – założyciele Instytutu Katyńskiego w Krakowie.
„Katyń – 70 lat później” (2010), reż. Halina Samojłau
Terminem „zbrodnia katyńska” określa się rozstrzelanie 22 tysięcy polskich obywateli z różnych więzień radzieckich wiosną 1940 r. Tego masowego zabójstwa dokonali żołnierze NKWD. Obecnie znane są już listy skazańców z więzień. Ekipa dokumentalistów wyrusza z kamerą w miejsca, gdzie dokonywano egzekucji i zakopywano ciała ofiar. W filmie pojawiają się także materiały archiwalne.
„Oprawcy z Katynia” (2020), reż. Cédric Tourbe
Dwuodcinkowy serial dokumentalny w szczegółowy sposób przedstawia, jak doszło do zbrodni katyńskiej, a także przybliża mechanizmy funkcjonowania państwa sowieckiego i NKWD. Historię tej masakry ukazano oczami obu stron: ofiar i ich oprawców. Produkcja „Oprawcy z Katynia” została zrealizowana we Francji i w Polsce.
„Ostatni świadek” (2005), reż. Paweł Woldan
Autorzy filmu dokumentalnego przybliżają postać Stanisława Swianewicza – wileńskiego profesora, który był ostatnim świadkiem wydarzeń poprzedzających zbrodnię katyńską. Zmarł w 1997 r., ale jego opowieść jest wciąż żywa. Jako jeniec kozielski został przewieziony z innymi oficerami do stacji Gniazdowo. Swianiewicza oddzielono od pozostałych i pozostawiono go w wagonie, skąd obserwował, jak jego koledzy są ładowani do autobusów, w których okna zamalowano wapnem. Potem przeżył więzienie w Łubiance i wielomiesięczny pobyt w łagrze. Stamtąd dotarł do polskiej ambasady i wyjechał z Armią Andersa. „Ostatni świadek” ukazuje wojenną historię więzionego profesora.
„Pień katyński” (2010), reż. Maria Wiśnicka, Andrzej Wyrozębski
Kanwą tej filmowej opowieści jest proces twórczy rzeźbiarza Ryszarda Kozłowskiego nad pomnikiem „Katyń – 1940”. Artysta pracuje w podwarszawskim Otwocku, z którym związane były przedwojenne losy 35 rodzin zamordowanych w Katyniu polskich oficerów. Mieszkające tam osoby wspominają po latach swoich ojców i patriotyczną atmosferę, jaka panowała w ich domach. Twórcy ukazują historie dzieci zamordowanych oficerów: Krystyny Maruszewskiej, Marii Olszewskiej, Heleny Kozickiej, Róży Wawrzynowicz-Billip, Teresy Wawrzynowicz-Sawczuk i Fryderyka Węgrzyna.
„Skrzynia z Katynia” (2016), reż. Janusz Sozański
Dokumentalna produkcja opowiadająca o próbach wyjaśnienia tajemnicy czaszek katyńskich, której podjęli się patolodzy, genetycy i antropolodzy. Twórcy filmu próbują się dowiedzieć, co wydarzyło się ze skrzyniami, które prof. Gerhard Buhtz wysłał w 1944 r. do wrocławskiego Zakładu Medycyny Sądowej. Miały znaleźć się w nich szczątki polskich żołnierzy zamordowanych przez NKWD, dokumenty, a także inne rzeczy należące do ofiar. Autorzy przybliżają nowatorską metodę identyfikacji zwłok, opracowaną przez wrocławskich uczonych, w której uzyskują DNA bez uszkodzenia kości.
