To są najlepsze cytaty z „Alternatywy 4” i ich kod. Rozumiemy się?

Kiedy w 1983 roku zakończono zdjęcia do „Alternatyw”, zmontowany materiał poddano kontroli na wniosek złożony przez Główny Urząd Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk. Przybyła na miejsce przedstawicielka urzędu nie była jednak w stanie należycie wykonać swojego zadania już przy pierwszym odcinku. 

Kobieta, jak się okazało, nie zrobiła notatek, ponieważ na seansie kontrolnym pierwszego odcinka… płakała ze śmiechu. Tak jak później wszyscy Polacy, którzy mierzyli się z problemami ówczesnej rzeczywistości. To był śmiech przez łzy, bo przecież wszyscy żyliśmy wtedy w oparach absurdu. 

Trudno nie dostrzec metafory na ówczesną sytuację polityczną, jeżeli ma się nieco więcej lat niż wolna Polska. Domyślacie się, kim jest w rzeczywistości Stanisław Anioł?

Jeszcze jaśniej mówi towarzysz Winnicki (Janusz Gajos) do profesora Dęba-Rozwadowskiego (Mieczysław Voit) w scenie, która została całkowicie usunięta przez cenzurę w pierwszej wersji. 

Jan Winnicki: Trzeba pewne rzeczy, nie ukrywam tego, nawet zawoalować. A poza tym ludzie nie myślą. Ludzie nie myślą. Im się wydaje, że tylko oni oglądają telewizję. Proszę pana, przecież my jesteśmy doskonale obserwowani. Nie tylko przez przyjaciół, przez wrogów też. Na przykład tacy Amerykanie, jak się dowiedzą, że my mamy trudności z produkcją mięsa, to wie pan, co się dzieje? Proszę pana, na całym świecie ceny mięsa idą tak w górę. I my za to mięso potem też musimy płacić takie ceny. A jeżeli my te trudności przedstawimy jako przemyślane działanie, to wtedy to w nikim nie wzbudza podejrzenia. 

Ryszard Dąb-Rozwadowski: No, może poza naszymi obywatelami. 

Jan Winnicki: Panie profesorze, nasi obywatele i tak w to nie uwierzą.

Ta rozmowa jest bezpośrednim nawiązaniem do masakry w Katyniu. Przytoczona wyżej opowieść Majewskiego oparta jest na relacji Stanisława Swianiewicza, który we wrześniu 1951 roku zeznawał w Stanach Zjednoczonych w sprawie zbrodni katyńskiej i ze względów bezpieczeństwa występował w masce.

Swianiewicz identyczne sceny opisywał, opowiadając o wywożeniu Polaków ze stacji w Gniezdowie, skąd żołnierzy zabrano na miejsce kaźni. Podczas wojny Swianiewicz służył w armii Andersa, a później przez całe życie walczył, aby ujawnić prawdę o Katyniu. W wrześniu 1975 roku, bezpośrednio przed wydaniem jego popartej dokumentami książki o zbrodni, zorganizowano na niego zamach w Londynie. Nieznany sprawca podbiegł do byłego jeńca na ulicy, z całej siły uderzył w tył głowy metalową pałką i uciekł.

Na szczęście życie Swianiewicza udało się uratować. Po wyjściu ze szpitala kontynuował walkę o ujawnienie prawdy, ponieważ – jak wspominali jego bliscy – liczyła się ona dla niego bardziej niż życie.

Bareja, który był nie tylko wspaniałym reżyserem, ale i – a może właściwie przede wszystkim – patriotą, dowiedział się o Swianiewiczu najprawdopodobniej od Stanisława Tyma, który w 1977 roku dostał w Paryżu, podczas kręcenia zdjęć do „Co mi zrobisz, jak mnie złapiesz”, ponad sto „zakazanych” książek od wydawnictwa Kultury. Razem przemycili je do Polski w zasobniku na transport materiałów filmowych. 

Reżyser od początku lat 70. aż do śmierci należał do opozycji antykomunistycznej. W jego piwnicy drukowano na przykład ulotki „Solidarności”. Pomagał również ukrywającym się Zbigniewowi Bujakowi i Zbigniewowi Romaszewskiemu. Łatwo zauważyć, że kpina była bronią Barei, którą walczył ze znienawidzoną władzą. 

Najskuteczniejszą z nich, jak się okazuje, były właśnie „Alternatywy 4”, w których powiedział w zasadzie wszystko, co miał do powiedzenia.