Ateny są jednym z najstarszych miast na świecie. Historia dzisiejszej stolicy Grecji, którą nazwano na część starożytnej bogini mądrości, rozpoczęła się prawdopodobnie jeszcze w czasach prehistorycznych. Platon pisał, że ludzie żyli tam już około 10 tys. lat p.n.e.
Historyczny początek Aten owiany jest mgłą mitów i ginie w mroku dziejów. Naukowcy nadal nie są w stanie ustalić, kiedy założono dzisiejszą stolicę Grecji. Miejsce, w którym znajduje się ona obecnie, zamieszkane było już w okresie neolitu i pozostaje obszarem zasiedlonym od ponad 5 tys. lat.
Najwcześniejsze ślady bytności człowieka na tamtych terenach znaleziono na Akropolu. Tam, ze względu na doskonałe do defensywy ukształtowanie terenu, istniała prawdopodobnie osada obronna. Górujące nad okolicą, otoczone wzniesieniami i rzeką miejsce nadawało się znakomicie do bronienia. Gród ów najprawdopodobniej był niewielki.
Tysiące lat później – zdaniem badaczy – przenieśli się tutaj Jończycy. Mieli oni przywędrować na południe kontynentu z pobliskich wysp na początku drugiego tysiąclecia przed naszą erą, kiedy napadli na nich Dorowie. To wtedy mogły powstać Ateny, które z biegiem lat stały się ważnym ośrodkiem cywilizacji mykeńskiej.
Co warto zobaczyć w Atenach? Wzgórze Areopag
Legendy podają, że aż do IX w. p.n.e. miasto zarządzane było przez królów. Monarchowie wywodzili się ponoć z arystokracji zwanej eupatrida (pol. „dobrze urodzeni”), a swoje panowanie uskuteczniali przy pomocy rady zbierającej się na wzgórzu Ares (dzisiejsze wzgórze Areopag). Tam mianowano różnorakich urzędników i naczelnych dowódców wojskowych.
Mitycznym władcą miasta miał być m.in. Tezeusz. Ten sam, który według opowiadań pozbawił życia Minotaura na Krecie. Nie był on jednak pierwszy. Ateny, jeżeli wierzyć starożytnym podaniom, założył niejaki Kekrops, pół człowiek i pół wąż, mający być synem samej Gai. To on rzekomo nauczył mieszkańców, jak ważne są małżeństwa, kultura oraz mądrość. Najdokładniejszy i dość zwięzły opis o nim przedstawił Apollodoros z Aten. Historyk wyjaśnił również, dlaczego według podania miasto nazwano imieniem bogini.
,,Kekrops (…) był pierwszym królem Attyki, a kraj, który dawniej nazywał się Akte, nazwał od swojego imienia Kekropia. Mówi się, że za jego czasów bogowie postanowili objąć w posiadanie miasta, w których każdy z nich powinien otrzymać swoją własną cześć. Tak więc Posejdon jako pierwszy przybył do Attyki i uderzeniem trójzębu w środek akropolu stworzył morze, które obecnie nazywają Erechteis. Po nim przybyła Atena i wezwawszy Kekropsa, aby był świadkiem jej czynu (…) zasadziła drzewo oliwne, które nadal można zobaczyć w Pandrosium. (…) Oboje bogów dążyło do zdobycia miasta, więc Zeus rozdzielił ich i wyznaczył na arbitrów (…) dwunastu bogów. I zgodnie z ich werdyktem kraj został przydzielony Atenie, gdyż Kekrops dał świadectwo, że ona pierwsza zasadziła oliwkę. Dlatego Atena nazwała miasto Atenami od swojego imienia, a Posejdon w gorącym gniewie zalał równinę tracką i zatopił Attykę w morzu
– czytamy w dziele „Bibliotheca”.
Trochę inaczej rzecz przedstawia Platon w „Timajosie”. Filozof, ustami egipskiego kapłana i Kritiasa, opowiada, że około 9 tys. lat przed czasem, w którym rozmowa miała miejsce, istniejące już Ateny – miasto ludzi dzielnych, szlachetnych i pięknych – prowadziły wielką wojnę z legendarną Atlantydą. Udało im się zatrzymać wojownicze imperium. Niestety
,,później przyszły straszne trzęsienia ziemi i potopy i nadszedł jeden dzień i jedna noc okropna – wtedy całe wasze wojsko zapadło się pod ziemię, a wyspa Atlantyda tak samo zanurzyła się pod powierzchnię morza i zniknęła. Dlatego i teraz tamto morze jest dla okrętów niedostępne i niezbadane; bardzo gęsty muł stanowi przeszkodę – dostarczyła go wyspa zapadająca się na dno
Także i Ateny miały wówczas zostać zniszczone, o czym mówi z kolei Kritias w nieukończonym „Kritiasie”, kiedy opowiada o wyglądzie dawnego miasta. Twierdzi on, że wszystko zostało „zmyte do nagiej skały” w jedną upiorną, deszczową noc. Dawna wiedza – którą rzekomo posiadali prehistoryczni Ateńczycy – miała być później wykorzystana przez Egipcjan przy kreowaniu praw rządzących krajem faraonów od najwcześniejszych lat Starego Państwa.
„Ateny ucieleśniają wybitność świata antycznego i sztuki”
Historia starożytnych Aten – potwierdzona i przedstawiona w wielu źródłach – jest niemożliwa do opisania w jednym artykule. Miasto było jednym z najważniejszych ośrodków kultury helleńskiej i uczestniczyło w najbardziej znaczących wydarzeniach, jakie rozgrywały się w czasach antycznego świata. Ateńczycy walczyli we wszystkich wojnach z imperium perskim, bili się z mieszkańcami innych miast-państw podczas wojny peloponeskiej, brali udział w wojnie korynckiej.
Nadto politycy z Aten przez stulecia brali nadzwyczaj aktywny udział w polityce podzielonej Grecji. Miasto było również sławne dzięki urodzonym w nim lub wychowanym albo tworzącym tam swoje dzieła filozofom, muzykom, poetom czy literatom. Należy przyznać, że obecna stolica Grecji była kolebką dzisiejszej cywilizacji europejskiej.
Benjamin Disraeli zauważył, że „Ateny ucieleśniają wybitność świata antycznego”, a John Milton nazwał je „okiem Grecji i matką sztuki”. Percy Bysshe Shelley (mąż Mary Shelley) opisał rzecz bardziej romantycznie i metaforycznie. „Niech stanie się światłość! Powiedziała Wolność. I jak wschód słońca z morza, powstały Ateny!” – napisał angielski poeta.
Co warto zobaczyć w Atenach? Akropol ateński i jego zabytki
Dziś po dawnej chwale Aten pozostały wyjątkowe zabytki, które zaświadczają o wyjątkowej historii miasta. Najsłynniejszym z nich jest niewątpliwie Akropol ateński. Ten położony jest na wzgórzu wznoszącym się na wysokość 157 m. n.p.m. Najbardziej znanymi, znajdującymi się na nim, ruinami są oczywiście pozostałości po Partenonie. Nazwa świątyni – zbudowanej w latach 447-432 p.n.e – wywodzi się od przydomka bogini Ateny Partenos. Tłumaczy się to dokładnie na Atenę Dziewicę. To „najdoskonalszy zabytek sztuki starożytnej, który nawet jako ruina imponuje i wzrusza”, jak pisał Karl Baedeker.
Sanktuarium wzniesiono, aby upamiętnić zakończenie wojen grecko-perskich w 449 r. p.n.e. Nad jego wzniesieniem i udekorowaniem pracowało wielu znakomitych architektów i artystów, w tym słynny Fidiasz. Legendarny rzeźbiarz razem ze swoimi pomocnikami wykuł m.in. olbrzymi, chryzelefantynowy posąg Ateny. Ten miał być kolosalny pod względem wielkości - mierzył prawie 12 metrów wysokości, czyli był ponad dwukrotnie wyższy niż Dawid Michała Anioła. Wysadzana złotem statua zaginęła w mroku dziejów, ale znana jest z licznych kopii.
Na Akropolu znajduje się ponadto również szereg innych historycznych atrakcji. Można tam zobaczyć imponujący Teatr Dionizosa, który był pierwszym teatrem na świecie i wzorem dla pozostałych teatrów starożytnych. Mógł on pomieścić aż 17 tys. widzów, a swoje sztuki na jego scenie prezentowali m.in. Sofokles, Eurypides i Arystofanes. Nieopodal znajduje się również Odeon Heroda Attyka. To również teatr, który choć był mniejszy, to jednak dzięki odpowiedniej budowie miał lepsze nagłośnienie. Wydarzenia kulturalne odbywają się tam do dziś!
Wspomniane wzgórze jest również miejscem, w którym zobaczymy zachwycającą świątynię Ateny Nike, czyli Ateny Zwycięskiej, i Erechtejon. Ta ostatnia budowla była dla mieszkańców bardzo ważna – czczono w niej Atenę Polias (Atena Patronka Miast), Zeusa Hypatosa (Zeusa Najwyższego), Posejdona, Hefajstosa, bohatera narodowego starożytnych Butesa oraz herosa i króla Erechteusza. Takie nagromadzenie bóstw w jednym miejscu wynikało z faktu, iż Ateńczycy wierzyli, że to właśnie w okolicy Erechtejonu toczyła się wspomniana wcześniej rywalizacja między Posejdonem a Ateną. Ślady trójzęba rzekomo można zobaczyć w tym miejscu do dziś.
Co warto zobaczyć w Atenach? Muzeum Akropolu
Tuż obok Akropolu, około 300 metrów od wejścia na wzgórze znajduje się kolejny punkt, który obowiązkowo należy zobaczyć w Atenach. Mowa o Muzeum Akropolu. Tam można dowiedzieć się znacznie więcej o historii wspomnianego miejsca. Na trzech z czterech pięter obejrzymy fragmenty różnorakich budowli ze wzgórza, rzeźby, posągi i artefakty, a na kondygnacji drugiej zjemy pyszne jedzenie w restauracji z tarasem widokowym wychodzącym na Akropol.
Na miejscu zobaczymy ponad 4 tys. eksponatów, które pochodzą ze wszystkich momentów historii starożytnej Grecji – począwszy od czasów mykeńskich aż do okresu wczesnochrześcijańskiego. Wystawy tematyczne obejmują znaleziska ze zboczy Akropolu (parter), archaiczne (I piętro) oraz z Partenonu (III piętro). Artefakty pochodzą ponadto z Propylejów, Świątyni Ateny Nike oraz Erechtejonu.
Najsłynniejszym i najbardziej znanym przedmiotem w Muzeum Akropolu jest niewątpliwie marmurowa stela „Atena zadumana”, datowana na V w. p.n.e. Odkryty w 1888 r. (przeleżał w ziemi tysiące lat!) wizerunek bogini zachował się w doskonałym stanie. Szczególnie warte uwagi są również fragmenty fryzu panatenajskiego Fidiasza.
Ten miał ponad 160 metrów długości i składał się ze 115 bloków, na których przedstawiono Panatenaje (święto narodzin Ateny). Ukazano tam dokładnie 378 postaci, zarówno boskich, jak i ludzkich. W stolicy Grecji zobaczymy 50 metrów dekoracyjnego pasa. Reszta znajduje się w British Museum, Luwrze i w placówkach w Palermo, Watykanie, Würzburgu, Wiedniu, Monachium i Kopenhadze.
Imponujące wrażenie robią również 92 metopy z Partenonu, ukazujące legendarne bitwy, herosów i bohaterów wojennych Aten i całej Hellady, którzy walczyli z Persami. Znajdują się na nich także sceny walk przedstawione w mitach o gigantomachii (walka bogów z gigantami), amazonomachii (walka Greków z Amazonkami) i centauromachii (walka centaurów z Lapitami). Tematem dekoracji jest też historia ukazana w zaginionym eposie „Iliupersis” (dotyczył wojny trojańskiej).
Co warto zobaczyć w Atenach? Agora ateńska i Hefajstejon
Historią pachną jednak nie tylko okolice Akropolu, ale i również inne dzielnice greckiej stolicy, a szczególnie Agora ateńska i znajdujący się na jej obszarze Hefajstejon. Ta pierwsza dawniej była centrum antycznego polis. W tym miejscu, otoczonym obecnie bujną roślinnością oraz ruinami, stoi najlepiej zachowane sanktuarium starożytnego świata. Hefajstejon, czyli świątynia Hefajstosa zbudowana w porządku doryckim, robi olbrzymie wrażenie. Ocalała ona przypadkiem – w V w. n.e. zorganizowano w niej chrześcijański kościół.
Następnie – pod panowaniem Turków – zapomniano o nim aż do XVII w. Wtedy urzędnicy imperium osmańskiego chcieli rozebrać budowlę, aby pozyskać kamienie. Zupełnie przypadkiem dowiedział się o ich planach sułtan Mehmed IV. Władca, przed którym w owym czasie drżała cała Europa, był pasjonatem historii i człowiekiem wybitnie inteligentnym. Wiedział – w przeciwieństwie do swoich podwładnych – jak wysoką wartość kulturalną mają wspomniane ruiny. Zabronił rozebrania Hefajstejonu i nadał mu specjalny status prawny.
Co warto zobaczyć w Atenach? Łuk Hadriana
Miłośnikiem starożytnej Grecji był również rzymski cesarz Hadrian, który panował nad imperium w I w. n.e. To on zbudował jeden z wciąż używanych akweduktów, a ponadto postawił w Atenach bibliotekę, kilka świątyń i dokończył sanktuarium Zeusa Olimpijskiego. Władca ów zakochany był w historii wspomnianego miasta i próbował uczynić je stolicą kulturalną imperium rzymskiego. Mieszkańcy polubili go i ku jego czci postawili istniejący do dziś, zachwycający Łuk Hadriana.
Co warto zobaczyć w Atenach? Narodowe Muzeum Archeologiczne
Muzeum Akropolu, będące jednym z najsłynniejszych tego typu obiektów na świecie, nie jest jedynym muzeum, które warto zobaczyć w Atenach. Także Narodowe Muzeum Archeologiczne zdecydowanie zasługuje na uwagę. Zgromadzono w nim ponad 20 tys. różnorakich eksponatów – niektóre z nich pochodzą nawet sprzed 8 tys. lat. Wśród artefaktów jest m.in. słynna, wykonana ze złota, maska Agamemnona. Prezentowane są tam ponadto setki rzeźb, obrazów i innych przedmiotów związanych ze sztuką antyczną, dzięki którym możemy mieć prawdziwe wrażenie przeniesienia w czasie.
Co warto zobaczyć w Atenach? Stadion Panatenajski
Stadion Panatenajski został pierwotnie zbudowany w latach 330-329 p.n.e. przez Lykurgosa na wielkie igrzyska panateńskie. Następnie przebudowano go na zlecenie Herodesa Attikusa pod koniec pierwszej połowy II w. n.e. (140-144 r. n.e.). To właśnie tę formę odnaleziono podczas wykopalisk w 1870 r. Mówi się, że na trybunach mogło zasiąść nawet 80 tys. widzów. Budowlę zrekonstruowano na potrzeby pierwszych Letnich Igrzysk Olimpijskich w 1896 r. Obecnie po zakupieniu biletu można wejść do środka i przebiec się po jego nawierzchni oraz stanąć na podium. Nieopodal jest również niewielkie muzeum z przedmiotami dotyczącymi igrzysk olimpijskich.
Ateny zachwycają oczywiście nie tylko historią. W greckiej stolicy odnajdą się również osoby, które chcą podziwiać piękną przyrodę, urokliwe uliczki czy poleżeć na plaży. W Ogrodzie Narodowym – zbudowanym w latach 40. XIX w. na polecenie Amelii Oldenburg, żony pierwszego króla niepodległej Grecji Ottona I – na obszarze 15 hektarów zobaczymy tysiące roślin z całego świata oraz zwierzęta, w tym słynne żółwie greckie i papugi. Ogród jest piękny i utrzymany w bardzo dobrym stanie. Spacer po nim będzie przyjemnością dla każdego.
Urokliwe uliczki? Te znajdziecie m.in. w dzielnicy Plaka. Ma ona ten sam niepowtarzalny klimat architektoniczny, jaki można poczuć na Santorini, Samos czy innych wyspach Morza Śródziemnego. Wśród tych krętych, otoczonych zielenią, wąskich uliczek ukryte są urocze kawiarnie i restauracje oraz małe sklepiki z pamiątkami. Najpiękniejsze plaże położone są z kolei na Riwierze Ateńskiej – w większości są one piaszczyste, otoczone drzewami, w pobliżu których szumią fale jasnobłękitnego morza.
RS
Bibliografia:
Bibliotheca. Apollodoros z Aten (wyd. angielskie 1921)
Timajos, Kritias. Platon (wyd. polskie 1986)
