Odkąd Kolbergowie przenieśli się do Warszawy, chętnie uczestniczyli w życiu stolicy. Ich sąsiadem był wówczas ojciec słynnego pianisty i kompozytora Fryderyka Chopina, z którym Oskar – aż do wybuchu powstania listopadowego – uczęszczał do najlepszego liceum w Królestwie Polskim. Choć imał się różnych zawodów, szczególnie zainteresowała go etnografia. Kolberg przemierzył wiele dróg, aby – jak to ujął Stanisław Lam – dać podwaliny naszemu ludoznawstwu.
210. rocznica urodzin Oskara Kolberga
W tym roku mija 210 lat od dnia, w którym Oskar Kolberg przyszedł na świat. Słynny polski etnograf urodził się dokładnie 22 lutego 1814 r. w Przysusze, w historycznej Małopolsce (dzisiejsze województwo mazowieckie), gdzie Kolbergowie spędzili łącznie 7 lat. W 1817 r. przenieśli się do Pałacu Kazimierzowskiego w Warszawie, gdzie mieszkali po sąsiedzku m.in. z historykiem i poetą Kazimierzem Brodzińskim oraz Mikołajem Chopinem, ojcem Fryderyka.
Chopin w historii Kolbergów
Kolbergowie brali czynny udział w naukowym i artystycznym życiu Warszawy. Starszy brat Oskara, Wilhelm, był inżynierem i kartografem, natomiast młodszy – Antoni – pasjonował się malarstwem. Chłopcy zostali posłani do najlepszej szkoły średniej w Królestwie Polskim, jaką było wówczas Liceum Warszawskie, którego uczniem był także Fryderyk Chopin. Niestety Oskar musiał przerwać edukację z uwagi na wybuch powstania listopadowego, który miał miejsce w nocy z 29 na 30 listopada 1830 r.
Antoni Kolberg jeszcze przez długi czas utrzymywał kontakt z Chopinem. Ciekawostką jest, że w 1848 r. odwiedził go nawet w Paryżu, gdzie namalował jego portret. Choć oryginał tego obrazu został zniszczony w czasie powstania warszawskiego, wciąż można zobaczyć jego wierną kopię.
Kolberg. Od nauczyciela muzyki do badacza terenowego
Wiele łączyło także Fryderyka i Oskara, który jeszcze w 1830 r. uczył się gry na fortepianie m.in. u osobistego nauczyciela Chopina – Józefa Elsnera. Pięć lat później Kolberg wyjechał do Berlina, gdzie przez rok dodatkowo kształcił się muzycznie u boku C. F. Girschnera i K. F. Rungenhagena. Następnie sam został nauczycielem muzyki, choć nie było to jego jedyne powołanie.
W 1846 r. Oskar Kolberg otrzymał posadę w zarządzie Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej, a równocześnie komponował nowe utwory muzyczne. Wkrótce jednak porzucił stanowisko urzędnika kolejowego, aby móc całkowicie skupić się na działalności naukowej i literackiej. Przez pewien czas pracował także w banku i zajmował się księgowością, jednak ostatecznie postanowił zostać etnografem. Od tego momentu często spacerował, szczegółowo dokumentując swoje piesze wycieczki. Po drodze odwiedzał zaufane rodziny ziemiańskie, czerpiąc od nich informacje na temat miejsca, w którym akurat przebywał. Prowadząc badania w terenie, najbardziej upodobał sobie dokumentowanie muzyki ludowej, choć zwracał też uwagę m.in. na język (gwarę) czy literaturę.
Rozległy obszar badań Kolberga
Oskar Kolberg miał jedną ideę – opracować dzieło, które będzie oparte na źródłach pochodzących z terenów całej przedrozbiorowej Rzeczypospolitej. W tym celu zaczął w 1865 r. wydawać cykl regionalnych monografii pt. „Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce”. Zakres pracy dowodzi, jak ogromną wiedzę wówczas posiadał. Mimo to mówił o sobie w sposób nadzwyczaj skromny. Nie chciał być nazywany zawodowym etnografem, gdyż wedle jego rozumowania zajmował się jedynie gromadzeniem materiałów.
Stanisław Lam – doktor filozofii, krytyk i historyk literatury – podsumował działalność Kolberga w następujący sposób:
,,[...] zamilczał tu sam autor o swej ogromnej zasłudze, mianowicie, iż on to pierwszy dopiero, w jedną spoistą całość uchwycił melodyę ludową [...], a przez to dał podwaliny naszemu ludoznawstwu.
Wyprawy badawcze Kolberga zakończyły się w 1885 roku, kiedy to po raz ostatni udał się w Przesmyckie i Sanockie. Choć dokładne daty i miejsca jego wcześniejszych podróży są bliżej nieznane, wiadomo, że w 1878 r. Oskar Kolberg odwiedził Paryż, gdzie wraz z antropologiem Izydorem Kopernickim wziął udział w wystawie światowej w pawilonie austriackim. Obaj panowie zaprezentowali wówczas materiały ikonograficzne przedstawiające postacie i stroje ludowe z różnych regionów, za co Oskar otrzymał dyplom oraz medal pamiątkowy.
Ostatnie pożegnanie ze światem
Oskar Kolberg zmarł 3 czerwca 1890 r. Rok przed śmiercią świętował wyjątkowy jubileusz – 50-lecie pracy. Z tej okazji bliscy przyjaciele zorganizowali dla niego uroczystość w sali Towarzystwa Strzeleckiego w Krakowie. Na miejscu towarzyszył Kolbergowi m.in. Jan Matejko, Juliusz Kossak i Władysław Żeleński. Goście bawili się do muzyki Chopina, Moniuszki, a nawet samego Kolberga.
Wybitny etnograf i kompozytor ostatnie chwile życia spędził w domu Izydora Kopernickiego, którego uczynił jednym z wykonawców swojego testamentu. Ciało Oskara Kolberga spoczęło na krakowskim cmentarzu Rakowickim, w pasie 47.
